برای دل جلادهنده ای غیر آن نیست

به گزارش خبرنگار بولتن نیوز، در مطلب روز 23 اردیبهشت به آیه 106 سوره عنکبوت پرداخته شده و در آن آمده است: 

 

إِنَّ في‏ هذا لَبَلاغاً لِقَوْمٍ عابِدينَ
سوره انبیاء (21) آیه 106  

ترجمه
همانا در این، حتما برای جماعت پرستشگران، رساننده‌ای [به مقصد] خواهد بود.

 

معانی لغات
«بلاغ»
ماده «بلغ» در اصل به معنای وصول [= رسیدن] به چیزی (معجم مقاييس اللغة، ج‏1، ص301) و بلکه، به پایان مقصد و منتهای کاری رسیدن است. برخی معتقدند که این ماده در مورد مشرف شدن [نزدیک شدن] بر پایان کار هم به کار می رود (مفردات ألفاظ القرآن، ص144)؛ اما عده ای با این سخن مخالفت کرده، و معتقدند اساسا تفاوت اصلی این ماده با ماده «وصل» در این است که در «بلغ» باید به نهایی ترین حد شیء برسد (التحقيق فى كلمات القرآن الكريم، ج‏1، ص361) و «ابلاغ» اقتضای شدیدتری برای «رسیدن» دارد؛ تا حدی که برخی گفته اند ابلاغ همان مرحله نهایی رسیدن شیء به انتهاست و تعبیر «ثُمَّ أَبْلِغْهُ مَأْمَنَهُ، توبه/6) از همین باب است. (الفروق فى اللغة، ص56)
کلمه «بَلَاغ» گاه به معنای «تبليغ» (رساندن چیزی و مطلبی به دیگران) به کار می رود ( هذا بَلاغٌ لِلنَّاسِ‏، إبراهيم/52 ؛ فَإِنَّما عَلَيْكَ الْبَلاغُ وَ عَلَيْنَا الْحِسابُ‏، رعد/40)
و گاه آن را به معنای «کفایت» دانسته اند مانند همین آیه «إِنَّ فِي هذا لَبَلاغاً لِقَوْمٍ عابِدِينَ‏، أنبياء/106) (همان، ص144؛ مجمع البیان، ج7، ص107)
پس ماده «بلغ» به ماده «وصل» (وصول، رسیدن) و ماده «ادی» (اداء، ادا کردن) نزدیک است. تفاوتش با ماده وصل بیان شد؛ تفاوت ابلاغ با ادا کردن هم در این است که در «ادا» کردن تاکید بر این است که مطلب آن گونه که سزاوار است برسد، اما در «ابلاغ» رساندن چیزی است که در آن نوعی فهماندن هم در کار باشد، و «بلاغت» هم از همین ماده است و به معنای «رساندن معنا به نفس است در بهترین صورت ممکن» (الفروق فى اللغة، ص56)
در قرآن کریم کلمه «بلاغ» 15 بار و ماده «بلغ» با تمامی مشتقاتش جمعا 77 بار آمده است که عمده استعمالات آن به صورت فعل بوده (در باب ثلاثی مجرد و وزن «بَلَغَ یَبلُغ» و نیز در حالت ثلاثی مزید باب های افعال و تفعیل و مفاعله) بوده است و البته به صورت اسم فاعل (بالغ، بالغه؛ 8 مورد) و اسم مکان «مبلغ: محل بلوغ، محل رسیدن» (ذلِكَ مَبْلَغُهُمْ مِنَ الْعِلْمِ؛ نجم/30) و صیغه مبالغه (بلیغ: قَوْلاً بَليغاً؛ نساء/73) هم به کار رفته است.

لبَلاغاً = لام تاکید + بلاغ

 

حدیث
1) از امام باقر ع درباره آیه «و به تحقیق، در زبور بعد از ذکر نوشتیم که همانا زمین را به ارث خواهند برد بندگان شایسته‌ام» سوال شد. فرمودند : آنها [=بندگان شایسته] ماییم.
سپس در مورد آیه بعدی (همانا در این، حتما رساننده‌ای خواهد بود برای قومی عابد) سوال شد؛ فرمود: آنها [= قومی عابد] شیعیان مایند.
تأويل الآيات الظاهرة في فضائل العترة الطاهرة، ص326

2) از امام سجادع روایت شده است: دنیا بر دو قسم است: دنیای بلاغ [ = حق و حقیقت را به تو می رساند و برایت واضح می کند که نباید دل به دنیا ببندی] و دنیای ملعون [ = آنچه تو را می فریبد و به خود مشغول می دارد.]
الكافي، ج‏2، ص131

3) امیرالمومنین ع در فرازی از یکی از خطبه های خود فرمودند:و همانا خداوند سبحان هیچکس را با چیزی مثل این قرآن موعظه نکرده است؛ که همانا ریسمان محکم الهی است و وسیله امین و مورد اعتماد او؛ و در آن است بهار دلها و چشمه های علم؛ و برای دل جلادهنده ای غیر آن نیست، با اینکه تذکرگیرندگان رفتند و فراموش کاران و کسانی که خود را به فراموشی می زنند ماندند.
نهج البلاغه، خطبه176

تدبر
1️⃣ مقصود از «بلاغ» چیست؟
الف. به معنای «کفایت» است (المیزان، ج7، ص107) ؛ یعنی هرکس که بخواهد راه بندگی خدا را در پیش گیرد، در این مطالبی که خدا فروفرستاده، آنچه مورد نیاز اوست و کار او را کفایت می‌کند آمده است.
ب. به معنای «رساندن به مطلوب» (بلوغ البغية) است  (المیزان، ج7، ص107)؛ یعنی این تعالیمی که بیان شد، عین رساندن انسانهای اهل عمل به مطلوب است.
ج. به معنای خود «بلوغ» [= رساندن] است (المیزان، ج7، ص107)؛ یعنی در بیان این معارف، رساندن حقیقت به آنان که اهل عمل و عبادتند حاصل می‌شود.
د. به معنای «ابلاغ» است؛ یعنی آن مطالبی که گفته شد، برای آن است که به گوش مردمی که می‌خواهند مسیر بندگی خدا را در پیش گیرند، برسد و آنها تکلیف خود را بدانند.

2️⃣ مقصود از «هذا» (این چیزی که بلاغ و رساننده مطلب مهمی برای مردم است)، چیست؟
الف. آیات قبلی‌ سوره عنکبوت است که درباره بهشت و جهنم بوده است؛ یعنی در آنچه از وضعیت بهشت و جهنم برایتان بیان کردیم، کافی است که انسان را به حق برساند. (مجمع‌البیان، ج7، ص107)
ب. کل قرآن (مجمع‌البیان، ج7، ص107)؛ یعنی قرآن، آن چیزی است که قرار بوده به دست مردم برسد و کسی که این را جدی بگیرد، همه آنچه برای هدایت نیاز دارد به او می‌رسد.
ج. کل مضامین این سوره؛ یعنی آنچه در این سوره بیان شد که ربوبیت انسان تنها به دست خداست و باید خدا را از راه نبوت پرستید و آماده روز حساب شد و جزای مومنان و کافران چنین و چنان است، کافی است برای کسی که اهل عبادت و عمل است و با آن به غایت مقصود می‌رسد. (المیزان، ج14، ص331)
د. مضمون آیه قبلی؛ یعنی مساله مهدویت و اینکه صالحان جهان را به ارث خواهند برد، رساننده عبادت‌پیشگان به خواسته‌های اصلی‌شان است.

3️⃣ چرا نفرمود «بلاغاً للناس»؛ و فرمود «بلاغا لقوم عابدین»؟
الف. درست است که قرآن، حقیقت را برای همه انسانها عرضه و ابلاغ کرده است؛ اما در این میان کسانی از این ابلاغ، استفاده می‌کنند و به بلوغ و نهایت مقصود می‌رسند که خود را در مسیر بندگی خدا قرار داده باشند.
ب. بلاغ، یعنی «رساننده» (نکات ترجمه   https://t.me/YekAaye/5147)؛ و رساندن همواره متناسب با چیزی است که قرار است رسانده شود. رساندن برق، غیر از رساندن نامه است؛ و رساندن بیمار به پزشک؛ غیر از رساندن کاسب به محل کارش است. در واقع، خدا می‌خواهد نشان دهد که قرآن که «رساننده» چه کسانی است، چه کسانی را به کجا می‌رساند، و آیا به درد هر هدف و هر رسیدنی می‌خورد؟!
ج. «بلاغ» به معنای «کفایت» هم هست (نکات ترجمه  https://t.me/YekAaye/5147)؛ با این تعبیر چه‌بسا می‌خواهد نشان دهد که قرآن کسانی را کفایت می‌کند که بنده خدا باشند. تا بندگی خدا در ما نباشد، ممکن است بتوانیم از قرآن در مواردی استفاده کنیم؛ اما ‌این قرآن ما را کفایت نخواهد کرد.

4️⃣ چرا نفرمود «بَلاغاً لِلعابِدينَ» و فرمود «بَلاغاً لِقَوْمٍ عابِدينَ»؟
علی‌القاعده این نوع تعبیر، دلالتی بر وحدت جمعی آنها دارد: ‌صرفا «عابد» بودن تک‌تک آنها موجب نمی‌شود که این بلاغ برای آنها (به هریک از معانی مذکور در تدبر1  https://t.me/YekAaye/5153) حاصل شود؛ بلکه آنها باید به نحو جمعی و به عنوان «یک قوم» خداپرست شوند.
در این صورت، این معنا بیش از همه سازگار است که «هذا» را مربوط به آیه قبل و مساله مهدویت بدانیم (تدبر2، بند د  https://t.me/YekAaye/5154)؛ یعنی برای اینکه مهدویت رخ دهد و صالحان وارث زمین شوند، باید «قوم خداپرست»ی پیدا شود، نه فقط افراد خداپرستی مستقل از همدیگر.
شاید به این جهت است که در روایات انتظار بر تعبیر «امت» تاکید شده است، چنانکه پیامبر اکرم ص فرموده‌اند: أَفْضَلُ أَعْمَالِ «أُمَّتِي» انْتِظَارُ الْفَرَجِ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ. (كمال الدين و تمام النعمة، ج‏2، ص644)
در سه شب گذشته، به مناسبت نیمه‌شعبان، در حسینیه جهرمی‌ها در بندرعباس بحثی در شرح حدیث فوق داشتم که مخصوصا در شب سوم، محور بحث همین کلمه «امت» بود و می‌توانید فایلهای صوتی آن را با مراجعه به لینک زیر دریافت کنید.