بلاک‌چین؛ ابزار مبارزه با جرائم و فسادهای دولتی

به گزارش بولتن نیوز، بلاک‌چین می‌تواند نقش منحصربه‌فردی در جلوگیری از فساد دولتی داشته باشد. هرچند این فناوری نمی‌تواند به‌تنهایی از وقوع جرم جلوگیری کند و باید با چارچوب‌ها و ساختارهای مناسب و موثر قانونی همراه شود. بلاک‌چین ترکیبی واحد از ویژگی‌ها، نظیر نگهداری سوابق، جمع‌آوری اطلاعات دائمی و آشکار، شفافیت و ارزیابی معاملات در زمان واقعی و عملکرد خودکار قراردادهای هوشمند را ارائه می‌دهد.

بلاک‌چین می‌تواند چارچوب‌های قانونی و ساختارهای اجتماعی موجود را تکمیل کرده و ارتقا دهد. با این وجود، کارایی فناوری یادشده در عمل با محدودیت‌هایی نیز همراه است. به عبارت دیگر، در غیاب اجرای قوانین پیوسته و موثر، ورودی‌های اطلاعاتی دقیق، دانش کافی فناورانه و مشارکت نخبگان سیاسی و اجتماعی، ممکن است حاکمیت مبتنی‌بر بلاک‌چین هیچ نقشی به‌عنوان عامل بازدارندگی در زمینه فساد و اصلاح وضع موجود نداشته باشد.

با وجود این سیاست‌گذاران می‌توانند با تلفیق و همراه‌سازی پنج مولفه کلیدی و کارآمد، با کاربرد بلاک‌چین، از این فناوری برای رفع نقاط ضعف در سیستم‌های فعلی استفاده کنند. پژوهشگاه فضای مجازی به ذکر این موارد پرداخته است. این موارد استفاده همچنین اهمیت یک رویکرد جامع و چند وجهی را برای حاکمیت مبتنی‌بر بلاک‌چین نشان می‌دهند. در بسیاری موارد آن‌ها همچنین محدودیت‌ها و معایب اساسی را در استفاده از این فناوری جدید دارند. در حالی‌که این محدودیت‌ها ممکن است با پیشرفت‌های تکنولوژیک روبه‌رو شود، ضروری است که دولت‌ها هم هزینه‌ها و هم مزایای حاکمیت مبتنی بر بلاک‌چین را به خوبی ارزیابی کنند.

تدارکات عمومی

تدارکات عمومی (یا پیمانکاری دولتی) بزرگ‌ترین بازار برای مخارج دولت و همچنین بزرگ‌ترین منبع فساد اداری در سراسر جهان است. عوامل گوناگون، این پروسه‌های دولتی را هم در کشورهای با درآمد بالا و هم در کشورهای فقیر به یک بستر مناسب برای فساد بدل می‌سازد. فرآیندهای انتخاب پیمانکاران و منابع در چنین شرایطی بسیار پیچیده، غیرشفاف و همچنین شامل درجه بالایی از اختیار انسان هستند. این آسیب‌پذیری‌ها نه‌تنها منجربه ضایعات گسترده مالی می‌شوند، بلکه تحریف قیمت های بازار، کاهش رقابت سالم و غالبا تولید کالاهای غیراستاندارد و خدمات ناکارآمد را سبب می‌شوند. حال این سوال مطرح می‌شود که فناوری بلاک‌چین چگونه می‌تواند به این موضوع کمک کند؟

یک فرآیند مبتنی‌بر بلاک‌چین می‌تواند با تسهیل نظارت شخص ثالث بر معاملات آشکار و ایجاد عینیت و یک‌نواختی بیشتر از طریق معاملات هوشمند خودکار، مستقیما فاکتورهای زمینه‌ساز فساد پیمانکاری‌ یا تدارکات را از بین ببرد و به دنبال آن شفافیت معاملات و پاسخگویی بازیگران را افزایش و ارتقا دهد.

شماری از موانع می‌تواند استقرار موثر این سیستم را پیچیده کند. به عنوان مثال هرچه دسترسی و استفاده از سکوی بلاک‌چین راحت‌تر باشد در زمینه سوء‌استفاده آسیب‌پذیرتر است. حملات اسپمینگ یا تخلیه ممکن است پتانسیل‌های ضدفساد سیستم را با بارگذاری بیش از حد اطلاعات بی‌فایده و مخرب یا از طریق سرقت، از بین ببرند. علاوه بر این سکوی بلاک‌چین ممکن است نتواند تعاملات انسان‌ها در کل جهان را ضبط کند. اگر تبانی، رشوه یا حتی انتخاب پیمانکار به صورت آفلاین ادامه یابد، پتانسیل ضد فساد سیستم‌های مبتنی بر بلاک‌چین به شدت مبهم خواهد شد.

ثبت املاک

دولت‌های مختلف در اقصی‌نقاط جهان، اجرای آزمایشی طرح ثبت زمین‌ها مبتنی‌بر فناوری بلاک‌چین را آغاز کرده‌اند. بعضی ابتکارات به‌ویژه ابتکاراتی که در کشور سوئد شکل گرفته، سبب افزایش کارایی در صنعت انبوه‌سازی مسکن و املاک شده ‌است. برخی ابتکارات دیگر در هندوراس و هند با هدف الهام بخشیدن و گسترش حقوق مالکیت و تقویت شفافیت در پروسه‌های آسیب‌پذیر نسبت به فساد به وجود آمده‌اند. تاثیر فناوری بلاک‌چین بر این حوزه، پرسش بزرگی است که در این مقطع، مطرح می‌شود.

ثبت اراضی مبتنی‌بر فناوری بلاک‌چین به‌طور بالقوه می‌تواند یک سیستم ثبت ایمن، غیرمتمرکز، قابل تایید عموم و غیرقابل‌تغییر و دستکاری را ارائه دهد که افراد از طریق آن قادر خواهند بود به‌طور قطع مالکیت زمین خود را اثبات کنند. این خصوصیات زمینه ایجاد فرصت برای جرائمی چون جعل سند و کلاهبرداری در مورد حقوق و مالکیت زمین را کاهش می‌دهد و به طور کلی یک سیستم مالکیت مقاوم در برابر فساد را به وجود می‌آورد.

با وجود این، محدودیت‌های کلیدی در زمینه ثبت زمین‌ها با استفاده از فناوری بلاک‌چین نیز وجود دارد. فناوری بلاک‌چین به خودی خود نمی‌تواند مالکیت دارایی‌ها را رسمیت دهد یا مسئله مربوط به حاکمیت ناکارآمد را حل کند. کشورهایی که سیستم ثبت زمین ناقص و ناکارآمد دارند باید قبل از اقدام به استفاده از فناوری بلاک‌چین در سیستم ثبت، روند دشوار جمع‌آوری، مرتب کردن و دیجیتال‌سازی اطلاعات را طی کنند. علاوه بر این امکان استفاده از بلاک‌چین در ثبت اراضی تا حدود زیادی به میزان اتصال کاربران و توسعه فناوری‌های دیجیتال در یک کشور، بستگی دارد.

رای‌گیری الکترونیکی

نگرانی روزافزون در مورد امنیت انتخابات، صداقت و درستی در ثبت‌نام رای‌دهندگان، دسترسی به نظرسنجی‌ها و میزان مشارکت رای‌دهندگان باعث شده است که دولت‌ها بستر رای‌گیری مبتنی‌بر بلاک‌چین را به عنوان ابزاری برای افزایش اعتماد و مشارکت مردم در فرایندهای اساسی دموکراتیک در نظر بگیرند. خصوصیات بارز بلاک‌چین مانند غیرمتمرکز، شفاف، تغییرناپذیر و رمزنگاری‌شده بودن می‌تواند در به حداقل رساندن دستکاری انتخاباتی و به حداکثر رساندن دسترسی به نظرسنجی کمک شایانی کند. این در حالی است که محدودیت‌هایی نیز در این زمینه وجود دارد.

با توجه به مشروعیت انتخابات، رای‌گیری مبتنی‌بر بلاک‌چین الکترونیکی خطرات قابل توجهی را به همراه دارد. فناوری بلاک‌چین مانند هر سیستم فناوری جدیدی در برابر حمله‌های سایبری و دیگر آسیب‌های امنیتی آسیب‌پذیر است. این موضوع می‌تواند منجر به دستکاری در آراء، پاک شدن سوابق رای یا هرج و مرج انتخاباتی شود.

سیستم تایید رای‌دهنده که از ابزار احراز هویت بیومتریک، مانند تشخیص چهره استفاده می‌کند، می‌تواند با خطا، منجر به وقوع اشتباه در فرایند شناسایی رای‌دهنده شود، در نتیجه تقلب یا محرومیت بعضی شهروندان در انتخابات را تسهیل می‌کند. سیستم‌های رای‌گیری مبتنی‌بر فناوری بلاک‌چین ممکن است خطرات و نگرانی‌های مربوط به حریم خصوصی را نیز در پی داشته باشد. بنابراین ضروری است که چنین خدماتی توسط یک سیستم و ارائه دهنده فناوری بسیار معتبر تهیه شود.

ثبت مالکیت شرکت‌های عام‌المنفعه و خیریه

رسوایی‌های اخیر در مورد فساد سازمان‌های عام‌المنفعه و خیریه، نگرانی‌هایی را در سرتاسر جهان در مورد مالکیت این قبیل شرکت‌های ناشناخته ایجاد کرده است. شرکت‌هایی که عموما در سکوت تاسیس شده و می‌توانند به راحتی برای مقاصد پولشویی، پرداخت رشوه یا استفاده از سرمایه‌گذاری‌های دولتی برای مقاصد شخصی مورد استفاده قرار بگیرند. فناوری بلاک‌چین می‌تواند در این زمینه کمک شایان توجهی به دولت‌ها ارائه دهد.

بسیاری از کشورها به‌منظور ردیابی بهتر تناقضات در منافع و فعالیت‌های مجرمانه چنین نهادهایی، اقدام به ایجاد ثبت‌های مرکزی برای مالکیت شرکت‌های عام‌المنفعه و موسسات خیریه می‌کنند. ثبت این اطلاعات مبتنی‌بر فناوری بلاک‌چین، به‌صورت گسترده برای کاربران قابل دسترس و تا حدود زیادی، ضد دستکاری است. بی‌شک چنین امکانی، می‌تواند شفافیت مورد نیاز را فراهم و همچنین هرگونه فسادی را آشکار کند.

عدم رسیدن کشورها به قطعیت در مورد لزوم و اهمیت پرداختن به این قبیل شرکت‌ها و موسسات و حضور فعال برخی نهادهای مالی مانند بانک‌های بزرگ جهان در تاسیس و رشد این قبیل موسسات، از موانع بزرگ موجود بر سر راه به کارگیری فناوری بلاک‌چین در این زمینه است.

اعطای کمک‌هزینه

بسیاری از دولت‌ها سالیانه میلیون‌ها دلار کمک هزینه در زمینه‌های مختلف مانند آموزش، هنر، کمک‌های بشردوستانه، کمک‌های اجتماعی و دیگر زمینه‌ها پرداخت می‌کنند. این روند اغلب پیچیده، غیرشفاف و ناکارآمد است و باعث گم شدن پول در جریان هزینه‌های بانکی و واسطه‌ها شده و به عبارتی پتانسیل ایجاد انحراف و فساد مالی را ایجاد می‌کند. بلاک‌چین می‌تواند به‌طور بالقوه جهت ایجاد اعتماد عمومی در این سیستم مورد استفاده قرار گیرد. امکان حذف واسطه‌ها و کاهش تعداد بازیگران درگیر در اعطای کمک هزینه‌ها و همچنین در روند پرداخت و مدیریت، می‌تواند روند کار را ساده‌تر ساخته، هزینه‌ها را کاهش داده و مهم‌تر از آن، فرصت فساد مالی و کارهای غیرقانونی را به حداقل برساند.

در اینجا بخش نیز محدودیت‌هایی وجود دارد. توانایی دریافت‌کنندگان برای مدیریت موثر اعطای کمک‌های مالی مبتنی بر فناوری بلاک‌چین ممکن است چالش برانگیز باشد یا عمق و میزان شفافیت را کاهش دهد. افراد و سازمان‌هایی که دانش فناوری یا منابع کمتری دارند، قادر به استفاده از این سیستم نیستند و ممکن است با تبعیض یا محرومیت از فرایندهای اعطای کمک هزینه مواجه شوند. علاوه بر این یک سیستم پرداخت مبتنی بر بلاک‌چین به اندازه کافی مشکلات و چالش‌های ناشی از فساد در استفاده از کمک هزینه را حل نمی‌کند.

متعادل کردن مزایا و چالش‌ها

علاوه بر نگرانی‌های یاد شده، برخی موانع مهم فنی نیز می‌توانند مانع بهره‌گیری موثر از بلاک‌چین شود. این موانع می‌تواند از هزینه پیاده‌سازی و مقیاس‌پذیری تا موارد منفی ناشناخته و اقدامات اشتباه سیاست‌گذاران در زیرساخت‌ها متغیر باشد. بلاک‌چین، با داده‌های آشکار و دائمی و ثبت اطلاعاتی که می‌توانند شفافیت، پاسخگویی و تعامل شهروندان را افزایش دهد، خصوصیات ارزشمندی را ارائه می‌دهد.

مجمع جهانی اقتصاد اخیرا گزارشی را برای ارزیابی بیشتر توانایی بلاک‌چین در کاهش موثر فساد عمومی منتشر کرده است. عنوان این گزارش «کاوش در فناوری بلاک‌چین برای شفافیت دولت» نام دارد. در این گزارش، یک سیستم تدارکات عمومی مبتنی بر بلاک‌چین در یکی از پروژه‌های مشترک در حال انجام میان بانک توسعه داخلی قاره آمریکا و دفتر بازرسی کل کلمبیا، مورد بررسی، طراحی و آزمایش قرار گرفته است.

بلاک‌چین نقش بسیار موثری در مقابله با فساد دارد اما جدید بودن و دارا بودن پتانسیل ضدفساد این فناوری و نقش آن در ارائه راه‌حل‌ها نباید سیاست‌گذاران را از معایب و خطرات تجارت ناشی از استفاده این فناوری در حوزه عمومی منحرف کند. با وجود تمام چالش‌ها، بلاک‌چین خصوصیات ارزشمندی را ارائه می‌دهد، خصوصا ویژگی‌های مربوط به داده‌های آشکار و دائمی و نگهداری سوابق که می‌تواند شفافیت، پاسخگویی و تعامل شهروندان را در بسیاری از حوزه‌های حیاتی جهان، فراهم سازد.