ساخت واکسن نجات بخش ترین و مهمترین اختراع تاریخ پزشکی جهان است

گروه اجتماعی، دکتر حسین شهزادی فوق تخصص قلب کودکان مرکز شهید رجایی در یادداشتی با عنوان نجات بخش ترین و مهمترین اختراع تاریخ پزشکی جهان نوشت: سازمان بهداشت جهانی 24 تا 30 ماه آوریل مصادف با 5 تا 11 اردیبهشت ماه را هفته جهانی واکسیناسیون اعلام کرده است.

به گزارش بولتن نیوز، دکتر شهزادی می افزاید: ساخت و بکارگیری واکسن ها از نیمه دوم قرن بیستم یکی از بزرگترین دستاوردهای دانش بشری است. هیچ اختراعی در تاریخ دانش پزشکی جهان برای نجات انسان ها موثر تر و نجات بخش تر از ساخت واکسن ها نبوده است.

در ادامه این یادداشت آمده است:

تاريخچه تلاش بشر براي ايمن سازي بدن در برابر بيماري هاي عفوني مرگ بار٬ به قرن ها قبل بازمي گردد. از قرن پانزدهم ميلادي ، مردم در نقاط مختلف جهان با قرار دادن عمدی افراد سالم در تماس با فرد مبتلا به بيماري آبله ٬ تلاش کرده‌اند تا به اين طريق از ايجاد بیماری شديد در فرد سالم جلوگیری کنند. اين كار به نام واریولاسیون (variolation) شناخته مي شود كه برگرفته از نام آبله )"la variole") است.

در سال 1721 ميلادي ، بانو مری وورتلی مونتاگو(Mary Wortley Montagu) ، تلقیح ترشحات بثورات آبله به بدن افراد سالم را كه در كشور عثماني ديده بود را به اروپا آورد و براي دو دخترخود اين كار را انجام داد. در سال   1774، بنيامین جستی  (Benjamin Jesty) ٬ به كشفي بزرگ دست یافت. او دريافت كه عفونت يك فرد سالم با آبله گاوی ( یک ویروس گاوی که می تواند به انسان سرایت کند ) ٬ می تواند از فرد در برابر بيماري آبله انساني محافظت کند.

در ماه مي سال 1796، ادوارد جنر Edward Jenner) ) ٬ پزشك انگليسي ٬ این کشف را گسترش داد و مواد جمع آوری شده از زخم آبله گاوی در دست یک خدمتکار را به بدن يك كودك 8 ساله به نام جیمز فیپس (James Phipps)  تلقیح کرد. فیپس علیرغم اینکه چندین روز از واکنش موضعی رنج می برد و احساس ناخوشی می کرد ولي بهبودی کامل پیدا کرد. ادوارد جنر٬ دو ماه بعد، در ماه جولای سال 1796 ٬ مواد حاصل از زخم آبله انسانی به بدن فيپس تلقیح کرد تا مقاومت فیپس را آزمایش کند. فیپس در سلامت کامل باقی ماند و اولین انسانی لقب گرفت که علیه بيماري آبله واکسینه شد. اصطلاح "واکسن" بعداً ابداع شد که از کلمه لاتین برای گاو(vacca) گرفته شده است.

در سال 1806 ميلادي ٬ ناپلون بناپارت امپراطور فرانسه و توماس جفرسون رييس جمهور آمريكا ٬ كار بزرگ ادوارد جنر را تاييد كردند.

در سال 1872، لويي پاستور( Louis Pasteur) با وجود تحمل سکته مغزی و مرگ دو دخترش بر اثر بيماري حصبه ، موفق به ساخت و توليد آزمايشگاهي واكسن وباي پرندگان شد و در سال 1885، لویی پاستور با انجام واکسیناسیون يك فرد پس از مواجهه با بيماري هاری ٬ با موفقیت از ابتلاي فرد به هاری جلوگیری کرد. اين كار پاستور بسيار شجاعانه و بحث برانگيز بود زيرا پاستور يك پزشك نبود و تزریق یک عامل بیماری زا به انسان هنوز یک روش جدید و نامشخص بود. اما ، با وجود همه خطرات ، او یک دوره 13 تزریقی براي بیمار جوزف مایستر (Joseph Meister) آغاز می کند که هر کدام حاوی دوز قوی تری از ویروس هاری بود. مایستر زنده ماند و بعداً نگهبان مقبره پاستور در پاریس می شود.

اين سرآغاز كشف و ساخت و به كارگيري واكسن ها در دنيا بود. به تدريج در طي سالهاي بعد با تلاش پژوهشگران در نقاط مختلف جهان ٬ واكسن هاي مختلف براي كنترل بيماري هاي مهلك عفوني ساخته و به كار گرفته شدند. واکسن ها بیش از هر اختراع پزشکی دیگری در تاریخ ٬ جان انسان ها را چه در گذشته و چه در زمان حال و آينده نجات داده اند و خواهند داد.

واكسيناسيون درسطح جهاني ٬ ما را قادر ساخته است که بيماري هاي مهلكي همانند آبله را ریشه کن کنیم، فلج اطفال را تقریباً شکست دهیم و بسياري از ديگر بيماريهاي عفوني خطرناك را كنترل كنيم. در آغاز سال 2020 ٬ با شروع همه گيري بيماري مرگ بار كرونا ٬ با تلاش پژوهشگران و ساخت اولين نمونه هاي واكسن و تزريق آن حدود يك سال پس از آغاز همه گيري بيماري ٬ ميليونها انسان از مرگ نجات يافتند.

امسال ٬ پنجاهمين سالگرد برنامه جهاني توسعه یافته ایمن سازی (Expanded Programme on Immunization) است. برنامه توسعه یافته ایمن سازی (EPI) ، ابتکاری است که توسط سازمان بهداشت جهانی در سال 1974 راه اندازی شد و به عنوان یک تلاش جهانی است برای تضمین دسترسی عادلانه به واکسن های نجات دهنده زندگی برای هر کودک ، صرف نظر از موقعیت جغرافیایی یا وضعیت اجتماعی- اقتصادی آنها. در طی پنج دهه گذشته ، اين برنامه تکامل یافته و به نقاط عطف قابل توجهی دست یافته است که چشم انداز سلامت جهانی را تغییر داده است. تنها درطي 5 دهه ، ما از دنیایی که در آن مرگ یک کودک بر اثر بسياري از بيماري هاي عفوني چیزی عادي بود و بسیاری از والدین از آن می ترسیدند، به دنیایی رفتيم که هر کودکی – در صورت واکسینه شدن – فرصتی برای زنده ماندن و شکوفایی دارد. اين كار با تلاش و برنامه ريزي و همكاري همه افراد ٬ دولتها و كشورهاي جهان انجام شده است.

ما در حال حاضر واکسن هایی برای جلوگیری از بیش از 20 بیماری تهدید کننده زندگی داریم که به افراد در هر سنی کمک می کنند زندگی طولانی تر و سالم تری داشته باشند. ایمن سازی در حال حاضر از مرگ 3.5 تا 5 میلیون نفر در سال در اثر بیماری هایی مانند دیفتری، کزاز، سیاه سرفه، آنفولانزا و سرخک جلوگیری می کند.

درسال 1974، برنامه جهاني توسعه یافته ایمن سازی (EPI) ٬ بر محافظت و واكسيناسيون همه کودکان در برابر فقط 6 بیماری دوران کودکی تمرکز داشت (سل، دیفتری، کزاز، سیاه سرفه، فلج اطفال و سرخک) ، اما امروزه ، با گسترش ساخت و عرضه واكسن ها ٬ این تعداد به 13 واکسن توصیه شده جهانی افزايش يافته است.

آنها عبارتند از: واكسن هاي ب ث ژ(BCG) ، دیفتری، سیاه سرفه، کزاز، هموفیلوس آنفلوانزا نوع b، هپاتیت B ، فلج اطفال، سرخک، سرخجه، عفونت هاي پنوموکوکی و روتاویروس (براي كودكان) و واكسن هاي ویروس پاپیلومای انسانی (HPV) و COVID-19 (برای بزرگسالان).

همچنين واکسن هاي بيماري هاي اوريون ٬ تيفوييد ٬ آبله مرغان ٬ آنفلوانزاي فصلي ٬ هپاتيت A ٬ تب زرد ، مننژیت ، آنسفالیت ژاپنی و وبا جهت موارد ضروري و مطابق با نياز هاي بهداشتي جوامع در دسترس هستند و واكسن هاي بيماريهايي همانند مالاريا و ابولا در دست تهيه هستند.

با انجام برنامه جهاني ايمن سازي ٬ چندین نقطه عطف کلیدی و تاريخي در جهان به وقوع پيوست. از جمله ریشه کنی بيماري آبله در سال 1980، که به عنوان یک پیروزی بزرگ در تاریخ ایمن سازی به شمار می رود. همچنين بروز و شيوع بيماري فلج اطفال بیش از 99 درصد در جهان کاهش یافته است و دنیا برای دومین بار در تاریخ، پس از ریشه کنی آبله، در آستانه ریشه کنی جهاني يك بيماري عفوني ديگر است.

در كنارگسترش جهانی برنامه‌های واکسیناسیون دوران کودکی ٬ ایجاد یک زنجیره قوي تامین واکسن ها ٬ به همان اندازه حیاتی بود و به واکسن‌ها اجازه می‌داد تا حتی به دورافتاده‌ترین مناطق برسند و شرایط دمایی شدید را تحمل کنند. نکته قابل توجه، نقش برنامه جهاني توسعه یافته ایمن سازی (EPI) ٬ در ساختن سیستم‌هایی بود که عرضه سریع واکسن‌های کووید-19 در جهان را تسهیل ‌کرد و توانایی آن را برای پاسخگویی به بحران‌های بهداشتی نوظهور نشان داد.

در اوایل دهه 1990، سطح جهانی واكسيناسيون کودکان به 80 درصد رسید. علي رغم همه تلاش هاي جهاني صورت گرفته براي انجام واكسيناسيون عمومي كودكان ٬ ولي هنوز 20 میلیون کودک در جهان هستند که یک یا چند واکسن خود را دريافت نكرده اند. درگیری ها و جنگ هاي فزاینده ، رکود اقتصادی، همه گيري بيماري كوويد - 19 و افزایش تردید دراثربخشي واکسن ها ٬ برخی از مشكلات و تهدیدات برای دستیابی به واكسيناسيون این کودکان هستند. در نتیجه اين مشكلات در ايمن سازي ، جهان شاهد شیوع دوباره و ناگهانی بیماری‌هايي همانند دیفتری و سرخک است که تاکنون كنترل بودند.

درحالی که پوشش جهانی واکسناسيون كودكان مناسب است و از هر 5 کودک در جهان ٬ 4 نفر به طور کامل تحت پوشش هستند ٬ ولي باز بايد کارهای بیشتری انجام شود تا بتوانيم این امکان را برای همه افراد فراهم کنیم که از قدرت نجات دهنده زندگی واکسن ها بهره مند شوند.

امروزه واکسن ها به عنوان سنگ بنای بهداشت و سلامت عمومی هستند و از گسترش بیماری های مرگ بار جلوگیری می کنند و جان افراد بی شماری را نجات می دهند. همچنين مي توانيم با واكسيناسيون اطمینان حاصل کنیم که کودکان بیشتری نسبت به قبل زنده می مانند و رشد می کنند. در حال حاضر ، هر کشوری دارای یک برنامه ملی واكسيناسيون است و واکسن ها به عنوان یکی از ایمن ترین، مقرون به صرفه ترین و موفق ترین مداخلات بهداشت عمومی برای جلوگیری از مرگ و میر و افزایش کیفیت زندگی شناخته مي شوند. واكسيناسيون يك حق بشري براي همه افراد جامعه است و سازمان بهداشت جهاني از همه دولت ها و كشورها مي خواهد که سرمایه گذاری در برنامه های ایمن سازی را برای محافظت از نسل های بعدی افزایش دهند.

منبع : سايت سازمان بهداشت جهاني