چگونه غلط ننویسیم و حرف نزنیم؟

به گزارش بولتن نیوز یکی از مشکل‌های اصلی زبان فارسی اشتباه‌هایی است که در کتاب‌ها، صدا و سیما و شبکه‌های اجتماعی به صورت گسترده در بین مردم رواج پیدا کرده است. به همین منظور خبرنگار ایسنا در گفت‌وگویی با حسن ذوالفقاری، مدیر گروه آموزش زبان و ادبیات فارسی فرهنگستان، به بررسی فعالیت‌های فرهنگستان در مقابله با این مشکل پرداخته است.

کتاب

ذوالفقاری درباره‌ اشتباه‌ها منتشرشده در کتاب‌ها گفت: برای تصحیح نوشتار در کتاب‌های منتشرشده چندین بار با وزیر ارشاد جلسه داشتیم؛ ایشان دغدغه اعضای فرهنگستان را شنیدند و گفته شد که حجم زیادی از کتاب‌هایی که وزارت ارشاد به آن‌ها مجوز می‌دهد، درست ویرایش نشده‌اند. همچنین این موضوع مطرح شد که مواد نوشتاری زیادی در سال تولید می‌شود که به بررسی نیاز دارد.

او ادامه داد: در حال حاضر برای رفع مشکل این بخش و سایر بخش‌ها، فرهنگستان زبان به سفارش شورای عالی انقلاب فرهنگی سند ملی خط و زبان فارسی را تدوین می‌کند، که مصوبات این سند لازم‌الاجراست. این سند به نهادهایی که با خط و زبان ارتباط دارند، ابلاغ می‌شود. در این سند، مسائل مربوط به گسترش زبان و پیش‌گیری از آسیب‌رسانی به آن پیش‌بینی شده است.

مدیر گروه آموزش زبان و ادبیات فارسی فرهنگستان اظهار کرد: آن‌چه مسلم است، این است که اگر ما هزاران نهاد تاسیس کنیم، اما آموزش فردی را تقویت نکنیم، موثر نخواهد بود. درباره مشکل‌های زبان تا نگرش افراد را تغییر ندهیم، چیزی عوض نمی‌شود. ایرانی‌ها باید بدانند که زبان فارسی زبان نیاکان و میراث هزارساله ماست که پشت آن ادبیاتی غنی نهفته است که زبانزد جهانیان است.

ذوالفقاری درباره‌ اهمیت زبان اظهار کرد: اگر در جهان ایرانیان را می‌شناسند، بخشی از آن به زبان فارسی مربوط می‌شود. این مربوط به اکنون نیست؛ از گذشته هم چنین بوده است. به عنوان مثال گوته آرزو داشت که با حافظ محشور باشد. بسیاری از مستشرقین به خاطر زبان فارسی به ایران سفر کردند، اما حالا که دیگران تا به این حد به فارسی توجه دارند چرا ما به زبان خود بی‌توجه باشیم؟

کتاب درسی

او سپس در تشریح فعالیت‌های فرهنگستان زبان برای کتاب‌های درسی بیان کرد: به لحاظ این‌که تولید محتوای کاغذی بسیار گسترده است، فعلا فرهنگستان بر گلوگاه‌ها دست گذاشته و به ویرایش کتاب‌های درسی اهتمام ورزیده است. مهم‌ترین مکان برای آموزش درست زبان فارسی مدرسه‌ها هستند و سالانه 130 میلیون جلد کتاب برای 13 میلیون دانش‌آموز منتشر می‌شود. سه سال است که در فرهنگستان زبان گروهی مخصوص نظارت بر کتاب‌های درسی تاسیس شده است. این هیئت با مولفان کتاب‌های درسی تعامل‌هایی از طریق نشست، گفت‌وگو، ارائه گزارش و... دارد تا بر اصلاح خط و زبان و درست‌نویسی در کتاب‌های درسی تاثیر بگذارد.

صدا و سیما

مدیر گروه آموزش زبان و ادبیات فارسی فرهنگستان درباره‌ فعالیت‌های مربوط به آموزش زبان در شبکه‌های صدا و سیما متذکر شد: تعداد شبکه‌های رادیویی و تلویزیونی زیاد است؛ تعدادشان به حدود 100 شبکه می‌رسد و به علت تعدد شبکه امکان کار گسترده وجود ندارد. البته در فرهنگستان برای گسترش زبان فارسی و توسعه درست‌نویسی در صدا و سیما، دفتری برای ارتباط و همکاری با این سازمان داریم. این بخش در مورد مسائل آموزشی و برنامه‌سازی در شبکه‌ها وارد عمل می‌شود.

او همچنین افزود: البته همکاری با صدا و سیما شروع شده است و ما امیدوارم مسئولان صدا و سیما با درک این‌که زبان بخشی از هویت ملی ماست، به تاثیر رسانه بر زبان بیش از پیش توجه کنند. همه مردم برنامه‌های تلویزیون را می‌بینند، زیرنویس‌های آن را می‌خوانند و اگر اشتباهی داشته باشد به صورت گسترده در جامعه فراگیر می‌شود.

ذوالفقاری ادامه داد: در چنین حالتی اگر فرهنگستان زبان و آموزش و پرورش همه توان خود را بسیج کنند، باز نمی‌توانند اشتباه منتشرشده را مهار کنند. البته این دفتر تمام مشکلات را برطرف نکرده است، اما تا آن‌جایی که توانسته برای بهتر شدن زبان در صدا و سیما تلاش کرده است. از این به بعد قطعا راه برای بهتر شدن وجود دارد.

تاثیر برنامه‌های صدا و سیما

مدیر گروه آموزش زبان و ادبیات فارسی فرهنگستان با بیان این‌که برنامه‌های صدا و سیما بر تغییر زبان موثرند، گفت: پیش‌تر برنامه‌ای مانند «خندوانه» بر موضوعاتی مانند نوشتن و... کار می‌کرد و موثر هم بود. اگر در بین برنامه‌های پرمخاطب صدا و سیما مثل برنامه «نود»، «خندوانه» و یا قبل از نوبت‌های خبری یک برنامه کوتاه – ولو 20 تا 30 ثانیه‌ای - گذاشته شود، از هر نوع آموزشی موثرتر خواهد بود. پیش‌تر نیز چنین برنامه‌هایی ساخته می‌شد. برنامه‌های «فارسی را پاس بداریم» و «این‌گونه بنویسم» در صدا و سیما پخش می‌شد و موثر هم بود.

ذوالفقاری متذکر شد: این‌گونه برنامه‌ها می‌تواند با کمک فرهنگستان گسترش پیدا کند تا واژه‌های بیگانه حذف شود. صدا و سیما با کمک فرهنگستان به صورت برنامه‌ریزی‌شده و هدایت‌شده می‌تواند در سریال‌ها و متن‌های خبری اصول صحیح را به سرعت پخش کند. به عنوان نمونه دکتر حبیبی زمانی که معاون اول رئیس‌ جمهور و رئیس فرهنگستان بود در یک مصاحبه تلویزیونی کلمه «یارانه» را به عنوان جایگزین «سوبسید» به کار برد و همین کار باعث جایگزینی این کلمه شد.

شبکه‌های اجتماعی

این استاد دانشگاه وجود ویراستار در شبکه‌های اجتماعی را غیرممکن دانست و گفت: در نوشته‌های شبکه‌های اجتماعی اگر خود افراد قید و بندی داشته باشند اصول زبان فارسی رعایت می‌شود. اما به علت آن‌که در شبکه‌های اجتماعی اطلاعات به سرعت تولید می‌شوند و ویراستاری وجود ندارد اشتباه‌ها همه‌گیر شده است. از سوی دیگر، چون این شبکه‌ها گفت‌وگو محورند و افراد مطلب‌ها را بداهه می‌نویسند‌، نوشته‌ها به زبان گفتار نزدیک هستند.

او درباره‌ اشتباه‌های عمدی در شبکه‌های اجتماعی و برنامه‌های گپ‌زنی اظهار کرد: در متن‌های گفت‌وگو در این شبکه‌ها و برنامه‌های گپ‌زنی افراد بسیاری از واژه‌ها را کوتاه می‌نویسند، برای نمونه «فکر می‌کنم» را به «فک کنم» تبدیل می‌کنند. این اشتباه به مرور زمان بر نوشتار صحیح کلمه تاثیری می‌گذارد و آیندگان فکر را به صورت «فک» یاد می‌گیرند.

ذوالفقاری در ادامه بیان کرد: این خطر وجود دارد که نسل جدید این روش را در مکاتبات‌، نوشته‌های رسمی‌، انشانویسی‌، مکاتبات اداری و... به کار ببرند. اگر امروز ساز و کاری برای جلوگیری از اشتباه‌ها بخصوص در شبکه‌های اجتماعی پیش‌بینی نکنیم زمانی می‌رسد که خیلی دیر خواهد شد.

مردم هم آستین بالا بزنند

او درباره اهمیت فعالیت مردم برای زبان فارسی اظهار کرد: قبل از فرهنگستان و سایر نهادهای رسمی که کارآیی محدود و مشخص دارند مردم باید گوش شنوا داشته باشند. هنوز مردم متوجه آسیبی که زبان می‌بیند نیستند و زبان را جدی نمی‌گیرند. مردم گاهی به جای استقبال از واژه‌های فرهنگستان، آن‌ها را مسخره می‌کنند.

مدیر گروه آموزش زبان و ادبیات فارسی فرهنگستان افزود: کلماتی که فرهنگستان ساخته می‌تواند محل نقد باشد؛ چنان‌که هر کلمه سه سال بعد از ساخت جزو کلمات غیرمصوب است و اگر در بین مردم جا بیفتد، جزو کلمات مصوب قرار می‌گیرد. فرهنگستان زبان راه نقد را باز گذاشته است، اما متاسفانه به کار بردن واژه‌های بیگانه به نوعی شأن و کلاس شده است و باید کار فرهنگی برای این موضوع انجام شود.

او درباره تاثیر مسئولان و اهل ‌قلم بیان کرد: مسئولان در زبان فارسی نقش مهمی دارند. مصاحبه‌ها، نوشته‌ها‌، نویسندگان و افراد اهل قلم همواره مورد توجه‌اند. فعالیت همه اهل‌ قلم مجموعا باعث گسترش درست زبان می‌شود. زبان ما از گذشته تا کنون در حال پیشرفت بوده و از نظر سبک نوشتاری رو به سادگی رفته است.

ذوالفقاری متذکر شد: حیف است با بی‌مبالاتی میراث هزارساله را در 10- 20 سال نابود کنیم. کتابی درباره‌ رسم‌الخط مصوب فرهنگستان در وبگاه به صورت رایگان گذاشته شده است که مردم می‌توانند به صورت رایگان از آن استفاده کنند. این کتاب قانون اصلی رسم‌الخط را ارائه داده اما با برخی تبصره‌ها دست را باز گذاشته است. در این کتاب فرهنگستان برای نگارش کلمات یک شکل رایج و مصوب در نظر گرفته و اولویت اول را اعلام کرده است. درباره کسی که به شیوه گذشته می‌نویسد نیز دست را در تبصره‌ها باز گذاشته تا نوشته‌اش غلط نباشد. در این کتاب نخواستیم جزمی، آیین‌نامه‌ای و فرمانی عمل کنیم.