چگونه 6000000000 لیتر آب صرفه‌جویی کنیم؟

هر چند با نوع آب و هوای خشک ایران، استفاده از کولرهای آبی در گذشته راه حل مناسبی بوده، اما به دلیل اینکه طراحی کولرهای آبی به دهه 1340 یعنی حدود 50 سال پیش برمی‌گردد و از تکنولوژی بسیار پایینی برخوردار است، این کولرها از کارآیی مطلوبی برخودار نیستند. ولی ارزان‌بودن و مصرف پایین برق و همخوانی هزینه تهیه این کولرها با سطح درآمد عموم مردم، گرایش برای استفاده از این نوع کولر را بیشتر کرده است. همچنین کولرهای آبی با توجه به کاربرد زیاد و وسیع آنها به خصوص در فصول گرم سال، بخش نسبتاً زیادی از مصرف کل انرژی کشور را به خود اختصاص می‌دهند، به طوری بیش از 8 میلیون کولر آبی روشن در کشور که با فرض کارکرد 4 ماه در طول سال و 8 ساعت در روز ، هر ساله در کشور ما رقمی نزدیک به 44 / 4 میلیارد کیلو وات ساعت فقط صرف انرژی مصرفی کولرهای آبی می‌شود که با احتساب بهای هر کیلو وات ساعت برق طبق قانون 773 ریال رقمی بالغ بر3432120000000 ریال (سیصد و چهل و سه میلیارد و دویست و دوازده میلیون تومان) هزینه می‌شود که به نظر می‌رسد این رقم برای ساخت یک نیروگاه کوچک برق کافی باشد. البته این نکته قابل یادآوری است که در ایام گرم سال و در مناطق گرمسیری که بخش قابل توجه کشورمان را شامل می‌شود بیش از 20 ساعت و حتی کل شبانه‌روز کولرها روشن هستند.

بنابراین در ایام گرم سال، روزانه کولرهای آبی بسته به اندازه کولر به طور متوسط ١٥ تا ٤٠ لیتر آب در هر ساعت مصرف می‌کنند. حال اگر عدد متوسط مصرفی برای هر کولر را 30 لیتر در ساعت در نظر بگیریم با 8 ساعت کولر روشن، هر کولر آبی 240 لیتر آب مصرف می‌کند که رقم مصرف آب کولرهای آبی در کل کشور با شرایط ذکر شده 1920000000 (یک میلیون و نهصد و بیست هزار) لیتر در شبانه‌روز آب خواهد بود. (این میزان برای کولرهای آبی محاسبه شده که نشتی ندارند و دارای کارکرد استاندارد هستند)

مقایسه حوزه‌های مصرف‌کننده آب و برق در ایران نشان می‌دهد کشورمان در هر سه حوزه مصارف خانگی، صنعتی و کشاورزی جایگاه‌های نگران‌کننده‌ای را به خود اختصاص می‌دهد؛ بطوری که مصرف برق در ایران با کشورهایی که از جمعیت چندین برابری نسبت به ایران برخوردارند قابل مقایسه است. در این میان عوامل موثر در مهار مصرف بی‌رویه انرژی در ایران هم از تنوع بسیار برخوردارند که عموما از طرف دولت باید مورد توجه قرار گیرند. نتایج بررسی‌ها حاکی از آن است که ریشه بسیاری از نابسامانی‌ها در حوزه مصرف انرژی در گرو اصلاح فرهنگ و نوع نگاه مردم به شیوه‌های مصرف انرژی در ایران است. مطالعه در رفتار مردم ایران نشان می‌دهد هر برنامه فرهنگ‌ساز تنها در صورتی که در راستای هزینه‌های جاری خانوار و تسهیل‌کننده امور باشد و حداقل هزینه را هم به خانواده تحمیل کند، توجه خانواده‌ها را برای پذیرش جلب خواهد کرد.

حال در مقوله یادشده با توجه به این که در بسیاری از آمارهای ارائه‌شده از طرف مراجع رسمی بخش قابل توجهی از برق مصرفی و آب کشورمان در طول ماه‌های گرم سال بوسیله کولرهای آبی صرف می‌شود به نظر می‌رسد یکی از روش‌های کاهش میزان مصرف برق و آب در کولرهای آبی در ایام گرم و پرمصرف سال، قراردادن راه‌حل‌های مورد نظر در سبد "مصرف بهینه انرژی" خانوارها در کشورمان باشد.

یکی از توصیه‌های همیشگی وزرات نیرو و سازمان بهینه‌سازی مصرف انرژی و مراکز علمی و تخصصی و همچنین نتایج پژوهش‌های مربوطه برای افزایش راندمان کولرهای آبی و جلوگیری از کاهش تلفات آب و برق مصرفی در این کولرها، استفاده از سایه‌بان برای کولرهای آبی است.

دلیل اینکه تا به امروز شاهد توجه مردم به این توصیه نبوده‌ایم این است که با شنیدن عنوان سایه‌بان تصویری از یک چهار پایه و یک ایرانیت یا هر آنچه بر روی این چهارپایه بتوان قرار داد تا سایه ایجاد کند در ذهن مخاطبان شکل می‌گیرد. این تصویر در پس خود، هزینه و زحمت ساخت در پی دارد، همچنین توجه به این نکات که فضایی برای نصب چنین سایبانی برای همه کولرهای آبی وجود ندارد و دارنده کولر آبی به اندازه‌ای که قانع شود مزایای نصب چنین سایبانی چیست اطلاعات مستمر دریافت نمی‌کند، از دیگر دلایل استفاده‌نکردن از این مدل است. در مواردی هم که خانواده‌ها برای ایجاد سایبان اقدام می‌کنند به دلیل رعایت نکردن اصول فنی به اهداف واقعی بکارگیری سایبان برای یک کولر آبی دست پیدا نمی‌کنند و یا کمترین تاثیر را برای بازدهی کولرها می‌گیرند. استفاده از ورقه های فلزی بدون هیچ فاصله‌ای بر روی سقف کولر، استفاده از موکت‌های مستعمل و ...از جمله روش‌های مرسوم و متداول در فرهنگ معدود افرادی است که بطور سنتی اقدام به نصب سایبان می‌کنند؛ در حالیکه برخی از این شیوه‌ها حتی بازدهی عکس نیز دارد.

پژوهش‌ها و آزمایش‌هایی که در مورد نقش سایبان در افزایش بهره‌وری کولرهای آبی انجام شده نشان می‌دهد که در دو کولر مشابه که یکی در معرض پرتوهای خورشیدی و دیگری در زیر سایه‌بان قرار گرفته است، به طور متوسط ١٠ درصد کاهش مصرف آب در کولر دوم مشاهده می‌شود.

با توجه به این که برخی از اغلب کولرهای آبی در ماه‌های گرم سال به طور متوسط ١٥ تا ٤٠ لیتر آب در هر ساعت مصرف می‌کنند (معادل مصرف متوسط یک خانواده)، لذا با نصب سایه‌بان به طور متوسط 5 / 1 تا 4 لیتر در هر ساعت در مصرف آب صرفه‌جویی می‌شود.

بنابراین در روزهای گرم تابستان که برخی کولرهای آبی بعضا تا ٢٠ ساعت در شبانه‌روز روشن هستند با نصب سایه‌بان به سادگی می‌توانیم تا ٨٠ لیتر در هر شبانه‌روز در مصرف آب صرفه‌جویی کنیم؛ یعنی در هر ماه ٢٤٠٠ لیتر (معادل 4 / 2 متر مکعب) صرفه‌جویی در آب برای هر خانوار با احتساب استفاده از کولر در ساختمان. (اعداد و ارقام ذکرشده مربوط به پژوهش‌هایی است که سایبان‌های استفاده شده فقط خاصیت پوشاندن سقف کولر را داشته و در شرایط تابش نور آفتاب در زاویه‌های کمتر این سایبان کارآیی لازم را ندارد؛ این درحالیست که با نصب سایبان‌های استانداردتر می‌توان این ضعف را نیز پوشش داد.)

حال برای ملموس‌کردن موضوع با فرض 40 لیتر صرفه‌جویی در هر کولر هنگام استفاده از سایبان، توجه به اعداد و ارقام زیر خالی از لطف نخواهد بود:

1200 لیتر برای هر کولر در ماه را در 5 میلیون کولری (از 8 میلیون کولر موجود)که در آینده از این سایبان استفاده کنند ضرب می‌کنیم . عدد 6000000000(شش میلیارد) لیتر صرفه‌جویی برای یک ماه بدست می‌آید. اگر بطور متوسط 4 ماه از سال را زمان روشن‌بودن این تعداد از کولرها فرض کنیم این سایبان‌ها توانایی کاهش مصرف 24000000000 (بیست و چهار میلیارد) لیتر در سال را خواهند داشت.

سرانه مصرف آب در کشور 250 متر مکعب و در تهران 350 متر مکعب است که حدود دو برابر سرانه جهانی است. این آمار آخرین ارقامی هستند که مدیرکل دفتر بهبود بهره‌وری و اقتصاد آب و فاضلاب وزارت نیرو اعلام کرده است؛ یعنی هر ایرانی در سال 250000 لیتر آب مصرف می‌کند. حال می‌خواهیم بدانیم میزان آب هدر رفته با احتساب 5 میلیون کولر در صورت عدم استفاده از سایبان سهم چند ایرانی است.

با یک ضرب و تقسیم ساده به عدد 96000 (نود و شش هزار) نفر می‌رسیم.

با پذیرش عدد 580 تومان قیمت تمام‌شده هر متر مکعب آب عدد 13920000000 (سیزده میلیارد و نهصد و بیست میلیون) تومان رقمی است که با ملاحظات ذکر شده قابل حفظ و ذخیره‌کردن است. حال خود به فعالیت‌های عمرانی و توسعه‌ای که با صرفه‌جویی این ارقام می‌توان انجام داد فکر کنید!

یکی دیگر از خواص ممانعت از تابش مستقیم آفتاب بر کولر علاوه بر کاهش میزان مصرف آب، افزایش سرمادهی است. زمانی که کولر آبی در شرایط آب و هوایی خنک‌تری قرار گیرد به همان نسبت با فشار کمتر کار می‌کند و هوادهی مطلوب‌تری خواهد داشت. این روند باعث خواهد شد تا در ایام گرم سال استفاده از دور تند کولر از طرف کاربران اندکی به تاخیر بیفتد که هر چه مدت این تاخیر بیشتر باشد به همان میزان در مصرف آب و برق صرفه‌جویی می‌شود؛ چرا که در حالت دور تند با افزایش سرعت مکش هوا از لابلای پوشال‌ها تبخیر بیشتر صورت می‌گیرد و نسبت به دور کند میزان بیشتری آب مصرف می‌شود، همچنین با افزایش قدرت موتور میزان برق بیشتری نسبت به دور کند مصرف می‌شود.

نتایج یک تحقیق نشان می‌دهد یک کولر در حالت دور کند در یک ساعت 26 لیتر آب مصرف می‌کند؛ این در حالیست که همین کولر در شرایط مشابه ولی در دور تند 42 / 8 لیتر آب مصرف می‌کند. اختلاف این دو حالت کولر در یک ساعت 17 لیتر است که به عبارتی اگر استفاده از سایبان کمک کند تا دور تند کولر یک ساعت با تاخیر بکار گرفته شود و ساعت روشن‌بودن هر کولر در شبانه روز 8 ساعت فرض شود، هر کولر در هر ماه 510 لیتر آب کمتر مصرف می‌کند. این عدد در سال با فرض چهار ماه فعال به 2040 لیتر برای هر کولر می‌رسد و با فرض استفاده 5 میلیون کولر از این کالا به عدد قابل توجه 10200000000 (ده میلیارد و دویست میلیون) لیتر در سال.

با توجه به مصرف 250000 لیتری هر ایرانی در سال آب ذخیره شده فقط با یک ساعت تاخیر در استفاده از دور تند کولر در سال تامین آب 40800 نفر (به اندازه جمعیت یک شهر کوچک) را کفایت می‌کند.

بررسی میزان هزینه صرف‌شده برای این مقدار آب صرفه‌جویی شده (با احتساب 580 تومان برای هر متر مکعب) 5916000000 (پنج میلیارد و نهصد و شانزده میلیون) تومان را نشان می‌دهد.

همچنین اختلاف مصرف برق دور تند و کند نیز قابل توجه است . برخی این تفاوت را تا 80 درصد اعلام می‌کنند که اگر اختلاف مصرف برق در دور تند و کند را در طول سال به ریال تبدیل کنیم، قطعا ارقام قابل توجهی را نشان خواهد داد که با اجرای این طرح پس‌انداز می‌شود. متاسفانه تفاوت مصرف برق در دور تند کولر و دور کند برای اینجانب قابل محاسبه نبود و تلاش برای بدست آوردن این اعداد نیز بی‌نتیجه ماند.

با توجه به موارد ذکرشده به نظر می‌رسد در صورت موفقیت در سوق دادن مردم به استفاده از سایبان صرفه‌جویی قابل ملاحظه‌ای در آب و برق کشور شاهد خواهیم بود و شاید بااهمیت‌تر اینکه گام مهمی در بالابردن فرهنگ مصرف برداشته می‌شود و در این راستا تبلیغ مستمر و آشناساختن مردم با مزایای ذکرشده تنها راه سوق دادن آنان برای استفاده از محافظ و سایبان کولرهای آبی است.

منابع:

- میزان مصرف آب در کولرهای آبی-مهدی قالیباف سرشوری-رضا قربان‌نژاد-مهدی جعفری-سومین همایش ملی آب و فاضلاب(با رویکرد اصلاح الگوی مصرف) تهران اسفند1388

- سایت خبری شرکت آب و فاضلاب کشور-سایبان کولرها مصرف آب را به میزان قابل توجهی کاهش می‌دهد

-560 میلیارد تومان صرفه‌جویی سالانه در انرژی خانگی - سایت فرهیختگان-مهری حاجی‌نسب

- سایت‌های خبری و خبرگزاری‌های رسمی کشور

- سایت‌های خبری زیرمجموعه وزارت نیرو