قرآن یا فالگیر؟ کدامیک از آینده خبر دارند؟

گروه سبک زندگی: در ادامه‌ی سلسله مطالب بولتن‌نیوز پیرامون سبک زندگی اسلامی و بعد از اتمام پرونده‌‌ی "تحلیل نامه‌ی 31 نهج‌البلاغه" پرونده‌ی دیگری را در این وادی آغاز کردیم. سعی ما بر این است که در این پرونده، احادیث ائمه‌ی اطهار علیهم السلام را در موضوعات مختلف ذکر کرده تا مقایسه‌ای داشته باشیم بین دستورات و رهنمودهای ایشان با آنچه که ما در زندگی خود عملی کرده‌ایم.

***

به گزارش بولتن نیوز، در مطلب قبلی به مقوله‌ی علم و آگاهی در نزد ائمه‌ی معصومین(ع) پرداختیم. دیدیم که نگاه نافذ ایشان در این مقوله چگونه می‌تواند تفاوت‌های بزرگی در زندگی ما ایجاد کند. حال سعی می‌کنیم در این مطلب هم به برخی دیگر از توصیه‌های ایشان بپردازیم.

قال على عليه ‏السلام :

اَلا اِنَّ فيهِ عِلمَ مايَأتى و َالحَديثَ عَنِ المَاضى و َدَواءَ دائِكُم و نَظمِ ما بَينَكُم؛

آگاه باشيد كه دانش آينده، اخبار گذشته و درمان دردهايتان و نظم ميان شما در قرآن است.

(نهج البلاغه، ص 223)

شاید این گرایش، یک گرایش طبیعی در انسان باشد که دوست دارد سرانجام کاری که نکرده را بداند. می‌توان برای این گرایش دلایل روان‌شناسی و جامعه‌شناسی مختلفی هم آورد. البته این گرایش در بعضی‌ها رنگ افراط به خود می‌گیرد. حتما شما هم دیده‌اید افرادی را که سراغ رمال‌ها رفته و یا خودشان سعی می‌کنند تا راه و روش ایشان یاد بگیرند.

همه‌ی این‌ها برای این است که دوست داریم بدانیم آینده‌ی نیامده‌ی ما چگونه بوده و فرجام فلان کاری که می‌خواهیم انجام دهیم چیست. اما سوالی که اینجا مطرح است این است که راه رسیدن به علم آینده یا روش آینده پژوهشی، رفتن پیش فالگیر است؟ چه انسان‌هایی که در دام این شیادها نیفتاده و چه زندگی‌ها که در این مسیر بر باد نرفته‌اند.

و این در حالی‌ست که در این حدیث شریف صریحا بیان می‌شود اگر دنبال این هستید که بدانید نتیجه‌ی سلسله اعمال‌تان در آینده بکجا ختم می‌شود، اگر دنبال این هستید که روابط‌تان با دیگران خوب شده و اگر دنبال درمان دردهای‌ اجتماعی و روحی‌تان هستید، آنها را باید در قرآن جستجو کنید نه در نزد فالگیر و رمال. البته باید دقت کرد این توصیه هم به معنی لای قرآن باز کردن و دائم‌الاستخاره بودن نیست. بدیهی‌ست توصیه‌ی حضرت علی(ع) مبتنی بر تاریخ‌گرایی و درس از مجموعه رفتار گذشتگان است که در قرآن کریم به کرات بیان شده و باید مورد استفاده قرار گیرد.

قال على عليه ‏السلام :

إِذا تَفَقَّهَ الرَّفيعُ تَواضَعَ؛

انسان بلند مرتبه چون به فهم و دانايى رسد، متواضع مى شود.

(غررالحكم، ص285)

دیدن تواضع، فروتنی، ساده‌زیستی و مردمی بودن عالمان (چه عالمان حوزوی، چه دانشگاهی) از زیباترین صحنه‌هایی‌ست که هر انسانی می‌تواند در زندگی خود آنرا تجربه کند. اما حیف که این زیباترین صحنه‌ها را کمتر می‌توان دید. شاید یکی از مهمترین دلایل این ندرت تواضع در عالمان را بتوان در همان "حجاب علم" دانست که امام خمینی(ره) بدان اشاره کرده‌اند. و باز شاید یکی دیگر از دلایل این قضیه، همان نکته‌ای باشد که در مطلب قبلی گفتیم و آن اینکه برخی از افراد صاحب علم، "علم خود را وسیله‌ی انتفاع می‌دانند نه وسیله‌ی امتحان".

اما می‌بینیم که مولی علی(ع) با صراحت همیشگی خود اینگونه به ما می‌فهمانند که تواضع از نشانه‌های علم و دانایی‌ست. در نتیجه، اگر این فروتنی و مردم‌دوستی را در کسی که ادعای علم دارد پیدا نکردیم باید در عالم بودن وی شک کنیم. چه اینکه صرف دانستن هر مطلبی، گواه بر عالم بودن فرد نیست. و تجربه ثابت کرده که هرچه عالمی متواضع‌تر و خودمانی‌تر است، منفعتش برای همگان بیشتر است.

امام على عليه ‏السلام :

تَغَرَّبْ عَنِ الأَوْطانِ فى طَـلَبِ الْعُلا وَ سافِرْ فَفِى الأَسْفارِ خَمْسُ فَوائِدَ تَفَرُّجُ هَمٍّ وَاكْتِسابُ مَعيشَةٍ و َعِلْمٌ وَآدابٌ و صُحْبَةُ ماجِدٍ؛

براى كسب بلند مرتبگى از وطن خود دور شو و سفر كن كه در مسافرت پنج فايده است: برطرف شدن اندوه، بدست آوردن روزى و دانش و آداب زندگى، و هم‏نشينى با بزرگواران.

(مستدرك الوسائل، ج 8، ص 115)

این حدیث گرانقدر پهلو می‌زند به آن حدیث پیامبر اسلام که فرمودند: تعجب می‌کنم از کسی که در وطن خویش مستقر شده و سودای عالم شدن دارد. (نقل به مضمون) کلا در اسلام تأکید ویژه‌ای بر موضوع هجرت شده تا جایی که دست یافتن به برخی چیزها را نیازمند هجرت و سفر می‌داند. البته آیات الهی و احادیث معصومین که منبعث از علم الهی‌ هستند، چون آگاهی کامل از ذات انسان و نظام حیات وی دارند، چنین توصیه‌هایی را ارائه کرده و این تجویزها، مبتنی بر تجربه اولیه نیست. چه اینکه تجربه نیز، در ادامه آنها را تأیید می‌کند.

علی‌ایحال، چه خوب است کمی سفرهای‌مان را با این معیار الهی مقایسه کرده و سعی کنیم در کنار وجه تفریح‌گونه‌ی آن، به وجه معرفتی سفر هم فکر کنیم و از فرصت سفر، برای بالا بردن معنویات خود بهره ببریم. و این در حالی‌ست که چه در تصور عمومی و چه در انواع تبلیغاتی که پیرامون موضوع سفر در جامعه‌ی ما وجود دارد، سفر را برابر تفریح می‌کنند و لاغیر. اگر هم قرار است سفری وجه معرفتی داشته باشد، باید حتما سفر زیارتی باشد. در حالی که در این حدیث شریف، همه‌ی سفرها را دارای ظرفیت معرفت‌جویی معرفی می‌کند. البته به شرطی که خودمان در جهت تعدیل و یا تضعیف این امر نباشیم.

مسلم است این نکته، برای برنامه‌ریزان دولتی امر سفر و گردشگری هم دارای پیام و جهت‌دهی روشن است و به آنها این توصیه را ارائه می‌دهد که حتما در برنامه‌ریزی‌های خود، به معرفت بخشی سفرها توجه ویژه داشته و آنرا از فرعیات تصور نکنند.