رمضان به سبک تاجیک ها

به گزارش بولتن نیوز، سه شنبه گذشته 10 (اردیبهشت) شورای علمای مرکز اسلامی تاجیکستان با کمک آکادمی علوم اخترفیزیک این کشور، مطابق با معیار پیش بینی 'یالوپ' برای رویت پذیری هلال ماه رمضان، ششم ماه مه (16 اردیبهشت) را به عنوان روز اول ماه مبارک رمضان اعلام کرد.
امسال نیز از زمان استقلال کشورشان در سال 1370 از اتحاد جماهیر شوروی و بازگشت به فرهنگ و آداب و سنت های اسلامی به ویژه ماه مبارک رمضان، رسما این ماه و ارزش های معنوی آنرا پاس می دارند.
اسلام نقش عمده‌ای را در مناسبات اجتماعی این کشور بازی می‌کند و هویت ایدئولوژیکی جمعیت این کشور با با هویت ملی ایرانی (به ویژه عصر سامانان این کشور) آنها همگرایی دارد از این رو این در هم آمیختگی فرهنگ ملی و دینی موجب شده است که ماه رمضان در این دیار، به ماه دوستی، محبت، عشق، صفا و کمک به همنوعان شهرت یابد.
در تاجیکستان با فرارسیدن ماه مبارک رمضان چهره زندگی اجتماعی در این کشور تغییرات قابل توجهی می‌کند و مردم آن با شرکت در مراسم های مختلف عبادی و اجتماعی این ماه ‌را گرامی می‌دارند.
معمولا شورای علما یا مفتیان دینی این کشور است که آغاز ماه مبارک رمضان را اعلام عمومی رسمی می کند و در عین حال دستورات شرعی لازم در این خصوص از جمله تعیین میزان کفاره، فطریه را اعلام عمومی می کند، اما مردم این کشور طبق قانون اساسی آن، فعالیت‌های دینی خود را آزادانه به سبک و سیاق خودشان برگزار می کنند.
البته رعایت این نوع مراسم و مناسک ویژه خاص رمضان مختص تاجیک های ساکن در جمهوری تاجیکستان نیست بلکه همه اتباع تاجیک از جمله آنهایی که در ازبکستان در شهرهای سمرقند و بخارا ساکن هستند و یا آنهایی که به کشورهای دیگر جهان مهاجرت کرده و یا مامور هستند نیز رعایت می شود.
در تاجیکستان، رمضان از آداب خاصی برخوردار است، بنابراین ملت نزدیک به 9 میلیون نفری این کشور که بیش از 95 درصد از آنها را مسلمانان تشکیل می‌دهند با حضور پرشور در مساجد، کنار گذاشتن کدورت های گذشته، بخشش یکدیگر، آشتی کردن و سر زدن به نزدیکان، عیادت بیماران، هدیه دادن به خویشاوندان و همسایگان سعی می کنند رسم های مخصوص این ماه را در میان خود پاس بدارند.
مسلمانان تاجیکستان علاوه بر روزه ‌داری در این ماه، به تلاوت قرآن و انجام سایر اعمال عبادی می‌پردازند؛ غیر از زکات برخی از روزه داران خیرات خود را در قالب وجوه نقد، مواد غذایی و پوشاک به مساجد محل اهدا می‌کنند و آنها را در روز عید فطر با نظارت خطیب مسجد بین نیازمندان توزیع می‌کنند.
بنابراین، آنها در این ماه با دادن زکات و دستگیری افراد نیازمند سعی می‌کنند به فقرای اطراف خود در این ماه یاری برسانند.
همچنین در ایام این ماه مبارک، در تمامی مساجد و مراکز دینی مناطق تاجیکستان نماز جماعت، جلسات قرآنی و آموزش دینی برگزار می شود که شورای مفتیان این کشور به عنوان عالی ترین نهاد مذهبی این کشور در اجرای برنامه ها همکاری می کند.
بیدار شدن در وقت سحر و سحری‌خوردن نیز در جمهوری تاجیکستان، به‌ویژه در روستاهای آن برای خود آداب و ویژگی‌های خاصی دارد، از جمله گاهی آنان با صدای ضربه همسایه بر دیوار خانه و یا در منزل شان برای سحری از خواب بیدار می‌شوند.
جمله 'رمضان مبارک' تا آخر این ماه بین تاجیکان رد و بدل می‌شود و آیین موسوم به 'رب من' از معروف‌ترین و رایج‌ترین شعائر تاجیکان در این ماه است که تا حد زیادی توانسته در 80 سال حاکمیت کمونیست ها که مخالف هرگونه شعائر دینی بودند، سنت‌های رمضان را حفظ کند.
البته برگزاری این مراسم 'رب من' خوانی در گذشته در تمام مناطق فارس زبان آسیای مرکزی نظیر بخارا، سمرقند، خجند، پنجکنت، اوراتپه، قشقه دریا، سرخان، حصار، قراتگین، درواز، ختلان و بدخشان با تفاوت های لهجه‌ای وجود داشت.
اگرچه برگزاری این سنت دیرین اکنون در شهر دوشنبه پایتخت تاجیکستان کمتر به چشم می‌خورد، اما در روستا‌ها و مناطق کوهستانی آن همچنان پا برجاست.
در واقع مراسم رب من خوانی بعد از ضیافت افطار برگزار می‌شود و کودکان در گروه‌های چند نفره با یک سرگروه که صدای بهتری دارد در کوچه‌ها به راه می‌افتند و به در خانه‌ها می‌روند.
کودکان پس از گفتن تبریک ماه رمضان به صاحب خانه، بطور همزمان شروع به همخوانی اشعار 'رب من' با مضمون حمد و سپاس خدا و طلب بخشش و برکت از درگاه او می‌کنند و صاحب خانه نیز به آن‌ها هدیه می‌دهد.
جامعه‌شناسان تاجیک معتقدند سرودن و خواندن اشعار رمضانی تلاش سرایندگان و خوانندگان برای حفظ آیین‌های اسلامی و ترویج دین اسلام در شکل مردم پسند در گذشته بوده است.

** اقامه نماز 'تراویح'
اقامه نماز بسیار مهم 'تراویح' از جمله آداب اصلی هر شب ماه مبارک رمضان در همه مساجد اهل سنت تاجیکستان و یا در خانه‌ها این کشور است که عمدتا به صورت گروهی اقامه می‌شود.
نماز تراویح 20 رکعت است و پس از هر دو رکعت سلام داده می‌شود، اما پس از هر چهار رکعت استراحت (ترویحه) انجام می‌شود و از این رو آنرا نماز تراویح می نامند. در واقع، ترویحه، وقفه کوتاهی است که از آن برای خواندن دعا یا اذکار استفاده می شود.
در بیشتر بیش از 4 هزار مساجد این کشور، هر شب هنگام بجا آوردن نماز تراویح، یک جزء قرآن مجید نیز قرائت می‌شود تا نمازگزاران بتوانند تا پایان ماه مبارک، قرآن را ختم کنند.
حافظان قرآن مجید که وظیفه قرائت آیات قرآن در نماز تراویح را دارند و نماز به امامت آنان برگزار می‌شود، ‌گاه یک یا دو ماه پیش از ماه رمضان به اصطلاح تاجیکان 'چله' می‌نشینند و محفوظات خود را دوره می‌کنند.
مردم مومن این کشور قبل از افطار در مساجد قرآن کریم تلاوت می‌کنند و بعد از اقامه نماز مغرب سر سفرهای ضیافت افطار می‌روند، سفره افطاری که با غذاهای انرژی زای مخصوص این ماه هم برای صاحبان سفره و هم برای میهمانان آن آذین شده است.

** افطاری دادن با غذاهای مختلف خاص رمضان
افطاری دادن در بین تاجیکان بسیار رواج دارد و پذیرایی از میهمانان و اطعام مستمندان در این ماه الهی سنت حسنه‌ای است که تاجیکان آن را از نیاکان خود به ارث برده‌اند.
شهروندان مسلمان این کشور روزه شان را سر این سفره افطاری ابتدا با آب، خرما و نمک باز می‌کنند.
آنها مانند سایر مردم منطقه در تزیین سفره افطار که آنرا 'دسترخوان' می نامند و سفره سحر از خود سلیقه زیادی به خرج می‌دهند و کدبانوهای خانواده‌ها سفره‌های افطاری که پس از نماز مغرب گسترده می‌شود با انواع غذاهای سنتی محلی از جمله 'آش پلو'، انواع ' سوپ'، 'شوربا'، 'قروت‌آب'، 'شکرآب'، 'سمبوسه' و 'منتو' که از غذاهای محلی آنها است، تزیین‌می‌کنند.
مومنان روزه دار با سخاوت و حتی آنهایی که به دلایل خاص نمی توانند در این ماه روزه بگیرند، سعی می کنند با طبخ انواع خوراکی‌ها، حلوا و شیرینی‌ها اعم از نان، شیرینی، آجیل و میوه و غذاهای گرم برای پذیرایی از میهمانان روزه‌دار خود پذیرایی ‌کنند.
تنوع غذایی در سفره افطاری خانواده تاجیک به حدی است که هر تازه واردی به شدت تحت تاثیر میهمان نوازی تاجیکان قرار می‌گیرد.
پختن نوعی نان محلی نیز در ماه رمضان در بین خانواده‌های روستایی رواج فراوان دارد. این نان علاوه بر مصرف در سر سفره خانواده‌ها، به نیت نذری و هدیه به همدیگر نیز داده می‌شود.

** افطاری در خیمه رمضان
از نمونه نحوه پذیرایی از میهمانان افطاری در این ماه مبارک، می توان به برپایی 'چادر یا خیمه رمضان' در این کشور اشاره کرد که معمولا نهادهای دینی رسمی سعی می کنند با برپایی آن و به واسطه برنامه های فرهنگی و آزمون هایی درباره آداب و رسوم اقوام مختلف تاجیک، از مهمانان خود در میادین شهرها با غذاهای سنتی پذیرایی کنند.
شرکت کنندگان مسلمان و حتی غیرمسلمانان می توانند در این خیمه ها با آداب و رسوم کشورهای اسلامی در ماه رمضان، غذای مردمان این کشورها و هنر حفظ و قرائت قرآن کریم آشنا شوند.
کمک به نیازمندان، تامین مواد غذایی آنها و اقدام های سازمان یافته برای جمع آوری کمک های مالی مردمی با پشتیبانی شخصیت های دینی و همچنین افراد دارای توان مالی نیز از دیگر اقدام هایی است که هر ساله در ماه رمضان از سوی نهادهای دینی رسمی در برخی نقاط کشور و به ویژه در نمایندگی های سیاسی و فرهنگی تاجیکستان در سراسر جهان اجرا می شود.
برگزار کنندگان چین مراسمی در خارج از کشور که معمولا دیپلمات های این کشور هستند، معمولا در زمان برپایی خیمه رمضان سعی می کنند از شخصیت های سیاسی، نمایندگان مجالس، نماینگان اقلیت های دینی، سفیران و نمایندگان کشورهای خارجی محل ماموریت خود دعوت کنند تا به عنوان بارزترین نمونه وحدت اسلامی با حضور پیروان مذاهب مختلف، در این ضیافت افطاری شرکت کنند.

** برگزاری شب قدر و مراسم عید سعید فطر
شب قدر و شب بیست و هفتم ماه رمضان که به عقیده مسلمانان تاجیک در این شب قران نازل شده است از جایگاه خاصی در این کشور برخوردار است.
مردم مسلمان تاجیکستان همچنین عید فطر را از بزرگ‌ترین اعیاد خود می‌دانند و در این روز به دیدار همدیگر شتافته و عید را تبریک گفته و از خداوند منان طلب قبولی طاعات و عبادات ماه رمضان را می‌کنند.
آنها همچنین زکات فطر را به افراد نیازمند، خویشاوندان فقیر خود توزیع می‌کنند.
آراستن سفره ویژه عید و طبخ 'حلوای سرخ' و 'حلوای سفید' در عید فطر در سراسر تاجیکستان مرسوم است.