21 کتاب تاثیرگذار در تاریخ جهان

به گزارش بولتن نیوز،بشر هیچ گاه از آموختن بی نیاز نبوده و همواره در راستای برطرف نمودن نیازهایش آموخته و خواندن اولین گام او برای آموختن بوده است.

 

نقطه آغاز رسالت پیامبر(ص) و دعوت اسلام، بر مبنای خواندن و مطالعه شکل گرفت. تمدن‌های دیگر از کتاب، بهره بسیار برده‌اند و فرهنگ خود را با آن تقویت کرده و رشد داده‌اند. اسلام نیز پس از کتابت وحی توسط صحابی مورد اعتماد پیامبر(ص) و ترویج آن گسترش یافت. بنابراین دین پیامبر آخرین نیز بر پایه خواندن و آموختن منتقل شده و امروز مسلمانان فراوانی در دنیا به این شریعت گرایش پیدا کرده‌اند.

 

کتاب و کتابخوانی فرصتی برای آموختن و گستراندن تفکرات مختلف است. بشر در طول تاریخ تاثیرات فراوانی از این موهبت تحصیل کرده است. تاریخ جهان پر است از اتفاقات محیرالعقول و پستی و بلندی‌هایی که از کتب و نوشتن‌ها و خواندن‌ها آغاز شده‌اند. انقلاب ها با بیانیه ها و اطلاعیه های شورانگیز رهبران آغاز شده اند. دیدنی ترین آثار و نمایشنامه ها، جذابترین آثار سینمایی از روی نوشته ها به تصویر کشیده می شوند. جریان ها و مکاتب فکری و فلسفی به وسیله کتاب پایه گذاری می شوند. مدل های اداره حکومت توسط همین مبانی کتابت شده مورد استفاده قرار می گیرند و هر آینه کتاب و کتاب خوانی و کتابت اهمیت و ارزشی والاتر می یابد.

 

مرکز اسناد انقلاب اسلامی، به بهانه هفته کتابخوانی به برخی از کتب تاثیر گذار در تاریخ جهان نگاهی داشته است. کتاب هایی که هر یک سرآغاز تحولی شگرف شده اند. اگرچه قیاس برخی با برخی دیگر درست به نظر نمی رسد و قطعا ارزش برخی کتب بسیار بیشتر و بیشتر از کتاب های دیگر است، اما با مطالعه در تاریخ کتابهای تاثیرگذار درمی یابیم که حقیقتا کتاب و خواندن سرآغاز تحول بوده است.

 

1- قرآن کریم

قرآن کریم بی شک تاثیرگذار ترین کتاب برای رقم زدن سرنوشت بشریت است. تاکنون میلیونها انسان آن را خوانده و با مفاهیمش آشنایی پیدا کرده اند. این کتاب، کلام الهی و معجزه ای از جنس دانایی است. حال آنکه هیچ گاه قدر و مرتبه آن شناخته نشده است. قرآن، کتاب هدایت و تعلیم و تربیت انسان ها به سوی کمال و نزدیک شدن به خداوند متعال است. خداوند در این کتاب شریف، قرآن را مایه درمان، شفا و رحمت می‌داند و می‌فرماید: «و ننزل من القرآن ما هو شفاء و رحمة للمومنین؛ و ما آن چه را برای مومنان مایه درمان و رحمت است، از قرآن نازل می کنیم...»

 

حضرت علی (علیه السّلام) می فرماید: «از این کتاب بزرگ الهی و آسمانی برای بیماری های خود شفا بخواهید و برای حل مشکلاتتان از آن یاری بطلبید، چون در این کتاب درمان بزرگترین دردها است... .» این کتاب دریای بی کران معارف بلند الهی است و هر کس به اندازه‌ای که در این بحر بی پایان، شنا و غواصی کند، می تواند به همان اندازه از هدایت و معارف قرآن کریم بهره مند باشد. برخی افراد ممکن است از سطح آگاهی و همت کمتری برخوردار باشند که به طور طبیعی از قرآن کریم به همان اندازه همت و توانایی خویش بهره می برند، بعضی نیز از همت و آگاهی بالایی برخوردارند. هر انسانی در هر سطح و مقامی که باشد می تواند با تلاوت، انس با قرآن، تفکر، تدبر و عمل به دستورهای آن از هدایت و راهنمایی نسبی قرآن بهره مند شود.

 

ارنست رنان، فیلسوف شهیر فرانسوى درباره قرآن مى‏گوید:« در کتابخانه من هزاران جلد کتاب سیاسى، اجتماعى، ادبى و… وجود دارد که هر کدام را بیش از یک بار نخوانده‏ام؛ اما یک جلد کتاب هست که همیشه مونس من است و هر وقت خسته مى‏شوم و مى‏خواهم درهایى از معانى و کمال به رویم باز شود، آن را مطالعه مى‏کنم. این کتاب، قرآن – کتاب آسمانى مسلمانان – است.»

 

2- نهج البلاغه

کتاب شریف نهج‌البلاغه گزیده‌ای از خطبه‌ها، نامه‌ها و سخنان کوتاه امیرالمومنین علی بن ابی طالب(ع)  است که سید رضی در قرن چهارم هجری قمری از نامه‌ها و خطبه های ایشان فراهم آورده است. از جمله شاخصه های این کتاب، ترجمه های متعدد آن است. ترجمه‌های متعددی از این کتاب به فارسی در دسترس است که از آن میان می‌توان به ترجمه‌های سید جعفر شهیدی، علی نقی فیض‌الاسلام، جواد فاضل، محمد تقی جعفری، سید محمدمهدی جعفری، حسینعلی منتظری، حسین انصاریان و محمد دشتی از نهج‌البلاغه اشاره کرد. علامه امینی در جلد چهارم کتاب الغدیر 81 شرح نهج‌البلاغه را معرفی کرده‌است. معروفترین شروح نهج‌البلاغه شرح ابن ابی‌الحدید معتزلی بغدادی، شرح ابن میثم بحرانی، شرح خوئی و از معاصران، ترجمه و تفسیر نهج‌البلاغه اثر شیخ محمدتقی جعفری و شرح نهج‌البلاغه تالیف شیخ محمد تقی شوشتری، را می‌توان نام برد.

 

بسیاری از ادیبان طراز اول عرب از جمله عبدالحمید کاتب (قرن دوم)، جاحظ (قرن سوم)، قدامة بن جعفر (قرن چهارم)، ابن ابی الحدید (قرن ششم) و خلیل بن احمد فراهیدی (قرن هشتم) فصاحت نهج‌البلاغه را ستوده‌اند. از جمله جاحظ در کتاب خود البیان والتبیین —که به گفتهٔ ابن خلدون یکی از ارکان چهارگانه ادب محسوب می‌شود— با نقل یکی از سخنان علی (ع) می‌گوید «اگر فقط همین عبارت به دست ما رسیده بود کفایت می‌کرد و برای دلالت داشتن بر فصاحت و بلاغت در عالی‌ترین مرتبه جای می‌گرفت و با وجود آن برای پی بردن به ارزش بلاغی سخنان علی به دیگر سخنانش نیاز نداشتیم». علی الجندی رئیس دانشکده علوم در دانشگاه قاهره در مقدمه کتاب «علی بن ابی طالب، شعره و حکمه» درباره نثر نهج‌البلاغه می‌گوید: نوعی خاص از آهنگ موسیقی که بر اعماق احساسات پنجه می‌افکند در این سخنان هست، از نظر سجع، چنان منظوم است که می‌توان آنرا «شعر منثور» نامید. جرج جرداق مسیحی در مورد نهج البلاغه چندیدن کتاب نوشته و گفته: «بعد از امام علی (ع) کسی را سزاوار نویسندگی ندیدم به همین دلیل جز ایشان در مورد کسی ننوشتم.»

 

شیخ محمد عبده از مفتیان پیشین مصر از جمله کسانی بود که به شرح و تبلیغ نهج البلاغه در میان جوانان مصری پرداخت. وی در مقدمه شرح خود گفته است: «در همهٔ مردم عرب زبان یک نفر نیست مگر آنکه معتقد است سخن علی بعد از قرآن و کلام نبوی شریف‌ترین و بلیغ‌ترین و پرمعنی‌ترین و جامع‌ترین سخنان است.»

 

3- اصول کافی

اصول کافی عنوان بخش اول از بخش‌های سه‌گانه کتاب حدیثی الکافی است. در این بخش، احادیث مربوط به اعتقادات شیعه و زندگی امامان شیعه و برخی از احادیثی که درباره رفتارهای فرد مسلمان سخن می‌گوید، گردآوری شده است. نویسنده در دو بخش دیگر کتاب به روایات فقهی و مواعظ اخلاقی پرداخته است

 

از آنجا که در بین کتب اربعه فقط الکافی به روایات عقیدتی پرداخته است، این بخش از این کتاب همیشه مورد توجه شیعیان بوده است و به همین دلیل به صورت مجزا نیز منتشر شده است. علمای شیعه شرح‌های متعددی بر آن نگاشته‌اند، چنان‌که ترجمه آن نیز مد نظر بوده و چند ترجمه به زبان فارسی از آن منتشر شده است. اصول کافی در هشت بخش کلی شکل گرفته است که کلینی هر یک از این بخش‌ها را با عنوان «کتاب» معرفی کرده است.

 

4- رساله و تقریر اسفار اربعه  و فلسفه ملاصدرا

اسفار اربعه یا سفرهای چهارگانه بنا بر آثار و تعلیمات عارفان «مراحل عملی» یا در اصطلاح «مسافرت» های معنوی عرفا برای «رسیدن به خدا» است. مشهورترین تقریر از اسفار اربعه از ملاصدرا است که نام مهمترین کتاب خود و فصول آن را با سفرهای چهارگانه تطبیق داده است. اصل این تقریر ریشه در کلمات داود بن محمود قیصری، شارح فصوص الحکم دارد. بیان قیصری نیز ناظر به تقریر ملاّعبدالرزّاق کاشانی در شرح منازل السائرین است و وی نیز صورت آن را از عفیف‌الدین تلمسانی در شرحش بر منازل السائرین گرفته است. این سه تقریر تفاوت‌هایی (به ویژه در سفر چهارم) نیز دارد. آنچه که از امام خمینی (ره) براساس مجموع مباحث، نوشته‌ها، سخنرانی‌ها، کتاب‌ها و خاطرات نسبت به جریان‌های فلسفی مشایی، صدرایی، اشراقی، به دست می‌آید، بیشترین میزان دلبستگی امام در مباحث فلسفی به «حکمت متعالیه صدرایی» است. امام، زمانی که محمد حسنینْ هیکل، نویسنده و روزنامه نگار مصری، از ایشان می پرسند: چه کتابهایی - بجز قرآن - در شما اثر گذاشته است؟، می فرمایند: کتابهای زیادی ما داریم؛ شاید بتوان گفت در فلسفه: ملاصدرا، از کتب اخبار: کافی، از فقه: جواهر. علوم اسلامی ما خیلی غنی هستند.

 

5- تاریخ طبری

تاریخ الرسل و الملوک یا تاریخ الامم و الملوک معروف به تاریخ طبری کتابی است به زبان عربی که توسط محمد بن جریر طبری تاریخ‌نگار و محقق مسلمان ایرانی در اواخر سده سوم پس از هجرت به رشته تحریر در آمده ‌است. طبری نویسندهٔ مشهورترین، مهم‌ترین و ارزشمندترین مجموعه‌های مفصل تاریخ عمومی اسلام و جهان به شمار می‌آید. این کتاب، تاریخ را از زمان خلقت شروع کرده و سپس به نقل داستان پیامبران و پادشاهان قدیمی می‌پردازد. در بخش بعدی کتاب طبری به نقل تاریخ پادشاهان ساسانی می‌پردازد، و از آنجا به نقل زندگی پیامبر اسلام(ص)، می‌پردازد. در این کتاب وقایع پس از شروع تاریخ اسلامی (مقارن با هجرت به مدینه) به ترتیب سال تنظیم شده و تا سال 293 هجری شمسی را در بر می‌گیرد. تاریخ طبری دارای 16 جلد و مرجع عمده تاریخ ایران تا اول سده چهارم هجری است، همچنین این کتاب مأخذ عمده بسیاری از کسانی واقع شده‌است که بعد از طبری به تألیف تاریخ اسلام اهتمام ورزیده‌اند. تاریخ طبری را ابوعلی بلعمی به فارسی ترجمه و تلخیص کرده‌است و چون از خود مطالب دیگری افزوده‌است و تغییرات دیگری نیز داده‌است، کتاب او نسبتاً تألیفی نو به حساب می‌آید و به نام خود او تاریخ بلعمی نامیده شده‌است.

 

تاریخ طبری را نیز «ابوالقاسم پاینده» در سال 1352 ترجمه و توسط انتشارات بنیاد فرهنگ در 15 جلد منتشر نمود. پس از انقلاب این کتاب در 16 جلد توسط انتشارات اساطیر در سالهای 1362 تا 1365 چاپ و عرضه شد. شیوه نگارش تاریخ طبری، گردآوری نقل قول‌ها بوده‌است، اما این کار بی‌هیچ گزینش صحیحی صورت گرفته‌است. منبع طبری برای دوران زندگی پیامبر اسلام، مورخین اهل مدینه قرن هشتم میلادی بود. البته تأثیرات فرهنگ قبل از اسلام نیز در نوشته‌های این مورخین ملاحظه می‌شود.

 

6- تاریخ بیهقی

تاریخ بیهقی یا تاریخ مسعودی نام کتابی از ابوالفضل بیهقی است که موضوع اصلی آن تاریخ پادشاهی مسعود غزنوی پسر سلطان محمود غزنوی است. این کتاب علاوه بر تاریخ غزنویان، قسمت‌هایی درباره تاریخ صفاریان، سامانیان و دوره پیش از پادشاهی محمود غزنوی دارد. نسخه اصلی کتاب حدود 30 جلد بوده  که به دستور سلطان مسعود بخش زیادی از آن از بین رفته‌است. و از این کتاب امروزه مقدار کمی (حدود پنج مجلد) بر جای مانده‌است. از ویژگی‌های تاریخ‌نویسی تاریخ بیهقی که تا قبل از آن سابقه نداشته‌ است، مستند بودن وقایع ذکرشده‌است. این کتاب در شرح جزییات وقایع، اثری بی نظیر است. چنانچه خود بیهقی می‌نویسد:سخنی نرانم تا خوانندگان این تصنیف گویند شرم باد این پیر را...غرض من آن است که تاریخ پایه‌ای بنویسم و بنایی بزرگ افراشته گردانم، چنان که ذکر آن تا آخر روزگار باقی‌ماند.

 

7- تاریخ تمدن ویل دورانت

نام مجموعه کتابی 11 جلدی است که ویل دورانت به ‌همراه همسرش آریل دورانت دربارهٔ تاریخ زندگی انسان از دوران پیش از تاریخ تا پایان سدهٔ هجدهم نوشته‌اند.این مجموعه ناتمام است. دورانت و همسرش قصد داشتند نگارش آن را تا تاریخ معاصر غرب (تا سال 1933) ادامه دهند، اما با مرگ تقریباً هم‌زمان آنان، مجموعهٔ تاریخ تمدن تا جلد 11، که اختصاص به دوران ناپلئون دارد، پیش رفت. در 6 جلد نخست این مجموعه نام ویل دورانت به‌عنوان نویسنده آمده‌است و آریل دورانت ویراستار است، ولی در جلدهای بعدی هر دو نویسنده هستند.

 

ویل دورانت در این اثر به‌جای پرداختن به جنبه‌ای خاص از تاریخ، نگاهی تحلیلی به جوانب مختلف تاریخ بشریت دارد. او در پیش‌گفتار جلد نخست این مجموعه، در این باره چنین بیان داشته‌است: «... مدت مدیدی است که من به این عقیده رسیده‌ام که طریقهٔ نوشتن تاریخ به شکل قسمت‌های مجزا از یکدیگر، که من آن را ترتیب طولی نام می‌دهم (مانند تاریخ اقتصادی، تاریخ سیاسی، تاریخ مذهبی، تاریخ فلسفه، تاریخ ادبیات، تاریخ علوم، تاریخ موسیقی، و تاریخ هنر)، حق وحدت زندگانی بشری را ادا نمی‌کند، و تاریخ در عین حال که به‌صورت طولی نوشته می‌شود باید متفرعاتی هم داشته‌باشد، و جنبهٔ ترکیبی و تحلیلی هر دو باید مراعات شود؛ تاریخ وقتی به صورت کمال مطلوب نزدیک خواهد شد که مورخ، برای هر دورهٔ تاریخی، صورت کاملی از سازمان‌ها و حوادث و طرق زندگی را که از مجموع آنها فرهنگ یک ملت ساخته می‌شود رسم کند...»

 

قابل تامل است که ویل دورانت در فصلی از تاریخ درباره قرآن می گوید: «در قرآن، قانون و اخلاق یکى است. رفتار دینى در قرآن، شامل رفتار دنیوى هم مى‏شود و همه امور آن از جانب خداوند و به طریق وحى آمده است. قرآن در جان‏هاى ساده عقایدى آسان و دور از ابهام پدید مى‏آورد که از رسوم و تشریفات ناروا آزاد است .»

 

8- قانون

قانون در طب یا به اختصار قانون، یکی از کتاب‌های ابن سینا در زمینهٔ پزشکی‌ است که نزدیک به هفتصد سال در مراکز علمی اروپا تدریس می‌شد. اصل کتاب به زبان عربی نوشته شده ‌است و عبدالرحمن شرفکندی (هَژار) در دهه‌های 1340 و 1360 شمسی، آن را به زبان فارسی ترجمه کرده‌است.

 

این کتاب مهم‌ترین و مفصل‌ترین کتاب ابن سینا در طب و از اُمّهات کتب طبی در تمدن ایران پس از اسلام و ازجمله مهم‌ترین آثار پزشکان دنیای قدیم است. در تمدن ایران پس از اسلام، سه کتاب در شمار مهم‌ترین کتب طبیِ پزشکان مسلمان آورده می‌شود: الحاوی از محمد زکریای رازی،کامل الصناعة الطبیه (طبّ مَلِکی) از مجوسی اهوازی و در نهایتْ قانون ابن سینا. از این میان، قانون ابن سینا از حیث غنای مطالب و حُسن بیان بر دیگر آثار برتری دارد. نظامی عروضی در کتاب چهار مقاله گفته‌است که اگر بقراط و جالینوس زنده شوند روا بُوَد که پیشِ این کتاب سجده کنند. او به نقل از قدما روایت می‌کند که «طبیبی مجلد اول از قانون بدانسته‌باشد و سن او به اربعین [یعنی چهل سال] کشد، اهل اعتماد بُوَد.».

 

کتاب قانون را بزرگترین سند پزشکیِ جالینوسی می‌دانند، ولی مسائل نظریِ ارسطویی بر این اثر ارزشمند مسلط است. بوعلی در تشریح به ارسطو استناد می‌کرد. وی مبانی کلی طب را برپایهٔ آرای جالینوس و دارو گیاه‌شناسی‌اش را بر اساس نوشته‌های دیوسکوریدس (داروگیاه‌شناس نامدار یونانی در قرن نخست میلادی) توضیح داده‌است. بوعلی به طب نظری و عملی نظر داشته‌است. وی در آثار طبیِ خود و به‌ویژه در قانون، تعالیم عملی و بالینی را در قالب تعریف‌های نظری و علمی بیان کرده‌است. مشاهدات بالینیِقانون را می‌توان با مفاهیم تجربیِ بالینیِ الحاوی مقایسه کرد. ابن سینا، رازی را شایستهٔ نام پزشک و حکیم نمی‌دانست، اما عملاً بسیاری از روش‌های درمان و کار تجربی خود را از الحاوی رازی آموخته‌ بود.

 

9- «مابعد الطبیعه» ارسطو

ارَسطو  از فیلسوفان یونان باستان بود. او یکی از مهم‌ترین فیلسوفان متقدم به حساب می‌آید. او در سن هیجده سالگی به آکادمی افلاطون راه یافت و به مدت بیست سال در مکتب افلاطون کسب دانش کرد و آموزگار اسکندر مقدونی بود. تالیفات او در زمینه‌ها و رشته‌های گوناکون من‌جمله فیزیک، متافیزیک، شعر، زیست‌شناسی، منطق، علم بیان، سیاست، دولت و اخلاق بوده‌اند. ارسطو به همراه سقراط و افلاطون از تأثیر گذارترین و بزرگترین فیلسوفان یونان باستان بوده‌است. این سه تن فلسفه غربی (آنطور که برای ما آشنا است) را بر اساس فلسفه ما قبل سقراط یونان بنیاد نمودند. ارسطو فلسفه را به‌عنوان «دانش هستی» تعریف می‌کرد. مهم ترین اثر او «مابعد الطبیعه» است.

 

ارسطو خودش مابعدالطبیعه را چنین تعریف می‌کند:علم به موجود از آن حیث که وجود دارد؛ یعنی هدف آن، بررسی کلی‌ترین و عام‌ترین مسائلی است که در مورد هر چیزی می‌توان مطرح نمود. مسائلی مانند: این همانی، دوام، مکان،زمان، ماده،علیت و غیره... . ارسطو اصول مفاهیم تازه ای را در مابعدالطبیعه اش پایه‌ریزی می‌کند که خلاصه آنها بدین ترتیب است:  او در ابتدا میان ذات هر چیزی با صفات آن یا به عبارت دیگر، میان جوهر که وجود حقیقی و مستقل و قائم به خود است، با عرض که وجود مستقل ندارد و قائم به جوهر است، فرق گذاشت. سپس اعراض را در 9 دسته طبقه بندی کرده و همراه با جوهر، مقولات ده گانه خواند. به طور کلی برجسته ترین ویژگی ارسطو این است که وی فیلسوفی «مساله اندیش» است. پس از طرح مساله از سوی خودش یا از سوی دیگران، وی از دیدگاه‌ها و از نقطه‌های آغاز معین به آنها می‌پردازد و پاسخ می‌دهد یا گاه پاسخ نهایی را به جای دیگر و زمانی دیگر احاله می‌کند. چنانکه اشاره کردیم، درباره این کتابها و زمان بندی مطالب آنها در میان ارسطو شناسان اختلاف نظر بسیار است. اما این اختلافها را می توان طبیعی دانست. خود ارسطو نیز در جایی از همین مجموعه می‌گوید «اگر کسانی که تا بیشترین حد ممکن حقیقت را نگریسته اند –و اینان کسانی اند که بیشتر از همه جویا و دوستدار آن‌اند- دارای چنین عقایداند و این گونه درباره حقیقت اظهار نظر می کنند، چگونه نشاید که مبتدیان تفلسف دل و جرات را ببازند؟!».

 

10- نقد عقل محض

نقد عقل محض یا نقد اول نخستین کتاب از سه‌گانهٔ فلسفه انتقادی ایمانوئل کانت است که اولین‌بار در سال 1781 چاپ شد. این کتاب مهم‌ترین اثر کانت است و دربارهٔ ویژگی‌های عقل و توان آن در شناخت متافیزیک سخن می‌گوید. کانت در این کتاب به بررسی و تقسیم‌بندی مقولات شناخت و نیز بررسیِ محسوسات، ادراک و عقل محض پرداخته است. او در این کتاب عقل، محسوسات و ادراک، و ویژگی‌های عقل محض در شناخت متافیزیکی را شرح داده‌است. نقد عقل محض محوری ترین کتاب در فلسفه جدید و کانت محوری ترین فیلسوف در طرح فلسفه جدید است. مسئله مابعدالطبیعه به عنوان اساسی‏ترین پرسش در اندیشه کانت و هایدگر، کل نظام فلسفی آنها را تحت تأثیر قرار داد. از این رو، مسئله عمده کانت، چالش‏های اساسی عقل‏گرایی و تجربه‏گرایی با مابعدالطبیعه زمانِ او بود که باعث بطلان و شکست مابعدالطبیعه گردید. لذا تلاش عمده او نجات مابعدالطبیعه از جزمیاتی بود که گریبان‏گیر آن شده بود. کانت امکان یا عدم امکان مابعدالطبیعه را به امکان صدور احکام تألیفی پیشین در آنها احاله کرد و با تبیین نحوه کارکرد مقولات حس و فهم، و نشان‏دادن این‏که اطلاق آنها تنها در عالم تجربه و پدیدار است، مفاهیم ناپدیداری و اشیاء فی نفسه را به علت این‏که مفاهیم عقلی صرف هستند، از قلمرو علم انسان خارج کرد و نشان داد که اگر ما مفاهیم عقلی را با استفاده از مقولات فاهمه برای اثبات مسائل مابعدالطبیعه مانند آزادی، خلود نفس و خدا به کار ببریم، دچار تناقض می‏شویم. پس چون مابعدالطبیعه دارای احکام غیرتجربی و تحلیلی پیشین هست، امکان کاربرد احکام تألیفی پیشین در آن وجود ندارد. بنابراین، مابعدالطبیعه به عنوان یک علم، غیرممکن و باطل است، اما به عنوان یک تمایل و استعداد طبیعی وجود آن مورد تصدیق است.

 

11- در خدمت و خیانت روشنفکران

«در خدمت و خیانت روشنفکران» مانیفست فکری جلال آل احمد است که بعد از قیام پانزده خرداد و برملا شدن خیانت روشنفکران غربزده ایرانی و آشکار شدن چهره حقیقی آنها، جلال بر آن شد که در عقاید و ایدئولوژی های گذشته خود تجدید نظر کند و دیگر بار به اصالت و هویت گذشته فرهنگی خود که همانا بازگشت به خویشتن و سنت اسلامی است رجوع نماید و از حزب بازی و سیاست گرایی بی اصالت دست بردارد که حاصل این بینش فکری جدید او، در کتاب «در خدمت و خیانت روشنفکران» تجلی یافته است. در این مقاله سعی شده است که اغلب فصول این کتاب مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد و به درون مایه و محتوای آن با نظری انتقادی نگریسته شود.

 

کتاب «در خدمت و خیانت روشنفکران» که حجمی حدود 600 صفحه را به خود اختصاص داده، کتابی است که از نظر بن مایه غنی و از نظر فکری قابل تأمل است. این کتاب که در یک پیش درآمد و هفت فصل تنظیم شده، گاه در هر فصل تنها به یک موضوع و گاه به چند موضوع پرداخته است.

 

آنچه در پیش درآمد این کتاب مورد بحث قرار گرفته، تلاش نویسنده در زمینه سازی و فراهم کردن تمهیدی برای ورود به بحث اصلی کتاب که پیرامون عنصر روشنفکر می چرخد، است.

 

رهبر انقلاب درباره این اثر روشنفکر متعهد جلال آل احمد می گویند: بعد از 28 مرداد، از لحاظ نشان دادن انگیزه‌های یک روشنفکر در مقابل یک دستگاه فاسد، سکوت عجیبی در فضای روشنفکری هست. خیلی از کسانی که در دهه 20 مورد غضب دستگاه قرار گرفته بودند، در دهه 30 به همکاران مطیع دستگاه تبدیل شدند! آل احمد در کتاب خدمت و خیانت روشنفکران، از همین روشنفکری دهه 30 حرف می زند. آل احمد این کتاب را در سال 43 شروع کرده که تا سال 47 ادامه داشت، سال 47 که آل احمد به مشهد آمد، ما ایشان را دیدیم. به مناسبتی صحبت از این کار شد، گفت مدتی است به کاری مشغولم. بعد فهمیدیم که از سال 43 مشغول این کتاب بوده است. او از ما در زمینه های خاصی مطالبی می خواست که فکر می کرد ما از آنها اطلاع داریم. آنجا بود که ما فهمیدیم او این کتاب را دارد می نویسد. این کتاب بعد از فوتش منتشر شد. آن کتاب، کتابی نبود که در رژیم گذشته اجازه پخش داشته باشد؛ کتاب صددرصد ممنوعی محسوب می شد و امکان نداشت پخش شود.

 

12- ثروت ملل

معروفترین و تاثیرگذارترین کتاب علم اقتصاد با نام کامل «تحقیقی پیرامون ماهیت و علل ثروت ملل» یا همان نام مختصر و معروف‌تر ثروت ملل اولین بار در تاریخ نهم مارس 1776 چاپ و منتشر شد. آدام اسمیت این اثر حجیمش را همان طور که خود فهرست‌بندی کرده در پنج کتاب و 31 فصل نوشته است. مباحث اقتصادی تا پیش از انتشار ثروت ملل آدام اسمیت، عمدتا گرایش به قضاوت در مورد عملکرد اقتصادی داشت تا به تحلیل اقتصادی. کتاب ثروت ملل آدام اسمیت یک نقطه عطف در تاریخ تحلیل اقتصادی بود و برای اولین بار نگرش تحلیلی، منسجم و نظام‌مند به مباحث اقتصادی در این کتاب ارائه شد و یک نظریه اقتصادی تدوین گشت؛ شاید به همین علت بود که آدام اسمیت را به عنوان پدر علم اقتصاد لقب نهادند.. این کتاب در دانشگاه‌های سراسر جهان تدریس می‌شود و به عنوان یکی از متون کلاسیک اقتصاد بسیار مورد توجه قرار گرفته است. پنج کتابی که اسمیت در ثروت ملل فهرست کرده با عنوان‌های «درباره علل بهبود نیروی مولد کار و نظمی که بر پایه آن محصول بین مردم مختلف توزیع می‌شود» مشتمل بر یازده فصل، «ماهیت سرمایه، انباشت و کاربرد آن» با پنج فصل، «سیر توانگری در ملل مختلف» با چهار فصل، «درباره نظام اقتصاد سیاسی» با 9 فصل و «درباره درآمد شهریاران یا دولت» با سه فصل آمده است.

 

13- نبرد من

یکی از کتابهایی که تاثیر شگرفی در رشد نژاد پرستی و نازیسم داشته است، «نبردمن» نوشته آدولف هیتلر است. این کتاب زمانی توسط هیتلر به نگارش درآمده که در قلعه لندربرگ زندانی بوده است. بخش اول کتاب را با دیکته کردن جملات به منشی خود رودلف هس و بخش دوم را پایان همان سال پس از آزادی زودهنگام از زندان نوشته است. پس از به قدرت رسیدن حزب ناسیونال سوسیالیسم در آلمان و تشکیل "رایش سوم" این متن به کتاب مقدس حکومت نازی تبدیل شد و حزب در هر فرصتی، از جمله در مراسم ازدواج و اخذ مدرک دیپلم، آن را در میان مردم پخش می‌کرد و پیر و جوان را به خواندن آن فرا می‌خواند. در سال 1943، بیش از 10 میلیون نسخه از این کتاب در آلمان پخش شد.

 

با قدرت گرفتن ناسیونال سوسیالیست‌ها در آلمان، فروش و توزیع نبرد من نیز رواج گرفت. از اواسط دهه 1930 کتاب هیتلر به خرج دولت به زوج‌های تازه ازدواج کرده هدیه می‌شد، فروش نسخه‌های دست دوم کتاب ممنوع بود و تدریس آن در مدرسه‌ها به عنوان جزئی از برنامهٔ تبلیغاتی حزب ناسیونال سوسیالیست از همین دوران آغاز شد. از این کتاب تا پایان جنگ دوم جهانی نزدیک به یازده میلیون نسخه انتشار یافت.

 

نبرد من پس از جنگ جهانی هرگز در آلمان تجدید چاپ نشد. طبق قوانین ایالتی و با تایید دولت فدرال آلمان، باز نشر این کتاب به مدت 70 سال ممنوع اعلام شد. این مهلت در سال 2015 به پایان می‌رسد. رسانه‌های جمعی در ماه ژانویه سال 2014 گزارش دادند که متن کتاب هیتلر در میان کتاب‌های الکتریکی "آمازون" در مقوله "کتاب‌ها و متون سیاسی" بالاترین مقام فروش را داشته است.

 

ترجمه فارسی "نبرد من" بارها تجدید چاپ شده است. سال 2015 میلادی منع حقوقی انتشار کتاب نبرد من برداشته می‌شود. با وجود این، چاپ و نشر کتاب "نبرد من" در آلمان همچنان ممنوع خواهد بود. به نظر مقامات قضائی کشور "بنا به مسئولیت تاریخی آلمان" این کتاب "ضدانسانی" پس از آن هم نباید حتی به صورت ناقص منتشر شود.

 

14- قلعه حیوانات

کتابی که گفته می شود در اعتراض به وضعیت آزاردهنده اداره حکومت توسط استالین در شوروی به نگارش درآمد و زندگی اهالی این کشور را مسخ کرده است. قلعه حیوانات رمانی پادآرمان‌شهری به زبان انگلیسی و نوشتهٔ جورج اورول است. این رمان در طول جنگ جهانی دوم نوشته و در سال 1945 میلادی در انگلستان منتشر شد، ولی در اواخر دههٔ 1950 میلادی به شهرت رسید. این رمان دربارهٔ گروهی از حیوانات است که در اقدامی آرمان گرایانه و انقلابی، صاحب مزرعه (آقای جونز) را از مزرعه اش فراری می‌دهند تا خود ادارهٔ مزرعه را به دست گرفته و «برابری» و «رفاه» را در جامعه خود برقرار سازند. رهبری این جنبش را گروهی از خوک‌ها به‌دست دارند، ولی پس از مدتی این گروه جدید نیز به رهبری خوکی به نام ناپلئون همچون آقای جونز به بهره کشی از حیوانات مزرعه می‌پردازند و هرگونه مخالفتی را سرکوب می‌کنند.

 

جورج اورول که در جریان جنگ داخلی اسپانیا با سیاست‌های حکومت سوسیالیستی شوروی آشنا شده بود و در ضمن از پاکسازیهای خشونت آمیز دوران استالین خشمگین بود، با نگارش این رمان استبداد طبقه حاکم شوروی به سختی انتقاد کرد. در این رمان، انقلاب حیوانات مزرعه نماد انقلاب کارگری برضد نظام سرمایه داری است.

 

این کتاب که در اعتراض به نابرابری نگاشته شده، با فاصلهٔ کمی پس از انتشار، به فارسی ترجمه شد. معروف‌ترین جمله این کتاب «همهٔ حیوانات باهم برابرند، امّا برخی برابرترند» است که در زبان انگلیسی به‌صورت یک ضرب المثل جمله‌ای کنایه‌آمیز تبدیل شده‌است.

 

15- بینوایان

نام رمان معروفی نوشته ویکتور هوگو نویسنده سرشناس فرانسوی است. این کتاب اولین بار در سال 1862 منتشر شده و یکی از بزرگترین رمان‌های قرن 19 است. با شروع شورش جون در 1815 و به اوج رسیدن آن در 1832 در پاریس، این رمان از زندگی چند شخصیت و تمرکز بر مبارزات محکوم سابقه داری به نام ژان والژان و به رستگاری رسیدن او شکل گرفت. این رمان با بررسی ماهیت قانون و بخشش، تاریخ فرانسه، معماری و طراحی شهری پاریس، سیاست‌ها، فلسفه اخلاق، ضد اخلاقیات، قضاوت‌ها، مذهب، نوع و ماهیت عشق را شرح می‌دهد. رمان بیش از حد انتظار طرفدار یافت و واکنش‌های انتقادی متنوع که اکثراً منفی بودند، بر رمان وارد شد. از لحاظ تجاری، این کار یک موفقیت بزرگ در سطح جهان بود.

 

آپتن سینکلر رمان را به عنوان «یکی از شش رمان برتر جهان» معرفی می‌کند.

 

وی در کتاب بی‌نوایان به تشریح بی‌عدالتی‌های اجتماعی و فقر و فلاکت مردم فرانسه می‌پردازد، همان عوامل و محرک‌های اجتماعی که منجر به سقوط ناپلئون سوم شد. انحصار توزیع قدرت و ثروت در دست خانواده فاسد سلطنتی که از مشکلات جامعه فرانسه کاملاً بی‌اطلاع بودند، سبب ایجاد معضلات اقتصادی و اجتماعی در جامعه فقیر فرانسه شد و انقلاب فرانسه ناشی از همین تحولات زیرساخت‌های اجتماعی جامعه فرانسه بود. ویکتور هوگو در خلال پردازش شخصیت‌های داستان و روانشناسی آنها، نحوه درگیری و دخالت آنان را در این نهضت اجتماعی و توده‌ای نشان می‌دهد.

 

رهبر معظم انقلاب درباره بینوایان می گویند: به نظر من بینوایان ویکتور هوگو برترین رمانی است که در طول تاریخ نوشته شده است. من همه‌ رمان‌های طول تاریخ را نخوانده‌ام، شکی در این نیست، اما من مقدار زیادی رمان خوانده‌ام که مربوط به حوادث قرن‌های گوناگون هم هست. بعضی رمان‌های خیلی قدیمی را هم خوانده‌ام. مثلا فرض کنید کمدی الهی را خوانده‌ام. امیرارسلان هم خوانده‌ام. الف لیله و هزار و یک شب را هم خوانده‌ام. وقتی نگاه می‌کنم به این رمانی که ویکتور هوگو نوشته، می‌بینم این چیزی است که اصلا امکان ندارد هیچ کس بتواند بهتر از این بنویسد یا نوشته باشد و معروف نباشد و مثل منی که در عالم رمان بوده‌ام، این را ندیده باشم یا اسمش را نشنیده باشم... من می‌گویم بینوایان یک معجزه است در عالم رمان‌نویسی، در عالم کتاب‌نویسی. واقعا یک معجزه است... من به همه‌ جوان‌ها توصیه می‌کنم، نه حالا که دارم با شما صحبت می‌کنم، بارها این را گفته‌ام. زمانی که جوان‌ها زیاد دور و بر من می‌آمدند قبل از انقلاب، بارها این را گفته‌ام که بروید یک دور حتما بینوایان را بخوانید. این بینوایان کتاب جامعه‌شناسی است، کتاب تاریخی است، کتاب انتقادی است، کتاب الهی است، کتاب محبت و عاطفه و عشق است.»

 

16-  شازده کوچولو

داستانی اثر آنتوان دو سنت اگزوپری است که اولین بار در سال 1943 منتشر شد. این کتاب به بیش از 250 زبان و گویش ترجمه شده و با فروش بیش از 200 میلیون نسخه، یکی از پرفروش ترین کتاب‌های تاریخ محسوب می‌شود. کتاب شازده کوچولو «خوانده شده‌ترین» و «ترجمه شده‌ترین» کتاب فرانسوی‌زبان جهان است و به عنوان بهترین کتاب قرن 20 در فرانسه انتخاب شده است. از این کتاب به طور متوسط سالی 1 میلیون نسخه در جهان به فروش می‌رسد. این کتاب در سال 2007 نیز به عنوان کتاب سال فرانسه برگزیده شد. در این داستان سنت اگزوپری به شیوه‌ای سوررئالیستی به بیان فلسفه خود از دوست داشتن و عشق و هستی می‌پردازد. طی این داستان سنت اگزوپری از دیدگاه یک کودک، که از سیارکی به نام ب612 آمده، پرسشگر سؤالات بسیاری از آدم‌ها و کارهایشان است. به مناسبت هفتادمین سالگرد تولد این رمان شیرین، در ماه مارس 2013 نسخه‌های جدیدی از آن منتشر شد.

 

سال 1935، هواپیمای سنت اگزوپری، که برای شکستن رکورد پرواز بین پاریس و سایگون تلاش می‌کرد، در صحرای بزرگ آفریقا دچار نقص فنی شد و به ناچار در همان جا فرودآمد. همین سانحه دستمایه الهام شازده کوچولو شد که در آن شخصیت قهرمان داستان، خلبانی بی‌نام، پس از فرود در بیابان با پسر کوچکی آشنا می‌شود. پسرک به خلبان می‌گوید که از اخترکی دوردست می‌آید و آنقدر آنجا زندگی کرده که روزی تصمیم می‌گیرد برای اکتشاف اخترک‌های دیگر خانه را ترک کند. او هم‌چنین برای خلبان از گل سرخ محبوبش می‌گوید که دل در گرو عشق او دارد، از دیگر اخترک‌ها تعریف می‌کند و از روباهی که او را این جا، روی زمین، ملاقات کرده است. خلبان و شازده چاهی را می‌یابند که آنها را از تشنگی نجات می‌دهد اما در نهایت شازده کوچولو خلبان را در جریان تصمیم خود قرار می‌دهد و می‌گوید تصمیم گرفته به اخترک خانه‌اش بازگردد.

 

17- مجموعه داستانهای تخیلی ژول ورن

پنج‌گانهٔ مشهور ژول ورن که دربرگیرندهٔ کتاب‌های سفر به مرکز زمین، بیست هزار فرسنگ زیر دریا و دور دنیا در هشتاد روز است، شهرتی جهان‌گیر دارد. از سال (1979)، او دومین نویسنده‌ای است که کتاب‌هایش بیشترین بازگردانی را به زبان‌های گوناگون جهان داشته است. ژول ورن نویسنده، شاعر و نمایش‌نامه‌نویس فرانسوی بود که بیشتر شهرت‌اش را مدیون نگارش کتاب‌های ماجرایی‌اش است که دنیای داستان‌های علمی–تخیلی را دگرگون کرد.

 

18- جان شیفته (L'Ame enchantée)

رمانی چهارجلدی اثر رومن رولان است. فضای داستان جان شیفته فرانسه در ابتدای سده بیستم است و رمان وضعیت اجتماعی این دوران را برای خواننده به تصویر می‌کشد. از سوی دیگر، شخصیت اصلی داستان زنی به نام آنت ریوی‌یر است و رولان در طول داستان چگونگی بیداری زنان فرانسه را شرح می‌دهد. رومن رولان خود می‌نویسد: «قهرمان اصلی جان شیفته، آنت ریوی‌یر به گروه پیشتاز آن نسل زنان تعلق دارد که در فرانسه ناگزیر گشت به دشواری، با پنجه در افکندن با پیشداوری‌ها و کارشکنی ِ همراهان مرد خویش، راه خود را به سوی یک زندگی مستقل باز کند.»

 

رهبر انقلاب در دیدار دست اندر کاران «هفته کتاب» در سال 75 می‌گوید: قیمت این کتاب «جان شیفته» رومن رولان به مراتب از این بیشتر است؛ هم تاریخ است، هم ادبیات است، هم اخلاق است، هم هنر است؛ این کتاب همه چیز است، این کتاب را من سالها پیش خوانده ام...

 

برخی جملات کلیدی کتاب که برخی از آنها در آغاز هر فصل نوشته شده است:

ـ‌ جایی که زندگی هست،‌ مرگ هم هست: این نبردی است در هر لحظه.

ـ می‌دانم، خطر می‌کنم. برای آن هم خطر می‌کنم که بهتر بدانم. اخلاق کهنه توصیه می‌کرد که از خطر بگریزیم. ولی اخلاق نو به ما یاد داده است که آنکه خطر نمی‌کند هیچ چیز ندارد.

ـ بدا به حال دل‌هایی که بیش از اندازه محفوظ بوده‌اند! هنگامی که عشق راه به دل باز می‌کند،‌ آنکه عفیف‌تراست بی‌دفاع‌تراست.

ـ مبارزه هرچند هم که امید پیروزی در آن نباشد، باز خود امیدی است.

ـ روح انقلاب در عصیان‌های جدا جدا از هم می‌پاشد.

 

19- دُنِ آرام

رمانی چهارجلدی اثر میخائیل شولوخوف است که شاهکار وی محسوب می‌شود و نوشتن آن از سال 1928 تا 1940 (تقریباً 12 سال) به درازا کشید و جایزه نوبل ادبیات را برایش به ارمغان آورد. از این رمان تاکنون سه ترجمه به فارسی منتشر شده‌است. ترجمه اول را محمود اعتمادزاده به‌آذین انجام داد، سپس علیرضا بیگدلی خمسه آن را ترجمه کرد و در سال‌های اخیر نیز ترجمه دیگری توسط احمد شاملو صورت گرفت. شاملو از روی ترجمه فرانسوی آنتوان وی‌تز این رمان را به فارسی برگردانده‌است. ایرج کابلی در مقابله با نسخه روسی با شاملو همکاری داشته‌است. این رمان را اغلب با جنگ و صلح نوشته تولستوی مقایسه می‌کنند؛ زیرا حماسه شولوخوف همچون «جنگ و صلح» تولستوی تلفیقی است از خصوصیات رمان‌های خانوادگی-اجتماعی و تاریخی.

 

دُن آرام داستانی است درباره قزاقان ساکن دن و شرح زندگی یک خانواده قزاق به نام «ملِخوُف» در زمان صلح، سال‌های سرنوشت‌سازجنگ اول جهانی، انقلاب 1917 اکتبر روسیه و یک جنگ داخلی تلخ. البته قهرمانان و نقش آفرینان داستان درست مانند رمان «جنگ و صلح» تولستوی زیادند.

 

رهبر انقلاب در تمجید از این رمان بارها بیاناتی داشته اند. ایشان در چند مرحله درباره این کتاب جملات زیر را گفته اند:

-دُن آرام یکی از بهترین رمان های دنیاست. البته جلد اولش بهتر است؛ جلدهای بعدی اش سطح رمان را متوسط می کند؛ کما اینکه کتاب بعدی اش، زمین نوآباد، هم کتاب خوبی نیست.

-این دن آرام را من قبل از انقلاب خواندم؛ زمین نوآباد را شاید بعدا خواندم... به قدری در این کتاب تصویرگری فوق العاده است که من این را در هیچ کتاب دیگری ندیده ام. دشت های روسیه را که تصویر می کند، مثلا صد جا تصویر کرده، ولی صد جور بیان کرده است!

-اینها خیلی هنرمندانه و خیلی مهم است. ادبیات، اینگونه ماندگار می شود. چرا منِ آخوند در یک کشور اسلامی، کتاب دُن آرام را می خوانم؟ اگر جاذبه نداشته باشد، اگر این کتاب لایق خواندن نباشد، یک نفر مثل من نمی رود آن را بخواند.

 

20- جنگ و صلح

«جنگ و صلح» نام رمان مشهور لئو تولستوی، نویسنده شهیر روس است. وی کتاب جنگ و صلح را در سال 1869 میلادی نوشت. این کتاب یکی از بزرگ‌ترین آثار ادبیات روسی و از مهم‌ترین رمان‌های ادبیات جهان به شمار می‌رود. در این رمان طولانی بیش از 580 شخصیت با دقت توصیف شده‌اند و یکی از معتبرترین منابع تحقیق و بررسی در تاریخ سیاسی و اجتماعی سده نوزدهم امپراتوری روسیه است و به شرح مقاومت روس‌ها در برابر حملهٔ ارتش فرانسه به رهبری ناپلئون بناپارت می‌پردازد. منتقدان ادبی آن را یکی از بزرگ‌ترین رمان‌های جهان می‌دانند.مهم‌ترین شخصیت‌های این حماسه بزرگ عبارتند از: شاهژاده آندره بالکونسکی، شاهزاده نیکولای راستوف، کنت پی‌یر بزوخوف، شاهزاده ناتاشا راستوا و شاهزاده ماریا بالکونسکایا.

 

رهبری انقلاب درباره این رمان نیز نظرات قابل تاملی داشته اند: این آلکسی تولستوی یک نویسنده بسیار قوی است و رمان های بسیار خوبی دارد و از نویسندگان انقلاب شوروی است و طعم دوران جدید در نوشته اوست؛ والا شما در کتاب جنگ و صلح (لئو) تولستویآثار ملیت روسی را می بینید اما آثار دوران شصت ساله اخیر را نمی بینید؛ آن یک دوره و یک اثر دیگر است و اصلا متعلق به جای دیگر است. آن چیزی که نشان دهنده شخصیت امروز روسیه است، کدام است؟ اثر شولوخوف و اثر همین آلکسی تولستوی و امثال اینهاست. بنابراین، هنرمند هر دوره، آن کسی است که متعلق به آن دوره و ساخته و پرداخته آن دوره و سرآینده آن دوره است؛ والا آن کسی که از دوره قبل مانده و به یاد آن دوره قلم می زند متعلق به این دوره و ادبیات این دوره که نیست.

 

من اگر بخواهم یک نمونه کامل این موضوع را برای شما مطرح کنم، باید از یک رمان نام ببرم. من رمانی به نام دل سگ خواندم که نویسنده اش روسی است. (میخاییل بولگاکف) این رمان داستان علمی و تخیلی است. این رمان، رمان کوچک و بسیار هم هنرمندانه است. این رمان در ایران هم ترجمه شده ولی شماها اسمش را هم نشنیده اید.

 

21- هَملِت

هملت نمایش‌نامه‌ای تراژیک اثر ویلیام شکسپیر است که در سال 1602 نوشته شده و یکی از مشهورترین نمایش‌نامه‌های تاریخ ادبیات جهان به شمار می‌آید. داستان این نمایش نامه از آنجا آغاز می‌شود که هملت شاهزاده دانمارک از سفر آلمان به قصر خود در هلسینبورگ دانمارک بازمی‌گردد تا در مراسم خاک سپاری پدرش شرکت کند. پدرش به گونه مرموزی به قتل رسیده‌است. کسی از چندوچون قتل شاه آگاه نیست. در همان حین هملت درمی‌یابد که مادر و عمویش باهم پیمان زناشویی بسته و هم بستر شده‌اند. وسوسه‌ها و تردیدهای هملت هنگامی آغاز می‌شود که روح شاه مقتول بر او نمودار می‌گردد. روح بازگو می‌کند که چگونه به دست برادر خود به قتل رسیده‌است و از هملت می‌خواهد انتقام این قتل مخوف و ناجوانمردانه را بازستاند. هملت در این اثنا درمی‌یابد که پدر معشوقه‌اش اوفلیا نیز در قتل پدرش دست داشته‌است. اوفلیا از نقشه‌های هملت آگاه می‌شود و پس از آگاهی از مرگ پدرش مجنون می‌گردد و خود را در رودخانه‌ای غرق می‌کند. سرانجام هملت انتقام پدر را از عمو می‌گیرد و در پایان نمایش هردو کشته می‌شوند. در نوشته‌های شکسپیر طبیعت انسان همچون طبیعت سرکش سرشار از چیستان‌ها و شگفتی هاست. خون خواهی پدر یکی از «طبیعی ترین» خصایص انسانی است که خط اصلی این نمایشنامه را ترسیم می‌کند. بخش بزرگی از نمایشنامه شرح تردید اجتناب ناپذیر هملت به انتقام است. انتقام تم اصلی نمایشنامه است. اما طبع بشری اصولاً چندگانه و پیچیده تر از آن است که به سادگی به ماشین قتل تبدیل شود