کم آبی عامل توسعه نیافتگی ایران بوده است

به گزارش بولتن نیوز، وی روز دوشنبه 15 اردیبهشت 93 در همایش سالیانه «مرزهای دانش اقتصاد توسعه» دولت، نظام تدبیر و توسعه؛ یازدهمین سالگرد درگذشت دکتر حسین عظیمی در دانشکده اقتصاد علامه طباطبایی در سخرانی خود با عنوان  "ساختار و کارکرد تاریخی دولت در ایران" تصریح کرد: اگر من وزیر علوم بودم تقاضا می کردم یک تاریخ تحلیلی از کشور ایران به نگارش درآید تا تاریخ اقتصاد سیاسی ایران کامل شود و می خواستم تمام رشته ها اعم از پزشکی و غیره آن را مطالعه کنند همچنین بر سردر کلاس اقتصاد می نوشتم هر کس تاریخ بلد نیست وارد نشود.

او با بیان اینکه تمام اقتصاددانان دنیا تاریخ نگر هستند و تاریخ می دانند گفت: معایب وموانع توسعه نیافتگی ایران از مشروطه تاکنون شناخته شده و برای برداشته شدن آنها تلاش می شود اما موفقیتی حاصل نشده است. در نگاه بنیادی و تحلیلی می خواهیم بدانیم چرا در گذشته موانع توسعه ایران برداشته نشد و اکنون هم مشکلاتی وجود دارد؟

رضاقلی ادامه داد: از وقتی انسان روی زمین آمد با کمبود منابع مشکل داشت در واقع دو گسست در تاریخ بشر اتفاق افتاد، گسست اول روی آوردن انسان از شکار به کشاورزی بود و گسست دوم پیشرفت تکنولوژی  و تغییر منابع به واسطه علم بود. انسان با وارد کردن علم به بهره وری منابع اضافه کرده است.

این پژوهشگر اظهار کرد: گسست اول در ایران هنگامی اتفاق افتاد که ایرانیان به صنعت خروج آب های زیرزمینی و کشاورزی در فلات ایران دست یافتند. 

 اروپاییان مشکل کم آبی نداشته اند در حالی که ایرانیان شاید میلیاردها دلار برای به دست آوردن یک کاسه آب خرج کرده اند.

او با اشاره به اینکه در ایران قنات های بسیار زیادی ایجاد شده است، گفت: تمدن فلات ایران بر روی قنات شکل گرفته است و این تمدن کاریزی با منابع محدودی که در اختیار داشته یک تمدن ایلی بوده است در واقع تمدن کاریزی محدودیت هایی دارد و بیش از ظرفیت محدود خود و حد مشخصی بسط پیدا نمی کند تمدن ایلی نیز به همین شکل است. نوع زندگی و منابع در اختیار ایرانیان امکان توسعه بیش از این را نمی داده است.

یعنی آب کم بوده و لذا 4 تا 5 میلیون نفر جمعیت با این کم آبی زندگی می کرده اند و متناسب با اقلیم و ظرفیت این منطقه، جمعیت، شهر، تولید، روستا و ایل و... بوده است.متناسب با این کمبودها، تمدن سازی می شد اما ایلات وکشورهای اطراف به ایران حمله می کردند. هزار سال ایلات ترک و مغول و... به ایران حمله می کردند و ایران تحت سیطره ایلات اطراف بوده است. 

کم آبی موضوعی مهم بوده و حتی باعث می شد که به خاطر تغییر مسیر خروجی آب از کاریزها، روستا تغییر مکان بدهند مثلا یک روستا 7 بار جای خود را تغییر می داد تا در کنار خروجی آب باشد. این خروجی ها ممکن است 2 کیلومتر با هم فاصله داشته باشد و لذا روستا باید 2 کیلومتر آن طرف تر می رفت. 

اروپایی ها مشکل کمبود آب نداشتند و لذا صنعت و علم به کمک آنها آمد و بهره وری بالا رفت و تولید بهتر شد و تمدن سازی متناسب با امکانات آنها شکل گرفت. نفت و معادن نیز از سایر کشورها گرفتند. اما در ایران نفت به جای این که عامل توسعه باشد عامل مصرف و فشار بر طبیعت و رشد جمعیت بود. 

طول قنات ها و چاه ها و کاریزهای ایجاد شده در ایران به اندازه 7 برابر طول خط استوا و به اندازه فاصله زمین تا کره ماه است. 

یعنی زحمت و مشقت بسیاری برای تهیه آب در ایران داشته اند. اما امروز شهری مانند تهران از طول و عرض و ارتفاع داریم که از البرز تا قم، از دماوند تا قزوین گسترده شده و برج ها و ساختمان های بسیار دارد و معلوم نیست که چگونه می خواهند آب این شهر را در آینده تامین کنند. 

برخی چاه های ایران که 30 متر به آب عمیق و سفره ها می رسیده امروز به 200 متر رسیده و سطح آب پایین رفته، سطح زمین پایین رفته و سدهای زیرزمینی و سفره های زیرزمینی کوچک شده و به آب شور رسیده اند. اینها همه نشان می دهد که فناوری و تکنولوژی و برق و  خروج آب از زیر زمین فشار زیادی را به طبیعت و ذخایر و منابع وارد کرده و به جای این که به توسعه و تمدن سازی کمک کند، برعکس، عملا معکوس آن چه در اروپا اتفاق افتاده را شاهد هستیم. 

رضاقلی تاکید کرد: مسیر به کار گیری فناوری و صنعت و علم در خدمت تمدن سازی در ایران معکوس عمل کرده است. زیرا نفت را می فروشیم تا کالا وارد کنیم و جمعیت روبه افزایش را تامین کنیم. استعمار جدید و کهنه، شرکت های چند ملیتی و حضور دیگران را شاهد بوده ایم و صنعت و فناوری عملا باعث فشار بیشتر به منابع آب، طبیعت، زمین و مراتع و شهرسازی و روستاها و... شده و باعث تخلیه روستاها شده و....

او در ادامه با اشاره به اینکه در تهران چهارهزار قنات وجود داشته است، گفت: در شهرهای خراسان و یزد هم  هر کدام سه هزار قنات داشته اند و با در نظر گرفتن تبخیر چهارهزار میلیمتری کشور ایران، این تمدن عملا توان اداره یک اقتصاد معیشتی را بیشتر ندارد که همین تمدن هم دایم در معرض تخریب و غارت کشورهای همسایه بوده است.

با وجود این شرایط، نوع کشاورزی و استفاده از منابع آب نیز به شکلی است که سرانه مصرف آب در ایران چند برابر کشورهای جهان است. 

رضاقلی با بیان اینکه گسست دوم در تمدن ایران به موقع انجام نگرفت و تاخیر داشت گفت: در نتیجه به تمدن غرب برخوردیم وبا کالاها و پیشرفت کشورهای غربی آشناشدیم، تمدن غرب، ایران را ضعیف کرد و ایران تا مرز محوشدن پیش رفت تا وقتی که نفت پیدا شد و ایران احیا شد، اکنون هم کشور با پول نفت اداره می شود.

 گسست دوم در اروپا انجام گرفت که منجر به بهره وری منابع شد اما گسست دوم در ایران با پول نفت صورت گرفت و تکنولوژی ها نیز تمام منابع زیرزمینی را خشک کرد. هرچه لازم داریم وارد می کنیم و تولید ملی نیز متناسب با جمعیت و نیاز کشور رشد نکرده است. دولت نیز در چنین شرایطی قادر نیست که وظایف و نقش مورد انتظار را داشته باشد. 

او بیان کرد: در نتیجه این دلایل دولت فعلی نیز نمی تواند امنیت را به تمام کشور بسط دهد در واقع از پس تأمین هزینه ارائه نظم و امنیت برنمی آید. ما انتظار داریم که فلان اتفاق نیافتد و مشکل کمتر داشته باشیم و از دولت انتظار داریم که همه کارها را انجام دهد. 

 اما سطح امنیت به حدی نیست که چنین انتظاری کاملا تحقق یابد. در نتیجه دولت همواره با مشکلات تامین هزینه امنیت، آموزش، راه و مسائل دیگر مواجه است. 

دلیل اصلی این است که بیش از حد منابع و توان کشور و طبیعت کشور فشار وارد کرده ایم. دولت در هر دوره ای چه در گذشته و چه امروز، با انبوه مشکلات و کمبودها مواجه بوده و خواهد بود. زیرا به این موضوع توجه نکرده ایم که کجا بوده ایم و به کجا می رویم.

دولت نمی تواند از حقوق مالکیت کارآمد دفاع کند. برای برون رفت از این بحران باید ریشه یابی های تاریخی صورت بگیرد.

 قدیم ترین آمار موجود مربوط به سالهای 1329 تعداد قنات های ایران را 40 هزار با آب دهی 6میلیون لیتر در ثانیه ذکر کرده است ، طبق برآورد دیگری در سال 1340در ایران 30هزار قنات وجود داشته که  20هزار  آن با آب دهی  5 میلیون و 600 هزار لیتر در ثانیه دایر بوده است 

بر اساس آمار غیرمدون موجود در بخش آب های زیرزمینی وزارت نیرو درسال1360 تعداد 19442قنات دایر بوده است که به موجب آمار 1366به 23453  قنات افزایش یافته است 

طول قنات های ایران بالغ بر 350 هزار کیلومتر یعنی تقریبا برابر با فاصله  بین کره ماه و زمین است  

قنات های مشهور و قدیمی ایران مربوط به استان های خراسان، کرمان، یزد، آذربایجان شرقی، اصفهان و سمنان است عمیق ترین مادرچاه مربوط به قنات قصبه است که بنا بر پژوهش های باستان شناسی رشته اصلی آن حدود 2000 سال پیش حفر شده و قدمت آن موجب رواج افسانه های فراوان در باره ی آن شده است، این همان قنات است که ناصر خسرو در سال 442 ق. عمق آن را 700 گز و طول آن را چهار فرسنگ ذکر کرده است، اما بر اساس تحقیقات یاد شده مادر چاه آن 200 متر عمق دارد و طول آن  13135متر است 

   مسئله آبیاری درایران حتی در دوره های پیش از هخامنشیان از اهمیت برخوردار بوده است ، شاهان هخامنشی به سدسازی و کانال کشی اهمیت زیادی می داده اند، در دوره ی ساسانیان از خصوصیات یک دبیر خوب نگهداشتن حساب مربوط به آبیاری بوده است، آبیاری آن قدر اهمیت داشت که شاهان خود به طور مستقیم درآن نظارت داشتند، شاپور دوم بعد از شکست دادن و اسیرساختن والرین امپراطور بیزانس او را وادار کرد در شوشتر شادروان بسازد