جایگاه ایران در صنعت نفت وگاز جهان تغییری نداشت

گروه اقتصادی -  عمر دولت یازدهم در روزهای آینده به دو سال می رسد، و ضروری است که با بررسی عملکرد دولت در دو سال گذشته و در حوزه های مهم و اثرگذاری مانند نفت وگاز، صنعت و معدن، و کشاورزی و آب، بخش مالی، بانکی و مالیات ها، و...  به اثرات مدیریت اقتصاد کشور بر بهبود شاخص های اقتصاد کشور  توجه شود و نقاط قوت و ضعف این برنامه ها و مدیریت اقتصاد در بهبود وضعیت معیشتی و اشتغال و درآمد مردم و دولت با اتکا به توانایی های داخلی  مورد ارزیابی قرار گیرد. 

به گزارش بولتن نیوز، یکی از حوزه های مهم و متناسب با مزیت های نسبی اقتصاد ایران، صنعت نفت وگاز است و در این زمینه وزیر نفت دولت یازدهم، دو سال پیش با ارائه برنامه های خود، وعده هایی را در این زمینه مطرح کرد تا نقش و اثر نفت در اقتصاد کشور نسبت به گذشته بهتر شود و با مدیریت کارآمد و حرفه ای صنعت و گاز کشور وضعیت درآمد دولت و معیشت مردم نیزبهبود یابد.  

و حال این پرسش مطرح است که میزان تحقق وعده های وزیر نفت چقدر بوده و در کدام بخش ها تحقق یافته و در کدام بخش ها همچنان با چالش های اساسی مواجه است و به این پرسش بپردازیم که روند فعالیت صنعت نفت چرا هنوز از تحرک و کارایی لازم برخوردار نیست و با تاخیر مواجه است. 

از تاخیر در معرفی قراردادهای جدید نفتی، تکمیل پالایشگاه ها، رشد ظرفیت تولید بنزین، توسعه میادین پارس جنوبی و مشترک گرفته تا محدودیت در تولید، صادرات و فروش و درآمد نفت، شاخص هایی است که نشان می دهد صنعت نفت تحرک لازم را نداشته و جالب این است که در سال 94 برای اولین بار در طول چند دهه گذشته، درآمد نفت بعد از درآمد مالیاتی قرار گرفته است و ایران از جایگاه کشور دارای درآمد بالای نفت فاصله گرفته است و نه تنها در خام فروشی بلکه حتی در تبدیل نفت به فراورده و تامین نیاز داخلی و یا صادرات فراورده، رشد مورد انتظار را ندارد. 

برخی کارشناسان معتقدند که همه این موارد به موضوع تحریم و یا کاهش حضور شرکت های نفتی خارجی مرتبط نیست و حداقل در برخی زمینه ها امکان استفاده از توان داخلی، تقویت پیمانکاران و افزایش مشارکت سرمایه گذاران داخلی و منطقه ای وجود دارد و برنامه هایی مانند صادرات گاز به اروپاو آسیا می تواند بهتر از این در دستور کار باشد. 

زنگنه در دفاع از برنامه های خود در جلسه رای اعتماد گفته بود که مغرور نیستم و دست خود را به سمت تمام کارکنان صنعت نفت دراز می کنم تا راهی که پیشینیان صالح من برداشته‌اند را ادامه دهیم و چیزی را بر داشته‌ها بیافزاییم و کشور را در این مسیر دشوار یاری نماییم.

حال بعد از دوسال این پرسش مطرح است که تا چه میزان از ظرفیت کارکنان و مدیران صنعت نفت در کاهش مشکلات استفاده شده و میزان جلب مشارکت مدیران و کارکنان نفت و شرکت های فعال در این عرصه چقدر بوده است و چرا شاخص های عملکرد صنعت نفت وگاز با کندی در حال حرکت است؟

تاچه حد از توان پیمانکاران، شرکت ها، کارکنان و مدیران مجموعه نفت وگاز کشور استفاده شده است و آیا نحوه مدیریت وزیر نفت، در این دوسال باعث افزایش مشارکت، تحرک، کارایی، بهبود مدیریت، افزایش منابع و درآمدها و فروش محصولات شده است . میزان جلب سرمایه گذاری های داخلی و خارجی چقدر بوده و چرا هنوز میزان تولید، صادرات و فروش نفت و فراورده های نفتی و پیشرفت طرح ها تغییرات چندانی نیست به دو سال پیش نداشته است؟ آیا همه این مسائل متاثر از تحریم ها و کاهش حضور سرمایه گذاران و شرکت های خارجی است یا این که مدیریت کارآمدتر و حرفه ای تر را شاهد نبوده ایم که منجر به جلب مشارکت نیروها و سرمایه گذاران داخلی و خارجی شود؟

زنگنه دوسال پیش گفت: شایسته است تا شاهد تغییری در وضعیت زندگی مردم باشیم و قطعا نفت به دلایلی که گفته شد، می‌تواند نقش مؤثری در این میان داشته باشد.

اما آنچه در عمل شاهد هستیم این نکته است که وزارت نفت حتی برای تامین بودجه جاری و عمرانی خود با مشکل منابع مواجه است و بارها اعلام کرده که به خاطر تامین هزینه یارانه های نقدی که به حساب مردم واریز می شود، و فشارهای دیگری که به نفت وارد می شود، امکانات محدودی برای تامین بودجه و منابع کافی جهت توسعه صنعت نفت وجود دارد. در نتیجه این پرسش وجود دارد که وقتی خود صنعت نفت با مشکل فروش و صادرات و تامین منابع مواجه است چگونه وزیر نفت انتظار داشته که وزارت نفت نقش موثری در بهبود زندگی مردم داشته باشد. 

آیا اساسا می توان در شرایط دو سال گذشته و یا چشم انداز سال های پیش رو و براساس شاخص های مدیریتی دوره های قبل، شاخص های عملکرد صنعت نفت را افزایش داد و با همان روش ها وعده ها را محقق کرد و یا این که باید روش مدیریتی نیز متناسب با شرایط تغییر کند تا موجب تحرک نیروهای موجود شود؟

وزیر نفت چه برنامه ای در فکر خود داشته تا به وسیله آن، تحرک در وزارت نفت ایجاد کند و وضع زندگی مردم را بهبود ببخشد و چرا از ظرفیت های موجود در حد مورد انتظار استفاده نکرده و از توان پیمانکاران و مدیران و شرکت های داخلی برای ظرفیت سازی، تولید، فروش و کسب درآمد و صادرات بهره نبرده است؟ و چرا از راهکارهای دیگری جز روش های معمول برای رشد سرمایه گذاری و جذب منابع و افزایش فروش و درآمدزایی کمک نگرفته است؟

آیا این مشکلات را تنها باید به تحریم ها و کاهش حضور شرکت های خارجی مرتبط دانست یا این که نحوه مدیریت باید به گونه ای  تغییر کند که تحرک لازم را در نیروهای صنعت نفت ایجاد نماید؟

زنگنه افزود: کارکنان صنعت نفت انتظار دارند که با آنان برخورد حرفه‌ای شود و به مجموعه آنها احترام گذاشته شود. نفت به اعتقاد من باید توسط خود نفتی‌ها اداره شود. 

 و سوال این است که آیا برخورد حرفه ای مورد نظر وزیر نفت، توانسته به تحرک بیشتر در مجموعه صنعت نفت منجر شود و آیا این نحوه مدیریت 2 سال اخیر، موجبات بهبود کارایی و تولید و فروش را فراهم کرده است و تاخیرها را به سرعت فعالیت ها تبدیل کرده است؟

زنگنه گفت:‌  ظرفیت تولیدی نفت کشور باید به میزان سال 1384 برگردد، البته بین ظرفیت تولید و تولید فرق است و باید با استفاده از تمام ظرفیت‌های صنعت نفت کشور بخش خصوصی و حتی ایرانیان خارج از کشور میزان صادرات نفت خود را با ابتکار و خلاقیت بالا ببریم و پول حاصل را قابل استفاده‌تر کنیم.

اما عملکرد 2 سال گذشته نشان می دهد که ظرفیت تولید و تولید و فروش و درآمد صنعت نفت نه تنها به سطح سال 84 بازنگشته بلکه با چالش های مختلفی مواجه بوده است و مدیریت این صنعت، قادر به استفاده از ظرفیت های موجود و رشد مورد انتظار نبوده است. 

زنگنه اظهار داشت: همچنین باید حداکثر استفاده از دیپلماسی نفتی برای کمک به تصمیم‌گیران کشور برای عبور از شرایط کنونی انجام شود و باید بدون شک نفت و دستگاه دیپلماسی دوش به دوش هم برای عبور از شرایط کنونی حرکت کنند.

اما این پرسش مطرح است که چرا وزیر نفت نتوانست حتی در جلسات اوپک، در زمینه رشد فروش و صادرات نفت موفق باشد و جایگاه ایران در اوپک و بازار نفت را تقویت کند. 

در زمینه صادرات و تولید گاز نیز، همچنان با ظرفیت های پایین مواجه هستیم و صادرات به اروپا و پاکستان و نقاط دیگر با تاخیر و تحرک پایین مواجه است. 

وزیر نفت با اشاره به ظرفیت تولیدی در پارس جنوبی گفت: باید فازهای پارس جنوبی که در مرز تکمیل شدن قرار دارند هرچه زودتر به پایان برسد و باید ظرفیت ذخیره‌سازی نفت را بالا ببریم.

 وزیر نفت بارها به پارس جنوبی سفر کرده و بر رشد تولید میادین مشترک تاکید داشته، اما کارایی و نتایج آن همچنان دور از انتظار است و با برنامه ها واهداف و وعده های اعلام شده فاصله دارد.  

این موضوع نشان می  دهد که از ظرفیت ها و پیمانکاران داخلی در جهت رشد و توسعه بیشتر این میادین استفاده کافی نشده و در راستای توانمندسازی و جلب مشارکت داخلی و خارجی، برنامه های موثر ارائه نشده است  و در این زمینه باید بررسی شود که آیا با توانایی های داخلی امکان تحرک بیشتر در توسعه پارس جنوبی  و میادین مشترک وجود دارد و آیا می توان بامجموعه شرکت های موجود، عملکرد بهتری را انتظار داشت؟

زنگنه دو سال پیش گفت:‌همچنین باید به ظرفیت پالایشگاه های کشور و حل مشکلات عملیاتی برای صادرات نفت و فرآورده‌های آن توجه کرد که از مهمترین موضوعات مدنظر ماست. اتمام طرح‌های بنزین‌سازی و اتمام مرحله به مرحله پالایشگاه ستاره بندرعباس از مهمترین اولویت‌های من خواهد بود.

اما در زمینه تکمیل پالایشگاه های جدید و تامین بنزین و فرآورده ها همچنان تاخیرها و حرکت کند را شاهد هستیم  و مهمترین اولویت اعلام شده وزیر هنوز تحقق نیافته و با این که هر سال وعده داده می شود که تا چند سال دیگر، کشور در بنزین خودکفا می شود و صادرات خواهیم داشت اما همچنان تکمیل پالایشگاه های جدید با مشکل مواجه است و هنوز وارد کننده بنزین هستیم و اخبار و حاشیه های مختلفی در مورد واردات بنزین، کیفیت آن، ... در رسانه ها مطرح می شود واین پرسش را مطرح می سازد که پس چه زمان در بنزین خودکفا می شویم.

زنگنه گفت:‌ اصلاح قراردادها به نحوی که ما سرمایه بیشتری را بتوانیم برای توسعه میدان‌های داخلی و مشترک با بکارگیری تمام ظرفیت‌ها و صاحب‌نظران داخلی انجام دهیم از مهمترین اهداف ما است. همچنین تولید صیانتی و جلوگیری از تولید غیر صیانتی نیز جزو اهداف ماست و باید به بحث نیروی انسانی توجه کافی شود.

اما این پرسش مطرح است که چرا بعد از 2 سال هنوز قراردادهای جدید به جایی نرسیده و به کشورهای جهان معرفی نمی شود و برنامه ای برای جلب سرمایه گذاران از طریق قراردادهای جدید انجام نمی شود. 

وزیر نفت منتظر چه روزی و چه اتفاقی است  و چرا تصور می شود که باید در مقطع بعد از توافق جامع هسته ای این کار صورت گیرد؟

وزیر پیشنهادی نفت ادامه داد:‌ توجه به مردم اطراف میادین نفتی و گازرسانی به روستاها جزو اولویت‌های ما خواهد بود، به هرحال ما باید امید را در دل مردم با ایجاد اشتغال و گسترش صنعت نفت ایجاد کنیم.

در این زمینه نیز  این پرسش مطرح است که تاکنون چه اقداماتی صورت گرفته و آیا اهداف و وعده های داده شده در استان های نفت خیز تحقق یافته است و مشکلات مردم این مناطق برطرف شده است؟

جلب سرمایه گذاری و مشارکت داخلی 

زنگنه گفت:‌ امروز نفت به شدت به سرمایه‌گذاری و تقویت مدیریت حرفه‌ای برای جلب سرمایه‌گذاری نیاز دارد.

و این پرسش مطرح است که در دوسال گذشته چه تلاشی برای جلب سرمایه گذاری های داخلی و خارجی صورت گرفته و مشکل کمبود منابع در صنعت نفت با کدام ابزار مدیریت حرفه ای باید برطرف شود؟ و چرا پیمانکاران و سرمایه گذاران به مشارکت بیشتر  و ریسک وخطر تمایل ندارند.

بیژن زنگنه دو سال پیش و در تابستان سال 92 چند نکته را در برنامه های خود اعلام کرده که همگی آنها به افزایش سطح همکاری بین وزارت نفت و پیمانکاران و مدیران نفتی نیازمند بوده است اما به دلیل نحوه برخورد وزیر نفت با مدیران و پیمانکاران، عملا تعامل و همکاری بین آنها برای تحقق این اهداف ایجاد نشده است. 

وزیر نفت وعده داد که وزارت نفت وزارت خارجه دوم خواهد بود. وضعیت تولید نفت و ظرفیت تولید و فروش نفت بهبود خواهد یافت و توسعه برنامه های تولید میادین در دستور کار خواهد بود. 

زنگنه با اعلام این که به میدان مین می رود، تا مشکلات حل شود خود را آماده کارزار و حضور در میدانی سخت معرفی کرد. اما این پرسش مطرح است که چه تغییراساسی در تحرک نیروها و سرمایه گذاری ها و شاخص های عملکرد شاهد بوده است؟

براین اساس، انتظار می رفت که مشکلات ناشی از فروش نفت در اثر سازوکار دیپلماسی انرژی و تعامل بهتر با پیمانکاران و مدیران و شرکت های توانمند در زمینه فروش نفت حل شده باشد. در حالی که میزان فروش و صادرات نفت همچنان محدود بوده و در رقمی بین 1 تا 1.4 میلیون بشکه در روز محدود بوده است. 

همچنین انتظار می رفت که مشکلات قراردادهای صادرات محموله های نفتی و صادرات گاز حل شده باشد .

از سوی دیگر، انتظار می رفت که ایران در سوآپ نفت موفق عمل کند و به جای آن که به عملکرد دولت قبل پرداخته شود، موانع موجود بر طرف و بار دیگر مذاکره با شرکت ها و کشورهای منطقه برای راه اندازی سوآپ نفت انجام شود. 

اما هیچ یک از انتظارات مطرح شده در سطح مطلوب تحقق نیافته است و وزارت نفت همچنان با محدودیت در فروش نفت، درآمد نفت، سوآپ نفت و... مواجه است. 

در زمینه تقویت نقش  وزارت نفت در دیپلماسی انرژی، در دو سال گذشته، دو تغییر مدیریتی راشاهد بوده ایم و آقای زمانی نیاز از وزارت خارجه به وزارت نفت منتقل شده است و آقای ماجدی از معاونت بین الملل نفت به سفارت ایران در آلمان منتقل شد.

براین اساس، با این دو تغییر نمی توان ادعا کرد که وزارت نفت به وزارت خارجه دوم تبدیل شده و نقش نفت در دیپلماسی انرژی پر رنگ تر شده است. در اوپک نیز تحرک لازم را نداشته ایم و مذاکره با اروپا و آسیا برای صادرات گاز پیشرفت مورد انتظار را نداشته و در مجموع جایگاه ایران در صنعت نفت وگاز جهان تغییری نداشته است. 

حتی وعده معرفی قراردادهای جدید نفتی که انتظار می رفت باعث جذاب تر شدن قراردادهای نفتی و افزایش سرمایه گذاری خارجی و ورود شرکت های خارجی به ایران شود، نیز با تاخیر مواجه شده و وزارت نفت تصور می کند که زمان مناسب معرفی این قراردادها تنها زمانی است که توافق جامع هسته ای نهایی شده باشد. 

در حالی که معرفی چارچوب قراردادهای جدید و تصمیم گیری شرکت های خارجی و اثرگذاری بر عملکرد آنها نیازمند صرف زمان وبررسی های بسیار است و معرفی قراردادهای جدید  می توانست حداقل با فضاسازی رسانه ای، بستر مساعد و نسبی برای جلب سرمایه گذاری ها و دعوت از سرمایه گذاران خارجی محسوب می شود. 

در نتیجه برخلاف آنچه تصور می رود، وزارت نفت در این زمینه فعالیت زیادی نداشته تا وزارت نفت را به وزارت خارجه دوم تبدیل کند. 

پرداخت طلب پیمانکاران و بدهی های وزارت نفت، از طریق فروش نفت و فرآورده های نفتی یکی از راهکارهای اساسی است که می تواند کمک دو طرفه به وزارت نفت و طلبکاران وزارت نفت محسوب شود. 

اما نحوه برخورد با موضوع فروش نفت توسط اشخاص و شرکت ها و به خصوص بازتاب وسیع پرونده بابک زنجانی باعث شده که بسیاری از پیمانکاران به چنین راهکاری فکر نکنند و عملا مزایای این روش را به خاطر مشکلات احتمالی، و تاخیر در پرداخت پول نفت و... نادیده بگیرند. 

اگرچه پیگیری حقوق مردم و پول فروش نفت یک امر قانونی و حقوقی و ضروری است اما نحوه انعکاس آن، باعث می شود که بسیاری از این روش بترسند و تمایل به استفاده از روش فروش نفت برای دریافت طلب هایشان از وزارت نفت نداشته باشند. 

لذا اگرچه وزیر نفت اعلام کرده که فروش نفت در امور بین الملل وزارت نفت انجام می شود و این موضوع در ظاهر افتخاری محسوب می شود، اما باید به سایر راهکارها برای پیشبرد برنامه توسعه میادین توجه شود و نباید با چنین روشی امکان افزایش فروش نفت را از دست بدهد. 

شاید اگر روش های بهتری برای فروش نفت توسط پیمانکاران پیگیری می شد عملا باعث افزایش فروش و درآمد برای وزارت نفت و پرداخت طلب پیمانکاران می شد. 

براین اساس می توان گفت که یکی از وظایف وزارت نفت یعنی فروش نفت عملا با روش های ابتکاری و خلاقیت کمتری همراه بوده و نه تنها وزارت نفت وزارتخانه خارجه دوم نبوده و در دیپلماسی فروش نفت به بسیاری از راهکارها توجه نداشته بلکه حتی در سطح عملکرد معمولی وزارت نفت نیز موفق نبوده است و فضای همکاری بین وزارت نفت و پیمانکاران برای کمک به افزایش فروش نفت تقویت نشده است و مدیران و پیمانکاران به خاطر مسائل حاشیه ای، مانند پرونده بابک زنجانی، حاضر به پذیرش ریسک فروش نفت نبوده اند و واقعیت های تلخ کاهش همکاری در فروش نفت را پذیرفته اند. 

مقیمی نماینده مردم بهشهر در جلسه رای اعتماد به زنگنه وزیر نفت گفته بود: سابقه آقای زنگنه مدیریتی آمرانه، انحصاری، بدون مشورت، ترغیب و اشتیاق به کشورهای خارجی و تحقیر شرکت‌ های داخلی، به هم زدن ساختار یکپارچه نفت، افزایش شرکت‌ های دولتی از 30 شرکت به 180 شرکت، تکه تکه کردن ساختار وزارت نفت است.