نگاهی مقایسه ای به ویژگی های انتخابات ریاست جمهوری ۱۳۹۶ و ۱۴۰۰

گروه فرهنگی- مریم سلیمی؛ دکترای علوم ارتباطات و پژوهشگر ارتباطات تصویری و رسانه ای: هر دوره از انتخابات ریاست جمهوری در ایران حال و هوا و مشخصات منحصر به فرد خود را داشته و شاید در این میان، مقایسه ویژگی های انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۹۶ با سال ۱۴۰۰ از زوایای مختلف خالی از لطف نباشد.

بهره گیری رسانه ای
به گزارش بولتن نیوز، در انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۹۶ در کنار بهره گیری از انواع رسانه های سنتی و برگزاری مناظره ها و نشست ها و میزگردهای تلویزیونی، به طور گسترده از کانال های تلگرامی برای تبلیغات نامزدها استفاده شد و برای اولین بار از اینستاگرام و لایوهای آن برای پوشش مراسم ها، سخنرانی ها، مصاحبه ها، امور تبلیغاتی و… بهره گرفته شد. همچنین برای نقد مناظرات و بیان دیدگاه ها گرایش به توئیتر افزایش یافت.

در انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۴۰۰ نیز در کنار بهره گیری از انواع رسانه های رسمی و برگزاری مناظره ها و نشست ها و میزگردهای تلویزیونی، استفاده از پیام رسان های تلفن همراه، رسانه های اجتماعی و…، این بار نگاه ویژه ای به کلاب هاوس شد. بیشتر نقدها، نظرها و تربیون های آزاد در این قالب شکل گرفته و تلاش شده تا از ظرفیت آن نهایت استفاده شود. همچنین لایوها و استوری های اینستاگرامی همچنان مورد توجه جدی قرار دارند.

با توجه به شرایط کرونایی، برگزاری وبینارها، میزگردها، نشست ها، گردهمایی ها و… عمدتاً در قالب مجازی برگزار شده و تمرکز عمده تبلیغات نیز بر فضای مجازی است.

افزایش اخبار جعلی و دیپ فیک ها
در این دوره انتشار اخبار جعلی، اطلاعات گمراه کننده و دیپ فیک ها بیش از گذشته صورت گرفته و هک سایت و حرکت های تخریبی بیشتر مشاهده می شود.

نگاهی به عملکرد رسانه ها نشان می دهد که در کنار بهره گیری از تاکتیک ها و تکنیک های رایج با اهداف تأثیر بر افکار عمومی، جلب نظر و توجه و اخذ لایک و کامنت بیشتر و…، کمتر تلاش هایی در آنها برای راستی آزمایی ادعاها مشاهده می شود. عمده رقابت ها بر سر زدن تیترهایی منفی، توهین آمیز و به نوعی بدون رعایت اخلاق رسانه ای و توجه به مسئولیت اجتماعی است.

از حضور ربات ها و افراد فیک در نظرسنجی ها بیشتر استفاده شده به طوری که سعی می شود تا از نتایج نظرسنجی هایی که اعتماد چندانی به آنها نیست، برای تأثیرگذاری بر افکار عمومی ها بهره گرفته شود.

با توجه به تمرکز انتخابات بر فضای مجازی، عمده رقابت در آن در حال شکل گیری است و بنابراین از روش های مختلف بازاریابی و تبلیغات مجازی و اینترنتی در این بستر نهایت استفاده می شود.

استفاده از قالب‌های مختلف بصری
در انتخابات ریاست جمهوری ۱۳۹۶ از قالب‌های بصری مختلفی همچون اینفوگرافیک، موشن گرافیک و… استفاده شده بود که در این دوره نمونه های بیشتری را شاهدیم که در کنار اهداف تبلیغاتی، اطلاع رسانی و… ، بعضا با اهداف تخریبی علیه رقبا (نبردهای تبلیغی) نیز مورد استفاده قرار می گیرند.

حضور کمرنگ سلبریتی ها
در دوره های پیشین سلبریتی ها و اینفلوئنسرها را در جریان انتخابات فعالتر می دیدیم که در این دوره از تحرکات کمتری برخوردارند. (شاید در هفته پایانی این تحرکات بیشتر شود).

بهره گیری کمتر از نمادهای رنگی و تصویری
انتخاب رنگ و نماد انتخاباتی در ایران سابقه ای طولانی ندارد و شاید بتوان گفت از انتخابات ریاست جمهوری ۸۸ این حرکت شکل گرفته و در سال های بعد نیز توسط چند کاندیدا پی گرفته شد.

روحانی در انتخابات ۱۳۹۶ تلاش کرد تا از علامت پیروزی در کنار دو انگشت جوهری (به معنای انتخاب مجدد او) و قالیباف از نماد ساعت استفاده کند.

رنگ بنفش همچنان رنگ نمادین روحانی در آن دوره بود هرچند به نوعی سعی می شد از رنگ سبز نیز استفاده شود. او برخلاف رقابت دوره قبلش سعی نکرد مجدداً از نماد کلید که بر آن نقدهای بسیار وارد بود استفاده کند.

در همان دوره «محسن رضایی» برای خود، رنگ آبی فیروزه ای را برگزید و شال ها و دستبندهای فیروزه ای در کمپین انتخاباتی اش بیشتر به چشم می آمد.

در همان سال میرسلیم گرچه رنگ خاصی را برای کمپین تبلیغاتی اش انتخاب نکرده بود ولی در نمونه آثار تبلیغاتی اش رنگ زرشکی بیشتر به چشم می آمد. هاشمی طبا نیز مدعی بود که رنگ و نماد من بی رنگی است.

رئیسی نیز کوشیده بود تا از سه رنگ پرچم ایران بهره گیرد.

در انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۰ بر خلاف دوره های گذشته نامزدهای انتخاباتی از نماد خاصی در تبلیغات خود بهره نگرفتند. اخیراً ستاد یکی از نامزدهای انتخاباتی اعلام کرده تا از رنگ فیروزه ای به نماد صداقت، وفاداری، تعهد، ایمان، ذکاوت، بخشندگی، پاک و زلال بودن و اعتماد به نفس و نیز احساس سرزندگی و شادابی بهره گرفته، این در حالی است که رضایی در انتخابات ۹۶ این رنگ را انتخاب کرده بود.

در نمونه آثار تبلیغاتی منتشر شده از ستاد رئیسی، همچنان سه رنگ پرچم ایران به چشم می خورد.

اصطلاحات جدید
از اصطلاحاتی که به ادبیات سیاسی و انتخاباتی کشور در انتخابات ریاست جمهوری ۱۳۹۶ وارد شد می توان از نامزد پوششی، نامزد ضربه گیر و نامزد پشتیبان یاد کرد.

در انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۰ نیز می توان در کنار اصطلاحاتی همچون نامزد پوششی به اصطلاحاتی همچون «نامزد پوششی دولت»، «نامزد سوپر پوششی»، «نامزد روکشی»، «سوپرمن رسانه ای»، «استاد جا خالی دادن» و… اشاره کرد.

حضور تیمی برای حمایت از یکدیگر از جمله اتفاقاتی بود که در دوره های قبلی صورت می گرفت که بعضاً از آنها با اصطلاح ۳ به یک و ۳ به ۲ و… یاد می شد که در دوره اخیر انتخابات نیز یکی از نامزدها می کوشید تا از اصطلاح و هشتگ هایی همچون «پنج دربرابر یک» و… بهره گیرد.

توهین و اهانت
در دوره های قبل هم برخی نامزدها سخنان خود را با توهین یا اهانت هایی همراه می کردند ولی در این دوره این توهین ها جلوه ای عیان تر و آشکارتر یافت. همچنین تلاش شد تا از روش هایی همچون شخص ستیزی و زدن انگ و برچسب به برخی نامزدها استفاده شود.

در این دوره شاید بیش از سایر دوره ها بر کم کاری های حاضر و گذشته انگشت تأکید نهاده شد. تمرکز حداقلی بر برنامه و شعارزدگی، وعده های عوام پسندانه و… از دیگر ویژگی های این دوره از انتخابات بود.

***

در انتخابات ریاست جمهوری ۱۳۹۶ شاهد بودیم تلاش ها برای همراه کردن رأی های خاکستری و خاموش رو به سمت جریانی خاص ثمر بخش بود حال باید دید در زمان باقیمانده تا پایان فعالیت های انتخاباتی (حدود یک هفته) چه اتفاقاتی صورت خواهد گرفت و آیا کاندیدای خاصی با روش ها و تکنیک های بازاریابی، تبلیغاتی، رسانه ای، توسل به نظرسنجی ها و … قادر به تکرار چنین تجربه ای خواهد بود یا خیر؟