از شهید مطهری که برای مسائل روز کشور می اندیشید تا دانشگاه و حوزه‌ی امروز که در خلا سیر می‌کنند

گروه فرهنگی - دهه‌های متوالی است که نسل‌های مختلف از خرمن کتب و آثار این استاد اندیشمند، خوشه‌های مورد نیاز خود را می‌چینند و هرچه زمان گذشته، غبار کهنگی بر آن آثار ننشسته است. روش متقن و عمیق و دقیق استاد در ارایه مباحث اسلامی و مبارزه بی‌امان با افکار متحجر و التقاطی و انحرافی، شاخصه‌ای در آثار برجامانده از او ایجاد کرده است که نسل‌های جویای فکر منطقی همواره کتب و اندیشه‌های بدون اعوجاج او را چاره بر چالش‌های فکری و ذهنی خود دانسته‌اند.

به گزارش بولتن، از همین روی است؛ که رهبر بصیر انقلاب اسلامی به صراحت تأکید می‌کنند؛ «در حال حاضر بدیلی برای مجموعه کتاب‌های شهید مطهری نداریم.» البته بدیهی است که در آثار و اندیشه ناب و شخصیت جامع‌الاطراف استاد مطهری نباید توقف کرد و برای همین است که رهبر انقلاب پس از تأکید بر اینکه «بدیلی برای مجموعه کتاب‌های شهید مطهری نداریم» تصریح می‌فرمایند؛ «نیازهای فکری روز به روز و نو به نو می‌شود و جریان ورود به چالش با افکار وارداتی و نقادی علمی و تفکیک صحیح از سقیم آن، از وظایف مهمی است که باید ادامه پیدا کند و ما در دهه‌های آینده به مطهری‌ها نیاز مبرم داریم.»

سیره‌ی علمی شهید مطهری دارای ویژگی‌های مختلفی‌ست. اما ما در اینجا می‌خواهیم به یکی از مهمترین‌ ویژگی‌های ایشان تمرکز کنیم و آن، فرزند زمان خویش بودن و تولید علم و معرفت برای مسائل روز است. آن مرحوم مقیّد بود به اینکه ارتباط مسائل و مباحثی را که تدریس می کرد با مسائل مستحدثه در زمان روشن سازد، و به اصطلاح کاربرد مطلبی را که می آموزد به خوبی مشخص نماید. همین امر سبب شده بود تا درسهای او سر زندگی و جذابیت خاصی پیدا کند و از صورت درسهای خشک و بحثهای مجرد بیرون آید. (جلوه های معلّمی استاد مطهری، ص113) ایشان همیشه با مسائل تازه تماس داشت. و شاگرد وقتی از کلاس ایشان بیرون می آمد، برای خودش تعدادی از مسائل نو گیر می آورد که بتواند پیگیری کند. (جلوه های معلّمی استاد مطهری، ص 100)

در حالی که متأسفانه باید گفت جو موجود در دانشکده‌های علوم انسانی کشور ما به نسبت قابل توجهی از این فضا دور است. رشته‌های علوم انسانی ما خالی از نگاه عملی و کاربردی هستند. به این شکل که اصلی‌ترین دغدغه‌ی ایشان، کسب کاغذ پاره‌ی مدرک دانشگاهی و افزایش مقاله‌های علمی-پژوهشی و آی اس آی است. اصلا مهم نیست چه اتفاقی در صد متر آنطرف‌تر از کلاس‌های درس دانشکده‌های علوم انسانی رخ می‌دهد که وظیفه‌ی استاد و دانشجوی حاضر در آن کلاس است که آن اتفاق را حلاجی کرده و بهبهود بخشد.

مهم، پاس کردن واحدها و بیشتر شدن حق مشاوره‌ی پایان‌نامه‌هاست. مهم، در خلاء قرار داشتن استاد و دانشگاه و بی‌خبری و بی‌اعتنایی و مرگ حساسیت آنها نسبت به حوادث کشور است. انتزاعیات بی‌ارتباط با مسائل اصلی ما اصل شده و بررسی واقعیات‌های موجود، یک امر ژورنالیستیِ سطح پایینِ بی‌کلاسِ دور از شأن دانشگاه.

به جد می‌توان ادعا کرد کمتر استادی در دانشگاه‌های علوم انسانی کشور وجود دارد که دغدغه‌ی تولید کتب مربوط به رشته‌ی تحصیلی خود مبتنی بر نیازها، دلایل و راه‌کارهای بومی داشته باشد. اغلب کتاب‌ها – اگر استاد جزوه محور نباشد – ترجمه بوده و یا متأثر از فضای غربی نوشته شده است. حتی واحدهای درسی، کمترین ارتباطی با نیاز و موضوعات روز جامعه‌ی ایران ندارد.

و ده‌ها نقد دیگر که به اتمسفر دانشکده‌های علوم انسانی کشور وارد است. اما، همه‌ی این ناملایمات فضای دانشگاهی قابل تغییر است به این شرط که عنصر دانشگاهی ما "جسارت" تغییر را داشته و "اهل هزینه کردن" در این زمینه باشد. اگر این جسارت و ایثارگری وجود داشته باشد، حتما فضای دانشگاهی حتی با وجود ساختارهای تحمیلی محافظه کارانه‌ی کشوری متحول خواهد شد.

در نتیجه باید گفت، گویی دانشکده‌های علوم انسانی ما افرادی را تربیت نمی‌کند که به درد حل فکری معضلات موجود بخورند. و این دقیقا برخلاف سیره‌ی علمی و تربیتی استاد شهید مرتضی مطهری است. به همین دلیل باید گفت بهتر است بجای برخورد مناسبتی با گوهر وجود استادی چون ایشان و برگزاری همایش‌ها و بازخوانی‌های انتزاعی افکار ایشان، روش وی را در فضای علمی کشور جاری کنیم که این بهترین روش بزرگداشت ایشان است.