زنان، قربانی اصلی خشونت‌های کلامی آنلاین

گروه اجتماعی: زنان بیشتر از مردان در فضای مجازی قربانی خشونت‌های کلامی و فحاشی می‌شوند. حتی آنجا که قرار است مردی هدف فحاشی و هتاکی قرار بگیرد باز هم این زن خانواده است که قربانی فحاشی می‌شود. انگار فحاشی به زنان در فضای مجازی به امری عادی تبدیل شده است. اتفاقی که از نظر دکتر «اکبر نصراللهی»، استاد ارتباطات عجیب نیست، چراکه وقتی خشونت علیه زنان در زندگی واقعی بیشتر از مردان است و این زنان هستند که همواره در صف اول قربانیان خشونت قرار می‌گیرند از این رو، طبیعی به نظر می‌رسد که خشونت علیه آنها در فضای آنلاین هم نسبت به مردان بیشتر باشد. با این کارشناس درباره دلایل فحاشی در فضای مجازی و چرایی خشونت علیه زنان به گفت‌و‌گو نشستیم که می‌خوانید.

به‌نظر می‌رسد آزادی و نبود محدودیت در فضای مجازی باعث شده کاربران بدون هیچ قید و‌بندی در آن فعالیت کنند. به‌طوری که این موضوع در حال همه گیر شدن در جامعه است. شما این موضوع راچطور تحلیل می‌کنید؟

به گزارش بولتن نیوز به نقل از روزنامه ایران، خشونت در فضای مجازی، موضوع تازه‌ای نیست و همزمان با به‌وجود آمدن شبکه‌های اجتماعی و اپلیکیشن‌های موبایل آغاز شده است. البته خشونت‌های آنلاین در امتداد خشونت‌های دنیای واقعی بروز پیدا کرده‌اند و نمی‌توان آن را جدا از واقعیت دانست. هرچند این فضا فرصت جدیدی را فراهم کرده تا افراد آسان‌تر و راحت‌تر بدون اینکه هویت خود را فاش کنند و ترسی از پیگیری قانونی احتمالی داشته باشند دست به خشونت بزنند. یکی دیگر از ویژگی‌های این فضا هم این است که محتوای خشونت‌آمیز را براحتی می‌توان در آن به اشتراک گذاشت که این کار باعث بازتولید و تکثیر خشونت می‌شود. به همین علت، فراگیر شدن خشونت‌های آنلاین در اثر نبود قید و بند این فضا را نمی‌توان کتمان کرد. بر همین اساس هر روز شاهد خشونت‌های کلامی و رفتاری زیادی در این فضا هستیم. همچنین، بررسی‌ها نشان می‌دهد کسانی که دست به خشونت‌های آنلاین می‌زنند بیشتر تمایل دارند به مخالفان سیاسی و جنس مخالف خود فحاشی کنند. در این میان، زنان بیشتر از مردان در معرض این آسیب‌ها قرار دارند. خشونت در فضای مجازی علت‌های مختلف فردی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی دارد و ممکن است با پررنگ شدن چالش‌ها در هر یک از حوزه‌های مذکور، خشونت در فضای مجازی را گسترش دهد. کم توجهی به آموزه‌های اخلاقی، پیگرد‌های قانونی طولانی و پرهزینه، رفتار خانواده‌ها، رسانه‌ها و مسئولان در قبال مخالفان، حس مخفی ماندن هویت و شناسایی نشدن، بی‌تأثیر بودن فاصله مکانی و دور یا نزدیک بودن فرستنده و گیرنده پیام یا به عبارت دقیق‌تر بی‌زمانی و بی‌مکانی از علل مهم افزایش میزان و اثرگذاری خشونت‌های آنلاین بر خشونت در دنیای واقعی است.

در صحبت‌هایتان اشاره کردید که خشونت‌های فضای مجازی در امتداد دنیای واقعی ایجاد می‌شوند، آیا تأثیر مخرب این فضا هم مشابه واقعیت است و اینکه چرا زنان بیشتر در معرض خشونت هستند؟

به‌نظر می‌رسد تعداد خشونت‌های آنلاین طی سال‌های اخیر به دلایلی که بخش زیادی از آن به شرایط کشور و جامعه بر می‌گردد بیشتر شده است. با اینکه گفته می‌شود این خشونت‌ها از دنیای واقعی به فضای مجازی رسیده‌اند اما اثر مخرب آنها چندین برابر بیشتر از واقعیت است. به‌طوری که اثر یک خشونت آنلاین می‌تواند تا هفته‌ها و ماه‌ها ادامه داشته باشد و معمولاً پیامدهای آن را به سختی می‌توان کنترل کرد. به همین علت تأثیر، شدت و تعداد خشونت‌های آنلاین بسیار بیشتر از خشونت‌های دیگر است. یکی دیگر از مهم‌ترین ویژگی‌های این خشونت‌ها پاک نشدن‌شان از آرشیو فضای مجازی است. به همین دلیل حتی با گذر زمان هم براحتی همه می‌توانند دوباره به آن دسترسی پیدا کنند. بر‌همین اساس، خشونت‌های آنلاین بسیار هزینه ساز‌تر از ناهنجاری‌هایی هستند که در محل کار، خیابان و... اتفاق می‌افتد. البته این خشونت‌ها زنان را بیشتر از مردان تهدید می‌کنند. همچنین، در مورد چرایی افزایش خشونت علیه زنان در فضای مجازی هم دلایل زیادی را می‌توان نام برد. نخست اینکه زنان نسبت به مردان از قدرت جسمی کمتری برخوردارند و دوم اینکه کمتر در ساختار قدرت‌های اجتماعی نسبت به مردان حضور دارند. در عین حال البته، به طور طبیعی حجم خشونت علیه زنان نسبت به مردان در همه جای دنیا بیشتر است. به همین خاطر عجیب نیست که حجم فحاشی در این فضا نسبت به زنان بیشتر باشد. حتی در پژوهشی که به تازگی مطالعه می‌کردم عنوان شده بود با اینکه خشونت علیه زنان در کشور‌های آسیایی بیشتر است با وجود این تعداد کمپین‌ها علیه خشونت زنان در کشور‌های غربی بیشتر از کشورهای آسیایی است.

این روزها شاهد این هستیم که نسبت به برخی از سلبریتی‌ها در فضای مجازی فحاشی‌های گسترده‌ای شکل می‌گیرد. به نظرتان دلایل این موضوع چه مسائلی است و چرا برخی تصور می‌کنند همه چیز را می‌توانند با فحش حل کنند؟

در برخی از موارد این خود سلبیریتی‌ها هستند که زمینه را برای فحاشی علیه خود فراهم می‌کنند. به‌همین علت می‌توان با صراحت اعلام کرد که گاه خود آنها با تحریک احساسات مردم باعث فحاشی‌ها علیه خود می‌شود. آنها در خیلی از موارد نسنجیده عمل می‌کنند و بدون اینکه وضعیت مردم محروم و فقر مردم را درک کنند در فضای مجازی خود تصویر موتور یا ماشین چند صد میلیونی یا جشن‌های لاکچری خود را منتشر می‌کنند. خب در اینجا طبیعی است که عمل نکردن در جهت ساختارهای اجتماعی باعث بروز خشونت و فحاشی علیه آنها می‌شود. در این زمان تنها کافی است آنها شرایط اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی مردم را در نظر داشته باشند و کمی محتاط‌‌ تر عمل کنند تا از بروز این اتفاقات جلوگیری شود.

با اینکه رسانه ابزاری برای بیان دیدگاه و تبادل اطلاعات است اما به نظر می‌رسد در ایران این ابزار به وسیله‌ای برای ناهنجاری و خشونت تبدیل شده است. آیا این موضوع را تأیید می‌کنید؟

رسانه‌ها وظایف مختلفی از جمله اطلاع رسانی، سرگرمی و فرهنگ‌سازی را دنبال می‌کنند. یکی از دلایلی که باعث هجوم و به نوعی شیفتگی مردم به فضای مجازی در سال‌های اولیه ورود آن به ایران شد همین رسانه‌های داخلی و رسمی بودند. آنها چون به وظایف خود بدرستی عمل نکردند، کشور با جمعیت زیادی مواجه شد که به سمت استفاده از شبکه‌های اجتماعی رفتند بدون اینکه آموزشی درباره استفاده درست از آن دیده باشند. ما حتی به آنها نیاموختیم که چطور و چه محتوایی را در این شبکه‌ها منتشر کنند و حضور مؤثر داشته باشند. به همین دلیل نمی‌توان به طور مطلق اعلام کرد که رسانه‌های مجازی نقش اطلاع‌رسانی و ارتباطی خود را از دست داده‌اند. خشونت و فحاشی تنها بخشی از این فضاست که به علت ضعیف عمل کردن رسانه‌های رسمی اتفاق افتاده است اما این فضا هنوز نقاط مثبت زیادی در کنار نقاط منفی خود دارد.

چه راهکاری برای بهبود این اوضاع پیشنهاد می‌کنید؟ با توجه به اینکه میزان توهین و هتاکی نشان می‌دهد که اخلاقیات در جامعه افول کرده و این وضعیت به فضای مجازی منتقل شده است.

ضعف اصلی در این زمینه ورود دیرهنگام و ناکافی و غیرتخصصی رسانه‌ها در نبود آموزش و فرهنگ‌سازی لازم برای چگونگی استفاده از این فضاست. در حال حاضر براحتی گوشی‌های هوشمند در اختیار کودکان و نوجوانان قرار می‌گیرد، بدون اینکه آموزش کافی‌ در این خصوص به آنها در خانواده و مدارس داده شود. به همین علت، برای مواجهه با خشونت در فضای مجازی لازم است آموزش و فرهنگ‌سازی در سطوح مختلف بویژه خانواده و مدارس دنبال شود تا جامعه به بلوغ کافی برسد. همچنین توجه به بهداشت روانی مردم، بالا بردن آستانه تحمل مردم در قبال حرف‌های مخالفان، تدوین قوانین در این زمینه و پیگیری فوری و کم هزینه به شکایت‌های افرادی که در فضای مجازی در معرض خشونت قرار گرفتند از دیگر راه‌های مقابله با افزایش این پدیده است.