برات چیست و چه اهمیتی دارد؟

قانون تجارت ایران تعریفی از برات ارائه نکرده است امّا در باب چهارم قانون تجارت و مواد 223 و بعد آن مقررات مربوط به برات و نیز سفته و چک را بیان کرده است. اگرچه قانون تجارت اسناد مزبور یعنی برات، سفته و چک را با عنوان کلی «اسناد تجاری» معرفی نکرده است بااین‌وجود، در کتاب‌های حقوقی اسناد یادشده تحت عنوان اسناد تجاری معرفی و موردبحث قرار می‌گیرند.

اسناد تجاری حتی اگر میان اشخاص غیر تاجر ردّ و بدل شوند نیز تابع قانون تجارت هستند و عنوان کلی اسناد تجاری به برات و سفته و چک محدود نمی‌شود. دنیای تجارت پر از اسنادی که دارای چنین عنوان و ویژگی‌های مشابه، مانند قبض انبار، سند در وجه حامل، اوراق بهادار، اوراق قرضه، اوراق سهام، بارنامه و اسناد اعتباری است.

در حقوق ایران منظور از اسناد تجاری، معمولاً اسنادی است که از بسیاری جهات به برات شبیه است و خصایص عمده آن را دارند ازاین‌جهت به چنین اسنادی، «اسناد براتی» نیز گفته می‌شود که این اسناد عبارت است از: برات، سفته و چک.

تعریف برات

برات نوشته‌ای است که به‌موجب آن شخصی به شخص دیگر امر می‌کند مبلغی در وجه یا به حواله‌کرد شخصی ثالثی در موعد معینی پرداخت کند. کسی که برات را صادر می‌کند براتکش یا محیل و کسی که مبلغ برات را باید بپردازد برانگیز یا محال‌علیه و کسی که مبلغ برات را دریافت می‌کند دارنده برات یا گیرنده برات و یا محال له می‌نامند.

برات ماهیت خاص خود را دارد و از دیدگاه حقوق تجارت برات، عقد یا قرارداد تجاری به معنای خاص نیست بلکه صرفاً سندی است مجرد که متضمن یک تعهد تجاری با ویژگی‌های خاص خود که وسیله پرداخت بوده و در مبادلات بازرگانی نقش پول را ایفا می‌کند.

شرایط صدور برات

برای اینکه برات دارای اعتبار باشد، باید شرایط شکلی و ماهوی قانونی را دارا باشد و در صورت عدم رعایت تشریفات قانونی مزیت و اعتبار خود را از دست خواهد داد. شرایط یادشده به دو دسته شرایط شکلی و شرایط ماهوی تقسیم می‌شود.

شرایط ماهوی برات

ازآنجاکه صدور برات یک عمل حقوقی است بنابراین همانند اعمال حقوقی دیگر در صورتی معتبر خواهد بود که شرایط ماهوی موردنیاز در اعمال حقوقی ازجمله مادهٔ 190 قانون مدنی نسبت به وجود اهلیت، رضایت و مشروعیت علت (جهت) تعهد در صورت تصریح به آن را دارا باشد.

شرایط شکلی برات 

مادهٔ 223 قانون تجارت شرایط شکلی و تشریفات صوری صدور برات را بیان نموده و ماده 226 ضمانت عدم رعایت شرایط را مقرر کرده است. 

1-مهر یا امضاء 
2-قید کلمه «برات» روی ورقه (برای این بند در ماده 226 قانون تجارت ضمانت اجرا بیان نشده است.) 
3-تاریخ تحریر 
4- تعیین برات‌گیر 
5- تعیین مبلغ برات: (طبق مادهٔ 225 مبلغ برات باید با تمام حروف نوشته شود) 
6-سررسید برات 
7-مکان تأدیه 
8- نام شخصی که برات در وجه یا به حواله‌کرد او پرداخت می‌شود. 
9-تصریح به شماره نسخه برات

قانون تجارت در ماده 226 خود ضمانت اجرای بندهای 3 الی 9 ذکرشده در بالا را چنین مقرر کرده که در صورت عدم رعایت آن‌ها، ورقه یادشده (براتی که ناقص صادر شده و یکی از این شرایط را ندارد) مشمول مقررات راجع به بروات تجارتی نخواهد بود؛ بنابراین در این صورت تنها یک سند عادی محسوب خواهد شد و مزایای برات را نخواهد داشت؛ و طبق ماده 227 صدور برات به وکالت از دیگری هم مجاز است.

 
قراردادها و مقررات بین‌المللی راجع به برات

قرارداد ژنو: قرارداد بین‌المللی ژنو که در کنفرانس 7 فوریه سال 1930 در شهر ژنو تشکیل شد که در جهت متحدالشکل کردن قوانین مربوط به برات و سفته اقدام به تهیه سه قرارداد نموده است:

1 - قرارداد راجع به قانون متحدالشکل مربوط به برات و سفته 
2 - قرارداد راجع به حل بعضی موارد تعارض قوانین در مورد برات و سفته 
3 - قرارداد راجع به حق تمبر برات و سفته.

قرارداد وین: مجمع عمومی سازمان ملل متحد در تاریخ 9 دسامبر 1988 میلادی طرح قرارداد درباره برات و سفته بین‌المللی را که توسط کمیسیون سازمان ملل برای حقوق تجارت (آنستیرال) تهیه شده بود، طی قطعنامه شمارهٔ 165/43 تصویب کرد که به کنوانسیون آنستیرال یا قرارداد وین موسوم است.

یوزانس یا برات مدت‌دار: برات اسنادی که به دلایل مختلف از سوی فروشنده کالا به‌ضرورت مدت‌دار قبول می‌شود تا خریدار از تاریخ رؤیت برات یا حمل کالا در مدتی که معمولاً از یک تا شش ماه و بعضاً تا یک سال طول می‌کشد نسبت به پرداخت وجه آن اقدام کند. این نوع برات بیشتر در معاملات بین‌المللی رواج دارد