روایتی از داعش و بازگشت به دوران عدم تمکین در عراق

گروه بین‌الملل: با توجه به وقایع سیاسی جاری در کشور عراق مانند تنش‌های انتخاباتی و حملات جسته‌وگریخته داعش بر آن شدیم تا در مصاحبه با دکتر سید یاسر قزوینی حائری عضو هیئت‌علمی گروه تاریخ دانشگاه تهران و کارشناس جریان‌های تکفیری حاضر در عراق تحولات عمده‌ترین گروه‌های تکفیری-تروریستی در عراق کنونی را در سایه تحولات انتخاباتی بررسی کنیم.

بولتن نیوز: به‌عنوان سؤال اول و مقدمه ورود به بحث از حضرت‌عالی می‌خواهم تا مقداری راجع به وضعیت سیاسی کنونی عراق توضیح دهید؟

سید یاسر قزوینی: بسم‌الله الرحمن الرحیم با سلام خدمت شما عرض کنم که در مورد وضعیت کنونی عراق باید گفت خب ما یک انتخابات را پشت سر گذاشتیم. انتخاباتی که تاریخ 10/10/2021 برگزار شد و آن‌چنان‌که انتظار می‌رفت مشارکت پایینی را با خود به همراه داشت. مردم عراق با توجه به مشکلاتی که دارند و فسادی که طبقه حاکم بر عراق دارد مشارکت پایینی در انتخابات داشتند. بر اساس آنچه کمیساریای عالی انتخابات در موقع برگزاری اعلام نمود اکثریت واجدان شرایط شرکت در انتخابات گزینه عدم مشارکت در انتخابات را در دستور کار قرار داده بودند و به‌عنوان اعتراض به وضعیت موجود راه عدم شرکت در انتخابات را در پیش گرفتند. نتایج به‌دست‌آمده در انتخابات برای بسیاری از کارشناسان غیرقابل‌انتظار بود به‌ویژه شکست بخشی از نیروهای مقاومت موسوم به فتح، طبق نتایج به‌دست‌آمده ما شاهد پیروزی قاطعانه جریان صدر با حدود 73 کرسی پارلمانی و بعد از آن پیروزی جریان تقدم به رهبری محمدالحلبوسی در میان اهل سنت با بیش از 40 کرسی هستیم از طرفی ائتلاف بین العبادی و حکیم شکست بسیار بدی خورد. گروه فتح تقریباً شکست خوردند و کرسی‌هایی که آوردند آنقدری نبود که مورد انتظار بود. همین طور در میان کردها هم در واقع حزب دموکرات رأی‌های بیشتری آورد و اتحاد میهنی رأی کمتری آورد. این اتفاقات انتخاباتی است که اخبار آن در حال رسیدن است.

بولتن نیوز: در حال حاضر جایگاه جریان‌های تکفیری و به‌ویژه داعش در شرایط سیاسی فعلی عراق به چه شکلی است؟

سید یاسر قزوینی: خدمت شما عرض کنم طبیعی است که اوضاع کشور مقداری نابسامان باشد و نزاع در میان طبقه حاکم وجود داشته باشد و خدماتی مانند اب و برق و... به خوبی به مردم نرسد. اینها باعث نارضایتی مردم و تقویت گروهی مثل داعش می‌شود هر چند که این گروه در حاضر بسیار ضعیف است.

بولتن نیوز: در حال حاضر جریان تکفیری شامل چه گروههایی می‌شود و وضعیت آنها به چه شکل است؟

سید یاسر قزوینی: گروه‌های تکفیری عمدتاً شامل داعش می‌شود البته به غیر از انصارالاسلام که تحرکات کمی دارد هر چند گروه انصارالاسلام از ریشه‌های کردی برخوردار است و امروز در سوریه و مناطقی مانند جبل الاکراد و ادلب حضور دارد؛ اما در عراق هم حضور دارند و چند سال پیش تحرکاتی داشتند ولی تحرکات نظامی بسیار کمی دارند. در حدی که تقریباً می‌توان گفت تحرکاتی ندارند. صحنه تکفیریها خالی است و می‌توانیم بگوییم به جز داعش فعال دیگری در این عرصه وجود ندارد.

بولتن نیوز: با عنایت به این اوضاع می خواهم بدانم بعد از شهادت شهید سپهبد حاج قاسم سلمیانی و شهید ابومهدی المهندس و با عنایت به دستگیری معاون ابوبکر بغدادی در عراق الان وضعیت داعش از نظر لجستیکی، اطلاعاتی و عملیاتی به چه شکلی است؟

سید یاسر قزوینی: پس از شکست داعش در باغوز سوریه که در حقیقت آخرین نقطه حضور داعش در یک سرزمین بود، استراتژی داعش عوض شد و رفتند به سمت ضعف و گونه‌ای دوره‌ی پیشا تمکین آقای بغدادی در ویدئویی که چندی پیش از مرگ خود آن را منتشر نمود اسمش را گذاشت استنزاف اما استراتژی داعش در این دوره اولاً شامل حفظ نیروهای خودش است. به همین دلیل، شما عملیات کمتری می‌بینید. نه اینکه نمی‌بینید اما به‌ویژه در عراق کمتر است؛ و خدمت شما عرض کنم رفتن به سمت مناطقی مانند فیلیپین، آفریقا و نیجریه را شاهد هستیم و البته استقرار نسبی که در برخی مناطق نیجریه پیدا کرده‌اند حاصل عملیاتهایی است که پس از شکست باغوز و کشته شدن ابوبکر بغدادی انجام شده است؛ اما با وجود اینکه تحرکاتشان در مناطق دیگر و به‌ویژه آفریقا گسترش یافته است همچنان عراق به‌عنوان نخستین و مهم‌ترین منطقه‌ای که در آن فعالیت می‌کنند مطرح است چرا که عملیاتهایی که در عراق انجام می دهند هر چند تلفات کمتری دارد اما به مراتب تعداد آن بیش از جاهای دیگر است؛ و البته به سمت استنزاف رفته اند؛ یعنی ضربه زدن به امکانات دشمن از هر طریق ممکن مانند ویدئویی که هفته پیش منتشر کردند مثل آتش زدن مزارع و خراب کردن خانه‌های منتسبان به نیروهای امنیتی عراق و آتش زدن خانه‌های آنها، آتش زدن اتومبیلها و وسایلی که نیروهای امنیتی از آنها استفاده می کنند. در وسط تابستان اینها عملیاتی داشتند برای تخریب برجهای انتقال نیرو که در راستای همین عملیات استنزاف بود که برجهای زیادی را از کار انداختند داعش اکنون بیشتر عملیاتهای خود را در شب انجام می‌دهد. ترور و کشتن همکاران حشدالشعبی و حشد عشایری عراق و نیروهای پلیس اتحادیه یا مکافحه الارهاب اشخاص همکار با این نیروها و خبرچینهایی که برای این نیروها کار می‌کنند را ترور می‌کنند و می‌کشند. ترور مختارها یا مخاتیر کسانی هستند که مناطق مختلف را می شناسند و رفت و آمد افراد را رصد می کنند نیز در دستور کار ترور اعضای داعش قرار دارد. عملیاتهای کوچک مانند ترورهای کوچک و فردی و یاغ کیمنهای مختلف در مناطق مختلف و در واقع کر و فر و عدم استقرار در یک نقطه مشخص کمینها و انفجارهای دوگانه، بیشترین عملیات در دوره جدید استفاده از بمب کنار جاده‌ای و عملیات تک تیراندازی که در همین انتخابات اخیر از آن استفاده کردند و یکی از مراکز انتخاباتی را مرود هجوم قرار داده یکی از نیروهای پلیس اتحادیه عراق را کشتند. گاهی نیز با لباس مبدل وارد خانه نیروهای امنیتی می شوند و آنها را ترور می‌کنند. درست مانند چیزی که پیش از برآمدن و تمکین یافتن انجام می‌دادند و در واقع برگشته اند به دوره پیشا‌تمکین.

بولتن نیوز: با عنایت به موراد فوق به نظر جناب عالی این گزاره که «ترور شهید حاج قاسم سلیمانی و شهید ابومهدی المهندس باعث شده تا هسته‌های خفته داعش بیدار شود» چقدر درست است؟

سید یاسر قزوینی: ببینید پیش از ترور شهید حاج قاسم سلیمانی و شهید ابو مهدی المهندس و در حقیقت پس از شکست باغوز و طی سخنرانی ابوبکر بغدادی این استراتژی تعیین شده بود و با شهادت حاج قاسم و شهید ابومهدی مهندس تغییر چندانی در این استراتژی نمی‌بینیم. به جز نیروهای حشدالشعبی آنهایی که مستقیماً با داعش سر و کار دارند نیروهای پلیس اتحادیه عراق و نیروهای مکافحه الارهاب (ضد تروریست) و نیروهای وزارت کشور هستند. در واقع نیروهای متعددی با داعش درگیر هستند مثل حشد عشایری که حشدالشعبی هم در کنار آنها عملیاتی انجام می‌دهند. به نظر نمی‌رسد شهادت حاج قاسم و ابو مهدی المهندس تأثیر چندانی در استراتژی داعش داده باشد یا حداقل اخبار و گزارشهایی که خود داعش منتشر می‌کند نشان از تحول نوعی و نقطه عطفی در این مورد نیست. هرچند هر چه زمان گذشته قدرت عملیاتهای داعش بیشتر شده است. خب مقابله با آن هم بیشتر شده است. برای مثال در منطقه طارمیه واقع در شمال بغدا نیروهای حشدالشعبی عملیاتهای مختلفی را برای شناسایی داعش انجام می‌دهند و این کر‌و‌فر روزی با ضعف و زمانی با قوت بیشتر ادامه دارد.

بولتن نیوز: با این اوصاف آینده سیاسی داعش را چگونه می‌بینید؟

سید یاسر قزوینی: بر اساس مندرجات نشریه اخیر داعش اینها بعد از کشتن رهبر بوکوحرام در نیجریه یک استقراری پیدا کرده‌اند و بسیاری از نیروهای بوکوحرام به داعش پیوستند اما در عراق یک دوران درگیری و استنزاف طولانی را برای خود می‌بینند. در واقع یک دوره طولانی جنگ بدون هزینه زیاد در حالی که سعی می‌کنند هزینه زیادی به دشمن وارد کنند.

بولتن نیوز: یعنی نوعی نبرد فرسایشی؟

سید یاسر قزوینی: بله احسنت یک نبرد فرسایشی که موجب فرسایش دشمن شود. همین طور در حوزه جنگ روانی با کر و فر و انتقال از یک منطقه به منطقه دیگر تلاش می‌کنند نیروهای عراقی را در حالت آماده باش قرار دهند در واقع صحبتشان این است که می‌گویند جنگ ما یک جنگ طولانی مدت خواهد بود.

بولتن نیوز: با توجه به اینکه آمریکا عین الاسد را کنار گذاشته و پایگاههای دیگرش فعال است و با خروج خود از افغانستان فصل جدیدی در سیاست امنیتی خود در سطح منطقه گشوده است روی کار آمدن یکسری جریان‌های سیاسی در عراق که شاید مشکل چندانی با برخی سیاستهای آمریکا در منطقه نداشته باشند چه تأثیری بر نبرد با تروریسم در عراق خواهد داشت؟

یاسر قزوینی: به نظر می‌رسد باید نگاهها در عرصه نبرد با تروریسم در عراق به هم نزدیکتر باشد. مسئله این است که هم حشد و هم آمریکا مدعی نبرد با تروریسم هستند؛ و هر دو نیز به هم آسیب می‌زنند. آمریکایی‌ها نیروهای حشد را می‌کشند همان‌طور که نیروهای پسا حشد موشکهای مختلفی به مقرهای آمریکایی زده‌اند و کاروانهای آمریکایی را هدف قرار داده‌اند. در واقع کار با داعش یک کار تخصصی است و بر اساس احساسات نیست و کار مطالعه شده می‌خواهد همان‌طور که اقای کاظمی به‌عنوان نیرویی که در مبارزه با داعش تجربه داشت به‌عنوان نخست‌وزیر انتخاب شد و خب می‌بینیم که بهره‌برداری خود را می‌کند. خبر دستگیری فردی را که معاون بغدادی بود برای نخستین بار مصطفی الکاظمی توئیت کرد. به نظر می رسد نخست‌وزیری وی ادامه پیدا کند. با چیدمان فعلی نیروهای سیاسی به نظر می‌رسد هر چه درگیری بین نیروهای مبارزه با تروریسم بیشتر باشد به نفع داعش است؛ خود داعش در برخی عملیات می‌رود به سمت اینکه مثلاً بین آمریکایی‌ها و حشد اختلاف بیندازد تا آب به آسیاب استنزاف خود بریزد.