قیامت؛ همه با خدا قرار می یابند

إِلی‏ رَبِّكَ يَوْمَئِذٍ الْمُسْتَقَرُّ
سوره قیامت (75) آیه 12

ترجمه
سوی پروردگار توست در آن روز جای قرار.
«الی ربک» جار و مجرور و در مقام خبر است که در روال عادی باید بعد از مبتدا (المستقر) ‌بیاید؛ چون قبلش آمده، دلالت بر حصر می‌کند؛ یعنی: مستقری [= قرارگاهی] جز به سوی پرورگارت نیست. (المیزان، ج10، ص105)
«الْمُسْتَقَرُّ»
1) امام سجاد ع دعای 21 صحیفه سجادیه را با این عبارات شروع می‌کنند: خدایا ! ای کفایت کننده فرد ناتوان! و نگهدارنده از امر ترسناک! گناهانم مرا تنها ساخته و همدمی برایم نمانده، و در مقابل خشم تو ناتوان گشته‌ام و یاوری ندارم، و بر ترس از دیدار تو مشرف گشته‌ام و آرام‌بخشی برای وحشتم نیست؛ اگر تو مرا به ترس انداخته باشی، چه کسی [می‌تواند] مرا از تو ايمنى بخشد؟ و اگر تو بى‌كس و تنهایم کنی، چه کسی [می‌تواند] یاریم کند؟ و اگر تو مرا به ناتوانی کشانده باشی، چه كسى [می‌تواند] مرا توانايى بخشد؟
خدایا ! جز پروردگار پرورده را کس پناه ندهد؛ وجز چیره، چیره‌شده را ایمنی نبخشد و جز جوينده، گريخته را يارى نرساند؛ و، خدایا ! تمام این اسباب به دست توست، و راه فرار و گریزگاه هم تنها به سوی توست؛ پس بر حضرت محمد و آل او درود فرست و فرار مرا پناهی ده و خواسته مرا برآور! ...
الصحيفة السجادية، دعاء21

نکته
با توجه به عنوان دعا (دعای ایشان هنگامی که امری غمگینش می‌کرد و گناهان دلمشغولش می‌داشت) شاید مناسب باشد وقت‌هایی که انسان «دلش می‌گیرد» به این دعا پناه ببرد.

2) در فرازی از دعای امیرالمومنین ع که به «دعای کمیل» مشهور شده، آمده است: خدایا از تو می‌خواهم خواستن کسی که نیازمندیش شدت یافته و در هنگام سختی‌ها حاجتش را به تو عرضه می‌دارد و بدانچه نزد توست رغبت دارد؛
خدایا سلطنت تو عظیم است، و مکانت رفیع، و مکرت مخفی، و امرت آشکار، و خشمت چیره، و قدرتت جاری، و فرار از حکومت تو ممکن نیست...
مصباح المتهجد و سلاح المتعبد، ج‏2، ص845

3) علی، برادر دعبل خزاعی (شاعر معروف اهل بیت) وقتی در طوس خدمت امام رضا ع رسیده بود، احادیثی را از زبان مبارک ایشان شنیده و نقل کرده است. از جمله اینکه امام رضا ع از پدرانشان از امام سجاد ع روایت کرده‌اند که:
وقتی ابن ملجم بر فرق مبارک امیرالمومنین ع ضربه‌ای وارد کرد و امام را به خانه‌شان بردند، لبابه در کنار سر و ام‌کلثوم در کنار پای ایشان نشستند. چون ایشان چشم گشودند و نگاهشان به آن دو افتاد، فرمودند:
 «رفیق اعلی» بهترین جایگاه و نیکوترین استراحتگاه است؛ در مقابل یک ضربه، فقط یک ضربه بزنید و یا اگر خواستید عفو کنید!
سپس از هوش رفتند و دوباره که به هوش آمده، فرمودند: پیامبر خدا ص را دیدم که سه بار به من دستور داد آخر شب به خدمتشان بشتابم.
الأمالي (للطوسي)، ص365

تدبر
1️⃣  در قیامت معلوم می‌شود که «مستقر» تنها به سوی پروردگار است.
منظور از «مستقر»‌ چیست؟
الف. مستقر (قرارگاه) به معنای «منتهی» (نهایت کار) است؛ یعنی نهایت کار همگان به خدا برمی‌گردد و تنها حکم خدا در مورد همه روا خواهد بود. (قتاده، به نقل از مجمع‌البیان، ج10، ص598)؛ و بدین‌سان، مفاد این آیه، مشابه مضمون آیه «كُلُّ شَيْ‏ءٍ هالِكٌ إِلَّا وَجْهَهُ لَهُ الْحُكْمُ وَ إِلَيْهِ تُرْجَعُونَ» (قصص/88) می‌باشد. (المیزان، ج20، ص106)
ب. مستقر به معنای مکانی است که مومن و کافر در آن قرار می‌گیرند؛ و این به خدا مربوط می‌شود نه به بندگان. (به نقل از مجمع‌البیان، ج10، ص598)
به تعبیر دیگر، آنچه اقتضای سعادت و شقاوت نهایی انسان است تا در بهشت یا جهنم مستقر شود، تعیین‌اش برعهده خداست؛ شبیه مضمون آیه «يُعَذِّبُ مَنْ يَشاءُ وَ يَغْفِرُ لِمَنْ يَشاءُ» (مائده/40)، و خداست که خوبان را به بهشت و مجرمان را به جهنم می‌فرستد. (المیزان، ج20، ص106)
ج. «مستقر» ‌به معنای مرجع (بازگشتگاه) و آخرین موقف حرکت وجودی انسان است (ابن‌مسعود، به نقل از مجمع‌البیان، ج10، ص598)
توضیح مطلب این است که انسان طبق آیاتی مانند «يا أَيُّهَا الْإِنْسانُ إِنَّكَ كادِحٌ إِلى‏ رَبِّكَ كَدْحاً فَمُلاقِيهِ» (انشقاق/6) و «إِنَّ إِلى‏ رَبِّكَ الرُّجْعى‏» (علق/8) و «وَ أَنَّ إِلى‏ رَبِّكَ الْمُنْتَهى‏» (نجم/42) در حال سیر به سوی خداوند متعال است و او را ملاقات می‌کند و کارش به او ختم می‌شود و هیچ چیزی مانع و حاجب بین او و خدایش نخواهد بود و آنچه هم که در برخی آیات اشاره شده که «كَلَّا بَلْ رانَ عَلى‏ قُلُوبِهِمْ ما كانُوا يَكْسِبُونَ كَلَّا إِنَّهُمْ عَنْ رَبِّهِمْ يَوْمَئِذٍ لَمَحْجُوبُونَ» (مطففين/15) مراد، حجاب محرومیت از کرامت الهی است، نه حجاب جهل یا غایب بودن از خدا. (المیزان، ج20، ص106)

انسان موجودی محتاج است که حتما نیازمند تکیه‌گاه و پناهگاه است. نمی‌تواند به خود نهاده شود و حتما پناهگاه می‌خواهد. کسی که به خدا قرار گرفت، محل استقرار و جایگاه مناسب خود را پیدا کرده و کسی که به خدا تکیه نکرد، هیچ پناهگاهی نخواهد داشت.

3️⃣  کسی که عمری موحدانه زندگی کرده و همواره توجه داشته که از خدا نمی توان فرار کرد، از مرگ نمی‌ترسد، و در لحظه مرگ هم از زندگی‌ای که داشته پشیمان نیست، چرا که می‌داند که به بهترین قرارگاه خواهد رفت.

4️⃣ با اینکه می‌توانست بفرماید «الی الله»، اما فرمود «الی ربک». چرا؟
الف. «ک» (= تو) می‌تواند خطاب به هر انسانی باشد؛ یعنی به هر کسی می‌گوید قرارگاه نهایی تو، به سمت کسی است که ربوببیت تو را عهده‌دار بوده است.
ب. خطاب «ک» (= تو) در درجه اول ناظر به شخص پیامبر ص است و با توجه به اینکه کلمه رب، به معنای ربوبیت است، این مستقر (قرارگاه) نهایی، مقام ربوبیتِ پیامبر ‌خاتم ص معرفی شده است؛ یعنی شاید اشاره به این است که مقامی که پیامبر ص بدان می‌رسد نهایی‌ترین مرتبه‌ای است که موجودی می‌تواند بدان برسد؛ و لذا ربوبیتِ تو، قرارگاه نهایی است.