آشنایی با فلوراید و تاثیر آن بر دندان

به گزارش بولتن نیوز، دندان از قسمتهای عاج - مینا و سمان درست شده که به ترتیب توسط سلولهای ادنتوبلاست - آمیلوبلاست و سمنتوبلاست ساخته می شود.

ساختمان دندان تشکیل شده از یک ماده زمینه آلی که الیاف ماتریس بافت همبندی هستند و سپس مواد معدنی روی این ماتریکس آلی. مواد آلی جز» بسیار کمی از دندان را تشکیل می دهند و بیشتر جسم دندان از مواد معدنی تشکیل شده و این ماده معدنی که توسط سلولهای سازنده دندان جمع آوری و ساخته می شوند ترکیبی است بنام هیدروکسی آپاتیت.

هیدروکسی آپاتیت بصورت کریستال 6 وجهی است و حدود 90 تا %92 جسم مینا و عاج را تشکیل میدهد. بلورهای هیدروکسی آپاتیت بصورت میله های باریک 6 وجهی کنار هم قرار گرفته و بافت دندان را تشکیل می دهند.

  

فلوراید یک عامل شناخته شده در مقابله با پوسیدگی دندان است. پوسیدگی دندان هنگامی رخ می‌دهد، باکتری‌های تولیدکننده اسید مینای سخت محافظت‌کننده دندان‌ها را حل می‌کنند.

فلوراید ماده اولیه ی ضد پوسیدگی است که به صورت سیستمیک(داخل بدن) و موضعی عمل می کند و به عنوان یک معیار مطمئن و موثر در جوامع بشری برای کاهش شیوع و وقوع پوسیدگی های دندان است.

در سال های ۱۹۴۶تا ۱۹۷۹ افزودن فلوراید به آب به تنهایی ۴۰ درصد تا ۶۰ درصد موجب کاهش شیوع پوسیدگی در افرادی که از این آب استفاده کرده اند، شد. از سال ۱۹۷۹ تا ۱۹۸۹ ،افزودن فلوراید به آب، ۳۰ درصد شیوع پوسیدگی را کاسته است.

به کارگیری فلوراید روی پیشگیری از پوسیدگی به صورت افزودن فلوراید به آب، خمیر دندان ها و دهان شویه ها، همچنین استفاده ازنوشیدنی هایی با آب دارای فلورید انجام می شود.

فلوراید به تقویت مینا کمک می‌کند و همچنین می‌تواند به ترمیم آسیب‌هایی که قبلا رخ داده است، نیز کمک کند. گرچه فلوراید در آب‌ آشامیدنی شهری یافت می‌شود یا به آن اضافه می‌شود، در برخی مناطق ان را به آب اضافه نمی‌کنند.

اگر در چنین منطقه‌ای زندگی می‌کنید، دندانپزشک‌تان ممکن است یک مکمل فلوراید را به شکل قطره، قرص یا ویتامین برای شما تجویز کند.

فلوراید یکی از عناصر معدنی موجود در طبیعت است که در محیط بصورت یون فلوراید باقی نمانده و بصورت فلورین یافت می شود. بی تردید فلوراید یکی از عوامل بسیار مهم در کنترل و پیشگیری از پوسیدگی دندان، هم در کودکان و هم در نوجوانان بوده است. مطالعات وسیع نشان داده است که خواص ضد پوسیدگی فلوراید به روشهای مختلفی اعمال می گردد:

۱- افزایش مقاومت نسج دندان به پوسیدگی

۲- کاهش پتانسیل پوسیدگی زایی پلاک دندان

 

اگر فلوراید در آب آشامیدنی شهر به میزان مناسب موجود باشد، پوسیدگی‌های دندانی را تا حدود ۶۰درصد کاهش می‌دهد.

 

روش دیگر دریافت فلوراید، استفاده از خمیردندان، دهان‌شویه‌ها و ژلهای حاوی فلوراید است. هر دو روش کاربرد فلوراید یعنی سیستمیک (فلوراید موجود در مواد غذایی و آب آشامیدنی) و موضعی (فلورایدی که بر روی دندانها گذاشته می‌شود) در مقاوم کردن دندان‌ها و پیشگیری از پوسیدگی موثر شناخته شده اند.

در مواد غذایی مصرفی، مقادیری فلوراید وجود دارد که بر حسب انواع آنها، مقدار فلوراید مصرفی نیز متفاوت است. غذاهای دریایی به نسبت سایر غذاها فلوراید بیشتری دارند. چای نسبت به آب آشامیدنی فلوراید بیشتری دارد. در بعضی ترکیبات دارویی نیز فلوراید یافت می‌شود، بطور کلی مقدار فلورایدی که به بدن می‌رسد بستگی به این دارد که در چه منطقه‌ای زندگی می‌کنیم و چه نوع آب و غذایی مصرف می‌نمائیم.

در هر کشوری متناسب با شرایط آن جدولهایی برای مصرف قرص فلوراید تنظیم کرده اند.

مثلا در بعضی از کشورها مثل هلند و آمریکا اگر لازم باشد از بدو تولد فلوراید تجویز می کنند، در کشورهای دیگر مثل فنلاند و نروژ تجویز فلوراید خوراکی از ۶ ماهگی و در بعضی از کشورها مثل سوئد و کانادا از ۱۸ ماهگی است در ارتباط با مدت مصرف و دریافت آن در تعدادی از کشورها تا ۱۲ سالگی ادامه می دهند و در برخی دیگر تا  ۱۶ سالگی ، آنچه مهم است هماهنگ کردن مقدار فلوراید تجویز شده ( خوراکی ) و مقدار فلوئور آب آشامیدنی است.

ذکر این نکته لازم است که اخیرا به علت وجود مقادیری فلوراید در هوا، غذا و نوشابه ها اندازه یا مقدار خوراکی آن را کم کرده اند.

حتی در مورد کودکانی که در موقع مسواک زدن دندانها نمی توانند خمیردندان را از دهان به بیرون بریزند و مقادیری از آن را می خورند هشدار داده اند که از خمیردندانهای بدون فلوراید استفاده کنند.

جوامع دندانپزشکی انگلیس نیز برای مناطقی که آب آشامیدنی آنها کمتر از ۰/۳ میلی گرم در لیتر فلوراید دارند و برای کودکانی که زیاد دچار پوسیدگی می شوند مقدار مصرف فلوراید خوراکی را مطابق جدول شماره ۱ توصیه می کنند.

اگر قرار باشد فلوراید خوراکی تجویز شود معمولا در مناطقی که آب آشامیدنی فاقد آن است توصیه می شود. در مناطقی هم که بیش از ۰/۷ میلی گرم در لیتر فلوراید در آب آشامیدنی است قرصهای خوراکی آن اصلا توصیه نشده است.

در جاهایی که بین ۰/۳ تا ۰/۷ میلی گرم در لیتر فلوراید در آب آشامیدنی است دندانپزشک باید با توجه به شرایط محیط خود مستقلا تصمیم بگیرد.

لازم است  دندانپزشکان با توجه به میزان فلوراید آب شهر برای تجویز یا عدم تجویز قرص آن تصمیم بگیرند که البته باید توجه شود که آیا در یک شهر همه از یک منبع آب استفاده می کنند یا از منابع مختلف و چشمه های متعدد که در آن صورت باید هر محله و منطقه ای جداگانه مورد بررسی قرار گیرد.

مصرف قرص فلوراید بستگی به عوامل متعددی همچون سن، بهداشت دهان، میزان پوسیدگیهای موجود در دهان و مقدار فلوراید دریافتی کودک در رژیم غذایی دارد.

قرص فلوراید برای بزرگسالان تجویز نمی شود. اما در کودکان می بایست تحت نظر دندانپزشک و یا پزشک متخصص کودکان باشد. چون تجویز بیش از اندازه موجب بدرنگی و یا ایجاد نقاط رنگی در دندانها می شود.

ذکر این نکته لازم است که هر چند وجود فلوراید در آب آشامیدنی بهترین و بیشترین اثر را در پیشگیری از پوسیدگی دندان دارد معذالک مصرف فلوراید خوراکی آن به صورت قرص یا قطره به دلایل مختلف فرهنگی و اجتماعی در امر تامین بهداشت کلی جامعه چندان اصل با ارزش و با اهمیتی نیست اما برای کسانی که در معرض خطر پوسیدگی قرار دارند مصرف خوراکی فلوراید بصورت قرص یا قطره اگر با برنامه منظمی انجام شود شاید اثر مثبت آن قابل ملاحظه باشد.

ضمنا فراموش نشود که اعداد هر جدول و میزان مصرف هر دارو و ماده ای باید برحسب شرایط محیط و برحسب زمان و با توجه به یافته های جدید علمی به طور مرتب مورد بررسی قرار بگیرد.

تجویز موضعی این ماده در کودکان بصورت فراورده های متنوع با نظر دندانپزشک و در خانه تحت نظارت والدین بلامانع است.

اما به دو نکته مهم باید توجه گردد. اول آنکه باید دقیقا میزان فلوراید هر یک از ترکیبات بوسیله سازمانهای معتبر تعیین و تایید شود و دیگر آنکه در موقع مصرف مخصوصا در کودکان به هیچ وجه بلعیده نشوند و فقط در مدت تعیین شده با دندانها تماس پیدا نماید و سپس به بیرون از دهان ریخته شود.

● سه مکانیسم اولیه ی عمل فلوراید روی دندان ها به قرار زیر است:

۱) وقتی فلوراید با مینا و عاج دندان تماس می یابد، با کلسیم و فسفر موجود در آنها فلورو آپاتیت را تشکیل می دهد و این ترکیبی است که نسبت به هیدروکسی آپاتیت به اسید مقاوم تراست.

۲) فلوراید همچنین ترمیم و معدنی شدن مجدد سطح دندان های پوسیده را تسریع می کند و کمک می کند که روند تخریب معکوس شود و موجب افزایش مقاومت سطح دندان در برابر پوسیدگی شود.

۳) در نهایت، فلوراید موجب کاهش اثر تخریبی باکتری های دهان بر دندان می شود که این کار را از طریق تداخل در تشکیل و عملکرد میکروارگانیسم ها انجام می دهد.

وقتی فلوراید در غذا و نوشیدنی مصرف می شود، وارد جریان خون می شود و در استخوان ها و دندان ها تجمع می کند. گردش خون با فراهم کردن فلوراید در بزاق اثر موضعی هم دارد.

مقدار کمی از فلوراید وارد بافت نرم می شود و باقی مانده آن در بزاق ترشح می شود.

منبع اولیه فلوراید سیستمیک، آب فلوریده شده است. غذا و نوشیدنی ها مقدار کمتری فلوراید دارند.

منابع فلوراید موضعی شامل خمیر دندان، ژل ها و دهان شویه هاست که روزانه توسط افراد مصرف می شوند و نیز فلوراید غلیظ شده است که توسط دندانپزشک ها بیشتر به صورت ژل و خمیر به کار می رود.

● افزودن فلوراید به آب

افزودن فلوراید به عنوان یک اقدام بهداشت عمومی توسط انجمن دندان پزشکان آمریکا و انجمن تغذیه آمریکا مورد تائید قرار گرفته است. این انجمن ها، رعایت بهداشت دهان و افزودن فلوراید به آب را برای پیشگیری از بیماری های دندانی و حفاظت از دندان ها مورد تاکید قرار می دهند.

اما علی رغم این تاکید، عده ای مخالف استفاده ی گسترده از فلوراید هستند و مدعی اند افزودن فلوراید به آب و مواد مختلف برای دندان، آزادی انتخاب هر فرد را محدود کرده و خطر ابتلا به ایدز و سرطان را افزایش می دهد. ولی باید گفت که خطر ابتلا به بیماری های ناشی از مصرف فلوراید، بی پایه و اساس است.

● توصیه های لازم برای پیشگیری از پوسیدگی دندان:

در برنامه های پیشگیری از پوسیدگی دندان، داشتن رژیم غذایی متعادل، اصلاح منابع و مقادیر کربوهیدرات های غذایی و تلفیق بهداشت دهان با شیوه ی زندگی افراد مورد توجه قرار می گیرند.

بعد از وعده های غذایی باید مسواک زد، دهان را با آب شست یا آدامس(بدون قند حاوی گزیلیتول) را به مدت ۲۰-۱۵ دقیقه جوید.

با برنامه ریزی و بهداشت مناسب دهان و یک رژیم غذایی متعادل، خطر پوسیدگی زایی به شدت کاهش می یابد.

اعمالی که باید از آنها پرهیز کرد عبارتند از: استفاده ی فراوان از نوشیدنی های شیرین گازدار، خوردن متناوب میان وعده های شیرین(شیرینی، شکلات، کاکائو، آب نبات، ژله و ...) و نگه داشتن مقادیر زیادی از مواد قندی در دهان طی دوره های ممتد.

داروهای جویدنی یا مایع بدون نسخه پزشک و ترکیبات ویتامینه هم ممکن است مواد قندی داشته باشند؛ مانند قرص ویتامین C که قند موجود در اسید آن موجب پوسیدگی دندان می شود و خواندن دقیق برچسب دارو به منظور جلوگیری یا کاهش استفاده از چنین محصولاتی مهم است.

کربوهیدرات های قابل تخمیر مانند آب نبات، بیسکوییت ها، کلوچه، چوب شور و چیپس بایستی همراه وعده های غذایی خاصی خورده شود.

مصرف یک تکه پنیر با هر وعده غذایی، برای کاهش پوسیدگی دندان مفید است.

اعمال مربوط به بهداشت دهان از قبیل مسواک زدن، دهان شویی و جویدن آدامس بدون قند بعد از خوردن غذا می تواند خطر پوسیدگی دندان را کاهش دهد.

مصرف توأم میوه ها و پنیر در وعده های غذایی، موجب کاهش پوسیدگی می شود.

 

●   تاثیر فلوراید در سطوح مختلف دندانی :

تاثیر فلوراید در پیشگیری از پوسیدگی دندان در تمام سطوح یکسان نیست. بیشترین اثر آن در سطوح صاف گونه ای و زبانی در نزدیکی طوق دندانهاست (۸۶% ) و بعد در سطوح طرفی (جانبی ) دندانها ( ۷۳% ) و کمتر از همه در سطح جونده و شیارهای روی دندان است ( حدود ۳۷% )

●  تحمل جذب فلوراید در سنین مختلف :

در بزرگسالان برای هرکیلو وزن بدن مقدار ۰/۰۵ الی ۰/۰۷ میلی گرم بسیار مناسب است.

در مورد کودکان و نوزادان این میزان افزایش می یابد و بین ۰/۰۱ تا ۰/۱۲۷ میلی گرم برای هر کیلو وزن بدن در نظر گرفته می شود. میزان فلورایدی که از طریق تغذیه به بدن میرسد، در نوزادان بین ۰/۲ میلی گرم تا ۵ میلی گرم و در بالغین افزایش بیش از ۳/۵ میلی گرم فقط در شرائط کاملا استثنائی می تواند وجود داشته باشد. بطور کلی نوزادان و کودکان تحمل بیشتری در جذب فلوراید دارند و بنظر می رسد علت آن رشد سریع و توسعه استخوان بندی آنان باشد.

●  مراحل موثر بودن فلوراید :

فلوراید در ۳ مرحله از رشد و تکامل دندان می تواند موثر باشد:

مرحله اول : در زمان فورمیشن (تکامل) و اوائل معدنی شدن دندان که یون فلوئور توسط جریان خون محیطی وارد کریستالهای دندان می شود ( برای دندانهای شیری از ۴ ماهگی زندگی جنینی تا اواخر سال اول زندگی و برای دندانهای دائمی از ۱۸ ماهگی تا ۷-۸ سالگی می باشد.

مرحله دوم : دوره قبل از رویش دندانهاست که دندان به جذب یون فلوئور از بافتهای داخلی ادامه داده باعث بوجود آمدن پوششی بر روی مینا می گردد.

مرحله سوم : بعد از رویش دندانهاست که رشد و تکامل دندان در میان بزاق صورت می گیرد ( زمانی که شیوع پوسیدگی بسیار زیاد است )

با توجه باینکه تاج اغلب دندانهای دائمی در زمانی که بچه بمدرسه میآید ( سن حدود ۷ سال ) کاملا شکل گرفته و کلسیفیکاسیون آن نیز خیلی پیش تر شروع می شود پس اگر فلوراید جهت تقویت ساختمان دندانهای دائمی بچه بخواهد تجویز شود، قبل از آن باید باشد. ( در سنین قبل از ورود به دبستان )

در زمان تشکیل دندانها اگر فلوراید کافی در سیستم آب آشامیدنی وجود نداشته باشد دریافت فلوراید کمکی از طریق استفاده از خمیردندانهای حاوی فلوراید و یا فلوراید زنی سطوح دندانها بصورت ژل و دهانشویه و یا مصرف روزانه قرص یا قطره روش بسیار مناسبی جهت تامین فلوراید مورد نیاز است.

●   فلوراید اثرات ضدپوسیدگی خود را به ۳ شکل مختلف اعمال می‌کند:

الف) باعث استحکام ساختمان دندان می‌شود.

ب) ضایعات پوسیدگی اولیه بدون تشکیل حفره را دوباره معدنی و محکم می‌کند.

ج) فعالیت ضد میکروبی دارد.

یکی دیگر از فواید فلوراید اثر آن بر روی ریشه دندان بزرگسالان است. بسیاری از مردم در سنین بالا دچار تحلیل لثه می‌شوند و سطح ریشه دندان آنها در دهان نمایان شده و در معرض خطر پوسیدگی قرار می‌گیرند.

مطالعات نشان داده است مصرف موضعی فلوراید سطح عریان ریشه را در مقابل پوسیدگی محافظت می‌نماید.

●  فلوراید به طرق مختلف می‌تواند در اختیار دندان قرار گیرد:

۱-    آب آشامیدنی

۲-    مصرف مواد غذایی مانند چای و غذاهای دریایی

۳ـ قرص‌ها و شربت‌های حاوی فلوراید

۴ـ دهان شویه، خمیر، ژل (استفاده در خانه بصورت روزانه)

۵ ـ ژل‌های موضعی که توسط دندان پزشک بر روی دندان‌ها گذاشته می‌شود.

۶ ـ دهان شویه‌هایی که در مدرسه به صورت هفتگی توصیه می‌شود.

استفاده از خمیردندان‌های فلوراید دار برای کودکان بالای ۲ سال به میزان کم ( به اندازه نخود) توصیه می‌شود و کاربرد دهان شویه‌های حاوی فلوراید فقط در کودکان بالای ۶ سال پیشنهاد می‌گردد.

مطالعات بسیاری نشان می‌دهد که استفاده هفتگی و منظم از محلول دهان شویه سدیم فلوراید ۲درصد که در مدارس ابتدایی کشور توزیع می‌گردد باعث کاهش شیوع پوسیدگی دندان در حد ۳۰ تا ۴۰درصد می‌شود.

لازم‌‌است بطری‌های دهان شویه در طی سال تحصیلی در مدرسه نگهداری شوند و محل نگهداری بطری‌ها باید جایی محفوظ و دور از نور مستقیم خورشید باشد. ضمناً لازم است برای هر بطری نام دانش‌آموز ثبت گردد و کلیه بطری‌های هر کلاس بصورت مجزا از کلاس‌های دیگر نگهداری شود.

برنامه باید به نحوی تنظیم شود که دانش‌آموزان هر کلاس هر هفته در ساعت و روز خاصی بعد از مسواک زدن از دهان‌شویه استفاده کنند. بهترین زمان استفاده از دهان شویه قبل از شروع اولین ساعت درس است. توجه نمایید که کودکان خردسال از بلعیدن خمیردندان و دهان‌شویه‌های حاوی فلوراید جداً پرهیز کنند زیرا می‌توانند باعث عوارضی نظیر لکه‌دار شدن سطح دندان‌ها، مشکلات استخوانی و مسمومیت‌های حاد گردد.

بنابراین هنگام مصرف دهان شویه‌های حاوی فلوراید نظارت والدین و یا مربیان بهداشت مدارس و یا معلمین ضروری‌است. اگر فلوراید آب آشامیدنی در منطقه‌ای زیادتر از معمول باشد( بیشتر از ۲ppm  یعنی دو قسمت در یک میلیون قسمت) برای جلوگیری از تغییر رنگ دندان‌ها (فلوئوروزیس) تا حد مقدور مخزن و منشاء آب آشامیدنی منطقه را عوض می‌کنند و یا آبهایی را که فلوراید کمتری دارند با آن مخلوط می‌نمایند.

لذا استفاده از خمیردندان‌های حاوی فلوراید و دهان شویه‌های فلوراید در آن مناطق توصیه نمی‌شود.

●  ترکیب فلوراید در مواد :

یون فلوراید به صورت محلول در آب و به عنوان یکی از ترکیبات خمیر دندان ها، دهانشویه ها و ژل های موضعی، موثرترین ماده ضدپوسیدگی در دسترس است.

میزان استاندارد : ۷/۰ تا ۱ ppm در آب آشامیدنی

جذب فلوراید در معده و روده کوچک صورت می پذیرد.

دفع فلوراید : قسمت اعظم فلوراید اضافی از راه ادرار و مقداری نیز با مدفوع دفع می شود.

●   فواید فلوراید :

کاهش پوسیدگی دندان

تاثیر بر مورفولوژی دندان ها

فلوراید با تاثیر بر تکامل سلولهای پاپیلای دندانی که مسئول ایجاد شکل نهایی دندان هستند باعث ایجاد دندانهای با شیارهای کم عمق و وسیع و سطوح صاف، با استعداد پوسیدگی کمتر می شود.

اثر فلوراید بر بافت های دندانی به صورت تاثیر در طول مینرالیزاسیون و یا پس از آن ممکن است بر مینا، سمان یا عاج اثر بگذاردو همچنین حضور مقدار کافی فلوراید باعث افزایش میزان فلوئوروآپاتیت نسبت به هیدروکسی آپاتیت در طول منیرالیزاسیون دندان می شود. ایجاد کریستال های بزرگ و کامل تر آپاتیت که در برابر اسید مقاوم تر هستند.

پس از رویش دندان اگر دندان در معرض مایعات حاوی فلوراید( غذاها و بزاق) قرار گیرد جذب فلوراید در سطح مینا ادامه یافته و فلوراید جانشین یون های هیدروکسیل موجود در اپاتیت و ایجاد فلوئورو آپاتیت می گردد که به پوسیدگی مقاوم است. همچنین غلظت بالای فلوراید که به صورت موضعی استفاده می شود باعث رسوب کلسیم فلوراید در سطح مینای دندان می شود، که این لایه در طول ۲۴ تا ۳۶ ساعت از بین می رود ولی با مبادله فلوراید با آپاتیت باعث تشکیل فلوئوروآپاتیت می گردد.

فلوراید علاوه بر اثر حفاظتی بر روی مینا قادر است فرآیند پوسیدگی را با تاثیر بر روی حمله باکتریها کاهش دهد، این اتفاق از دو طریق رخ می دهد : با کاهش توانایی باکتری ها برای تولید اسید و با افزایش رشد باکتری های مفید به جای باکتریهای مضر.

فلوراید باعث کاهش متابولیسم باکتریها بخصوص گلیکوزیدها و همچنین با کاهش انرژی سطح دندان باعث کاهش چسبندگی پلاک میکروبی می گردد . نهایتاً تاثیر فلوراید بصورت ممانعت از تولید اسید و کاهش انرژی متابولیسم سلولی است.

●  راههای استفاده از فلوراید :

به دو طریق سیستمیک و موضعی صورت می پذیرد:

●  سیستمیک :

فلوریداسیون آب آشامیدنی ( در حد p.p.m 1 می تواند تا ۵۰% باعث کاهش پوسیدگی گردد.)

فلورایداسیون نمک ، شیر و نوشیدنی ها (کاهش پوسیدگی تا میزان ۵۰% )

استفاده از قطره و قرص حاوی فلوراید (که نقش مهمی در کاهش پوسیدگی دندانهای شیری و دائمی کودکان و نوجوانان و کاهش پوسیدگی سطوح ریشه تحلیل رفته در افراد مسن دارد . این فرآورده ها با توجه به اینکه بلعیده می شوند ظاهراً اثر سیستمیک دارند اما اثر آنها اساساً بصورت موضعی است.میزان کاهش پوسیدگی در استفاده از این مواد ۲۰تا ۸۰% می باشد.)

تــــذکر :

در این روش حتماً باید فلوراید آب آشامیدنی اندازه گیری و اگر بیش از ۶/۰ p.p.m باشد تجویز فلوراید اضافی لازم نیست و همچنین تا شش ماهگی تجویز فلوراید منع دارد.

●  موضعی :

خمیر دندان حاوی فلوراید ( ترکیبات آنها عمدتاً سدیم فلوراید مثل کرست و همچنین منوفلوئورفسفات مثل کلگیت و یا الگاریت فلوراید می باشد .

ژل حاوی فلوراید ( محلول ۲% سدیم فلوراید – استانوس فلوراید ۸% در دسترس می باشد. ژل ۲% در سنین ۳ -۷ -۱۱-۱۳ سالگی معمولاً چهار بار در سال هر نوبت برای سه هفته و هر هفته یک بار استفاده می شود که می تواند ۳۰تا ۴۰% کاهش پوسیدگی ایجاد کند. ژل ۸% را سالی یک یا دو بار که می تواند ۴۰ تا ۷۰% کاهش پوسیدگی ایجاد نماید.)

دهان شویه (سدیم فلوراید ۲% یکبار در هفته میزان کاهش پوسیدگی ۲۰ تا ۵۰ % بخصوص در مدارس ابتدایی)

وارنیش فلوراید ( می توان دو بار در سال و برای افراد با خطر بالای پوسیدگی چهار بار در سال می توان استفاده نمود که معروفترین آن وارنیش نوع Durafhat می باشد که پس از مصرف ان تا ۱۲ ساعت نباید دندان هارا مسواک زد. در این روش میزان کاهش پوسیدگی ۵۰ تا ۷۰% می باشد.)

●  عوارض جانبی فلوراید :

استفاده از میزان بالای فلوراید به شکل سیستمیک، مشابه هر داروی دیگر عوارضی را در پی خواهد داشت، بویژه در کودکان، مصرف سیستمیک فلوراید باید با احتیاط باشد.

علائم مسمومیت حاد با فلوراید، تهوع، استفراغ ودرد شکم می باشد.

مسمومیت مزمن(فلوروزیس دندانی): عبارت است از جذب مقادیر اضافی فلوراید در طی یک دوره طولانی زمان تکامل دندانها و عامل اصلی آن مصرف آب آشامیدنی حاوی مقادیر بالای فلوراید در نوزادان و کودکان طی ۶ سال اول زندگی است. migna.ir

در خفیف ترین شکل: فلوروزیس خال یا لکه های کوچک سفید مات روی مینای دندانها است و با شدت گرفتن آن لکه ها قهوه ای شده و به تدریج فرورفتگی ایجاد می شود.

فلوراید نباید کمتر یا بیشتر از اندازه مناسب مصرف شود. باید دید مقدار آن در آب چقدر است. اگر آب آشامیدنی فلوراید کافی نداشته باشد از قرص خوراکی سدیم فلوراید استفاده شود. قرصهای موجود در بازار 2/2 میلی گرم سدیم فلوراید دارند که یک میلی گرم فلوراید آزاد می کنند.

 حال این سئوال مطرح است که آیا در منطقه و محلی که آب آشامیدنی فلوراید ندارد باید روزی یک قرص مصرف شود؟ در جواب باید گفت چندین و چند عامل دیگر را هم باید در نظر گرفت از جمله اینکه از چه سنی فلوراید تجویز شود. برای هر سنی چه مقدار باشد. آیا غیر از آب آشامیدنی از راههای دیگر هم فلوراید به بدن میرسد یا خیر . ( نمک، شکر ، داروها ، غذاها ، هوا و … ) البته درجه حرارت محیط و مقدار مصرف آب در مناطق سردسیر و گرمسیر باید مورد توجه قرار گیرد. 

در هر کشوری متناسب با شرایط آن جدولهایی برای مصرف قرص فلوراید تنظیم کرده اند.

مثلا در بعضی از کشورها مثل هلند و آمریکا اگر لازم باشد از بدو تولد فلوراید تجویز می کنند، در کشورهای دیگر مثل فنلاند و نروژ تجویز فلوراید خوراکی از 6 ماهگی و در بعضی از کشورها مثل سوئد و کانادا از 18 ماهگی است در ارتباط با مدت مصرف و دریافت آن در تعدادی از کشورها تا 12 سالگی ادامه می دهند و در برخی دیگر تا  16 سالگی ، آنچه مهم است هماهنگ کردن مقدار فلوراید تجویز شده ( خوراکی ) و مقدار فلوئور آب آشامیدنی است.

ذکر این نکته لازم است که اخیرا به علت وجود مقادیری فلوراید در هوا، غذا و نوشابه ها اندازه یا مقدار خوراکی آن را کم کرده اند.

حتی در مورد کودکانی که در موقع مسواک زدن دندانها نمی توانند خمیردندان را از دهان به بیرون بریزند و مقادیری از آن را می خورند هشدار داده اند که از خمیردندانهای بدون فلوراید استفاده کنند.

جوامع دندانپزشکی انگلیس نیز برای مناطقی که آب آشامیدنی آنها کمتر از 0/3 میلی گرم در لیتر فلوراید دارند و برای کودکانی که زیاد دچار پوسیدگی می شوند مقدار مصرف فلوراید خوراکی را مطابق جدول شماره 1 توصیه می کنند.

جدول 1 :

 اگر قرار باشد فلوراید خوراکی تجویز شود معمولا در مناطقی که آب آشامیدنی فاقد آن است توصیه می شود. در مناطقی هم که بیش از 0/7 میلی گرم در لیتر فلوراید در آب آشامیدنی است قرصهای خوراکی آن اصلا توصیه نشده است.

در جاهایی که بین 0/3 تا 0/7 میلی گرم در لیتر فلوراید در آب آشامیدنی است دندانپزشک باید با توجه به شرایط محیط خود مستقلا تصمیم بگیرد.

براساس مطالعات انجام شده :

میزان متوسط فلوراید آب آشامیدنی در شهر مشهد در فصول مختلف ، 0/PPM3 گزارش شده، در نتیجه برای کودکان 2-10 سال 0/25 میلی گرم فلوراید در روز و برای خانواده ها علاوه بر مصرف خمیردندان فلورایددار استفاده از دهانشویه با غلظت 2%0/ در هفته و یا 5%0/ در هر روز توصیه می گردد.

همچنین میزان فلوراید آب تهران بین 0/3 تا 0/7 میلی گرم در لیتر گزارش شده است ولی با توجه باینکه در اطراف تهران مخصوصا در شاهین ویلا و شورآباد کهریزک میزان فلوراید آب آشامیدنی زیاد است و فلوئوروزیس مشاهده شده است برای بیماران در تهران قرص فلوراید تجویز نمی گردد. در مورد شهرهای دیگر لازم است از سازمان آب سئوال شود و دندانپزشکان با توجه به میزان فلوراید آن برای تجویز یا عدم تجویز قرص آن تصمیم بگیرند که البته باید توجه شود که آیا در یک شهر همه از یک منبع آب استفاده می کنند یا از منابع مختلف و چشمه های متعدد که در آن صورت باید هر محله و منطقه ای جداگانه مورد بررسی قرار گیرد.

مصرف قرص فلوراید بستگی به عوامل متعددی همچون سن، بهداشت دهان، میزان پوسیدگیهای موجود در دهان و مقدار فلوراید دریافتی کودک در رژیم غذایی دارد.

قرص فلوراید برای بزرگسالان تجویز نمی شود. اما در کودکان می بایست تحت نظر دندانپزشک و یا پزشک متخصص کودکان باشد. چون تجویز بیش از اندازه موجب بدرنگی و یا ایجاد نقاط رنگی در دندانها می شود. ذکر این نکته لازم است که هر چند وجود فلوراید در آب آشامیدنی بهترین و بیشترین اثر را در پیشگیری از پوسیدگی دندان دارد معذالک مصرف فلوراید خوراکی آن به صورت قرص یا قطره به دلایل مختلف فرهنگی و اجتماعی در امر تامین بهداشت کلی جامعه چندان اصل با ارزش و با اهمیتی نیست اما برای کسانی که در معرض خطر پوسیدگی قرار دارند مصرف خوراکی فلوراید بصورت قرص یا قطره اگر با برنامه منظمی انجام شود شاید اثر مثبت آن قابل ملاحظه باشد.

ضمنا فراموش نشود که اعداد هر جدول و میزان مصرف هر دارو و ماده ای باید برحسب شرایط محیط و برحسب زمان و با توجه به یافته های جدید علمی به طور مرتب مورد بررسی قرار بگیرد. تجویز موضعی این ماده در کودکان بصورت فراورده های متنوع با نظر دندانپزشک و در خانه تحت نظارت والدین بلامانع است. اما به دو نکته مهم باید توجه گردد. اول آنکه باید دقیقا میزان فلوراید هر یک از ترکیبات بوسیله سازمانهای معتبر تعیین و تایید شود و دیگر آنکه در موقع مصرف مخصوصا در کودکان به هیچ وجه بلعیده نشوند و فقط در مدت تعیین شده با دندانها تماس پیدا نماید و سپس به بیرون از دهان ریخته شود.

تاثیر فلوراید در سطوح مختلف دندانی :

تاثیر فلوراید در پیشگیری از پوسیدگی دندان در تمام سطوح یکسان نیست. بیشترین اثر آن در سطوح صاف گونه ای و زبانی در نزدیکی طوق دندانهاست (86% ) و بعد در سطوح طرفی (جانبی ) دندانها ( 73% ) و کمتر از همه در سطح جونده و شیارهای روی دندان است ( حدود 37% )

تحمل جذب فلوراید در سنین مختلف :

در بزرگسالان برای هرکیلو وزن بدن مقدار 0/05 الی 0/07 میلی گرم بسیار مناسب است.

در مورد کودکان و نوزادان این میزان افزایش می یابد و بین 0/01 تا 0/127 میلی گرم برای هر کیلو وزن بدن در نظر گرفته می شود. میزان فلورایدی که از طریق تغذیه به بدن میرسد، در نوزادان بین 0/2 میلی گرم تا 5 میلی گرم و در بالغین افزایش بیش از 3/5 میلی گرم فقط در شرائط کاملا استثنائی می تواند وجود داشته باشد. بطور کلی نوزادان و کودکان تحمل بیشتری در جذب فلوراید دارند و بنظر می رسد علت آن رشد سریع و توسعه استخوان بندی آنان باشد. migna.ir

مراحل موثر بودن فلوراید :

فلوراید در 3 مرحله از رشد و تکامل دندان می تواند موثر باشد:

مرحله اول : در زمان فورمیشن (تکامل) و اوائل معدنی شدن دندان که یون فلوئور توسط جریان خون محیطی وارد کریستالهای دندان می شود ( برای دندانهای شیری از 4 ماهگی زندگی جنینی تا اواخر سال اول زندگی و برای دندانهای دائمی از 18 ماهگی تا 7-8 سالگی می باشد.

مرحله دوم : دوره قبل از رویش دندانهاست که دندان به جذب یون فلوئور از بافتهای داخلی ادامه داده باعث بوجود آمدن پوششی بر روی مینا می گردد.

مرحله سوم : بعد از رویش دندانهاست که رشد و تکامل دندان در میان بزاق صورت می گیرد ( زمانی که شیوع پوسیدگی بسیار زیاد است )

با توجه باینکه تاج اغلب دندانهای دائمی در زمانی که بچه بمدرسه میآید ( سن حدود 7 سال ) کاملا شکل گرفته و کلسیفیکاسیون آن نیز خیلی پیش تر شروع می شود پس اگر فلوراید جهت تقویت ساختمان دندانهای دائمی بچه بخواهد تجویز شود، قبل از آن باید باشد. ( در سنین قبل از ورود به دبستان )

 در زمان تشکیل دندانها اگر فلوراید کافی در سیستم آب آشامیدنی وجود نداشته باشد دریافت فلوراید کمکی از طریق استفاده از خمیردندانهای حاوی فلوراید و یا فلوراید زنی سطوح دندانها بصورت ژل و دهانشویه و یا مصرف روزانه قرص یا قطره روش بسیار مناسبی جهت تامین فلوراید مورد نیاز است.

مراحل موثر بودن فلوراید :

فلوراید در 3 مرحله از رشد و تکامل دندان می تواند موثر باشد:

مرحله اول : در زمان فورمیشن (تکامل) و اوائل معدنی شدن دندان که یون فلوئور توسط جریان خون محیطی وارد کریستالهای دندان می شود ( برای دندانهای شیری از 4 ماهگی زندگی جنینی تا اواخر سال اول زندگی و برای دندانهای دائمی از 18 ماهگی تا 7-8 سالگی می باشد.

مرحله دوم : دوره قبل از رویش دندانهاست که دندان به جذب یون فلوئور از بافتهای داخلی ادامه داده باعث بوجود آمدن پوششی بر روی مینا می گردد.

مرحله سوم : بعد از رویش دندانهاست که رشد و تکامل دندان در میان بزاق صورت می گیرد ( زمانی که شیوع پوسیدگی بسیار زیاد است )

با توجه باینکه تاج اغلب دندانهای دائمی در زمانی که بچه بمدرسه میآید ( سن حدود 7 سال ) کاملا شکل گرفته و کلسیفیکاسیون آن نیز خیلی پیش تر شروع می شود پس اگر فلوراید جهت تقویت ساختمان دندانهای دائمی بچه بخواهد تجویز شود، قبل از آن باید باشد. ( در سنین قبل از ورود به دبستان )

 در زمان تشکیل دندانها اگر فلوراید کافی در سیستم آب آشامیدنی وجود نداشته باشد دریافت فلوراید کمکی از طریق استفاده از خمیردندانهای حاوی فلوراید و یا فلوراید زنی سطوح دندانها بصورت ژل و دهانشویه و یا مصرف روزانه قرص یا قطره روش بسیار مناسبی جهت تامین فلوراید مورد نیاز است.

 

فلوراید و نحوه استفاده از آن

فلوراید در کاهش تخریب دندانی مؤثر است : در آب نوشیدنی معمولی عموماً وجود دارد . جایگزینی فلوراید نمی تواند جای بهداشت و عادات خوب بهداشتی دهان و دندان را بگیرد . برخی کودکان ممکن است هم فرم خوراکی و هم نوعی موضعی را با تجویز دندانپزشک نیاز داشته باشند . فلوراید یکی از مواد معدنی موجود در طبیعت است که خواص ضدپوسیدگی آن به صورت افزایش مقاومت نسج دندان به پوسیدگی و کاهش پتانسیل پوسیدگی زائی پلاک دندان بروز می کند . به طور کلی ۲ روش استفاده از فلوراید وجود دارد :

* روش سیستمیک :

فلوراید آب آشامیدنی بهترین روش پیشگیری از پوسیدگی است که میزان مصرف متعادل آن برای کاهش پوسیدگی ۷/۰ تا ۲/۱ PPM است . در نواحی گرم مقدار مصرف روزانه آب نوشیدنی بالاتر بوده و طبعاً فلوراید آن باید پائین تر باشد و برعکس . مقادیر بالاتر فلوراید آب ، دندانها را بدشکل می سازد و آب اینگونه مناطق باید با روش خاصی فلوراید آن کم شود( Defluoridization ) افراد در مناطقی که فلوراید آب آنها کمتر از میزان متعادل است . باید مکمل فلوراید دریافت دارند .

مکمل فلوراید : به شکل قرص و قطره می باشد و فقط برای کودکانی که غلظت فلوراید آب آشامیدنی آنها کمتر از حد مجاز می باشد . با توجه به سن کودک ، تحت نظر دندانپزشک تجویز می گردد .

* روش موضعی :

فلوراید تراپی توسط دندانپزشک

دندانپزشک ، محلول ، ژل یا وارنیش ( پوشش محافظ عموماً رنگی ) غلیظ شده فلوراید بر اساس ریسک و شدت پوسیدگی به کار می برد .

فلوراید تراپی حرفه ای در افراد فاقد پوسیدگی و یا دارای پوسیدگی خفیف ، هر ۶ ماه یکبار انجام شده و در پوسیدگی متوسط و شدید ، فواصل مصرف آن کمتر می باشد . پس از فلوراید تراپی به مدت ۳۰ دقیقه به کودک اجازه خوردن و نوشیدن نباید داده شود .

فلوراید مصرفی توسط خود بیمار :

خمیردندانهای حاوی فلوراید - دهان شویه های فلوراید

خمیردندانهای حاوی فلوراید ، بی شک شایعترین و وسیع ترین روش استفاده از فلوراید موضعی ، خمیردندان می باشد . توصیه می شود در کودکان بالای ۳ سال از اینگونه خمیردندانها استفاده شود . این خمیردندانها در کودکان زیر ۶ سال باید با نظارت والدین و با احتیاط مصرف شود ( به اندازه یک نخود )

دهانشویه فلوراید : مصرف این دهانشویه ها در کودکان زیر ۶ سال ، بعلت عدم توانایی در کنترل رفلکس بلع توصیه نمی شوند ، مگر اینکه استفاده سیستمیک فلوراید مورد نظر باشد .

استفاده از میزان بالای فلوراید به شکل سیستمیک ، مشابه هر داروی دیگر عوارضی را در پی خواهد داشت ، به ویژه در کودکان ، مصرف سیستمیک فلوراید باید با احتیاط باشد . علائم مسمومیت حاد با فلوراید ، تهوع ، استفراغ و درد شکم می باشد .

مسمومیت مزمن ( فلوروزیس دندانی ) : عبارت است از جذب مقادیر اضافی فلوراید در طی یک دوره طولانی زمان تکامل دندانها و عامل اصلی آن مصرف آب آشامیدنی حاوی مقادیر بالای فلوراید در نوزادان و کودکان طی ۶ سال اول زندگی است .

در خفیف ترین شکل : فلوروزیس خال یا لکه های کوچک سفید مات روی مینای دندان است که با شدید شدن قهوه ای شده و فرورفتگی ایجاد می شود .

 منبع: میگنا