نخستین مقتل فارسی چقدر سندیت دارد؟/ ذوقی حسینی که در شعر خلاصه شد!

به گزارش بولتن نیوز، یکی از مهمترین مقاتل عاشورا، کتاب «روضه‌الشهدا» نوشته ملاحسین واعظ کاشفی است که به گمان برخی نخستین مقتل نگاشته شده به زبان فارسی است.

اهمیت کتاب به گونه‌ای بود که پس از تالیف «روضه الشهدا» بسیاری از مجالس عزاداری برای اهل بیت و مخصوصا امام حسین علیهم السلام، براساس خوانش این کتاب برگزار می‌شد. تا این که رفته رفته به مجالس روضه خوانی معروف و مشهور شد.

یکی از انتقادات وارده بر این کتاب که در طول تاریخ بسیار مطرح شده، استفاده آن از روایات تاریخی ضعیف و غیرمستند است و چهره‌های مشهوری مانند سیدمحسن امین، محدث نوری و شهید مطهری به انتقاد از آن پرداختند. حالا با گذشت نزدیک به ۵۰۰ سال از نگارش این کتاب، محمد حقی با رجوع به منابع دست اول تلاش کرده فراز‌های تاریخی صحیح این کتاب را مستندسازی و از این حیث، نقیصه «روضه‌الشهدا» را رفع کند.

محمد حقی محقق و مولف کتاب «روضه» که پژوهشی جدی در اسناد روضه‌الشهداست، در خصوص این کتاب در گفتگو با خبرنگار گروه فرهنگی باشگاه خبرنگاران جوان گفت: مقتل نگاری واقعه عاشورا تقریبا از همان سده اول تاریخ اسلام آغاز شد؛ مجموعه‌ای از مقاتل نوشته می‌شود که برخی از آن‌ها به دست ما رسیده و برخی از مجموعه‌ها ذیل متون بعدی است؛ یعنی ما اصل کتاب را نداریم، اما در کتاب‌های بعدی نقل قول‌هایی از آن‌ها شده است. به هر حال جریان مقتل نگاری سنت دیرینه‌ای در حوزه تاریخ نگاری در تاریخ اسلام بوده است. غالبا مقاتل به زبان عربی نوشته می‌شدند و ما متون فارسی برای واقعه کربلا نداشتیم و اگر هم وجود داشت، متون فارسی بودند که به لحاظ ادبی ویژگی خاصی نداشتند.

وی افزود: در دوره تیموریان ملاحسین واعظ کاشفی تصمیم می‌گیرد، مقتلی با استفاده از آرایه‌های ادبی، زبان فاخر و... بنویسد. همین سبب شد تا نخستین مقتل به زبان فارسی نوشته شود. ما در حوزه مقتل نویسی و شعر عاشورایی نمونه‌هایی داشتیم، اما اینکه با سبک و سیاق، نظم و انتظام باشد، نداشتیم. کتاب «روضه‌الشهدا» در آن دوره از تاریخ نوشته شد و به دلیل جذابیت زبان و زیبایی‌های متنی مورد اقبال قرار گرفت.

حقی در خصوص پژوهش در کتاب «روضه‌الشهدا» گفت: این کتاب در کنار جذابیت‌های متنی و به دلیل استفاده از تکنیک‌های قصه گویی و داستان نویسی، از حالت نقل‌های صحیح تاریخی فاصله گرفته بود. در برخی از بخش‌های کتاب می‌بینیم که درباره شخصیتی صحبت می‌کند که این شخصیت در حادثه کربلا نیست و گزارشی بیان می‌شود که در منابع تاریخی گزارش نشده است. این‌ها سبب می‌شود تا کتاب «روضه‌الشهدا» در کنار تمام جذابیت‌ها، نواقصی هم داشته باشد. به همین دلیل، من احساس کردم که زبان فاخر و ادبی کتاب و جذابیت‌های زیاد، نباید به خاطر نقص‌های ضعیف آن کنار گذاشته شود؛ زیرا طیفی از علما درخصوص این کتاب اظهار نظر کرده اند که سبب شده کتاب «روضه‌الشهدا» تاثیرگذاری قبل را نداشته باشد.

او ادامه داد: به هر حال نقل‌های ضعیف و تحریف شده قابل دفاع نیستند؛ اما می‌شد برای این کتاب راه دیگری در نظر گرفت. یعنی همین جذابیت‌های ادبی را حفظ کرد و نواقص کتاب را کنار گذاشت و یک متن ادبی مستند نوشت که تمامی صفحات کتاب به منابع تاریخی معتبر ارجاع داده شود؛ بنابراین من سعی کردم برای تصحیح «روضه الشهدا» از منابعی استفاده کنم که درفضای تاریخی از اعتبار بالایی برخوردار باشند.

حقی با اشاره به اینکه در حوزه مقتل نویسی کار ادبی انجام نداده ایم و عمده فعالیت‌های ادبی ما در حوزه شعر آیینی، داستان و رمان عاشورایی است، بیان کرد: کمبودی به نام مقتل ادبی داریم؛ قالب مقاتلی که اکنون نوشته می‌شوند، مقاتلی هستند که به لحاظ تاریخی مستندند. با اینکه تاریخ صرفا دستمایه‌ای برای کسی که مقتل می‌خواند، ایجاد نمی‌کند. اما ذاکران، سخنرانان و مردم هستند که می‌خواهند مقتلی بخوانند که جذابیت‌های ادبی و هنری داشته باشد. ما متاسفانه در این موضوع هیچ اقدامی نکرده ایم و کسانی که ذائقه هنری داشتند، آن را در شعر، رمان و داستان به کار برده اند. تاکنون از ظرفیت‌های هنر و فرهنگ در مقتل نویسی استفاده نکرده ایم و اگر مسیر آن ایجاد شود اتفاقات خوبی رقم خواهد خورد.