شرق آسیا؛ عرصه رقابت فزاینده چین و آمریکا

به گزارش بولتن نیوز به نقل از مهر، «بنیاد تحقیقاتی آبزرور» در گزارشی تحلیلی نوشت که با افزایش رقابت میان آمریکا و چین در منطقه شرق آسیا، کشورهای این منطقه در انتخاب رویکرد متناسب با این شرایط با دشواری روبرو هستند.

آسیای جنوب شرقی به دلیل موقعیت خاص خود در منطقه ایندوپاسفیک (هند و اقیانوس آرام)، به شکلی فزاینده در حال تبدیل شدن به عرصه رقابت میان دو قدرت بزرگ یعنی آمریکا و چین است. برخی تحلیلگران بر این باورند آسیای جنوب شرقی هم عرصه آزمایش برای توسعه چین به عنوان یک قدرت بزرگ و هم دروازه‌ای برای گسترش حضور جهانی این کشور در آینده خواهد بود.

چین همچنان در راستای بخشی از ابتکار یک کمربند و یک جاده (BRI) و همکاری با کشورهای آسیای جنوب شرقی در انعقاد یک آئین نامه رفتاری (COC) برای کمک به آرام کردن اوضاع در دریای چین جنوبی، مزایای اقتصادی ارائه می‌کند. از طرفی نیز چین همچنان در حال انجام اقدامات قاطعانه در آب‌های مورد مناقشه در دریای چین جنوبی است. آخرین مورد آن به تنش اخیر با فیلیپین برمی گردد که در آن فیلیپین گارد ساحلی چین را به اقدام علیه یک کشتی فیلیپینی متهم کرد.

در دیگر سو آمریکا قرار دارد که در واکنش به رشد روزافزون چین، سعی در احیای روابط با متحدان خود در منطقه از جمله فیلیپین دارد. نظرسنجی‌های اخیر انجام شده توسط اندیشکده‌هایی مانند مؤسسه Lowy و مؤسسه ISEAS Yusof-Ishak در سنگاپور حاکی از آن است که نفوذ فزاینده چین در منطقه تا حد زیادی به ضرر آمریکا بوده است، آن هم در یکی از حیاتی ترین عرصه‌های رقابت بین پکن و واشنگتن. رقابت میان این دو قدرت بزرگ، کشورهای جنوب شرقی آسیا را در موقعیت دشواری قرار داده است.

در حالی که به طور کلی کشورهای شرق آسیا نمی‌خواهند در موقعیتی قرار بگیرند که مجبور به انتخاب میان آمریکا و چین باشند، اما واکنش هر کشوری در این منطقه به این موضوع یکسان نیست و هر کشور بسته به منافع ملی، درک خود از تهدیدات، فرصت‌های اقتصادی، جغرافیایی رویکرد متفاوتی دارد.

رقابت فزاینده قدرت‌های بزرگ در شرق آسیا

اگرچه رقابت میان این قدرت‌های بزرگ از مدتها پیش در این منطقه وجود داشته است، اما در حال حاضر به یک موضوع نگران کننده تبدیل شده، زیرا این موضوع می‌تواند در نهایت به نظامی شدن سریع منطقه بینجامد. از مدت‌ها پیش رسانه‌های آمریکایی از احتمال ساخت پایگاه نظامی چین در کامبوج می‌گویند. تصاویر ماهواره‌ای نیز حاکی از تغییرات چشمگیری در این باره است. تغییراتی در پایگاه دریایی «ریم» کامبوج در نزدیکی سیهانوکویل در خلیج تایلند در حال انجام است. برخی گزارش‌ها می‌گوید که این پایگاه می‌تواند به دومین پایگاه خارجی چین پس از پایگاه این کشور در جیبوتی در شرق آفریقا باشد که در سال ۲۰۱۷ افتتاح شد. برخی تصاویر ماهواره‌ای که در ژوئن ۲۰۲۳ منتشر شد، نیز از ساخت چندین ساختمان جدید، جاده‌ها و یک اسکله در نزدیکی این پایگاه حکایت دارد.

گزارش مؤسسه «چتم هاوس» نشان می‌دهد که دولت سابق کامبوج زمینی به مساحت ۱۵۷ هکتار را در نزدیکی این پایگاه برای ساخت سازه‌های پدافند هوایی و تأسیسات رادار دریایی را در اختیار چین قرار داده است. اما در عین حال دولت کامبوج بارها تاکید کرده است که قانون اساسی این کشور اجازه ساخت پایگاه‌های نظامی توسط هیچ کشور خارجی را نمی‌دهد و اقدامات چین تنها یکی از پروژه‌های توسعه زیرساختی است که چین در کامبوج سرمایه گذاری آن را برعهده گرفته است. چین همچنین در توسعه یک فرودگاه بین المللی در کامبوج سرمایه گذاری کرده است و بنا به گزارش‌ها ۸۶ درصد از کار آن تکمیل شده است.

از دیگر سو، آمریکا در حال تقویت مشارکت امنیتی خود با متحد قدیمی خود در منطقه، یعنی فیلیپین است. در فوریه ۲۰۲۳، فیلیپین و آمریکا توافقنامه همکاری دفاعی (ECDA) میان خود را امضا کردند. بنا به این توافق دسترسی آمریکا به ۹ پایگاه نظامی فیلیپین تضمین می‌شود.

واکنش کشورهای شرق آسیا به رقابت آمریکا و چین

واکنش کشورهای جنوب شرق آسیا به رقابت فزاینده چین و آمریکا در این منطقه متفاوت بوده است. در حالی که کشورهایی نظیر ویتنام و اندونزی نگران اقدامات چین هستند، در عین حال از همکاری و روابط با آمریکا و چین سود می‌برند. در این میان اندونزی هنوز مشتاق و متقاضی برای جذب سرمایه گذاری‌های چین در کشور خود با هدف توسعه زیرساخت‌های داخلی است. موضوعی که در جریان سفر اخیر رئیس جمهور اندونزی به چین در ژوئیه ۲۰۲۳، با رئیس جمهور چین مطرح شد. در این سفر دو طرف در مورد شماری از دستور کارهای اولویت دار در زمینه سرمایه گذاری یا پروژه‌های استراتژیک مختلف اندونزی و چین گفتگو کرد.

حتی اگر آمریکا به سختی برای بازیابی نفوذ از دست رفته خود در منطقه تلاش کند، اما این کار دشوار خواهد بود، زیرا چین بزرگترین شریک تجاری کشورهای عضو «آسه آن» است. تجارت میان چین و اعضای آسه آن به ۹۷۵ میلیارد دلار می‌رسد. چین همچنین چهارمین منبع بزرگ سرمایه گذاری مستقیم خارجی در کشورهای عضو آسه آن است. از سویی خاطرات خروج آمریکا از پیمان‌های تجاری مهمی مانند شراکت ترانس پاسیفیک (TPP) هنوز در یادها زنده است. هر چند دولت بایدن اخیراً چارچوب اقتصادی هند و اقیانوسیه (IPEF) را ایجاد کرد، اما معلوم نیست که این چارچوب چقدر به سود کشورهای آسه آن خواهد بود. اگر آمریکا مجبور باشد نفوذ از دست رفته خود را در این منطقه احیا کند، نیاز به ارائه ابتکارات سیاسی است که واقعاً به نفع کشورهای منطقه باشد و نه فقط سازوکاری برای مهار نفوذ چین باشد.

دغدغه‌های «آسه آن»

نکته قابل توجه این است که هم پایگاه ریم و هم پایگاه‌های اختصاص داده شده به آمریکا براساس توافق جدید با فیلیپین در نزدیکی آب‌های مورد مناقشه دریای چین جنوبی واقع هستند. همین موجب شکل گیری نگرانی در میان کشورهای آسیای جنوب شرقی شده است. این کشورها اکنون نگران هستند که آیا این تحولات نشان از درگیری بالقوه در دریای چین جنوبی در آینده نزدیک می‌دهد یا خیر. این کشورها همچنین نگرانند در صورت بروز درگیری، تأثیر آن بر امنیت منطقه‌ای چگونه خواهد بود. به ویژه با توجه به اینکه آمریکا از امضاءکنندگان توافق دریایی کشورهای شرق آسیا نیست و چین نیز رویکرد خاص خود را دارد، این موضوع در حال حاضر موجبات نگرانی کشورهای عضو آسه آن را فراهم کرده است.

در مواردی موضع آسه آن به عنوان یک اتحاد در موضوعاتی نظیر رقابت قدرت‌های بزرگ از هم گسیخته انگاشته می‌شود، اما واقعیت این است که انتخاب یک مسیر میانه در شرایطی همانند این به حفظ آرامش منطقه و کسب منافع برای کشورهای آن کمک می‌کند.