آب، پاشنه آشيل اعراب خليج‌فارس
گروه اقتصادی: منطقه خليج‌فارس يكي از پرجمعيت‌ترين مناطق دنيا به شمار مي‌رود كه از نظر زيست‌محيطي به شدت شكننده است. به همين دليل، شاهد افزايش وابستگي اين كشورها به تأسيسات آب شيرين‌كن براي تأمين آب آشاميدني هستيم، اما اين شرايط ريسك‌هايي را نيز در شرايط كنوني به ويژه با افزايش تنش‌ها ميان ايران و ايالات متحده به دنبال دارد.
به گزارش بولتن نیوز به نقل از میز نفت، يك اتفاق تصادفي يا نيرد نظامي ميان دو طرف ممكن است به نشت نفت يا مواد راديواكتيو با ماندگاري بالا در آب‌هاي اين منطقه منجر شود. چنين فاجعه‌اي مي‌تواند زندگي ميليون‌ها نفر از ساكنان منطقه را تحت تأثير قرار دهد.
دولت‌هاي خاورميانه كه با بحران كمبود منابع آب دست و پنجه نرم مي‌كنند، بايد راهبردهايي كارا براي مديريت آب در دسترس و مقابله با كمبود آن بينديشند. كمبود آب يك چالش جهاني است و اختلاف‌نظرها بر سر ميادين مشترك آب، از نگراني‌هاي كليدي دولت‌ها و عوامل ايجاد اختلاف در بخش‌هاي زيادي از دنيا به شمار مي‌رود.
خاورميانه با دارا بودن ذخاير غني هيدروكربوري در بخش آب با كمبود روبه‌رو است و تنها ۲ درصد از عرضه منابع آب تجديدپذير دنيا را در اختيار دارد. در اين منطقه چند طرح عظيم آب شيرين‌كن با ميلياردها دلار سرمايه‌گذاري ساخته شده و هر چند ديرهنگام راهبردهايي براي مديريت بهتر اين ذخاير محدود اجرا شده است.
نگاهي به تأسيسات آب شيرين‌كن
در اين مجتمع‌ها، آب دريا با عبور پرفشار از صافي‌هاي ويژه و جدا شدن نمك و ساير مواد‌معدني ناخواسته، به آب شيرين تبديل مي‌شود. از روش الكتروليز نيز براي توليد آب شيرين بهره برده مي‌شود.
در هر دو اين تكنيك‌ها، عموماً از آب دريا، آب‌هاي لب شور يا آب‌هاي سطحي براي خوراك تأسيسات استفاده مي‌شود. در روش تصفيه غشايي نيز با اسمز معكوس، آب از صافي‌ها عبور كرده و مواد سنگين‌تر و نمك جدا مي‌شود. در ادامه، مواد‌معدني مفيد به آن اضافه شده و در ادامه بسته‌بندي يا انتقال آن به شبكه مصرف انجام مي‌شود.
در روش الكتروليز، يون‌ها (اتم‌ها يا ذرات باردار) با جريان الكتريكي در داخل آب، باعث جدا شدن تركيبات ناخواسته مي‌شود. در دهه‌هاي اخير، تعداد آب شيرين‌كن‌ها در منطقه خليج‌فارس افزايش قابل‌توجهي داشته است. دولت‌ها خواهان تأمين آب موردنياز به صورت پايدار و ايمن هستند. هم‌اكنون در منطقه خليج‌فارس بيشترين تعداد تأسيسات آب شيرين‌كن دنيا در حال فعاليت است. مجموع ظرفيت اين واحدها ۱۱ ميليون متر مكعب در روز و برابر با نصف ظرفيت كل آب شيرين‌كن‌هاي فعال دنياست.
كشورهاي عرب حاشيه خليج‌فارس به ويژه عربستان سعودي، امارات متحده عربي و كويت، وابستگي زيادي به اين تأسيسات براي تأمين آب آشاميدني خود دارند. يك سوم تأسيسات شيرين‌سازي آب دنيا در اين سه كشور قرار دارد. پيش‌بيني‌ها نشانگر آن است كه نياز اين كشورها به آب شيرين در افق سال ۲۰۵۰ ميلادي ۵۰ درصد افزايش خواهد يافت. فراموش نكنيد كه اين كشورها براي تأمين آب آشاميدني موردنياز به گزينه ديگري دسترسي ندارند.
مشخصات تأسيسات
در عربستان ۳۰ واحد شيرين‌سازي آب دريا وجود دارد. بيش از ۷۰ درصد آب آشاميدني اين كشور از اين واحدها تأمين مي‌شود. در امارات متحده عربي نيز ۷۰ مركز شيرين‌سازي آب وجود داد كه بيش از ۹۰ درصد آب آشاميدني آنها را تأمين مي‌كند. در كويت نيز شش واحد تصفيه آب وجود دارد كه بيش از ۹۵ درصد آب مصرفي ساكنان اين كشور از اين طريق در اختيار مردم قرار مي‌گيرد. قطر هم سه واحد بزرگ تصفيه آب دريا دارد كه بيش از ۹۰ درصد آب آشاميدني آنها را تأمين مي‌كند.
در مجموع، نيمي از كل ظرفيت جهاني آب شيرين‌كن‌هاي دنيا در خاورميانه قرار دارد. به دليل وجود جغرافياي خشك و بياباني، مقدار آب شيرين در اين منطقه اندك بوده و ميانگين بارش سالانه نيز پايين است. ذخاير زيرزميني آب نيز به سرعت در حال كاهش هستند.
در شبه جزيره عربستان، كمبود آب بسيار جدي بوده و تنها راه توليد آب آشاميدني در مقياس بزرگ، ساخت تأسيسات آب شيرين‌كن است. ارزش بازار جهاني تأسيسات آب شيرين كن در سال ۲۰۲۵ ميلادي از مرز ۲۶ ميليارد دلار فراتر خواهد رفت. افزايش تقاضا به دليل رشد جمعيت و توسعه صنايع مختلف همراه با پايين رفتن سطح آب‌هاي زيرزميني، مهم‌ترين دليل افزايش نياز به ساخت تأسيسات آب شيرين كن است.
با شرايط كنوني، مي‌توان دريافت كه در صورت توقف عمليات آب شيرين‌كن‌ها، اين كشورها تنها براي چند روز مي‌توانند از آب ذخيره شده استفاده كنند.
از سوي ديگر، اين تأسيسات در برابر حملات نظامي، نشت نفت يا آلوده شده آب منطقه به شدت آسيب‌پذير هستند، چراكه در اين شرايط به سرعت شاهد توقف فعاليت آنها خواهيم بود؛ مثلاً در سال ۱۹۹۴ ميلادي و پس از نشت نفت از نفتكش سيكي، در صورت ورود نفت به دريچه‌هاي استحصال آب دريا در فجيره ممكن بود يك فاجعه بزرگ رخ دهد. به همين ترتيب، در جولاي سال ۱۹۹۷ ميلادي، گازوئيل نشت كرده از يك بارج غرق شده در آب‌هاي شارجه از طريق آبگير وارد تأسيسات آب ۵۰۰ هزار نفر شد. بدين ترتيب آب شهروندان شارجه به مدت يك روز قطع شد.
آسيب‌پذيري اين تأسيسات علاوه بر جنبه امنيتي، از ويژگي انساني نيز برخوردار است. آب آشاميدني پايگاه العديد قطر به‌عنوان بزرگ‌ترين پايگاه نظاميان امريكايي در خاورميانه نيز با ۱۱ هزار نفر پرسنل از اين تأسيسات تأمين مي‌شود.
در صورت بالا گرفتن بحران كنوني منطقه خليج‌فارس، امكان حمله به مراكز نظامي و مناطق زندگي شهروندان و بروز فجايع زيست‌محيطي وجود دارد. همه جنگ‌ها داراي پيامدهاي انساني و زيست‌محيطي بهت‌آوري بوده‌اند. همه جنگ‌ها وارد شرايطي شده‌اند كه كنترل آن از دست جنگسالاران خارج شده است. اين اتفاقات معمولاً غيرقابل پيش‌بيني و غيرقابل كنترل بوده است. پيروزي در هيچ جنگي آسان نيست و نبايد به گفته‌هاي جنگسالاران در اين زمينه اعتماد كرد.
هر چند وزير امور خارجه امريكا در گفت‌وگو با سران امارات و عربستان از عدم تمايل كشورش به آغاز يك جنگ جديد سخن مي‌گويد، اما خطر آغاز يك زدوخورد پيش‌بيني نشده يا اتفاقي به دليل اشتباه طرفين وجود دارد.
در شرايط كنوني، تأمين هزينه‌هاي اين رؤيارويي بر دوش رهبران امارات عربي متحده و عربستان است و آنان كم و بيش از ريسك اقدامات خود آگاه هستند. زندگي در سواحل خليج‌فارس با تأمين آب پاك پيوند خورده است. تابستان داغ ۲۰۱۹ ميلادي ممكن است با اتفاقات مختلفي همراه باشد، اما راهكارهاي ديپلماتيك معمولاً كم‌هزينه‌ترين و اثربخش‌ترين راه‌حل‌ها هستند.
شما می توانید مطالب و تصاویر خود را به آدرس زیر ارسال فرمایید.
bultannews@gmail.com
