یاداشتی از دکتر حسین شهزادی بمناسبت روز جهانی بیماری سل / بله ما می توانیم به بیماری سل پایان دهیم

گروه اجتماعی، دکتر دکتر حسین شهزادی فوق تخصص قلب کودکان مرکز قلب شهید رجایی به مناسبت روز جهانی سل نوشت: با همکاری جهانی همه کشورها و دولت ها و هماهنگی با دستورالعمل های سازمان بهداشت جهانی، می توان شیوع و بروز این بیماری مهلک را در جهان بسیار کم کرد.

به گزارش بولتن نیوز، دکتر دکتر حسین شهزادی فوق تخصص قلب کودکان مرکز قلب شهید رجایی به بهانه نام گذاری روز 24 ماه مارس ( 5 فروردین ماه ) بعنوان روز جهانی سل از سوی سازمان جهانی بهداشت در یادداشتی با عنوان بله ما می توانیم به بیماری سل پایان دهیم، نوشت:

سازمان بهداشت جهانی ، روز 24 ماه مارس ( 5 فروردین ماه ) را روز جهانی بیماری سل اعلام کرده است. 

شعار این روز : 

" بله ... ما می توانیم به بیماری سل پایان دهیم "

این یک پیام امید بخش است که با همکاری جهانی همه کشورها و دولت ها و هماهنگی با دستورالعمل های سازمان بهداشت جهانی ، می توان شیوع و بروز این بیماری مهلک را در جهان بسیار کم کرد. 

بیماری سل یک بیماری مهلک و با عوارض متعدد و مزمن است. سل ، پس از بیماری کرونا ، دومین عامل عفونی مهلک در جهان است. میزان مرگ و میر جهانی بیماری سل بیشتر از بیماری ایدز است. سل همچنین عامل اصلی مرگ و میر افراد مبتلا به ویروس HIV یا بیماری ایدز است.

سالانه بیش از 10 میلیون نفردر جهان به بیماری سل مبتلا می شوند. علیرغم اینکه یک بیماری قابل پیشگیری و قابل درمان است، ولی متاسفانه سالانه 1.5 میلیون نفردر جهان بر اثر سل جان خود را از دست می دهند که این بیماری را به یکی از برترین قاتل های عفونی جهان تبدیل می کند. سل در سراسر جهان و در همه گروه های سنی وجود دارد ولی اکثر افرادی که به سل مبتلا می شوند در کشورهای با درآمد کم و متوسط زندگی می کنند. حدود نیمی از افراد مبتلا به سل را می توان در 8 کشور یافت : بنگلادش، چین، هند، اندونزی، نیجریه، پاکستان، فیلیپین و آفریقای جنوبی.

براساس بررسی صورت گرفته در سال 2022 :

ü     1.3 میلیون انسان در جهان جان خود را به علت بیماری سل از دست دادند که از این تعداد 167000 نفر مبتلا به بیماری ایدز و HIV بودند.

ü     10.6 میلیون انسان در جهان به بیماری سل مبتلا شدند. از این تعداد 5.8 میلیون نفر مرد و 3.5 میلیون نفر زن و 1.3 میلیون نفر کودک بودند.

ارتباط سل و بیماری ایدز و HIV به خوبی شناخته شده و تنگاتنگ است. احتمال ابتلا به بیماری سل در افراد مبتلا به HIV ،  16 برابر بیشتر از افراد بدون HIV است. سل ، عامل اصلی مرگ و میر در میان افراد مبتلا به HIV است.

HIV و سل ، ترکیبی بسیار مهلک هستند که هر کدام پیشرفت دیگری را تسریع می کنند.

بدون درمان مناسب ، تقریبا 60 درصد از افراد مبتلا به بیماری سل و HIV منفی ، از بین میروند ولی تقریبا همه افراد مبتلا به بیماری سل و HIV مثبت ، بدون درمان از بین می روند.

بیماری سل توسط باکتری مایکوباکتریوم توبرکولوزیس (Mycobacterium tuberculosis) ایجاد می شود و اغلب ریه ها را درگیر می کند ولی این بیماری همه ارگان های بدن را از جمله کلیه ها، مغز، ستون فقرات و پوست را نیزمی تواند درگیر کند. هنگامی که افراد مبتلا به سل ریوی سرفه، عطسه یا دفع خلط می کنند ، باکتری از طریق هوا در محیط پخش می شود. یک فرد برای آلوده شدن باید تنها چند میکروب را استنشاق کند.

فرد آلوده به عفونت سل، فردی است که به باکتری سل آلوده شده است ولی این باکتری در بدن اوغیرفعال است. اگر سیستم ایمنی بدن این افراد ضعیف شود، این عفونت می تواند به بیماری فعال و علامت دار سل تبدیل شود. افراد آلوده به عفونت سل ، هیچ علامت یا نشانه ای از بیماری سل را نشان نمی دهند و ناقل عفونت به دیگران هم نیستند. 

تخمین زده می شود که حدود یک چهارم جمعیت جهان به باکتری سل آلوده شده باشند، اما اکثر این افراد آلوده به باکتری سل ، به بیماری بالینی و علامت دار سل مبتلا نمی شوند. با گذشت زمان ، عفونت سل در بدن برخی از این افراد آلوده شده ، از بین می رود و 5 تا 10 درصد مابقی افراد آلوده به باکتری سل در طول زندگی در معرض خطر ابتلا به بیماری فعال و علامت دار سل هستند. افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند، افراد مبتلا به ویروس HIV، سوء تغذیه ، دیابت ، نوزادان و کودکان و افرادی که از دخانیات استفاده می کنند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به بیماری فعال سل هستند.

علایم بیماری سل ریوی :

علایم شایع بیماری سل ریوی عبارتند از : سرفه های طولانی مدت ، درد قفسه سینه ، ضعف یا خستگی ، کاهش وزن ، تب و تعریق شبانه.

اغلب ، این علایم برای چندین ماه به صورت خفیف وجود دارد واین منجر به تاخیر در تشخیص بیماری وافزایش خطر گسترش عفونت به دیگران می شود.

تشخیص آلودگی و بیماری سل :

اگر ارائه دهنده مراقبت های بهداشتی ، مشکوک به بیماری سل در فردی شود ، باید فرد را برای آزمایش ارجاع دهد. در موارد مشکوک به بیماری سل ریوی ، از افراد خواسته می شود که یک نمونه خلط برای آزمایش باکتری سل بدهند. برای افراد مشکوک به بیماری سل غیر ریوی ، نمونه هایی از مایعات و بافت های درگیر بدن را می توان بررسی کرد. سازمان بهداشت جهانی آزمایش‌های تشخیصی مولکولی سریع را به عنوان آزمایش‌های اولیه برای افرادی که علایم و نشانه‌های سل را نشان می‌دهند توصیه می‌کند. سایر ابزارهای تشخیصی می تواند شامل بررسی میکروسکوپی اسمیر خلط و عکس رادیوگرافی قفسه سینه باشد.

آزمایش‌های تشخیصی سریع توصیه شده شامل آزمایش‌های   Xpert MTB/RIF Ultra and Truenat است. این تست ها دقت تشخیصی بالایی دارند و باعث تشخیص زودهنگام سل و سل مقاوم به دارو می شوند.

آزمایش پوستی توبرکولین (TST) یا آزمایش آزادسازی اینترفرون گاما (IGRA) می تواند برای شناسایی افراد مبتلا به عفونت یا آلودگی با باکتری سل استفاده شوند.

تشخیص انواع باکتری سل مقاوم به چند دارو و همچنین سل مرتبط با HIV می تواند پیچیده و گران باشد.

تشخیص سل به ویژه درنوزادان و کودکان دشوار است.

درمان سل :

بیماری سل با ترکیب چند دارویی آنتی بیوتیک ها درمان می شود. 

درمان برای هر دو مورد عفونت و آلودگی با باکتری سل و همچنین بیماری فعال و علامت دار سل توصیه می شود.

رایج ترین آنتی بیوتیک های مورد استفاده عبارتند از: ایزونیازید ، ریفامپین ، پیرازینامید ، اتامبوتول و استرپتومایسین

برای مؤثر بودن، این داروها باید روزانه به مدت 4 تا 6 ماه مصرف شوند. قطع زودهنگام یا بدون توصیه پزشکی خطرناک است و این می تواند به باکتری سلی که هنوز زنده است اجازه دهد به داروها مقاوم شود و بیماری به صورت کامل از بدن ریشه کن نشود.

سلی که به داروهای استاندارد پاسخ نمی دهد، سل مقاوم به دارو نامیده می شود و نیاز به درمان بیشتروطولانی تر با داروهای مختلف را دارد.

مقاومت دارویی زمانی پدیدار می شود که داروهای سل به طور نامناسب تجویز و مصرف شوند و یا کیفیت داروهای مصرفی مناسب نباشد و یا قطع درمان زودتر از موعد انجام شود.

سل مقاوم به چند دارو (MDR-TB) نوعی سل است که توسط باکتری هایی ایجاد می شود که به ایزونیازید و ریفامپین، موثرترین دو داروی خط اول درمان بیماری سل، پاسخ نمی دهند. این موارد با استفاده از داروهای خط دوم قابل درمان هستند ولی گزینه های درمانی خط دوم داروهایی گران قیمت و با عوارض جانبی بیشتری هستند.

در برخی موارد، مقاومت دارویی گسترده تر می تواند ایجاد شود. برای سل ناشی از باکتری‌هایی که به موثرترین داروهای خط دوم نیز پاسخ نمی‌دهد ، گزینه‌های درمانی بسیار محدودی وجود دارد.

سل مقاوم به چند دارو یک بحران بهداشت عمومی و یک تهدید سلامت جامعه است. از هر 5 نفر مبتلا به سل مقاوم ، فقط 2 نفر در سال 2022  به درمان مناسب جایگزین دسترسی داشتند.

تشخیص سل مقاوم به چند دارو، نیاز به تایید باکتریولوژیک سل و آزمایش مقاومت دارویی با استفاده از آزمایش‌های مولکولی سریع یا روش‌های کشت دارد.

برای درمان بیماری سل در افراد HIV مثبت ، علاوه بر داروهای مناسب ضد بیماری سل ، نیاز به داروهای مناسب ضد ویروسی HIV هم به صورت همزمان می باشد.

برای پیشگیری از بیماری سل و گسترش آن باید موارد زیر را رعایت کنیم :

اگردر فردی علائمی مانند سرفه طولانی ، تب و کاهش وزن غیرقابل توضیح وجود دارد، باید بیماری سل را مدنظر داشت و سیستم بهداشتی – درمانی اقدامات لازم را برای تشخیص بیماری انجام دهد. درمان زودهنگام بیماری سل می تواند به توقف گسترش بیماری کمک کند و شانس بهبودی فرد را افزایش دهد.

    اگر فرد در معرض خطر بیشتری برای بیماری سل است ، باید آزمایش عفونت سل را برایش انجام داد. مثلاً اگرفرد مبتلا به HIV  است و یا با افرادی در خانه و محل کارکه مبتلا به بیماری سل هستند ، در تماس است. 

  برای افراد آلوده به عفونت سل ، ارائه دهندگان مراقبت های بهداشتی باید افراد در معرض خطر بیماری فعال را غربالگری کنند تا بیماری سل فعال را در آنها رد کنند و ممکن است برای این کاراز آزمایش پوستی یا خون برای بررسی عفونت سل استفاده کنند.

ü     اگربرای کسی ، درمان پیشگیری کننده از بیماری سل تجویز شده است ، باید دوره درمان پیشگیری کننده خود را کامل کند.

ü     اگر کسی مبتلا به بیماری سل است ، باید هنگام سرفه، عطسه و دفع خلط ، بهداشت را رعایت کند ، از جمله پرهیز از تماس با افراد دیگر و استفاده از ماسک ، پوشاندن دهان و بینی هنگام سرفه یا عطسه.

در حالی که تلاش‌های جهانی برای مبارزه با سل از سال 2000 تاکنون ، جان 75 میلیون نفر را نجات داده است ، ولی همچنان سل هر ساله باعث مرگ 1.3 میلیون نفردر جهان می‌شود و میلیون‌ها نفر دیگر را تحت تأثیر قرار می‌دهد و تأثیرات بسیار زیادی بر خانواده‌ها و جوامع دارد.

حذف و ریشه کنی جهانی سل به عنوان یک مشکل بهداشت عمومی جهانی ، هدف نهایی و چشم‌انداز بلندمدت سازمان بهداشت جهانی است که به صورت کمتر از 1 مورد بیماری سل در هر یک میلیون جمعیت تعریف می‌شود، ولی هدف جهانی با محدودیت زمانی ،  " پایان دادن به اپیدمی جهانی بیماری سل " تعریف شده است. این یعنی کاهش بروز جهانی بیماری سل از بیش از 1000 بیمار در هر یک میلیون نفرجمعیت جهان در سال  2015  به کمتر از 100 بیمار در هر یک میلیون نفرجمعیت جهان تا سال 2035 .

بر اساس هدف گذاری سازمان بهداشت جهانی ، باید میزان بروز بیماری سل به کمتر از 10 مورد در هر 100000 نفر جمعیت جهانی تا سال 2035 برسد. این یعنی 90 درصد کاهش بروز بیماری سل نسبت به سال 2015 .

همچنین هدف دیگر سازمان بهداشت جهانی ، کاهش 95 درصدی میزان مرگ ناشی از بیماری سل در جهان تا سال  2035 نسبت به سال 2015 است.

سالانه 13 میلیارد دلار برای پیشگیری، تشخیص، درمان و مراقبت از سل مورد نیاز است تا به اهداف جهانی مورد نظر سازمان بهداشت جهانی ، دست یابیم.

پیام " بله ... ما می توانیم به بیماری سل پایان دهیم " ، یک پیام جهانی برای همه کشورها و دولت ها و جوامع است تا با هماهنگی و کمک یکپارچه جهانی ، به این اهداف دست پیدا کنیم.

منبع : سازمان بهداشت جهانی