ساخت آثار فاخر دفاع مقدسی نیازمند هزینه کلان است

به گزارش بولتن نیوز به نقل از صبح نو، محمدامین نجفیان : پیوند نبردهای ملی و میهنی با سینما و هنر همواره جزو آثاری جذاب و ماندگار برای عامه مردم و مخاطبان سینما است. سوم خرداد 1361 بازتاب‌های مختلفی در سینما و تلویزیون داشته و کارگردانان شناخته شده‌ای چون رسول ملاقلی‌پور، ابراهیم حاتمی‌کیا و احمدرضا درویش در مورد این وقایع فیلم ساخته‌اند؛ اما به نظر می‌رسد همچنان جای کار در مورد این عملیات بزرگ در سینما و تلویزیون وجود دارد. مخصوصا در قالب یک سریال جذاب که بتوانند بخش‌های بیشتری از این عملیات را پوشش داده و به تصویر بکشند. در گفت‌وگو با «اصغر نقی‌پور»، بازیگر سینما و تلویزیون و از رزمندگان دفاع مقدس، آثار تولید شده در مورد سینمای دفاع مقدس و مخصوصا آثار مرتبط با عملیات آزادسازی خرمشهرو نقاط قوت و ضعف این آثار را مورد بررسی قرار دادیم.

سوم خرداد ۱۳۶1 و عملیات آزادسازی خرمشهر از مهم‌ترین عملیات ایران در طول دفاع مقدس است. نگاه شما به این عملیات چیست و چه خاطراتی در این زمینه دارید؟
عملیات آزادسازی خرمشهر در ادامه عملیات فتح‌المبین بود. ایران از زمان عملیات ثامن‌الائمه که آزادسازی بستان بود؛ یعنی در زمستان سال 60 یک نوار را برای خود آغاز کرد که این نوار پیروزی تا آزادسازی خرمشهر امتداد پیدا کرد. در عملیات فتح‌المبین قسمت بالایی خوزستان و در عملیات بیت‌المقدس کل خوزستان و خرمشهر آزاد شد.
عملیات بیت‌المقدس بزرگ‌ترین دستاورد نظامی ایران طی ایام دفاع مقدس است. کل دنیا پشت صدام بودند و وقتی در عملیات مقدس، صدام شکست خورد همه دنیا حیرت کردند. بعضی کارها دست انسان نیست و دست خداست و عملیات بیت‌المقدس هم به همین نحو بود.
بعد از عملیات بیت‌المقدس، عراق تصمیم گرفت روی زمین متمرکز شود و میدان‌های مین بعد از این مقطع ایجاد شد. در این عملیات، رزمندگان اسلام موفق شدند 15 هزار اسیر بگیرند. البته خاطره‌ای که من از عملیات آزادسازی خرمشهر دارم این است که گردان ما کلا مسموم شد و ما به عقب برگشتیم وخودرو و اتوبوسی نداشتیم که عراقی ها را ببریم عقب، یادم است شهید صیاد که خدا رحمتشان کند، گفتند برای انتقال اسرا، یک زنجیره انسانی از نیروها درست کنید و اسلحه بدهید دست همه و عراقی ها را پیاده برگرداندیم عقب.
انعکاس دفاع مقدس در سینما در طول چهار دهه گذشته همواره با فراز و نشیب و با پایگاه‌های گفتمانی مختلفی روبه‌رو بوده است. به عنوان مثال اکثر آثار تولیدی در دهه ۶۰ در این زمینه مبتنی بر گفتمان آرمان‌گرایی بوده تا اینکه ما در مقطعی به رویکردهای انتقادی از دفاع مقدس و جنگ هم می‌رسیم. تحلیل شما از این رخداد و نسبت هنری آن با دفاع مقدس چیست؟
این امر طبیعی است. در کشورهای مختلف دنیا همین اتفاق رخ داده است. بالأخره هر مقطع زمانی، مختصات و مقتضیات خاص خود را دارد. در واقع ما نمی‌توانیم حین جنگ فیلم بسازیم و به آسیب‌شناسی ارتش خودی پبردازیم. یا نمی‌توانیم بعد از گذشت چهار دهه، فیلم هیجانی و بدون منطق بسازیم. بنابراین هر زمانی مقتضیات خود را دارد و در سینمای دفاع مقدس ما هم همین روند وجود دارد.
به عنوان مثال در زمان جنگ، اعلام وضعیت آب و هوا ممنوع است؛ چراکه ممکن است دشمن سوءاستفاده کند، آیا الان هم ممنوع است؟ قطعا این‌طور نیست. در سینمای دفاع مقدس هم در دهه 60 بیشتر فیلم‌های تبلیغی ساخته می‌شد تا مردم را به حمایت از رزمندگان و حضور در جبهه تشویق کنند؛ اما به مرور و با انجام پژوهش‌های مختلف و مشخص شدن نقاط قوت و ضعف دوران دفاع مقدس، فیلم‌های انتقادی هم ساخته شد.
البته باید شرایط آن زمان را هم در تحلیل‌ها در نظر گرفت. بدون در نظر گرفتن شرایط آن زمان، در تحلیل و داوری به خطا خواهیم رفت. به عنوان مثال ما در عملیات کربلای 5 و مخصوصا بعد از این عملیات، دچار تحریم‌های شدیدی شدیم، در این حد که ایران دیگر نتواند جنگ را ادامه دهد. خاطرم هست که در حد نیازهای اولیه و برای تأمین آن‌ها دچار مشکل بودیم.

مهم‌ترین ضعف‌های سینمای دفاع مقدس مخصوصا با تأکید بر موضوع آزادسازی خرمشهر را چه نکاتی می‌دانید؟ به نظر شما چه خلأهایی در این زمینه داریم که لازم است در تولیدات جدید در سینما و تلویزیون به آنها توجه شده و رفع شوند؟
زاویه دید هر کارگردان متفاوت است و همین امر هم تولیدات سینما را جذاب و متنوع می‌کند. در مورد خرمشهر هم آثار خوبی تولید شده؛ اما همچنان نتوانستیم عملیات بیت‌المقدس را در قالب یک اثر مستقل نمایش دهیم. این امر هم دلایل مختلفی دارد. آزادسازی خرمشهر به قدری حجم و وسعت دارد که ساخت آن در قالب یک فیلم یا سریال، دشوار و هزینه‌بر است. در مقاطع مختلف تصمیم گرفته شد که این عملیات ساخته شود؛ اما توان مالی و لجستیکی آن فراهم نشد. عملیات خرمشهر را بخواهید بسازید که در آن 19 هزار کیلومتر آزاد شده است، به هزاران تانک، هنرور و... نیاز دارید و همه امکانات سپاه و ارتش باید به کار گرفته شود. طبیعی است که در این شرایط کشور، چنین منابع مالی فراهم نخواهد بود.

بهترین فیلم یا سریال که در مورد آزادسازی خرمشهر ساخته شده، کدام است و به چه دلیلی این فیلم را متمایز از بقیه می‌دانید؟
در دنیای سینما، بهترین و بدترین نداریم. هر کارگردانی از زوایه دید و نگاه خود اثر را می‌سازد. بنابراین می‌توانیم از سلیقه متفاوت افراد سخن بگوییم. احمدرضا درویش در حوزه دفاع مقدس، سینمای خاص خود را دارد که بیشتر روی انعکاس وقایع متمرکز است، او و حاتمی‌کیا بیشتر روابط افراد را به تصویر می‌کشند. طبیعی است که کارگردان دیگر سلیقه متفاوتی دارد. بنابراین نمی‌توان گفت یک فیلم خوب و دیگری بد است.

بازنمایی آزادسازی خرمشهر در سینما و تلویزیون ایران با چه عناصر و مختصاتی انجام شده و آیا می‌توان معتقد به نوعی جریان‌شناسی و گونه‌شناسی در این زمینه بود؟
ما با گذر زمان شاهد کم شدن آثار در حوزه دفاع مقدس هستیم که امری طبیعی است. قطعا در مقاطع نزدیک به دفاع مقدس، تولیدات بیشتری داشتیم؛ چراکه هزینه این نوع آثار به شدت بالا است. در همه جای دنیا به فیلم‌های ژانر اکشن جنگی یارانه می‌دهند و دولت ما در حال حاضر، شرایط این کار را ندارد. مسأله دیگر در سینمایی دفاع مقدس، عدم برگشت سرمایه است. این امر باعث می‌شود که سرمایه‌گذار خصوصی چندان رغبتی به حضور در این عرصه نداشته باشد.
اما در مورد جریان‌شناسی، باید اول این نکته را در نظر بگیریم که هر فیلمی، سلیقه کارگردان است و اگر همان موضوع را یک کارگردان دیگر می‌ساخت، قطعا متفاوت بود. نکته دیگر اینکه در اثر سینمایی، عنصر تخیل هم وارد می‌شود که آن را از اثر مستند متمایز می‌کند. بنابراین ما در سینمای دفاع مقدس می‌توانیم از سلیقه و سبک سخن بگوییم؛ اما چندان جریان‌های مختلفی وجود نداشته و ندارند که بتوانیم در این حوزه جریان‌شناسی انجام دهیم.
در نهایت اینکه خرمشهر سمبل اراده یک ملت شد و همه مردم به دور از هرگونه گرایش سیاسی، در آن مشارکت داشتند. مردم ایران نشان دادند که هر وقت دشمن خارجی خواسته کشور و منافع ما را دچار مشکل کند، با همه اختلافات خود یک‌دست شدند و این ویژگی ملت ایران، قابل ستایش و ستودن است.