بیش از حد به شبکه‌های اجتماعی اعتماد کرده‌ایم

گروه فرهنگ و هنر: ورود رسانه‌های نوین ارتباطی به کشور، فضای رسانه‌‌ای را با تغییرات و چالش‌هایی مواجه کرده است. رسانه‌های برآمده از فضای مجازی و به‌طور مشخص شبکه‌های اجتماعی، به‌رغم مزایا و کارکردهای مثبتی که با خود به همراه آورده‌اند، اما در عین حال، مسبب بروز و ظهور برخی مشکلات و نارسایی‌هایی هم هستند. عوارض و نارسایی‌هایی که اگر هرچه سریع‌تر برای رفع و رجوع آنها فکری نشود چه بسا بخش عظیمی از جامعه را آلوده کنند و حتی به قهقرا ببرند. 

به گزارش بولتن نیوز، بررسی و واکاوی شرایط کنونی فضای ارتباطی کشور بهانه این گفت‌وگوست با دکتر افسانه مظفری، کارشناس رسانه، استادیار و عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی.

واقعیت این است در حال حاضر، مردم بشدت بر راه‌های ارتباطی موبایلی و بویژه شبکه‌های اجتماعی تمرکز کرده‌اند. کوچک و بزرگ و پیر و جوان اطلاعات مورد نیازشان را از این شبکه‌ها می‌گیرند؛ اخبار را از طریق شبکه‌های اجتماعی پیگیری می‌کنند و همچنین ویدئوها، فیلم‌ها و موزیک‌ها را نیز از این فضاها دریافت می‌کنند.

آن‌قدر به شبکه‌های اجتماعی اعتماد کرده‌ایم که بدون هیچ پرس‌وجو و تحقیقی تمام مطالب آن را استفاده می کنیم. به این ترتیب، فضای مجازی و دنیای نوین، سبک زندگی ما را عوض کرده‌ است. باید در نظر داشته‌ باشیم، شبکه‌های اجتماعی اگر چه در برخی زمینه‌ها کمک‌کننده هستند، اما در بعضی حوزه‌ها نیز مطالب آنها صحت ندارد. بنابراین نباید تصور کنیم تمامی آنچه در شبکه‌های اجتماعی آمده است بدون چون و چرا قابل پذیرش است و راه‌های درست زندگی کردن را به ما می‌آموزد.

به‌طور کلی، سبک زندگی در جامعه ما تحت تأثیر شبکه‌های اجتماعی قرار گرفته است، حتی در مجالس و مهمانی‌ها نیز که اعضای خانواده دور یکدیگر جمع می‌شوند، دنیای مجازی حرف اول و آخر را می‌زند. به نظر می‌رسد دیگر ارتباطات شفاهی میان مردم به اندازه قدیم نیست و ارتباطات به دنیای مجازی محدود شده است که البته اتفاق خوبی هم نیست.

خوشبختانه در حال حاضر، نهادهای دولتی به مسائل مرتبط با فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی ورود کرده‌اند و کنترل‌هایی را اعمال می‌کنند. مثلا، بتازگی خبری مبنی بر دستگیری برخی مدیران کانال‌های متخلف شبکه‌های اجتماعی منتشر شد یا خبرهایی درباره ثبت کانال‌ها به گوش می‌رسد.

به اعتقاد من اکنون در جامعه مشکلی به لحاظ ارتباطی روی داده و با اهمیت یافتن شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی، ارتباطات میان فردی خدشه‌دار شده است.

دلیل بروز مشکلات فعلی در عرصه ارتباطات کشور این است که وسایل جدید ارتباطی معمولا با تأخیر نسبت به کشورهای غربی و توسعه یافته وارد جامعه ما می‌شوند. از سوی دیگر، روش استفاده ما از این وسایل با کشورهای توسعه‌یافته متفاوت است. واقعیت این است که ما همواره ابتدا از وسایل ارتباطی نوین استفاده می‌کنیم و سپس به دنبال یافتن نقاط ضعف و قوت آنها و راهکار برای مشکلات هستیم. در صورتی که باید با برنامه‌ریزی‌های دقیق در ابتدای امر به بررسی زوایای وسایل مدرن بپردازیم و سپس اجازه دهیم آنها در جامعه مورد استفاده قرار گیرند.

به عبارت دیگر، وقتی تکنولوژی‌های نوین در جهان معرفی می‌شوند ابتدا باید به بررسی زوایای آنها بپردازیم و سپس راه ورودشان را به جامعه باز کنیم. باید به شهروندان و کاربران درباره این وسایل ارتباطی آگاهی بدهیم. البته این کار قبل از این که وسایل ارتباطی نوین مورد استفاده قرار گیرند، باید انجام شود. کاربران وسایل ارتباطی نوین باید بدانند این تکنولوژی‌ها چه خوبی‌ها و بدی‌هایی دارند.

ما هرگز نمی‌توانیم جلوی ورود فناوری‌های نوین را به جامعه بگیریم. اگر این اتفاق به هر دلیلی بیفتد موجبات عقب‌ماندگی کشور خودمان را مهیا کرده‌ایم. جوانان ما خواه ناخواه در معرض استفاده از این فناوری‌های نوین قرار می‌گیرند. از سوی دیگر، حتی اگر ما برای سایت‌ها و کانال‌های مختلف فیلترشکن هم بگذاریم، باز مردم راهی برای استفاده از آنها می‌یابند. شواهد موجود نیز نشان می‌دهد امکان تحریم تکنولوژی‌های نوین در کشور وجود ندارد. شایسته این است که درباره نقاط ضعف و قوت فضای مجازی، شبکه‌های اجتماعی و ابزارهای نوین به کاربران و مردم آگاهی بدهیم تا ضمن استفاده از مزایای این فناوری‌ها از بروز مشکلات جلوگیری کنیم.

به نکته خوبی اشاره کردید، نقش مردم در ایجاد فرهنگ صحیح استفاده از فضای مجازی اهمیت زیادی دارد. تا وقتی آنها نخواهند اتفاقی نمی‌افتد و فرهنگ درست استفاده کردن از فضای مجازی یا شبکه‌های اجتماعی مختلف در کشور به‌وجود نمی‌آید. البته مردم نیز باید بدانند ابزارهای نوین ارتباطی چه مزایا و معایبی دارند تا با استفاده از این آگاهی بتوانند در فضای ارتباطات کشور مثمرثمر باشند.

واقعیت این است با ورود شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی به عرصه ارتباطات کشور، رسانه‌های سنتی طیفی از مخاطبان خود را از دست داده‌اند. البته نمی‌توان تصور کرد رسانه‌های سنتی به طور کلی از گردونه رقابت در فضای ارتباطات کشور حذف شوند، بلکه هر کدام از آنها هنوز هم مخاطبان خاص خودشان را دارند.

البته عجیب نیست وسایل ارتباطی نوین توانسته‌اند جایگاه خوبی در فضای ارتباطات کشور به دست بیاورند. به هر حال شبکه‌های اجتماعی دارای ویژگی‌هایی هستند که برای مخاطبان جذاب است؛ مثلا، این شبکه‌ها سهل‌الوصول هستند و کاربران براحتی می‌توانند به آنها دسترسی داشته باشند.

همچنین، شبکه‌های مورد بحث شرایطی به وجود آورده‌اند که کاربران در آن فقط شنونده یا خواننده نیستند، بلکه می‌توانند اظهار نظر کنند و این موضوع برای مردم و بویژه جوانان جذابیت دارد. از طرف دیگر، سرعت انتشار اخبار در فضای مجازی بسیار بیشتر از رسانه‌های سنتی است و تمامی این شرایط موجب شده است وسایل نوین ارتباطی برای مردم و کاربران جالب و جذاب باشند.