هاري يك معضل بهداشتي - درماني مهم در بیشتر کشورها

به گزارش بولتن نیوز، سازمان بهداشت جهاني روز 28 ماه سپتامبر (7 مهر) را روز جهاني بيماري هاري اعلام كرده است. اين روز به افتخار لويي پاستور٬ كاشف واكسن هاري٬ و روز درگذشت وي است.

هاري يك معضل بهداشتي - درماني مهم در جهان است و بسياري از كشورهاي جهان به خصوص در آسيا و آفريقا درگير آن هستند. هاري يك بيماري مشترك بين انسان و دام است كه سالانه باعث مرگ ده ها هزار نفر در سراسر جهان مي شود و متاسفانه حدود نيمي از موارد مرگ ناشي از هاري در كودكان با سن كمتر از 15 سال رخ مي دهد.

هاری یک بیماری ویروسی است که سیستم عصبی مرکزی را تحت تاثیر قرار می دهد. در 99 درصد موارد٬ عامل انتقال ويروس هاری به انسان، سگ ها هستند. هاری٬ بيماري پستانداران حيات وحش از جمله سگ، گربه٬ خفاش هاي خونخوار٬ روباه و ... است و از طریق بزاق حيوان آلوده و از راه زخم محل گازگرفتن حيوان آلوده٬ خراشيدگي هاي پوستي ايجاد شده توسط حيوان آلوده، یا تماس مستقیم مخاط (مانند چشم، دهان یا زخم های باز) با بزاق حيوان آلوده٬ به افراد و حیوانات ديگر سرایت می کند. هنگامی که ویروس هاري سیستم عصبی مرکزی را آلوده می کند و علائم بالینی بيماري هاري در انسان ظاهر شود، تقریباً 100 درصد کشنده است.

بيماري هاری در تمام جهان وجود دارد. تخمین زده می شود که سالانه 59000 مورد مرگ ناشی از هاری در سطح جهان وجود دارد. با این حال، به دلیل گزارشات ناقص بيماري، تعداد موارد مرگ ناشي از بيماري دقيق نمي باشد. هزینه جهانی بيماري هاری حدود 8.6 میلیارد دلار در سال تخمین زده می شود که شامل هزينه زندگی فرد از دست رفته و معیشت خانواده وي، مراقبت های پزشکی و هزینه های مرتبط با آن و همچنین آسیب های روانی ناشي از بيماري است.

دوره نهفتگي بيماري هاری در انسان معمولاً 2 تا 3 ماه است، اما ممکن است از یک هفته تا یک سال متغیر باشد. علائم اولیه هاری شامل تب، درد و سوزن سوزن شدن غیرعادی یا غیرقابل توضیح، گزگز، یا سوزش شديد در محل زخم است. با حرکت ویروس به سمت سیستم عصبی مرکزی، التهاب پیشرونده و کشنده مغز و نخاع ایجاد می شود.

دو شکل باليني بيماري هاری در انسان مشاهده مي شود :

• هاری هيجاني يا خشمگين٬ كه منجر به بیش فعالی، رفتار تحریک پذیر، توهم، عدم هماهنگی حركات، آب هراسی (ترس از آب) و هوا هراسی (ترس از هوای تازه) می شود. مرگ پس از چند روز به دلیل ایست قلبی و تنفسی رخ می دهد.
• هاری فلجي يا ساكت٬ كه حدود 20 درصد از کل موارد هاري انسانی را تشکیل می دهد. این شکل از هاری نسبت به نوع تهاجمي٬ سیری بي سر و صدا تر و معمولا طولانی‌تر دارد. عضلات به تدریج فلج می شوند و فلج از عضلات نزديك محل زخم شروع می شود. کما به آرامی ایجاد می شود و در نهایت مرگ رخ می دهد. شکل فلج کننده هاری اغلب به اشتباه تشخیص داده می شود و باعث گزارش موارد کمتر بیماری مي شود.

در حال حاضر هیچ ابزار تشخیصی مورد تایید برای تشخیص عفونت هاری قبل از شروع علايم بالینی بيماري وجود ندارد. تشخیص بالینی بيماري هاری بدون سابقه قابل اعتماد تماس با حیوان هار یا علائم خاص آب هراسی یا هوا هراسی بسيار دشوار است. هنگامی که علائم باليني بيماري ظاهر می شوند٬ مرگ اجتناب ناپذیر است و تنها انجام مراقبت های تسکینی توصیه می شود. اين موضوع٬ اهميت بسيار زياد پيشگيري فوري پس از مواجهه را مشخص مي سازد.

بيماري هاري كاملا قابل پيشگيري است. اقدامات موثر براي پيشگيري از بروز بيماري هاري در انسان عبارتند از :

• كنترل سگ هاي ولگرد
• واكسيناسيون گسترده سگ ها
• پيشگيري از حمله و گاز گرفتگي سگ ها
• آموزش عمومی برای کودکان و بزرگسالان در مورد رفتار سگ و پیشگیری از گاز گرفتن، و همچنين در صورت گاز گرفتن یا خراشیده شدن توسط یک حیوان بالقوه هار چه باید کرد
• مالکیت مسئولانه حیوانات خانگی
• اجراي برنامه پيشگيري فوري بيماري در انسان پس از مواجهه
• آموزش کارکنان سيستم هاي بهداشتی - درماني

پيشگيري فوری پس از مواجهه٬ مهمترين عامل در پيشگيري از بروز بيماري هاري در انسان و مرگ ناشي از آن است. اين شامل شستشوی کامل زخم گازگرفتگي و خراشيدگي پوست، تجویز یک دوره واکسن هاری انسانی و در صورت لزوم، تجويز ایمونوگلوبولین هاری (RIG) است. اگر شخصی توسط یک حیوان مشكوك به هاري٬ گاز گرفته یا خراشیده شود، باید بلافاصله به مراكز بهداشتي - درماني مراجعه كند. تخمين زده مي شود سالانه بیش از 29 میلیون نفر در سراسر جهان واکسن هاری را دریافت می کنند.

پيشگيري قبل از مواجهه و انجام يك دوره واكسيناسيون برای افرادی که در مشاغل پرخطر كار مي كنند همانند کارکنان آزمایشگاه و کارکنان مراكز کنترل بیماری هاي حیوانات و محیط‌ بانان حیات وحش توصیه می‌شود. بايد توجه داشت كه پيشگيري قبل از مواجهه به هيچ عنوان جايگزين پيشگيري پس از مواجهه نيست.

اصول پيشگيري پس از مواجهه عبارت است از :

• شستشوی گسترده زخم با آب و صابون به مدت حداقل 15 دقیقه بلافاصله پس از گازگرفتگي يا مواجهه
• انجام فوري یک دوره واکسيناسيون هاری
• تجویز ایمونوگلوبولین هاری در صورت لزوم

براساس شدت تماس با حيوان مشكوك به هاري٬ پروتكول پيشگيري انجام مي شود.

گروه اول - لمس كردن یا غذا دادن به حیوانات، لیسيدن حیوانات روی پوست سالم بدن :

اين گروه افراد فقط بايد پوست محل تماس را با آب و صابون بشويند.

گروه دوم - خراش های جزيی یا ساییدگی سطحي پوست بدون خونریزی :

اين گروه افراد بايد زخم را با آب و صابون بشويند و به صورت فوري انجام واكسيناسيون هاري را شروع كنند.

گروه سوم - زخم هاي عميق يا زخم همراه با خونريزي ٬ تماس مخاطات همانند چشم و دهان و يا تماس زخم باز روي بدن با بزاق حيوان٬ تماس با خفاش ها :

اين گروه افراد بايد زخم را با آب و صابون بشويند٬ و به صورت فوري انجام واكسيناسيون هاري را شروع كنند و همچنين تجویز ایمونوگلوبولین هاری (RIG) انجام شود.

طبق توصيه سازمان بهداشت جهاني بهتر است واكسيناسيون هاري به جاي داخل عضلاني به صورت داخل جلدي و اطراف محل زخم انجام شود.

" در پايان لازم است كه يادي كنيم از بزرگ دانشمند تاريخ پزشكي جهان و كاشف واكسن هاري٬ لويي پاستور(1895- 1822 ميلادي). در سال 1885، لویی پاستور با انجام واکسیناسیون يك فرد پس از مواجهه با بيماري هاری ٬ با موفقیت از ابتلاي فرد به هاری جلوگیری کرد. اين كار پاستور بسيار شجاعانه و بحث برانگيز بود زيرا پاستور يك پزشك نبود و تزریق یک عامل بیماری زا به انسان هنوز یک روش جدید و نامشخص بود. اما ، با وجود همه خطرات ، او یک دوره 13 تزریقی براي بیمار جوزف مایستر (Joseph Meister) آغاز می کند که هر کدام حاوی دوز قوی تری از ویروس هاری بود. مایستر زنده مي ماند و از مرگ حتمي نجات مي يابد. 28 سپتامبر سال 1895 ميلادي٬ سالروز درگذشت لويي پاستور و روز جهاني بيماري هاري است."

" با همكاري و اتحاد همه كشورها و دولتهاي جهان٬ مي توان از مرگ ناشي از بيماري هاري جلوگيري كرد "

تهيه و تنظيم :

دكتر حسين شهزادي - فوق تخصص قلب كودكان - مركز قلب شهيد رجايي