رقابت استراتژیک بین عراق و ایران در توسعه بندر فاو و اتصالات راهبردی

به گزارش بولتن نیوز،  رشته‌توییتی از آرش رئیسی‌نژاد، دانش‌آموخته‌ی دکترای روابط بین‌الملل: اینجا بندر فاو، در جنوبی‌ترین نقطه عراق در ساحل کوتاه هشتاد و دو کیلومتری این کشور است. طراح این پروژه بیش از شش میلیارد دلاری شرکت ایتالیایی Impregilo با نام جدید Webuild در میلان است. پیمانکار این پروژه نیز که از ۲۰۱۰ [میلادی] کلید خورده‌، شرکت کره‌ای دوو است. اما این همه داستان نیست!

عراق از سرمایه‌گذاری کلان برای توسعه‌ی جنوب که بیش از نود درص در تولید ناخالص داخلی این کشور سهم دارد استقبال کرده [است] چرا که می‌خواهد فاو را به قطبی اقتصادی - ترانزیتی در خاورمیانه تبدیل کند. با تکمیل این پروژه، بندر جدید فاو، بزرگترین بندر خاورمیانه حتی بزرگتر از بندر جبل‌علی دوبی خواهد شد.

بندر فاو با راه‌آهن جنوبی - شمالی

هزار و دویست کیلومتر با قطارهای سریع‌السیر با سرعت سیصد کیلومتر در ساعت برای ترانزیت کالا و مسافر به فیش‌خابور، در استان دهوک در اقلیم کردستان، و سپس به شبکه ریلی ترکیه وصل و از آنجا به اروپا می‌رسد. شرکت ایتالیایی PEG این مسیر را طراحی و شرکت فرانسوی Alstom مجری است.

عراق سودای راه‌اندازیِ کانالِ خشک نیز دارد. گذشته از راه‌آهن جنوبی - شمالی، شبکه‌ای پیچیده از بزرگراه و خطوط لوله نفت و گاز شکل‌دهنده این پروژه است که بندر فاو را به بندر مرسین ترکیه متصل می‌کند. این پروژه دستکم ١٠ استان عراق را در بر خواهد داشت و خلیج‌فارس را به [دریای] مدیترانه متصل می‌کند.

بازسازی بندر فاو، راه‌آهن عراق - ترکیه و کانال خشک بخشی از از اَبَرپروژه‌ی هفده میلیارد دلاری راه توسعه است؛ پروژه‌ای که سالانه چهار میلیارد دلار و بیش از ۱صد هزار شغل تولید خواهد کرد. عراق این پروژه را رکن اساسی اقتصاد آینده خود برای تبدیل به مرکز ترانزیت کالا میان آسیا و اروپا می‌بیند.

راه توسعه که با توافق اولیه میان امارات و ترکیه برای دور زدن ایران در حال تکمیل است، می‌تواند عراق را شریک زمینی - دریایی چین در BRI کند. عراقی که در سال اخیر ماهیانه دستکم ۹.۸ میلیارد دلار درآمد داشته، هم اکنون در جستجوی راهی برای کاهش نیاز به کانال سوئز و البته تنگه هرمز است.

در تهران اما سیزده سال است که دولت‌مردان از همکاری با بغداد برای راه‌اندازی مسیرِ شلمچه - بصره گفته‌اند ولی تاکنون عملی نشده [است]؛ مسیری سی و دو کیلومتری (کوتاهتر از تهران - کرج) که تنها به ۲۵۰ میلیون دلار نیاز دارد. غافل از آنکه عراق تمایلی بدین کار ندارد. چرا؟ چون این مسیر از ارزش استراتژیک فاو می‌کاهد.

چرا عراق بندری را که این همه در آن سرمایه‌گذاری کرده خود بی‌ارزش سازد؟ عراق حتی از پذیرش کامیون‌های ایرانی در خاک خود طفره رفته [است]، بار تحویلی در مرز تخلیه شده و با کامیون‌های عراقی حمل می‌شوند. جای شگفتی نیست که عراق زیر بار اتصال راه‌آهن خود به شبکه ریلی ایران نرود.

درعوضِ شلمچه - بصره، ایران می‌توانست راه آهن کرمانشاه - بغداد را از مسیر قصرشیرین - خانقین راه اندازد چرا که دسترسی به پایتخت در کشوری از هم‌گسیخته امریست خردمندانه. همچنین، ایران می‌توانست با توسعه خط سنندج - سلیمانیه از مرز باشماق، دسترسی زمینی ایمن به بازار كردستان عراق داشته‌ باشد.

این نکات را در گفتگوی سه ماه پیش خود با فردای‌اقتصاد بیان کردم. پیش از این نیز بارها گوشزد کردم که منطقه در آستانه‌ی جنگ کریدوری و رقابت زیرساختی است. اکنون نیز خطابم به دولتمردان است: «کشورها نه بر پایه پیشینه که بر پایه‌ی چشم‌انداز است که با شما کار می‌کنند.»

ChatGPT
داستان فاو نشان دهندهٔ مسائل استراتژیک و رقابتی در منطقهٔ خاورمیانه است. بندر فاو در جنوب عراق واقع شده و ارزش استراتژیک بسیاری برای عراق و کشورهای دیگر دارد. این بندر در حال حاضر در حال بازسازی و توسعه است تا به قطبی اقتصادی-ترانزیتی در منطقه تبدیل شود.

عراق از سرمایه‌گذاری بزرگی برای توسعهٔ بندر فاو و ایجاد اتصالات راهبردی با کشورهای دیگر استقبال می‌کند. پروژهٔ توسعهٔ بندر فاو شامل ساخت راه‌آهن جنوبی-شمالی برای ترانزیت کالا و مسافر به استان دهوک در اقلیم کردستان و ادامهٔ اتصالات ریلی به ترکیه و اروپا است. همچنین، ایجاد کانال خشک از بندر فاو تا بندر مرسین ترکیه نیز جزء این پروژه است. توسعهٔ بندر فاو و ایجاد اتصالات راهبردی در منطقه، عراق را به یک مرکز ترانزیت کالا در آسیا و اروپا تبدیل خواهد کرد.

در عین حال، ایران نیز برنامه‌هایی برای ایجاد اتصالات راهبردی در منطقه دارد. ایران می‌توانست راه آهن کرمانشاه-بغداد را از طریق مسیر قصرشیرین-خانقین راه اندازی کند تا به پایتخت عراق دسترسی داشته باشد. همچنین، با توسعهٔ خط سنندج-سلیمانیه از مرز باشماق، ایران می‌توانست دسترسی زمینی به بازار کردستان عراق را به دست آورد.

در تحلیل این موضوع، آرش رئیسی‌نژاد، دانش‌آموختهٔ دکترای روابط بین‌الملل، به دولتمردان تاکید می‌کند که برای توسعهٔ منطقه باید بر پایهٔ چشم‌انداز و آیندهٔ اقتصادی کار کنند و عراق را شریک زمینی-دریایی چین در راه حزام و راه ابریشم ببینند. او نیز اشاره می‌کند که ایران نباید فرصت‌هایی مانند شلمچه-بصره را از دست بدهد و باید به طور خردمندانه از این امکانات استفاده کند.

این داستان نشان می‌دهد که منطقهٔ خاورمیانه در حال رقابت برای تأمین نقشهٔ استراتژیک و تأمین اتصالات راهبردی است. هر کشور در منطقه سعی دارد نقش خود را در توسعهٔ اقتصادی و ترانزیت کالا تقویت کند و در رقابت منطقه‌ای پیشتاز باشد.