سرزمین چهار فصل کهگیلویه و بویر احمر

سرزمین شگفتی های بی نظیر، سراسر دیار این دردانه پرصلابت تابلویی است از تمامی آنچه در اوج زیبایی خلق می گردد. از بویر احمد تا دنا از بهمئی تا گچساران از باشت تا چرام و کهگیلویه فرشی است که در عرش تمام تار و پودش با گره عشق، این بهشت ناشناخته را به زمین ارزانی داشته است.

استان کهگیلویه و بویر احمد با مساحتی بالغ بر 16264 کیلومتر مربع در جنوب غربی ایران قرار گرفته و از شمال با چهارمحال بختیاری، از شمال شرق با اصفهان، از شرق با فارس، از غرب با خوزستان و از جنوب با بوشهر همجوار است.

این استان با مرکزیت یاسوج دارای 7 شهرستان (بویراحمد، کهگیلویه، گچساران، دنا، بهمئی، باشت و چرام) 16 شهر و دارای 17 بخش، 41 دهستان و 1700 آبادی دارای سکنه می باشد.

کهگیلویه و بویراحمد، سرزمینی کوهستانی و مرتفع است. رشته کوه های زاگرس در این استان به صورت موازی، سراسر شمال و شرق و کوه های سیاه و سفید، خومی، خائیز و نیل جنوب شرقی آن را در بر گرفته اند. بلندترین نقطه استان، قله قاش مستان یا بیژن 3 با ارتفاع 4 هزار و 435 متر و پست ترین نقطه ی آن چره زن در جنوب غربی بی بی حکیمه در شهرستان گچساران می باشد که 197 متر از سطح دریا ارتفاع دارد.

بدلیل کوهستانی بودن و امتداد رشته کوه ها از شمال غربی به جنوب شرقی و بلندی آنها، همچون سدی در مقابل توده های فعال جوی مقاومت می کنند. از این رو در تنوع آب و هوایی استان موثر واقع شده اند و دو نوع آب و هوای سردسیری و گرمسیری به وجود آمده است. ناحیه گرمسیری بیش از نیمی از کل مساحت استان را در بر گرفته است. در جنوب و غر استان واقع شده و در مسیر وزش بادهای گرم خوزستان قرار دارد. 

مطالعات باستان شناسی نشان می دهد؛ قسمت های وسیعی از استان کهگیلویه و بویر احمد محل استقرارهای بشری در پیش از تاریخ بوده است و سراغاز دوره تاریخی این سرزمین را همزمان با حکومت ایلامیان می دانند. البته اقار به دست آمده از تل خسروی، تل مهره ای، گورستان لما و سایر نقاط این منطقه حاکی از این است که این منطقه قبل از ورود اریایی ها دارای سکنه و تمدن بوده است. با ورود مهاجرین آریایی به این فلات، ساکنین قدیم با این تازه واردان در آمیخته و بعدها بن مایه بزرگترین امپراطوری جهان (هخامنشیان) را تشکیل دادند. این منطقه در دوره ایلامی از اهمیت زیادی برخوردار بوده و آثار متعددی از این دوره در آن پیدا شده است که مهم ترین آن ها گورستان چال شاهین در روستای لما متعلق به هزاره دوم ق. م است.

اقوام و زبان:

اصلی ترین مشخصه های فرهنگی و اجتماعی منطقه، در گذشته ساختار اجتماعی منطقه، درگذشت ساختار اجتماعی عشایری بوده است. هر چند امروزه این ساختار دگرگونی زیادی داشته اما هنوز موقعیت اجتماعی و شناسایی افراد حتی در جامعه شهری استان نیز از طریق وابستگی و تعلقات آنها به ساختار ایلی تعیین می گردد. این منطقه در گذشته نه چندان دورد، در قلمرو شش ایل بویراحمد، طیبی، بهمئی، دشمن، زیاری، بابوئی بوده است.

مردم استان کهگیلیویه و بویر احمد به گویش لری و برخی مناطق به زبان ترکی (قشقایی) صحبت می کنند. گویش لری بازمانده زبان ایرانیان قدیم است که کمتر تحت تاثیر زبان های بیگانه قرار گرفته است.

سوغات محلی

تولیدات و دست بافت های عشایری، ریشه در تاریخ پر رمز و راز این مرز و بوم و معیشت رمه گردانی و وچ نشینی این سرزمین دارد.

از حرکت دسته و پنجه و پویایی اندیشه مردمان  این مرز و بوم که برگرفته از طبیعت زیبای استان، صنایع دستی ماندگاری همچون: قالی، قالیچه، جاجیم، گچمه، به، نمد، سیاه چادر، توبره، جاقرآنی، خورجین و ... خلق می شود و محصولاتی همچون: عسل طبیعی، روغن حیوانی، قره قروت، کشک و دیگر مواد لبنی و میوه ها و محصولات کشاورزی متنوع.

یاسوج

در دهانه انبری صخره های زاگرس بزرگ و بر دامنه دنای همیشه سفید پر برف، در لابلای جنگلهای تنومند و سرسبز بلوط و بن و کیکم شهر یاسوج قرار گرفته است.

این شهر که نامِ محلی آن یاسیج و مرکز استان کهگیلویه و بویر احمد است و در سال 1344 احداث گردیده و قبل از ایجاد شهر یاسوج در حدود شش کیلومتری جنوب شرقی آن شهرک قدیمیِ تل خسرو، قرار داشته که زمانی مرکز طوایف باستانیِ بازرنگان بوده است و سابقه تاریخی آن متجاوز از دو هزار سال می باشد.

این شهرک قدیمی در سال 1309 دوباره بازسازی و در سال 1323 مجدداً متروکه گردید که به جز تپه ای خاک از آن اثر دیگری باقی نمانده است.

شهر نوپای یاسوج درکنار رودخانه بشار در آغوش تپه های متعدد در ارتفاع 1870 متری از سطح دریا قرار گرفته، این شهر که در سال 1344 فقط دارای یک خیابان اصلی بود، امروزه از گسترش و توسعه زیادی برخودار می باشد.

در فصل زمستان برف زیادی در این شهر می بارد و اکثر نقاط و ارتفاعات اطراف آن برای مدتی طولانی پوشیده از برف باقی می ماند. که این فرصت بسیار خوبی برای دوستداران ورزشهای کوهستانی بخصوص اسکی می باشد تا بخوبی از آن استفاده کنند.

شهر یاسوج تاکنون بالغ بر 18 کیلومتر وسعت یافته است، یکی از مهمترین دلایل این توسعه مرکزیت اداری و سیاسی این شهر می باشد که از سال 1342 مرکز فرمانداری کل کهگیلویه و بویر احمد بوده و سپس در سال 1355 به مرکزیت کل استان ارتقاء یافته است.

مراکز تاریخی و  باستانی:

 تل خسروی، تل مهره ای، تپه دم چنار، تپه ملاکانیه، تپه ملاکانیه، تل شهدا، پل های پاتاوه(پادنا)

جاذبه‌های طبیعی:

کوه آب نهر، کوه تامر، چال کلاغ، کوه دمه، کوه دو مازه، کوه دینار، کوه راه باریک، کوه زنگویی، کوه سفید، کوه شب لیز، کوه میمند، کوه هجال، رودخانه مارون، رودخانه خرسان، رود بشار، رودخانه ماربر، رودخانه یاسوج، رودخانه دره آجم، رودخانه گردآوه، آبشار مارگون، آبشار بهرام بیگی، آبشار یاسوج، چشمه میشی، هفت چشمه، چشمه خارکلون، غار نول، غار مس، اشکفت دو فیری، تنگ سرخ، تنگ تیزاب، تنگ براق، تنگ گنجه ای، آب نهر، میمند، پوله زیلایی، مارگون، سی سخت، منطقه حفاظت شده دنا، دریاچه کوه، تالاب برم شیر

دنا، جای گرفتن رشته کوه دنا با 48 قله بالای 4 هزار متر، منطقه ای کوهستانی سرشار از زیبایی های طبیعی در نوار شمالی این استان پدید آورده است. قله های پر برف دنا سرچشمه جویبارها و چشمه های پر ابی است که دامنه های پایین دست آن را به خوبی سیراب می کند. چشمه های همیشگی و پر آب دامنه های دنا که گاه آبگیرهای زیبایی را در بستر کوهستانی پدید آورده، طبیعتی با دیدنی های بسیار در منطقه سی سخت جلوه گر ساخته است.

اماکن زیارتی و مذهبی:

امام زاده حسن، امام زاده قاسم، امام زاده پهلوان، امام زاده عبدالله‌، قبرستان پای چل

دو گنبدان

این شهرستان در جنوب باختری استان کهگیلویه و بویر احمد واقع گردیده و 683/4 کیلومتر مربع مساحت دارد. مرکز این شهرستان دوگنبدان است.

شهرستان گچساران متشکل از دو شهر به نام‌های دوگنبدان و باشت است و از دو بخش به نامهای مرکزی و باشت و نیز 6 دهستان تشکیل شده است.

گچساران در منطقه گرمسیر قشلاقی واقع شده و دارای دو نوع آب و هوای معتدل و خشک در نیمه شرقی و گرمسیری خشک در نیمه غربی است. رودخانه زهره مهمترین رود این شهرستان است که در جنوب شرقی دوگنبدان جاری است.

شهرستان گچساران بدلیل وجود معادن نفت یکی از مهمترین مراکز استخراج و بهره برداری نفت کشور به شمار می رود، و دارای اهمیت و اعتبار ویژه ای است. مارین یکی از روستاهای زیبا و دیدنی شهرستان گچساران است. این روستا که در کیلومتری شمال شهرستان گچساران در مسیر راه دهدشت – گچساران قرار گرفته است و دارای آب و هوایی معتدل می باشد.

این روستا دارای باغات فراوان و مزارع سرسبز است. و از ویژگی های روستای مارین معماری زیبا و چشم نواز آن است. که در نوع خود کم نظیر می باشد. منازل روستایی در یک شیب 60 درجه از بالای کوه سرازیر و تا ته دره که منتهی به باغات مرکبات است، ادامه دارد. از دیگر جاذبه های این شهرستان میتوان تنگ دیل، قلات گناوه، دشت گل و باغستان های مارین را نام برد.

مراکز تاریخی و باستانی:

دوگور دوپا، دژ سلیمان، تل دهوه، پل‌های باستانی خیرآباد، آتشکده های گل سرخان، آتشکده خیرآباد

جاذبه‌های طبیعی:

 کوه هامی، رودخانه زهره، رودخانه نازمکان، رودخانه خیرآباد، آبشار گنج بنار، چشمه آب گرمو، غار شاه بهرام، محوطه خیر آباد، دهستان بهمئی

اماکن زیارتی و مذهبی:

امامزاده بی بی حکیمه، امامزاده شاه عباس

دهدشت

شهرستان کهگیلویه از شمال به شهرستانهای باغ ملک، ایذه و لردگان، از جنوب به گچساران، از غرب به بهبهان و رامهرمز و از شرق به بویراحمد سردسیر منتهی می گردد. این شهرستان دارای دونوع آب و هوای کاملا متفاوت در نواحی سردسیر و گرمسیر بوده و نیز محلی برای قشلاق ایلات منطقه می باشد.

بطور مثال در فصل تابستان هنگامی که درجه حرارت در مناطق جنوبی به حد اکثر خود می رسد، در ارتفاعات شمالی آن هوا همچنین سرد می باشد.

عمده ترین منابع آبی منطقه کهگیلویه شامل رودخانه چرام است که از کوه‌های شمال و شرق چرام سرچشمه گرفته و به رودخانه نازمکان می ریزد و رودخانه مارون که بعد از عبور از میان سوق و لنده از آخرین نقطه شهرستان بنام تنگ تکاب گذشته و به سمت بهبهان جریان یافته و بنام رود جراحی به خلیج فارس می ریزد.

ارتفاعات مهم این شهرستان شامل کوههای سیاه غارون (کارون)، نیل، چست خوار و دیل می باشند. بر اساس تقسیمات کشوری سال 1373 شهرستان کهگیلویه از سه شهر شامل: دهدشت ( مرکز شهر )، چرام و لنده و پنج بخش و 18 دهستان با مساحت 079/6 کیلومتر مربع تشکیل شده است.

مراکز تاریخی و باستانی:

 قبر شاهپور، آرامگاه امیر لالپا، آثارتاریخی سروک، قلعه چص، قلعه مانگشت، تل گرد، تل گبر، تل چکاه

جاذبه‌های طبیعی:

 کوه اشکر، کوه البرز، کوه نیل، رودخانه آب شور، رودخانه تفار، رودخانه قلات، چشمه بلقیس، غار آب کناری، غار پیر زن، غار خی، غار کبوتر، غار نی نه، غار نزل، چرام، ایدنک، دهدشت قدیم، لنده، دریاچه موزرد، تالاب برم الون

اماکن زیارتی و مذهبی:

 امام زاده چله خان، امام زاده سیدمحمد

منبع: ویژه نامه گردشگری روزنامه جوان