کرسی‌های زبان فارسی در جهان یکی‌یکی تعطیل می‌شوند؟

گروه فرهنگ و هنر: گسترش زبان، به‌عنوان یکی از مؤلفه‌های قدرت نرم در جهان، طی سال‌های گذشته مورد توجه بسیاری از کشورها بوده است؛ حتی کشورهای در حال توسعه نیز تلاش دارند تا از این طریق، قدرت نفوذ خود را نسبت به گذشته تغییر دهند و به‌اصطلاح، موقعیتی برای خود دست و پا کنند.

به گزارش بولتن نیوز، در این میان، بیش از 24 کشور جهان به‌صورت مشخص برای گسترش زبان خود فعالیت دارند، که از معروف‌ترین آنها می‌توان به بریتیش کانسل انگلیس، گوته آلمان، آلیانس فرانسه، دانته ایتالیا، سروانتس اسپانیا و از میان کشورهای آسیایی می‌توان به کنفوسیوس چین و یونس امره ترکیه اشاره کرد که همچنان هرساله سعی در جذب حداکثری مخاطبان و گسترش دفاتر و کرسی‌های آموزش زبان دارند.

مواز‌ی‌کاری و نبود برنامه نظام‌مند

در ایران و پس از پیروزی انقلاب اسلامی، هرچند گسترش زبان فارسی به‌عنوان یکی از برنامه‌های برخی از نهادها و مؤسسات همچون وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، وزارت علوم، وزارت امور خارجه و سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی قرار داشت، اما در نهایت، نتیجه تا حدودی خلاف اهداف بود و منجر به تعطیلی تعدادی از کرسی‌های زبان فارسی در جهان شد، خبری که وزیر امور خارجه نیز چند سال پیش در بنیاد سعدی به آن اشاره کرده خواستار احیای دوباره کرسی‌ها شد.

در حالی خبرهای ناخوشایند درباره خاموشی چراغ کرسی‌های زبان فارسی در جهان به گوش می‌رسد که در کشورهای آسیایی، برنامه‌ریزی مدون و افق چندساله برای گسترش هرچه بیشتر سخنورانشان در جهان در نظر گرفته‌ شده است، به‌عنوان نمونه، کشور چین این‌طور برنامه‌ریزی کرده که تا سال 2020 تعداد 1000 مرکز آموزش زبان چینی از سوی مؤسسه کنفوسیوس در جهان داشته باشد. طبق برنامه‌ریزی‌های انجام‌شده، چین تعداد 100 میلیون نفر مشتاق به فراگیری زبان چینی را در جهان برای خود ترسیم کرده است.

حسن ذوالفقاری، عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس و مدیر گروه آموزش زبان و ادبیات فارسی فرهنگستان زبان، با توجه به اهمیت این موضوع، در یادداشتی به پیادمدهای تعطیلی کرسی‌های زبان فارسی پرداخته است. او در این یادداشت که در تازه‌ترین خبرنامه فرهنگستان منتشر شده، ضمن اشاره به اهمیت گسترش زبان فارسی می‌نویسد: زبان فارسی با غنای واژگانی و دیرینگی و پشتوانه‌های فکری و فرهنگی خود از دیرباز نقش مؤثر فرهنگی در برقراری روابط فرهنگی ایران با دنیا برعهده داشته و دارد. این زبان با پیوند مستحکمی که با ادبیات دیرپای ما دارد توانسته با آبشخور فرهنگ غنی مردم ایران درآمیزد و در اقصا نقاط گیتی طالبان زیاد بیابد. گستره نفوذ تاریخی این زبان در شبه‌قاره و آسیای صغیر و در دیگر مناطق همواره باعث شده مراکز علمی در قالب رشته مستقل یا شرق‌شناسی و ایران‌شناسی به آموزش این زبان بپردازند.

از سویی رواج زبان و ادبیات فارسی و فرهنگ و هنر و تاریخ ایران و گسترش حوزه قلمرو آن در خارج از کشور عنصر مهم قدرت فرهنگی ایرانیان به شمار می‌رود. از این روست که در نقشه جامع علمی کشور به عنوان سندی ملی و نیز اسناد پشتیبان آن به زبان و ادبیات فارسی در ایران به عنوان یکی از مهمترین مؤلفه‌های هویت ملی ایرانیان و نیز به گسترش این زبان و ادبیات در خارج از کشور توجه و فصل دوم آن ارتقای جایگاه زبان فارسی در بین زبان‌های بین‌المللی علمی هدف ششم از اهداف کلان نظام علم و فناوری کشور معرفی شده است. (نقشه جامع علمی کشور، ص6) در فصل سوم نقشه یاد شده «زبان فارسی در مقام زبان علم» در ردیف اولویت‌های الف در حوزه علوم انسانی و معارف اسلامی گنجانده شده(همان، ص 16-17) و در فصل چهارم این سند 13 راهبرد کلان و هر راهبرد کلان دارای مجموعه‌ای از راهبردهای ملی و هر راهبرد ملی مجموعه‌ای از اقدامات ملی را برای دستیابی به راهبردهای یاد شده در نظر گرفته است(ص 65-21) که راهبردهای کلان نهم(ص46) و دهم(ص49) به طور مستقیم به زبان و ادبیات فارسی اختصاص دارد. در ذیل اقدامات ملی در نظر گرفته شده نیز برای دستیابی به راهبردهای کلان یاد شده شش اقدام ملی در همین زمینه دیده می‌شود(ص 46-47 و 50-52) که از مهمترین آنها می‌توان به توسعه، گسترش و آموزش زبان فارسی به عنوان یکی از زبان‌‌های علمی در سطح جهان به غیر فارسی‌زبانان اشاره کرد.(ص29-30)

چرا کرسی‌های زبان فارسی یکی‌یکی تعطیل می‌شوند؟

اما اکنون با تحولات سیاسی و کمبود منابع مالی، این کرسی‌ها تعطیل و استادان اعزامی بازگشته‌اند. کرسی‌های زبان فارسی در جهان در طول سالیان و با مشقات فراوان تأسیس شده‌اند و اکنون شاهد آن هستیم که یک‌باره بر اثر بی‌توجهی مسئولان رو به خاموشی می‌رود. بر فرض تأمین هزینه‌ها در آینده، باز احیای این کرسی‌ها کاری دشوار بل ناممکن خواهد بود. اکنون و در همین شرایط، اعتباری که نیاز است تا دوباره این کرسی‌ها راه‌اندازی شود در مقایسه با بودجه سایر بخش‌ها بسیار ناچیز است.

کرسی‌های زبان فارسی نقش بسیار مهمی در ترویج و اشاعه زبان و ادبیات فارسی و فرهنگ ایرانی در جهان داشته و دارند. طی 30 سال گذشته صدها دانشجوی علاقه‌مند به فراگیری زبان فارسی در بیش از 65 کشور ایجاد شده و ده‌ها استاد از دانشگاه‌های ایران به این کرسی‌ها اعزام شده‌اند. در طول این مدت هزاران دانشجو در مقاطع مختلف زبان فارسی را فراگرفته‌اند و همین موضوع باعث شده است برای ادامه تحصیل به ایران سفر کنند. با نگاهی به تعداد دانشجویانی که جذب این دوره‌ها شده‌اند و دانش‌آموختگانی که در این دوره‌ها با زبان و ادبیات فارسی، ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی آشنا شده‌اند، در می‌یابیم سهم تأثیرگذاری در معرفی فرهنگ ایرانی و زبان و ادبیات فارسی طبق برنامه چشم‌انداز و سایر اسناد بالادستی بسیار زیاد است.

هم‌اکنون شورای گسترش زبان فارسی در وزارت علوم، تحقیقات و فناوری وظیفه اعزام استادان را برعهده دارد و به ترویج زبان فارسی و حمایت از کرسی‌های زبان فارسی در خارج از کشور اقدام می‌کند. در کنار این بنیاد سعدی نیز با برگزاری دوره‌های دانش‌افزایی و اعزام کوتاه‌مدت استاد و ارسال کتاب مددکار کرسی‌هاست. جز این، کرسی‌های آموزش زبان و ادبیات فارسی موجود و فعال در آمریکا و سایر کشورها وجود دارد که اغلب استادان ایرانی و غیر ایرانی مقیم، آنها را اداره می‌کنند و مراکز دانشگاهی که زبان فارسی به عنوان رشته مستقل یا واحد درسی ارائه می‌شود بالغ بر 150 کرسی در 56 کشور است. این امکانات کم اما موجود نباید به دلایل مالی یا سیاسی تحت‌الشعاع قرار گیرد.

آنچه امروز جهت گسترش آموزش زبان و ادبیات فارسی به خارج از کشور ضروری است رشد،‌ توسعه و تقویت کمی و کیفی مدارس ایرانی و مجتمع‌های آموزشی تطبیقی و کرسی‌های زبان‌آموزی در خارج از کشور از طریق کمک‌های مادی و معنوی فوری است. همچنین ارسال کتاب‌های معتبر، علمی، به روز، سطح‌بندی شده و متناسب با کشور میزبان به کرسی‌های آموزش زبان بسیار نیاز دارد. نظارت دقیق بر برنامه‌های آموزشی دوره‌های فارسی‌آموزی، کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری در کرسی‌ها و ارائه برنامه دقیق و راهبردی و کمک به اجرای آن، کرسی‌ها را تقویت کرده و اعتماد این مراکز را به خود جلب می‌کند.

در کنار اعزام استاد، باید در دانشگاه‌ها مدرس زبان فارسی با گرایش زبان فارسی به خارجیان تربیت شوند؛ زیرا ستادان مقیم سرمایه دائمی به شمار می‌روند. برای این استادان و دانشجویان علاقه‌مند دوره‌های دانش‌افزایی در ایران و خارج از ایران باید برگزار کرد. اعزام استادان و دانشجویان زبان فارسی به ایران آنها را به‌روز می‌کند و محیط زبانی مناسبی برای بازآموزی فراهم می‌‌آورد.

یک کار مهم ایجاد شبکه‌های فارسی‌زبان ماهواره‌ای رادیویی و تلویزیونی مشترک میان کشورهای حوزه تمدن ایرانی و فارسی‌زبان است. البته شبکه تلویزیونی اگر غیر دولتی و خصوصی و آزاد باشد، بهتر است.

برگزاری المپیادها، مسابقات علمی، همایش‌ها و نمایشگاه‌های مربوط به زبان و ادب فارسی در خارج از کشور شور و شوق زبان‌آموزان را برمی‌انگیزد. برندگان این مسابقات می‌توانند به ایران سفر کنند. با اعطای راتبه(بورس) تحصیلی- تحقیقی به استادان و دانشجویان ممتاز این المپیادها و مسابقات، زمینه تشویقی مناسبی فراهم می‌آید.

نهضت ترجمه آثار اصلی و مهم زبان و ادبیات فارسی به زبان‌های مختلف و زنده به منظور معرفی اندیشه‌ها و آثار ایرانی به جهانیان کاری شایسته است و در کنار آن تهیه مواد و منابع آموزشی از قبیل کتاب و تهیه فرهنگ‌های معتبر دو زبانه و تأسیس بانک اطلاعات کرسی‌ها، استادان، فارسی‌آموختگان، کار را سهل می‌کند.

خوشبختانه در ایران اکنون بیش از 14 مرکز آموزش زبان فارسی به کار آموزش زبان فارسی مشغول هستند. در کنار آن دوره‌های ارشد و دکترای آموزش زبان فارسی نیز هرساله تعداد زیادی مربی و استاد تربیت می‌کند که متأسفانه از این دانش‌آموختگان به‌درستی استفاده نمی‌شود و اغلب به کاری دیگر مشغول می‌شوند. رفع مشکلات اقامت و شتاب در صدور ویزای اقامت برای دانشجویان و استادان خارجی و نظارت دقیق بر برنامه‌های آموزشی آن‌ها و برگزاری دقیق آزمون سامفا با محوریت وزارت علوم، ضامن بقای این مراکز است.

تشکیل نهادها، انجمن‌ها و اتحادیه‌های علمی میان کشورهای فارسی‌زبان و تجلیل و قدردانی از شاعران و نویسندگان پارسی‌گو و پارسی‌نویس و ایجاد بنای یادبود مفاخر فرهنگی ایران در بخش‌ها و کرسی‌های خارج از کشور هم باید دغدغه متولیان امور باشد.

اما آنچه این خواسته‌ها را محقق و ممکن می‌کند همدلی نهادهای متولی آموزش اعم از وزارت علوم، بنیاد سعدی، فرهنگستان زبان و ادب فارسی، وزارت آموزش و پرورش و وزارت ارشاد و وزارت امور خارجه و دیگر نهادهای مسئول است. این همکاری اکنون اندک و گاه روابط تیره است. این وضع در کنار مشکلات مالی و سیاسی، عرصه را بسیار تنگ‌تر و کار را دشوارتر می‌کند. سرمایه‌های انسانی و نهادی و فرهنگی در امر آموزش کم نیست، بهره‌برداری و مدیریت درست وجود ندارد. علاقه‌مندان به گسترش زبان فارسی و دانش‌آموختگان و ایرانیان مقیم در خارج از کشور را باید شناسایی کرد و زیر یک پرچم گردآورد تا به دنبال یک هدف باشند: اعتلای زبان فارسی و بزرگداشت ایران عزیز.