اختلال وسواس فکری و عملی ،علائم آن و راه درمان چیست؟

 
به طور کلی وسواس شامل :
فکر، احساس، اندیشه یا تصویر ذهنی مزاحم است و اجبار شامل، رفتاری آگاهانه و عودکننده است که به آن O.C.D یا obsessive compulsive disorderیا اختلال وسواسی اجباری می گویند.
 
ریشه بیماری وسواس اضطراب است و به ۲ شکل فکری و عملی بروز می کند.
افرادی که دچار افکار وسواسی هستند، دچار اضطراب می شوند که با انجام عمل وسواسی اضطرابشان کاهش می یابد و چنانچه فردی در مقابل انجام عمل وسواسی مقاومت کند، اضطرابش بیشتر می شود.
وسواس تا میزان قابل تحملی در بسیاری از افراد وجود دارد و به صورت تردید، نداشتن تمرکز، کم خوابی و… ظاهر می شود.گاهی اوقات کودکان هم دچار وسواس می شوند که معمولا” علائم آن رفتارهای پرخاشگرانه، تکرار کلمات و یا لجبازی با اطرافیان است.
افراد مبتلا به اختلال وسواس به دلیل موفق نبودن در بسیاری از کارهایشان به مرور زمان دچار تردید و تزلزل می شوند و علائمی چون اضطراب، تشویش و فقدان اعتماد به نفس در آنها افزایش می یابد.
عوامل هیجانی موثر(خشم های فروخورده شده، عوامل ایجاد افسردگی، تغییر خلق های ناشی از تغییرات هورمونی) عوامل جسمی نظیر نقص عضو یا کم توانی فیزیکی و عوامل محیطی همچون خانواده، اطرافیان، اجتماع و آموزش ها، تاثیر بسزایی در بروز وسواس دارند.علت بیماری وسواس ممکن است عوامل گوناگونی باشد.
وسواس در ۵۰ درصد از بیماران به صورت ناگهانی شروع می شود، می گوید: فقط در ۵۰ درصد از بیماران وسواسی، این عارضه بعد از یک واقعه استرس زا مثل مرگ عزیزان یا حاملگی، مشکلات جنسی و… رخ می دهد.

علائم وسواس
بعضی اوقات افرادی که مبتلا به وسواس هستند از اختلال خودآگاهی ندارند اما زمانی فرا می رسد که فرد به رفتارهای افراطی و نامعقولی که انجام می دهد، آگاهی می یابد.افکار و اعمال اجباری و وسواسی ناراحتی شدیدی ایجاد می کند و فرد به طور دائم معذب است و زمان قابل ملاحظه ای از وقت شخص در روز صرف این کارها می شود.
 
علائم اختلال فکر و عمل وسواسی (obsessive-compulsivedisorder) در چهار گروه عمده تقسیم بندی می شوند:
الف) وسواس های مرتبط با آلودگی:
این مورد در خانم ها شایع ترین الگو است و فرد به طور مشخص و به صورت دائم به دنبال شستشوی خود و اشیای اطراف است. مصادیق این مورد به وفور در جامعه دیده می شود.
این گروه از بیماران ممکن است از فرط شستشو، پوست دست های خود را بسایند و یا به دلیل ترس از میکروب قادر به ترک منزل نباشند.
ب) وسواس های مرتبط با کنترل و چک کردن موارد مختلف در طول روز:
در این نوع از وسواس، شخص به طور مرتب خاموش بودن اجاق گاز، بخاری، اتو، برق و بسته بودن درها و… راکنترل می کند.
ج) وسواس از نوع داشتن افکار مزاحم و ذهنی:
این گروه از افراد دچار وسواس های فکری شامل عقاید یا تصاویر ذهنی پایداری هستند که مزاحم است و موجب اضطراب و پرخاشگری می شوند.
د) تقارن:
این گروه از افراد وقت زیادی را برای رسیدن به ایده آلی که ذهن آنها متصور است، صرف می کنند. مثلا” شخص بیمار ۲ ساعت از وقت خود را برای اصلاح صورت و تنظیم خط ریش خود اختصاص می
دهد.
خیلی از افراد فکر می کنند اختلال وسواس اجباری در خانم ها بیشتر است.
بخلاف تصورر عموم احتمال ابتلای مرد و زن به OCD(اختلال وسواس اجباری) یکسان است، اما در گروه سنی نوجوانی، میزان ابتلای پسران از دختران بیشتر است که منشاء ژنتیک دارد.از سوی دیگر میزان ابتلای افراد مجرد به این اختلال، بیشتر از متاهل هاست. به طور کلی میزان شیوع اختلال وسواس اجباری 2 تا 3 درصد است.

درمان وسواس می تواند به ۲ صورت دارویی و غیردارویی و یا توام با هم انجام گیرد که معمولا” بهترین جواب را زمانی خواهیم داشت که این ۲ نوع درمان را در کنار هم داشته باشیم.
 با اشاره به این که ۲۰ تا ۳۰ درصد بیماران به خوبی به درمان جواب می دهند و حدود ۴۰ درصد بهبودی متوسطی دارند، می گوید: متأسفانه حدود ۲۰ تا ۴۰ درصد از بیماران پاسخ خیلی خوبی به درمان نمی دهند.
عامل اصلی رفتارهای وسواسی یک میانجی شیمیایی به نام»سروتونین« می باشد و بیشتر درمان های وسواس مبتنی بر «مهار بازجذب سروتونین» است.
 
داروهای مهم وسواس
1.     قدیمی ترین داروی وسواس که هنوز هم یکی از موثرترین آنها، کلومیپوامین است که در حقیقت یکی از داروهای ضدافسردگی سه حلقه ای می باشد.
2.      داروهای اختصاصی مهارکننده بازجذب سروتونین مثل فلوکیستین و به طور اخص فلووکسامین و سرتراسین.
3.      اگر داروهای ۲ گروه اول و دوم پاسخ ندهند، داروهای دسته سوم را به این داروها اضافه می کنیم؛ این داروها شامل: باسپیردن، کلونازپام و حتی داروهای آنتی سایکوتیک مثل هالوپیریدول، پیموزاید و رسپیریدون هستند و حتی گاهی از لیتیوم هم استفاده می کنیم.
روشی که برای درمان غیردارویی وسواس استفاده می شود(R.E.P) یا Response exposure prevenition است که مواجهه بیمار با موردی می باشد که نسبت به آن وسواس دارد( مثل آلودگی ها) و این که از پاسخ دادن جلوگیری کند که در واقع نوعی حساسیت زدایی است.
اهمیت رفتاردرمانی برای درمان اختلال وسواس: گاهی اوقات کارایی این روش معادل ارزش درمان دارویی است و می تواند بسیار ارزشمند باشد.
به صورت کلی وسواس وابسته به شرایط محیطی است و قابلیت پیشگیری ندارد، مراجعه به موقع به پزشک را برای درمان بیمار، جهت جلوگیری از توسعه بیماری بسیار موثر می داند و به اطرافیان بیمار توصیه می کند که برای درمان بیمار خود صبر و تحمل کافی داشته باشند. به طور کلی میزان شیوع اختلال وسواس اجباری، ۲تا ۳درصد است.بیشتر درمان های وسواس مبتنی بر مهار بازجذب سروتونین است.
احتمال ابتلای مرد و زن به اختلال وسواس اجباری یکسان است.


 دکتر آخوندزاده، فوق تخصص اعصاب علوم پایه دانشگاه علوم پزشکی تهران