بحران کسری گاز ایران؛ آمارهای روشن، چشم‌انداز تاریک

به گزارش گروه انرژی بولتن نیوز، دالغا خاتین‌اوغلو در یادداشتی در رابطه با بحران کسری گاز ایران نوشت: مقامات ایران از قطع گاز پتروشیمی‌ها، صنایع فولاد و سیمان، نیروگاه‌ها و بیش از ۸۰۰ اداره عمومی و دولتی خبر داده‌اند.

در این میان قیمت گاز برای خانوارهایی که سقف مصرف گاز را رعایت نمی‌کنند، افزایش یافته است. در غیاب آمارهای رسمی شرکت ملی گاز، مقامات این شرکت به صورت شفاهی مدعی شده‌اند که ۳۵ درصد خانوارها سقف مصرف گاز را رعایت نمی‌کنند و سهمی ۶۵ درصدی در مصرف خانگی گاز دارند.

هم‌زمان سقوط چشمگیر ارزش ریال، زبان مقامات دولتی را در سرزنش مردم به خاطر اختلاف چشمگیر قیمت گاز در داخل و خارج از کشور باز کرده و آنها بارها از حجم عظیم "یارانه‌های پنهان" انرژی سخن گفته‌اند.

یارانه پنهان عبارت از اختلاف قیمت گاز در داخل و خارج از کشور است؛ به عبارتی اگر دولت گاز را به جای فروش در داخل، صادر می‌کرد، درآمد بیشتری می‌داشت.

برای نمونه در قانون بودجه سال جاری منابع دولت از محل فروش داخلی گاز ۸۵ هزار میلیارد تومان در نظر گرفته شده است. ایران ۹۲ درصد گاز تولیدی کشور را به بازارهای داخلی و ۸ درصد را به بازارهای خارجی می‌فروشد، در حالی که درآمد دولت از صادرات گاز دو برابر درآمدش از فروش داخلی آن است.

البته ناگفته پیداست که چنین حجم عظیمی از اختلاف قیمت به خاطر سقوط ۹۷ درصدی ارزش پول ملی طی یک دهه گذشته است و مستقیما نتیجه تحریم‌ها، ناکارآمدی نظام اقتصادی، استفاده ابزاری دولت‌ها از بانک مرکزی برای چاپ بی‌رویه اسکناس، بدهی‌های فزاینده دولت به بانک‌ها و مسائل دیگر است.

هدررفت گسترده گاز در ایران

آمارهای وزارت نفت ایران و بانک جهانی نشان می‌دهد که ایران سالانه حدود ۱۸ میلیارد متر مکعب مشعل‌سوزی گاز دارد؛ یعنی این میزان از گاز که معادل یک سوم مصرف گاز ترکیه است، در همان مرحله تولید سوزانده و به هدر داده می‌شود. ارزش این میزان از گاز در بازارهای جهانی هم‌اکنون بیش از ۱۵ میلیارد دلار است.

پیش‌تر بیژن نامدار زنگنه، وزیر سابق نفت، اعلام کرده بود که برای توقف مشعل‌سوزی‌ها تنها نیاز به ۵ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری است.

مشعل‌سوزی به خاطر عدم نصب تجهیزات جمع‌آوری گاز استخراج‌شده از میادین نفتی است و طی دو دهه گذشته ایران اقدامی در این زمینه انجام نداده است.

آمارهای پروژه جهانی کربن نشان می‌دهد که سالانه ۳۳ میلیون تن گازهای گلخانه‌ای ایران فقط از محل مشعل‌سوزی‌ها در میادین نفتی اتفاق می‌افتد.

همچنین بر اساس آمارهای رسمی، حدود ۹ میلیارد متر مکعب گاز تولیدی و پالایش‌شده ایران، به خاطر فرسودگی شبکه و تجهیزات، در مرحله انتقال و توزیع از بین می‌رود. قبلا گزارش شده بود که برای نوسازی شبکه گاز، نیاز به سالانه ۲ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری طی یک دهه است.

بدین ترتیب، سالانه ۲۷ میلیارد متر مکعب، معادل ۱۱ درصد از گاز تولیدی ایران در همان مرحله تولید و انتقال تلف می‌شود که این رقم معادل ۴۵ درصد از کل مصرف گاز سالانه ترکیه و ارزش آن بیش از ۲۰ میلیارد دلار است.

همچنین نیروگاه‌های برقی حرارتی ایران سالانه ۶۵ تا ۷۰ میلیارد متر مکعب گاز مصرف می‌کنند، در حالی که متوسط راندمان نیروگاه‌ها تنها ۳۷ درصد است. ایران می‌توانست با تبدیل نیروگاه‌های گازی به نوع "چرخه ترکیبی" و استفاده از تجهیزات جانبی نیروگاه‌ها، مانند تامین آب گرم خانوارها، راندمان نیروگاه‌ها را به بالای ۵۰ درصد برساند، اما چنین نکرده است. تلفات برق در شبکه انتقال و توزیع نیز بنابر آمارهای وزارت نیرو حدود ۱۳ درصد است.

بدین ترتیب سالانه حداقل ۳۰ تا ۳۵ میلیارد متر گاز تولیدی ایران در مرحله تبدیل به برق تلف می‌شود.

در یک کلام، ۶۰ تا ۶۵ میلیارد متر مکعب، یعنی یک چهارم گاز تولیدی ایران، بی‌آنکه به دست هیچ مصرف‌کننده‌ای برسد، در همان مرحله تولید، انتقال و تبدیل به برق، از بین می‌رود.

ایران همواره در فصول سرد سال با مازوت‌سوزی در نیروگاه‌ها و صنایع، جلو کسری گاز در بخش‌های دیگر را گرفته و این کار کماکان ادامه دارد؛ به‌طوری که دولت در سال گذشته نزدیک به ۲۰ میلیارد لیتر مازوت و گازوئیل تنها در نیروگاه‌ها مصرف کرده است.

گاز، پاک‌ترین و مازوت آلاینده‌ترین سوخت فسیلی است که حتی آلایندگی آن از زغال‌سنگ نیز بیشتر است.

بر اساس آمارهای نهادهای بین‌المللی، ایران سالانه نزدیک به ۹۰۰ میلیون تن گازهای گلخانه‌ای حاصل از سوخت‌های فسیلی انتشار می‌دهد و در این حوزه جایگاه هفتم را در جهان دارد. طی دو دهه گذشته، انتشار گازهای گلخانه‌ای ایران همواره سیر صعودی داشته و بیش از سه برابر شده است.

معضل پارس جنوبی

طی سال‌های گذشته وزارت نفت ایران بارها هشدار داده که میدان پارس جنوبی که ۷۰ درصد گاز تولیدی کشور را تامین می‌کند، از سال ۱۴۰۲ وارد نیمه دوم عمر خود شده و هر سال ۱۰ میلیارد متر مکعب از تولید آن کاسته خواهد شد؛ به عبارتی، هر سال معادل یک فاز پارس جنوبی از رده خارج خواهد شد.

بخش قطری این میدان مشترک سال‌ها پیش به نیمه دوم عمر خود رسیده بود و قطر با کمک شرکت‌های غربی و نصب سکوهای ۲۰ هزار تنی (۱۵ برابر بزرگتر از سکوهای بخش ایرانی) و کمپرسورهای عظیم، نه تنها جلو افت تولید گازش را گرفته بود، بلکه قراردادهای جدید برای افزایش ۳۰ درصدی تولید گاز از این میدان مشترک با ایران تا سال ۲۰۲۷ را نیز با شرکت‌های خارجی امضا کرده و به سرعت در حال توسعه این پروژه‌ها است.

این تجهیزات در انحصار چند شرکت انگشت‌شمار غربی است.

ایران بعد از برجام ۱۳۹۴، قراردادی ۵ میلیارد دلاری برای توسعه فاز ۱۱ پارس جنوبی با کنسرسیومی به رهبری شرکت توتال فرانسه امضا کرد و نیمی از مبلغ این قرارداد مربوط به ساخت یک سکوی ۲۰ هزار تنی با کمپرسورهای عظیم بود. بعد از خروج آمریکا از برجام، توتال نیز این پروژه را در حالی که ۴۵ میلیون دلار در آن سرمایه‌گذاری کرده بود، رها کرد.

هم اکنون فشار بخش ایرانی میدان پارس جنوبی حدود ۱۲۰ "بار" (تقریبا ۱۲۰ اتمسفر) است، اما از سال آینده هر سال ۷ "بار" از فشار آن کاسته خواهد شد.

سال گذشته ایران با کسری روزانه ۲۵۰ میلیون متر مکعب گاز در زمستان مواجه بود و امسال این کسری بیشتر شده است. بدین ترتیب انتظار می‌رود در سال‌های پیش رو، میزان کسری گاز ایران به شدت افزایش یابد.