از «حلقه کیان» تا «حلقه کیهان»
افراد حلقه كيان در آغاز تماماً داراي يك گرايش خاص نبودند و تركيبي از ليبرال‌ها و چپ‌گرايان بودند. برخي از آن‌ها نيز هم‌چون سعيد حجاريان، علي‌رضا علوي‌تبار، اكبر گنجي و عمادالدين باقي در دوره‌هاي مشخصي، در نهادهاي امنيتي و حكومتي كشور مشغول بودند. اعضاي اين حلقه، هر هفته چهارشنبه‌ها در منزل يكي از اعضا دور هم جمع مي‌شدند و...
شناخت جريان‌هاي سياسي و فكري كشور، ضرورتي اجتناب‌ناپذير است. از جمله درس‌ها و آموزه‌هاي بزرگ براي هر جامعه‌اي و به‌خصوص نسل جوان- كه دائماً در معرض خطر انحراف فكري و عقيدتي و سوء استفاده‌هاي سياسي توسط برخي جريان‌هاي سياسي مي‌باشد- شناخت صحيحِ ماهيتِ جريانات فكري و سياسي و آشنايي با فراز و فرود آن‌ها در تاريخ معاصر ايران، به‌خصوص در سال‌هاي پس از انقلاب اسلامي، است. در اين نوشتار بر آن شديم گزارشي از جريانات فعال در حوزه نشریات مكتوب فکری- فرهنگي و سياسيِ پس از جنگ تحميلي ارائه دهیم. اين نوشتار، فتح بابي براي جريان‌شناسي در اين زمينه است و اميد است با نظرات كارشناسان، غناي بيش‌تري يابد.
نشریات روشن‌فکری و جريان اصلاحطلبي
1-1 کیان و روزنامه‌های زنجیره‌ای
ماهنامه «كيان»، معروف‌ترین نشریه روشن‌فکری دینی پس از انقلاب اسلامی در ايران است. حلقه كيان به‌عنوان معروف‌ترين مركز مطالعاتيِ نوانديشان و تجديدنظرطلبان، در آغاز به توصيه شهيد حسن شاه‌چراغي(از مديران ارشد موسسه كيهان) براي ايجاد كانوني فكري و ديني تشكيل شده بود. اين افراد به دعوت شهيد شاه‌چراغي در مؤسسه كيهان دور هم جمع شدند و به انتشار ماهنامه «كيهان فرهنگي» تا سال 1369 پرداختند.
افراد حلقه كيان در آغاز تماماً داراي يك گرايش خاص نبودند و تركيبي از ليبرال‌ها و چپ‌گرايان بودند. برخي از آن‌ها نيز هم‌چون سعيد حجاريان، علي‌رضا علوي‌تبار، اكبر گنجي و عمادالدين باقي در دوره‌هاي مشخصي، در نهادهاي امنيتي و حكومتي كشور مشغول بودند. اعضاي اين حلقه، هر هفته چهارشنبه‌ها در منزل يكي از اعضا دور هم جمع مي‌شدند و با بازانديشي افكار خود، به بحث‌هاي معرفت‌شناختي و فلسفي، نقد وضعيت موجود، ترسيم نسبتِ دين و دنيا، چگونگي حضور دين در دنياي مدرن، نسبت دين و دموكراسي، دين و تجدد و غرب‌پژوهي می‌پرداختند و به اين نتيجه رسيده بودند كه تلفيقي از تجربيات مثبت تمدن غرب و بومي‌كردن آن‌ها با ارزش‌هاي ايراني- اسلامي، بهترين راه‌كار براي توسعه در كشور است. اعضاي اين حلقه، شيفتگي بسياري به تمدن، علوم و مفاهيم جامعه مدرن غربي داشتند و به مرور زمان، از مواضع اصولي و ديني نظام جمهوري اسلامي فاصله گرفتند و با شعار توسعه سياسي و پيوستن به نظام جهاني، به‌سوي تمدن و تفكر غربي و ليبراليسم حركت كردند. دگرگوني پايه‌هاي انديشه‌هاي كساني چون حجاريان و برخي سازمان‌دهندگان اصلي جريان سياسي دوم خرداد، در اين حلقه و تحت تأثير آن شكل گرفت.
شخصيتِ محوري اين حلقه، دكتر عبدالكريم سروش بود كه به ترجمه و انتقال مفاهيم جديد غربي با رنگ و لعابِ عرفاني اسلامي با تأكيد بر اشعار مولوي و تفكر غزالي مشغول بود. تلاشِ محوري وي، تلفيق و هماهنگي بين افكار مدرن غربي و اسلامي بود. اعضاي اين حلقه، ابتدا افكار و عقايد خود را در ماهنامه «كيهان فرهنگي» (در زمان سرپرستي حجت‌الاسلام سيدمحمد خاتمي در موسسه كيهان) به چاپ مي‌رساندند. مقالات جنجالي سروش با عنوان «قبض و بسط شريعت»، بحث و جدل‌ها و مخالفت‌هاي متعددي را برانگيخت. كوشش سروش در مقالات قبض و بسط اين بود كه براساس مباني معرفت‌شناختي ليبرالي، نسبي‌گرا و پلوراليستي و ترديد در قداست علوم ديني و روايات فقهي، آن‌ها را به‌عنوان بخش‌هايي از علوم انساني معرفي کند.
بعد از بسته‌شدن كيهان فرهنگي و استعفاي خاتمي از مؤسسه كيهان، اين جريان به همراه برخي از نويسندگان مجله «زن روز» اين موسسه، دسته‌جمعي از كيهان استعفا دادند و مجله «كيان» را از اواخر سال 1369 و هم‌چنين نشريه «زنان» را راه‌اندازي كردند. ماهنامه كيان با مديرمسؤولي رضا تهراني و سردبيري ماشاءالله شمس‌الواعظين شروع به كار كرد و اكبر گنجي هم در انتشارات موسسه فرهنگي صراط، درس‌ها و سخن‌راني‌هاي سروش و هم‌فكرانش را به‌سرعت چاپ و توزيع مي‌كرد.
لذا اين نشریه در محافل علمي و سياسي، ارگان روشن‌فکری دینی و نیز ارگان عبدالکریم سروش خوانده می‌شد؛ روشن‌فکراني كه سعی در سازگار نشان‌دادن آموزه‌های دینی و ارزش‌های مدرنی چون دموکراسی، پلوراليسم و حقوق بشر داشتند و فراتر از نشريه، محفلي براي وصل‌كردن حلقه‌ها و چهره‌هاي نوگرا و ليبرال و تربيوني براي تبيين انديشه‌هاي ليبرال ديني بود.
عبدالکریم سروش، نویسندة ثابت مجله کیان بود و روشن‌فکران و چهره‌هاي سياسي چون محمد مجتهد شبستری، مصطفی ملکیان، بهاءالدین خرمشاهی، اکبر گنجی، سعید حجاریان(با نام مستعار جهانگير صالح‌پور)، محسن سازگارا، محمدجواد كاشي، حسين قاضيان، مراد فرهادپور، مرتضی مردیها، مجید محمدی، آرش نراقی، محسن آرمين، فاضل ميبدي، مصطفي تاج‌زاده، علي‌رضا علوي‌تبار، هاشم آغاجري، محسن كديور، مصطفي رخ‌صفت و... در آن قلم مي‌زدند.
كيان فقط يك نشريه سياسي- فكري نبود، بلكه كم و بيش به ادبيات و هنر هم بها مي‌داد. اين ماهنامه، يك حلقه هنري هم داشت كه شخصيت‌هاي ادبي و هنري در آن قلم مي‌زدند كه در شعر، شاخص‌ترين آن‌ها مرحوم دكتر سيدحسن حسيني بود. رفتنِ پر سر و صداي سيدحسن حسيني به همراه قيصر امين‌پور(شاعر و نويسنده) و محسن مخملباف(فيلم‌ساز) از حوزه هنري، مشهور بود. البته بلافاصله بعد از تحولات دوم خرداد، اولين كسي كه از آن حلقه جدا شد باز هم سيدحسن حسيني بود و مجدداً به حوزه هنري برگشت و به نقد ادبي و شرح غزليات بيدل دهلوي پرداخت. در ادبيات هم مصطفي مستور، اولين داستان‌هايش را در آن‌جا به چاپ رسانيد.
تلاش اين حلقه فكري-سياسي در دوم خرداد سال 1376 به بار نشست و پس از دوم خرداد، اين حلقه به‌عنوان يك سايه موازي جنبش اصلاحطلبي در پيشبرد برنامه‌هاي آن عمل كرد. البته به اعتقاد دكتر سروش، گشادگي و فضاي باز سياسي پس از دوم خرداد، به زيان كيان تمام شد، چراكه برخي از اعضاي اين حلقه ناهمگون، به نقد و جدل با يكديگر و افشاگري درباره همديگر پرداختند.
پس از انتخابات دوم خرداد 1376، سردبیر مجله کیان برای تأسیس روزنامه «جامعه» از کیان رفت. روزنامه جامعه اولین روزنامه جریان موسوم به دوم خرداد بود که بهمن همان سال به چاپ رسید. این روزنامه به مدیرمسؤولیِ حمیدرضا جلایی‌پور و سردبیری شمس‌الواعظین(از تحريريه ماهنامه کیان) آغاز به کار کرد. از همان ابتدا، اين روزنامه ابداعات و ابتكارات تازه‌اي به‌كار بست. خودسانسوری نشریه با علامت {...} مشخص مي‌شد. انتخاب تیترهای فرهنگی و حتی کنایه‌وار و طنز روزنامه نیز از ابتکارات این روزنامه بود. از دیگر موارد جالب روزنامه جامعه، ستون ثابت کاریکاتور بود و در حقیقت پای کاریکاتورها و كاريكاتوریست‌هاي سياسي را به عرصه حرفه‌ای مطبوعات باز کرد، اگرچه پیش از آن، کاریکاتور در برخی نشریات کار می‌شد، ولی ثابت نبود.
دو روز بعد از توقف جامعه، روزنامه دیگری به نام توس(به مدیرمسؤولی محمدصادق جوادی‌حصار و سردبیری شمس‌الواعظین) توسط همین تيم آغاز به کار کرد که در شماره اول خود، تیتر بزرگ «توس به جای جامعه» را چاپ کرد. بعداً همين تیم، روزنامه‌های عصر آزادگان و نشاط را منتشر کردند. نکته مهم این‌که در این نشریات شمس‌الواعظین، نقش محوری داشت و غالباً سردبیر و همه‌کاره نشریه بود. در این نشریات، که به روزنامه‌های زنجیره‌ای معروف شدند، ساختارشکنی‌های سیاسی، هنجارشکنی‌هاي اجتماعی، حمله به مقدسات و آموزه‌های دینی و هم‌چنین توهین به مسؤولان نظام و نهادهای انقلابی به‌كرات و تناوب مشاهده مي‌شد. در همین سال‌ها بود که روزنامه‌ها و نشريات دیگری چون «صبح امروز»(به مدیرمسؤولی حجاریان و سردبیری علیرضا علوی‌تبار)، «مشاركت» و «نوروز»، ارگان‌هاي حزب مشارکت(به مدیرمسؤولی محسن میردامادی و سردبیری کریم ارغنده‌پور)، «نوسازی»(به مدیرمسؤولی حمیدرضا جلایی‌پور)، «حیات نو»(به مدیرمسؤولی حجت‌الاسلام سيدهادی خامنه‌ای)، «خرداد»(به مدیرمسؤولی حجت‌الاسلام عبدالله نوری)، «گلستان ایران»(نزدیک به طیف افراطی دفتر تحکیم وحدت)، «بيان»، «فتح»، «آفتاب امروز»، «مناطق آزاد»، «بهار»، «زن»، «پيام هاجر» و... منتشر می‌شد.
«راه نو» نام هفته‌نامه‌ای دیگر بود که به صاحبامتیازی و مدیرمسؤولی اکبر گنجی به تعداد ۲۱ شماره در سال ۱۳۷۷ منتشر می‌شد. این هفته‌نامه مباحثی در زمینه اندیشه سیاسی ایران را تعقیب می‌کرد و به چاپ گفت‌وگوهایی با شخصیت‌های سیاسی -که اغلب از شمار اصلاح‌طلبان بودند- می‌پرداخت. با انتشار روزنامه صبح امروز و تمرکز فعالیت گنجی در این روزنامه، انتشار آن متوقف شد.
افرادی كه در اين روزنامه‌ها و نشریات زنجيره‌اي قلم می‌زدند غالباً تکراری بودند و موضوعات نیز هم‌چنین. هر یک فراز و فرودهایی داشتند ولي با مطالعه یک روزنامه، گويي بقیه روزنامه‌ها هم مطالعه شدند. منابع اصلی اخبار این روزنامه‌ها هم خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا) و ترجمه اخبار خبرگزاری‌ها، سايت‌ها و نشريات معروف جهانی مانند بی‌بی‌سی، سی‌ان‌ان و... بود. در اين نشريات، مقالات ترجمه‌اي و تلاش براي تقويت روابط ايران با كشورهاي اروپايي و مذاكره با آمريكا و... فراوان منتشر مي‌شد. در اين نشريات نام چهره‌هاي سياسي چون شمس‌الواعظین، محسن سازگارا، سعيد حجاريان، حمیدرضا جلایی‌پور، صادق زیباکلام، عباس عبدي، علي‌رضا علوي‌تبار، محسن آرمين، سعيد حجاريان، مسعود بهنود، غلام‌عباس توسلي، عزت‌الله سحابي، ابراهيم يزدي، بهمن كشاورز، مهرانگيز كار، موسي غني‌نژاد، بهمن كشاورز، سعيد رضوي فقيه، احمد زيدآبادي، عمادالدین باقی، سيدابراهیم نبوی، مرتضی مردیها، علیرضا رجایی، هوشنگ اميراحمدي و اکبر گنجی و... زياد به چشم مي‌خورد. کاریکاتوریست‌هايي چون هادی حیدری، داوود شهیدی، مانا نیستانی، جمال رحمتی و نیک‌آهنگ کوثر در آن روزنامه‌ها نيز حضور فعال و تکراری داشتند.
فهرست اتهاماتِ غالب اين روزنامه‌هاي زنجيره‌اي شامل موارد زير بود: نشر اکاذیب به قصد تشویش اذهان عمومی، انتشار شایعات، تضعیف نهادهای انقلابی مانند سپاه پاسداران، تبلیغ علیه ارکان نظام جمهوری اسلامی و انتساب امور خلاف واقع، توهین به مسؤولان نظام، دفاع و حمایت از افراد مخالف نظام، توهین به مقدسات و آموزه‌ها و شعائر دینی، نقد حقوق بشر اسلامي، ترويج فمینيسم، ترویج فرهنگ و ارزش‌هاي غربي، تخلفات انتخاباتی با قصد تخریب علیه کاندیدای خاص، تطهیر اراذل و اوباش، اقدام علیه سیاست خارجی در جهت تضعیف سیاست نه شرقی نه غربی، ترديد در حمايت از گروه‌هاي مبارز فلسطيني و لبناني و هم‌چنين دشمني با اسرائيل، انتشار کاریکاتورهای تحقیرآمیز و اهانت‌‌کننده، چاپ مطالب و تصاوير خلاف عفت عمومی و اشاعه منكرات و... البته ناگفته نمانَد كه برخي از اين روزنامه‌هاي زنجيره‌اي، با وجود آگاهيِ كامل از ضوابط انتشار نشريه، از روي عمد مطالبي منتشر كردند كه توقيف شوند تا از يك‌سو مشكلات درون‌گروهي آن‌ها پوشيده بماند و هم اين‌كه به‌نوعي مظلوم‌نمايي كنند و فشار بيش‌تري بر جناح سياسي رقيب يا نهادهاي حكومتي وارد كنند.
کیان هم به اتهام نشر اکاذیب، تشویش اذهان عمومی، توهین و اهانت به مقدسات و آموزه‌های دینی توقیف شد. نزديك به يك دهه بعد از تعطیلی کیان، فصل‌نامه «مدرسه» با محوریت سروش دباغ(فرزند دکتر سروش) و تلاش وابستگان فكري جريان سروش در موسسه معرفت و پژوهش، خواست به کارِ نشریه کیان ادامه دهد و پاتوقی برای روشن‌فکران سکولار و منتقد، ایجاد کند، اما پس از شش شماره به‌خاطر نظرات پرسروصدای مجتهد شبستری درباره وحی و نبوت، از ادامه کار بازماند.
1-2 آيين و عصر ما؛ نشريات تئوريك حزبي
حجت‌الاسلام سيدمحمد خاتمي بعد از استعفا از وزارت فرهنگ و ارشاد، درخواست مجوز نشريه‌اي به نام «آيين» را كرد تا از آن به‌عنوان تريبوني براي بيان افكار خود و هم‌فكرانش استفاده كند. در آن زمان برخي از افراد حلقه «كيان» همراه با سیدمحمد خاتمي، گروه كوچك‌ترِ آيين را شكل دادند. گروه آيين هيچ مجله‌اي تا سال 1382 منتشر نكرد و در اين سال، در حالي كه حدود شش سال از رخ‌داد دوم خرداد 1376 گذشته بود، محمدرضا خاتمي، برادر رئيس‌جمهور وقت و دبیرکل حزب مشارکت، اولين شماره اين نشريه را منتشر كرد. علي‌رغم عدم انتشار مجله، گروه آيين جلسات هفتگي منظمی برگزار مي‌كردند. در این حلقه، چهره‌هايي چون هادي خانيكي، سعيد حجاريان، مصطفي تاج‌زاده، محسن امين‌زاده، عباس عبدي، محسن كديور و محمدرضا خاتمي حضور داشتند. هدف اوليه آن‌ها اين بود كه نشريه‌اي به‌راه اندازند تا مفاهيمي تازه و جديد و آن‌چه براي تحول اجتماعي ضروري مي‌دانستند، ارائه كنند. تجربه كيان نشان داد كه نشريه‌هايي این چنین تا چه حد مي‌توانند ذهنيت طبقه تحصيل‌كردة حوزه و دانشگاه را تحت تأثير قرار دهد. اعضای این حلقه به مفاهيمي چون جامعه مدني، مردم‌سالاري ديني، حقوق بشر و... می‌پرداختند. شخصيتِ محوري در اين محفل هم خودِ سیدمحمد خاتمي بود؛ اما افرادي چون كديور و حجاريان نيز در فعال كردن هر چه بيش‌ترِ این محفل و نيز گرم نگه‌داشتن تنور مباحث انديشگي و سياسي نقش مهمي داشتند.
شاید بتوان گفت مبانی نظری«گفتمان دوم خرداد» در اين محافل سر و سامان يافت. به نظر عده‌ای از محققان، ريشه‌هاي اصلي اين مفاهيم در حلقه كيان بود، اما در جلسات آيين، آن پايه‌هاي نظري به مفاهيم سياسي و پروژه سياسي تبدیل مي‌شد. غالب آنان با حضور در دانشكده حقوق و علوم سياسي دانشگاه تهران و خصوصاً مركز تحقيقات استراتژيك رياست‌جمهوري، با مفاهيم نوين توسعه آشنا شده و به‌نوعي تحت تأثير افكار دکتر حسين بشيريه قرار گرفتند و با هواداران كلام جديد تحت تأثير انديشه‌هاي سروش، بسياري از مفاهيم و نگرش‌هاي آن‌ها در اثر اين تلاقي، امكانِ تبديل‌شدن به يك برنامه سياسي را پيدا كرد. اين نشريه که بیش‌تر به نشریه تئوریک حزب مشارکت معروف است، هم‌اكنون منتشر مي‌شود.
«عصر ما» نشریه‌ای بود که از ۲۷ مهر ۱۳۷۳ شروع به انتشار کرد و به‌عنوان ارگان رسمی سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی ایران به مدیرمسؤولی محمد سلامتی و سردبیری محسن آرمین منتشر می‌شد. مطالب اين نشريه عمدتاً شامل تحلیل‌هایی انتقادی از مسائل سیاست داخلی و اقتصاد سیاسی کشور است و هم‌اكنون به‌صورت درون‌حزبي منتشر و براي يك‌سري شخصيت‌ها ارسال مي‌شود. عصر ما در دوران پیش از انتخابات دوم خرداد به همراه روزنامه «سلام»(به مدیرمسؤولی حجت‌الاسلام محمد موسوی خوئینی‌ها) رسانه‌های تبلیغاتی‌ای بودند که در اختیار گروه‌های موسوم به خط امام و جناح چپ قرار داشتند. سعید حجاریان یکی از مهم‌ترین اعضای تحریریه عصر ما بود که در سال ۱۳۷۹ مجموعه مقالات منتشره خود در عصر ما را در کتابی به نام «جمهوریت؛ افسون‌زدایی از قدرت» به چاپ رساند.
1-3 روزنامه شرق و هفته‌نامه شهروند امروز
روزنامه شرق، معروف‌ترین روزنامه جریان اصلاح‌طلب ایران بود. اولین شماره این روزنامه در تاریخ ۲ شهریور ۱۳۸۲ با مدیرمسؤولی رحمانیان و سردبیری محمد قوچانی منتشر شد. تحریریه این روزنامه، با انتشار «ضمیمه جهان»، «ضمیمه دیپلماتیک»، «همشهری ماه» برای روزنامه همشهری در سال ۱۳۸۰، گام تازه‌ای در روزنامه‌نگاری در ایران برداشتند. این تیم با رویِ کار آمدن دومین دوره شورای شهر تهران و انتخاب دکتر محمود احمدی‌نژاد به‌عنوان شهردار و تغییراتی که در مدیریت روزنامه همشهری به‌وجود آمد، آن روزنامه را ترک و روزنامه شرق را منتشر کردند.
این روزنامه سه بار در دوران فعالیت خود توقیف شد. اولین بار ۳۰ دی ۱۳۸۲ به مدت یک روز و در کنار روزنامه «یاس نو» (به مدیریت محمد نعیمی‌پور و نزدیک به جبهه مشارکت ایران اسلامی) پیش از برگزاری انتخابات مجلس هفتم و به دلیل پوشش دادن اخبار مربوط به نامه اعتراضی نمایندگان مجلس ششم به رهبر معظم انقلاب و حوادث آن زمان، توقيف شد و بار دوم در تاریخ ۲۰ شهریور ۱۳۸۵ به علت انتشار کاریکاتوري تحقيرآميز توقيف شد. در همین ایام، این تیم با حمایت جریان لیبرال و سرمایه‌دار که عمدتاً دستی در فعالیت اقتصادی در حوزه نفت داشتند، هفته‌نامه «شهروند امروز» را راه انداختند. این هفته‌نامه، فعالیت خود را از اسفند ۱۳۸۵ آغاز کرد. تیم شرق پس از چند ماه و پس از رفع توقیف دوم، توانستند روزنامه را دوباره منتشر کنند. هم‌زمان روزنامه «هم‌میهن» به مدیر مسؤولی غلامحسین کرباسچی رفع توقیف شد و بدین ترتیب محمد قوچانی به هم‌میهن رفت و تیم شرق، هر دو روزنامه را مجدداً منتشر ساختند. تیم شرق در قالب هفته‌نامه «شهروند امروز» نیز موفقیت قابل ملاحظه‌ای يافت و توانست به شمارگان ۵۰۰۰۰ نسخه برسد. در اين نشريه محمد عطریانفر(رئیس شورای سیاست‌گذاری)، محمد قوچانی(سردبير)، اکبرمنتجبی(دبير اجرايي) و رضا خجسته رحيمي(دبير تحريريه) بود.
در این ایام، روزنامه‌های شرق، هم‌میهن و هفته‌نامه شهروند امروز، تشابهات فراوانی در پرداختن به موضوعات و ضریب‌دادن به حوادث داشتند. تا این‌که روزنامه شرق برای سومین بار در ۱۵ مرداد ۱۳۸۶ به علت چاپ گفت‌وگو با يك شاعر همجنس‌گرای ایرانی مقیم کانادا از ادامه انتشار بازماند. هفته‌نامه شهروند امروز نیز پس از انتشار هفتادمین شماره، در ۱۵ آبان ۱۳۸۷ به علت «غیر واقعی جلوه دادن برخی اقدامات دولت» توقیف شد، اما گفت‌وگوهای جنجالی با خانواده آیت‌الله حسن لاهوتی و دختران هاشمی رفسنجانی و طرح شبهات نامعلوم دربارة درگذشت وي، در توقیف آن بی‌تأثیر نبود.
روزنامه شرق و هم‌چنین هفته‌نامه شهروند امروز، با الگوگیری از نشریات معروف غربی مانند تایمز و نیوزویک و... نوآوری‌ها و ابتکارات فراوانی برای عرصه مطبوعات و حرفه روزنامه‌نگاری کشور داشتند. این نشریات اهمیت ویژه به تاریخ معاصر، حوزه‌های علمیه، هنر و سینما، خانواده و... می‌دادند و ویژه‌نامه‌هاي ادبی و سیاسی بسیاری را منتشر کردند. این نشریات عمدتاً دغدغه تغییر ارزش‌ها و هنجارهای جامعه و نگرش‌ها و ترویج ارزش‌هایی هم‌سو با ارزش‌های فرهنگ غربی داشتند. مباحث ترجمه‌ای، جایگاه ویژه‌ای در این نشریات داشتند. در عرصه سیاست خارجی هم در جهت گسترش روابط با کشورهای غربی و به‌ویژه آمریکا، گام بر می‌داشتند و به‌صورت علنی و ضمنی، انتقادهایی به جریان مقاومت اسلامی در کشورهای اسلامی وارد می‌ساختند. این نشریات، چهره‌های ادبی، هنری، تاریخی، سیاسی و مدیریتیِ هم‌سو با خود را به جامعه معرفی کردند و ضمن نخبه‌پروری سياسي و ادبي، چهره‌سازی‌های فراوانی داشتند.
1-4 روزنامه‌های کارگزاران، اعتماد و اعتماد ملی
روزنامه «کارگزاران» به صاحبامتیازی حزب کارگزاران سازندگی با مدیریت سیدمرتضی سجادیان و سردبیری مهران کرمی، انتشار خود را از سال ۱۳۸۴ آغاز کرد. این روزنامه در ۱۱ دی ۱۳۸۷ به دلیل چاپ بیانیه طیف افراطی(طیف علامه) دفتر تحکیم وحدت، درباره حوادث غزه و محکوم کردن حماس، توقیف شد. این روزنامه در روز قبل از آن، با درج مطلبی، جنایت ضد بشری رژیم صهیونیستی در غزه را تطهیر! و مدافعان فلسطینی را گروهی تروریست! و اقدامات آن‌ها را حرکت ضد بشری! قلمداد کرد که با پناه‌گرفتن در کودکستانها و بیمارستانها، موجبات بمباران و مرگ کودکان و غیر نظامیان را فراهم کرده است!
روزنامه «اعتماد ملّی»، ارگان مطبوعاتی حزب اعتماد ملی محسوب می‌شود. این حزب هم پس از شکست کروبی در انتخابات نهمین دوره ریاست جمهوری با محوریت وی و جمعی از یارانش در مجمع روحانیون مبارز، در سال 1384 شکل گرفت. صاحب‌امتیاز این روزنامه، مهدی کروبی و مدیرمسؤول آن محمدجواد حق‌شناس است. آخرین سردبیر آن پس از ابوالفضل شکوری و رضا انصاری، محمد قوچانی بود. البته قوچانی پس از توقیف هفته‌نامه «شهروند امروز»، به این روزنامه دعوت شد. در مقطعی هم ضمیمه این روزنامه در زمینه اجتماعی و خانوادگی با نام «ایران‌دخت» منتشر کرد. اين روزنامه به‌خاطر پرداختن نامناسب و غير عادلانه به حوادث پس از انتخابات دهم رياست‌جمهوري تعطيل شد، اما ضمیمه «ایران‌دخت» با تغییر روی‌کرد، در زمینه سیاسی، اجتماعی و فرهنگی منتشر هم‌چنان می‌شود. این نشریه تحت مدیریت تيم هفته‌نامه «شهروند امروز» منتشر می‌شود.
روزنامه «اعتماد»، روزنامه خبری- تحلیلیِ دیگر جریان اصلاح‌طلبی است که قبل از روزنامه اعتماد ملی منتشر می‌شد. این روزنامه پس از توقیف روزنامه‌های شرق و اعتماد ملي، با مخاطبان بیش‌تری مواجه شد. این روزنامه از خرداد ماه سال 1381 با مدیریت الیاس حضرتی (از فرماندهان دفاع مقدس و نماينده اسبق رشت و تهران در مجلس شورای اسلامی) منتشر می‌شود. این روزنامه طرح دو روزنامه در يك روزنامه را به اجرا درآورد و ويژه‌نامه‌هاي ضميمه‌اي را براي روزهاي هفته در پيوست روزنامه منتشر كرد.
روزنامه دیگر این جریان، «همبستگی» است که به صاحبامتیازی حزب همبستگی ایران اسلامی و مدیرمسؤولی علی صالح‌آبادی و در مقطعی دیگر، محمدرضا راه‌چمنی، منتشر می‌شد. این روزنامه به‌خاطر اختلافات درون‌حزبی در پیِ اعتراض برخی اعضای شورای مرکزی حزب نسبت به عمل‌کرد مالی راه‌چمنی(مدیر مسؤول) در سال 1387 تعطیل شد.
گفتنی است روزنامه‌های کارگزاران، هم‌میهن، همبستگی، اعتماد، اعتماد ملی و هم‌چنین نشریات تازه‌تأسیسِ جریان اصولگرایی مانند «تهران امروز» و «وطن امروز» به‌شدت متأثر از روزنامه شرق بودند، ولی هیچ‌وقت مخاطبی چون شرق نیافتند و نتوانستند چون روزنامه شرق تأثیرگذار باشند.
از دیگر روزنامه‌های هم‌سو با این جریان می‌توان روزنامه‌های «آفتاب یزد»(به مدیرمسؤولی منصور مظفری و سردبیری مجتبی واحدی)، «مردم‌سالاری»(به صاحبامتیازی حزب مردم‌سالاری و مدیرمسؤولی مصطفی کواکبیان) و هفته‌نامه «ایران‌دخت» را نام برد.
نشريات اجتماعي و ادبي سكولار
نشريه «گردون»، عنوان ماهنامه فرهنگی، ادبی و اجتماعی جریان سکولار و لیبرال بود که از سال ۱۳۶۹ تا ۱۳۷۴ به سردبیری عباس معروفی در تهران منتشر می‌شد. این نشريه هم‌چنین بنیان‌گذار جایزة ادبی «قلم طلایی» گردون بود. این ماهنامه از سوی نویسندگان متعهدی هم‌چون شهید سیدمرتضی آوینی به‌خاطر دیدگاه‌های لیبرالیستی در معرض نقد قرار داشت.
فصل‌نامه «گفتگو»، نشریه‌ای فرهنگی و اجتماعی است که در سال ۷۲ با موضوعاتی چون «جامعه مدنی»، «هم‌زیستی مسالمت‌آمیز»، «دموکراسی» و «هویت ایرانی» وارد فضای مطبوعات کشور شد. بنیان‌گذار این نشریه رضا ثقفی بود. پس از درگذشت وی، امتیاز این نشریه به فرزند وی مراد ثقفی که پیش از این مدیرمسؤول آن بود، منتقل شد. در این نشریه روشن‌فکرانی چون رامین جهانبگلو، محمد مالجو، احمد اشرف، کیان تاج‌بخش و... فعالیت مي‌کردند. اکنون مراد ثقفی مدیرمسؤولی این نشریه را بر عهده دارد و تاکنون بیش از 50 شماره از این نشریه منتشر شده است. تاریخ معاصر ایران و مسائل جامعه‌شناختی و بررسی کتاب از مباحث این فصل‌نامه است.
«آدینه»، «کِلک»، «جامعه سالم»، «تکاپو» و... هم از جمله دیگر نشریات ادبی و هنری جریان سکولار و لیبرال این دوره هستند.
3. نشریات فمینیستی
ماهنامه «زنان»، نشریه‌ای اجتماعی و فرهنگی است که به صاحبامتیازی و مدیرمسؤولی شهلا شرکت منتشر می‌شد. این ماه نامه از جمله معروف‌ترین مجلات اختصاصی و روشن‌فکری زنان در ایران بود و به مدت ۱۶ سال، از بهمن سال ۱۳۷۰ تا دی ۱۳۸۶ با ۱۵۲ شماره در ایران منتشر شد. روایت رادیو بی‌بی‌سی، که در خصومت آن با نظام اسلامی و دین اسلام شکی نیست، درباره این نشریه جالب توجه و قابل تأمل است. به گفته سایت رادیو بی‌بی‌سی، «در نیمه اول دهه ۱۳۷۰، مجله زنان در کنار نشریاتی چون ماهنامه کیان، ماهنامه آدینه، پیام امروز، ایران فردا، دنیای سخن و جامعه سالم از نشریه‌های جریان روشن‌فکری ایران به‌شمار می‌رفت و در شرایطی که فمینیسم به غلط در ایران بار منفی داشت و در بعضی از آیین‌نامه‌های دولتی نیز رواج آن نهی شده بود، مسؤولان ماهنامه زنان این مجله را «تنها ماهنامه فمینیستی ایران» می‌خواندند».
فعاليت‌هاي غرب‌گرايانه و فمینيستي نشريه ماهنامه زنان باعث شد كه نشريات و مراكزي پژوهشي درباره مسائل زنان در نهادهاي فرهنگي و علمي شكل بگيرد كه مهم ترين آن‌ها، فصل‌نامه «كتاب زنان»، شوراي فرهنگي اجتماعي زنان وابسته به شوراي عالي انقلاب فرهنگي، دفتر مطالعات و تحقيقات زنان وابسته به حوزه علميه قم(با مديريت حجت‌الاسلام محمدرضا زيبايي‌نژاد) و دفتر مطالعات زنان وابسته به نهاد نمايندگي مقام معظم رهبري در دانشگاه‌ها از جمله آن‌هاست. از نتايج اين روي‌كرد، رويش زنان نخبه در اين زمينه در بين نيروهاي ارزشي و متعهد جامعه شد.
4. نشریات ملی‌گراها
«ایران فردا» نشریه جریان ملی-مذهبی بود که از خرداد ۱۳۷۱ به مدیرمسؤولی عزت‌الله سحابی و سردبیری رضا علیجانی منتشر می‌شد. این نشریه ابتدا به‌صورت دوماه‌نامه، سپس ماهنامه و آن‌گاه هفته‌نامه منتشر می‌شد، از نشریات منتقد و حتي معاند با حکومت در دوران پیش از دوم خرداد بود. مجموعه سرمقاله‌های سحابی در ایران فردا در کتابی با عنوان «سرمقاله‌هایی برای ایران فردا» توسط انتشارات قلم منتشر شد. حسن یوسفی اشکوری، تقی رحمانی، محمد ملکی، هدی صابر و مجید شریف از شناخته‌شده‌ترین نویسندگان مجله ایران فردا بودند.
نگاهی به محتوا و مطالب این مجله نشان می‌دهد که این مجله ابتدا صبغة فرهنگی، ادبی، علمی و اقتصادی داشت ولی در مراحل بعدی کاملاً سیاسی و نظری شد. بازخوانی تاریخ معاصر ایران با نگرش ملی-مذهبی، پررنگ کردن نقش ملی-مذهبی‌ها در تاریخ معاصر، پیشینه‌سازی برای ملی-مذهبی‌ها، بازخوانی انتقادی جنگ و دهه‌های بعد از انقلاب، خط‌دهی و مفهوم‌سازی و برجسته‌کردن ملی‌گرایی، بیان‌گر مشیِ سیاسی این نشریه است. این نشریه دیدگاه‌ها و مواضع نهضت آزادی را به‌خوبی منعکس می‌کرد. خط فکری و سیاسی این جریان از سوی نشریه «چشم‌انداز ایران»(به مدیرمسؤولی لطف‌الله میثمی، از سران سابق سازمان مجاهدین خلق) نیز دنبال می‌شد.
5. نشریات گفتمان انقلاب اسلامی
5-1 سوره
اولین شماره این ماهنامه در فروردین ماه در سال 1368 منتشر شد. سردبیری اولین شماره‌های سوره بر عهده سیدمحمد آوینی بود. بعد از انتشار چند شماره، سیدمرتضی آوینی، جایِ برادر كوچك‌تر را گرفت و كارِ انتشار ماهنامه را تا 40 شماره ادامه داد. آوینی در شرایطی اقدام به انتشار سوره كرد كه نشریات رنگارنگ فرهنگی از هر جرياني در حال فعالیت جدی بودند و در عرصه فكر، فرهنگ و هنر، گفتمان انقلاب اسلامي را تهديد مي‌كردند و گفتمان فرهنگي و هنري انقلاب اسلامي از داشتن حتی یك نشریه فرهنگی نیز محروم بود. لذا با همت و ابتكار آويني، نشريه «سوره» شكل گرفت و علاوه بر ماهنامه، ويژه‌نامه‌هايي براي نمايش، داستان، فيلم، موسيقي و... منتشر شد. در این نشریه شخصیت‌هایی چون یوسف‌علی میرشکاک، مسعود فراستی، محمدرضا سرشار، نصرالله قادری، شهریار زرشناس، محمد مددپور، رحیم قاسمیان، جهانگیر خسروشاهی، سیدمهدی شجاعی و... قلم می‌زدند. در اين نشريه مطالبي از غالب چهره‌هاي فرهنگي و هنري برجستة گفتمان انقلاب اسلامي به چشم مي‌خورد.
انتشار اين نشريه بعد از شهادت آويني در فروردین 1372 مدتی متوقف ماند و پس از آن، سیدمحمد آوینی، سیدعلی میرفتاح و سیدعبدالجواد موسوی، کار وی را ادامه دادند. در اواخر سال 1381 وحید جلیلی(عضو تحريريه نيستان و سردبير سابق روزنامه ابرار)، سردبیری این ماهنامه را بر عهده گرفت و در دوره جدید، 30 شماره از اين نشریه را منتشر کرد. سوره در دوره اخیر به ماه‌نامه‌ای فكری، فرهنگی و هنری با روی‌كردی جهانی، تاریخی و آسیب‌شناسانه به تحلیل و تفسیر مسائل تبدیل شد و علاوه بر معرفي و گفت‌وگو با چهره‌هاي شاخص هنر و ادبيات انقلاب اسلامي چون علي صفايي حائري(عين صاد)، علي معلم دامغاني، سيدحسن حسيني، اكبر خليلي، محمود گلابدره‌اي، جمشيد جم، مصطفي محدثي خراساني، مصطفي مستور، علي‌رضا كمره‌اي، هديت‌الله بهبودي، قادر طهماسبي(فريد)، محمدكاظم كاظمي، مرتضي سرهنگي، نادر طالب‌زاده، محمد رجبي دواني، علي‌رضا قزوه، چهره‌های تازه‌ای چون يعقوب توكلي و قاسم تبريزي(در زمينه تاريخ معاصر)، علی‌محمد مودب، محمدمهدی سیار، عباس احمدی و میلاد عرفان‌پور در زمینه شعر، نعمت‌الله سعیدی در زمینه نقد ادبی، امید مهدی‌نژاد در حوزه طنز و شعر، مظفر اقبال و ظفر بنگاش در زمینه جهان اسلام معرفی شدند. ماهنامه سوره هم اکنون به مدیر مسؤولي حسن بنیانیان(رئیس حوزه هنری) منتشر می‌شود و در شماره‌های اخیر، بیش‌تر روی‌کرد تاریخ انقلاب و دفاع مقدس به خود گرفته است.
در کنار نشریه سوره، می‌توان از نشریه «ادبیات داستانی» حوزه هنری نام برد که به همت محمدرضا سرشار، نویسنده و منتقد ادبی، منتشر می‌شد و توانست بیش از یکصد شماره منتشر کند. «ادبیات داستانی» نخستین نشریه تخصصی ادبیات داستانی معاصر در کشور بود که توانست نویسندگان متعهد بسیاری را به جامعه فرهنگی و ادبی کشور معرفی کند.
هفته‌نامه «مهر» هم در اواخر دهه هفتاد، از نشریات پرمخاطب فرهنگی و طنزِ دوران اصلاحات بود که با مدیرمسؤولی حجت‌الاسلام محمدعلی زم و از سوی حوزه هنری منتشر می‌شد. در این نشریه، یوسف‌علی میرشکاک، عبدالجواد و عبدالرضا موسوی، سیدعلی میرفتاح و محمدحسین جعفریان، حضور قلمی پررنگی داشتند.
5-2 روزنامه‌های کیهان، رسالت و یالثارات‌الحسين(ع)
روزنامه «کیهان» یکی از قدیمی‌ترین روزنامه‌های ایران است. نخستین شماره آن در سوم خرداد ۱۳۲۱ در تهران منتشر شد. در جريان انقلاب، کيهان به دفاع از اعتراضات مردمی پرداخت و در مبارزه برای آزادی نشر و بيان، نقش برجسته‌ای ايفا کرد. پس از انقلاب، حجت‌الاسلام سیدمحمد خاتمی مدتی مسؤولیت اداره کیهان را بر عهده داشت که در آن مقطع، ماهنامه «کیهان فرهنگی» منتشر می‌شد و بعدها در آن سلسله‌مقالات «قبض و بسط تئوریک شریعت» دکتر سروش منتشر شد. ولی تحولات کنونی این مؤسسه را باید از زمان سرپرستی حسین شریعتمداری جست‌وجو کرد. شریعتمداری در سال ۱۳۶۹، مدیرمسؤول روزنامه و مؤسسه کیهان و نماینده ولی فقیه در این مؤسسه شد که تاکنون هم ادامه یافته است. در اوائل دهه هفتاد، مدتی مهدی نصیری، سردبیر این نشریه بود. محمدحسین صفار هرندی هم مدتی طولانی معاون شریعتمداری بود که پس از آغاز ریاست‌جمهوری دکتر احمدی نژاد، به‌عنوان وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در دولت نهم انتخاب شد.
این مؤسسه نشریات دیگری چون «کیهان کاریکاتور»(با محوریت سیدمسعود شجاعی و محمدحسین نیرومند)، «کیهان بچه‌ها»(با محوریت امیرحسین فردی، نویسنده) و «کیهان فرهنگی»(به مدیرمسؤولی حجت‌الاسلام محمدعلی معلی) دارد که نشریه اخیر به معرفی شخصیت‌های فرهنگی و علمی کشور می‌پردازد.
«رسالت»، روزنامه خبری-تحلیلی دیگرِ جریان اصولگرایی است که معمولاً دیدگاه‌های حزب مؤتلفه اسلامی، جامعه روحانیت مبارز و تشکل‌های هم‌سو را منعکس می‌کند. این روزنامه به صاحب‌امتیازیِ بنیاد رسالت، مدیرمسؤولی مرتضی نبوی و سردبیری محمدکاظم انبارلویی منتشر می‌شود. تأسیس روزنامه رسالت به سال ۱۳۶۶ باز می‌گردد که جمعی از منتقدان و مخالفان دولت میرحسین موسوی مانند آیت‌الله احمد آذری قمی، احمد توکلی و مرتضی نبوی این روزنامه را برای بازتاب دیدگاه‌های خود منتشر کردند. احمد توکلی، نماینده مجلس و رئیس فعلی مرکز پژوهش‌های مجلس، نخستین سردبیر این روزنامه بود. امیر محبیان و محمدکاظم انبارلویی(دبیر سیاسی حزب موتلفه اسلامی) از دیگر سردبیران این روزنامه بودند. بعضی از نویسندگان و تحریریه سیاسی این نشریه را فعالان حزب مؤتلفه اسلامی تشکیل می‌دهند. حشمت‌الله فلاحت‌پیشه، دبیر سیاست خارجی این روزنامه در حال حاضر نماینده مجلس شورای اسلامی است.
روزنامه «جوان» هم از دیگر روزنامه‌های هم‌سو با اصولگرایان است. این روزنامه علاوه بر توزیع در دکه‌ها، در اغلب پایگاه‌های بسیج و سپاه در سراسر کشور نیز توزیع می‌شود.
«شما»(مخفف شهدای مؤتلفه اسلامی)، هفته‌نامه و ارگان حزب موتلفه اسلامی است که توسط اسدالله بادامچیان، بنیان نهاده شده است. مدیر مسؤول آن در ابتدا اسدالله بادامچیان و هم‌اکنون، مجتبی همدانی و سردبیر آن، حمیدرضا ترقی است.
«یالثارات الحسین(ع)»، نام هفته‌نامه و ارگان انصار حزب‌الله است. مدیر مسؤول این هفته نامه، عبدالحمید محتشم است که موضع گیری‌های صریح، انقلابی و بعضاً تند نسبت به دولت‌های سازندگی، اصلاحات و جریان سیاسی موسوم به دوم خرداد داشت. بعد از توقیف این هفته‌نامه در مقطعی، هفته‌نامه «جبهه» با مدیریت مسعود ده‌نمکی، نقش تریبون این جریان را بر عهده گرفت و بعداً آن مواضع در «شلمچه» و «صبح دوکوهه» دنبال شد که بعدها به‌خاطر انتقادات صریح و انقلابی علیه دولت و دولت‌مردان دوران اصلاحات و هواداران حوزوی این جریان، توقیف شدند. هم‌اکنون این هفته‌نامه به مديرمسؤولی و سردبيری عبدالحميد محشتم به فعالیت خود ادامه می‌دهد. نشریه دیگرِ هم‌سو با این جریان، هفته‌نامه «عبرت‌های عاشورا» است که به صاحبامتیازی انصار ولایت اصفهان و مدیرمسؤولی حجت‌الاسلام کمیل کاوه در نمازجمعه‌های شهرهای بزرگ کشور مانند تهران، قم، اصفهان و... توزیع می‌شود.
5-3 کتاب صبح و سياحت غرب
نشریه «كتاب صبح» به مدیرمسؤولی مهدی نصیری در دوران سازندگی منتشر می‌شد. نصیری که سابقه سردبیری روزنامه کیهان را داشت در این نشریه از مقالات و مباحث شخصیت‌هایی چون رضا داوري اردكاني، حیدر و حسن رحیم‌پور ازغدی، یوسف‌علی میرشکاک، حسین الله‌کرم، شهریار زرشناس و... استفاده می‌کرد. ترویج فرهنگ جهاد و شهادت، مبارزه با مفاسد اقتصادی، نقد سیاست‌های لیبرالی و خوي اشرافي‌گريِ دولت سازندگی و نقد مدرنیته از مهم‌ترین موضوعات و دغدغه‌های این نشریه بود. کتاب صبح به همراه هفته‌نامه «بیان»- كه به مدیرمسؤولی حجت‌الاسلام علی‌اکبر محتشمی منتشر مي‌شد و بیان‌گر مواضع مجمع روحانیون مبارز در نقد دوران سازندگی و سیاست‌های آن بود- و چند سال بعدتر هفته‌نامه «ارزش‌ها»(به صاحب‌امتيازيِ جمعيت دفاع از ارزش‌هاي انقلاب اسلامي و مديرمسؤولي حجت‌الاسلام محمد محمدي ري‌شهري)، مهم‌ترین نشریات گفتمان انقلاب در نقد عمل‌کرد سیاسی، اقتصادی و فرهنگی ریاست‌جمهوری دوران آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی محسوب مي‌شدند.
«کتاب صبح» هم جنبه تئوریک داشت و هم به مباحث اجتماعی و سیاسی و فرهنگي جامع مي‌پرداخت. نصيري با راه‌اندازي انتشاراتي به همين نام، كتاب‌هايي در زمينه نقد غرب و مدرنيته منتشر كرد كه كتاب «اسلام و تجدد» وي معروف‌ترينِ آن‌هاست. تجربه موفق و فعالیت‌های این نشریه برای نیروهای ارزشی و انقلابی دریچه‌های جدیدی از فعالیت در عرصه رسانه گشود و باعث رویش نشریاتی چون «کتاب نقد»، «جبهه»، «شلمچه»، «فکه»، «صبح دوکوهه» و «یالثارات الحسين(ع)» در سال‌های بعد شد. مهدي نصيري پس از كتاب صبح و پژوهش در زمينه اسلام و تجدد و نقد مدرنيته، با حمايت مركز پژوهش‌هاي اسلامي صدا و سيما، ماهنامه «سياحت غرب» را منتشر كرد كه نشريه قابل توجهی در غرب‌شناسي و نقد مدرنيته است و تاكنون بيش از 70 شماره از آن منتشر شده است. نقد تمدن و فرهنگ غرب با بهره‌گيري از نظرات انديشمندان غربي، طرح آخرين مباحث در حوزه‌هاي فرهنگ و اجتماع، ارتباطات و رسانه‌ها، علم و تكنولوژي، اقتصاد و سياست و محيط زيست، مهم‌ترين روي‌كرد اين نشريه است. در اين زمينه، با اغماض مي‌توان به فصل‌نامه «نامه فرهنگ»(به صاحب‌امتيازي احمد مسجدجامعي و سردبيري رضا داوري اردكاني) اشاره كرد كه گذشته از روال كلي مجله، سرمقاله‌هاي داوري مانند ديگر كتاب‌هاي وي در نقد مدرنيته و غرب، بسيار قابل تأمل بود و با استقبال مواجه مي‌شد.
گفتني است مهدي نصيري به همراه برخي شاگردان دكتر سيداحمد فرديد مانند رضا داوري اردكاني، محمد رجبي دواني و شهريار زرشناس و جريان فكري دفتر فرهنگستان علوم اسلامي قم با مديريت كنوني حجت‌الاسلام سيدمحمدمهدي ميرباقري، سهم مهمي در شكل‌گيري دفاتر غرب‌شناسي و دوره‌هاي غرب‌شناسي و نقد علوم انساني غربي در دانشگاه‌هاي كشور دارند.
5-4 کتاب نقـد و بینش سبز
پژوهش‌گاه فرهنگ و انديشه اسلامي، برای پوشش خلاء علمی و تئوریک جریان ارزشی و معتقد به گفتمان انقلاب اسلامی به همت حجت‌الاسلام علی‌اکبر صادقی رشاد و با حمایت رهبر معظم انقلاب در سال 1373 تأسيس شد. نقادي و بازپيرايي ذخائر فكري و علمي اسلامي در حوزه حكمت و معرفت ديني و الهيات، سامان‌دهي مناسب معارف فكري و ديني با نيازهاي نو، اهتمام به نوآوري و گره‌گشايي در قلمرو انديشه ديني و نظامات اجتماعي اسلام، مطالعه تطبيقي و نقد عالمانه مكاتب و مناظر فكري معارض، دفاع علمي از حكمت و انديشه و فرهنگ ديني و انقلاب اسلامی، مهم‌ترین اهداف شکل‌گیری این پژوهش‌گاه عنوان شده است. در همین راستا، فصل‌نامه‌‌ای به نام «کتاب نقد» برای گفتمان‌سازی در این حوزه راه افتاد. كتاب نقد سعي دارد عرصه‌اي براي تضارب آراء و ارائه نقد و ارزيابي نظرات و عقايد گوناگون در حوزه فلسفه، دين‌پژوهي، و مباحث نظري فرهنگ، سياست، فقه و حقوق و ساير ساحات انديشه و فكر با توجه و تاكيد بر استفادة كارآمد از ادبيات نقد و بهره‌گيري از نظرات و تأملات محققان حوزه و دانشگاه، جهت پاسخ‌گويي به سؤالات و شبهات موجود در فضاي فكري ايران معاصر باشد. شاید بتوان گفت فعالیت‌های حلقه کیان و تأثیرگذاری ماهنامه کیان، اساتید متعهد حوزه و دانشگاه را بر آن داشت تا به مقابله نظری با آن بپردازند و هم این‌که برای مواجهه با تهاجم همه‌جانبه تمدن و تفکر لیبرال غربی و غرب‌زده‌ها، نیروسازی کنند. لذا این نشریه با سردبیری حسن رحیم‌پور ازغدی منتشر شد و توانست طی سالیانی چند، مهم‌ترین نشریه تئوریک گفتمان انقلاب اسلامی باشد. در این نشریه، مقالاتی از اساتیدی چون علامه جعفری، آیات عظام جوادی آملی، مصباح یزدی، معرفت و.. و اساتیدی چون علی‌اکبر صادقی رشاد، عبدالحسین خسروپناه، حسن رحیم‌پور، مهدی هادوی تهرانی، حمید پارسانیا، احمد واعظی، علی ابوالحسنی(منذر)، حمید مولانا، یحیی یثربی، عبدالله یثربی، غلامحسین الهام، محمدرضا اسدی، محمد محمدرضایی، علیرضا قائمی‌نیا، احمد جهان‌بزرگی، علی ذوعلم، محمدحسن قدردان قراملکی، سیدحسین میرمعزی، علی‌اصغر هادوی‌نیا و... منتشر می‌شد. در سال 1383 و پس از استعفای رحیم‌پور، حجت‌الاسلام بهمن شریف‌زاده در مقطعی سردبیری نشریه را بر عهده گرفت. هم اکنون در دوره جدید اساتیدی چون هادی وکیلی، محمدصفر جبرئیلی، یحیی یثربی، محمدرحیم عیوضی، زاهد ویسی، ناصر پورپیرار و... در این نشریه، بیش‌تر قلم می‌زدند.
«قبسات»، نشریه دیگرِ پژوهش‌گاه فرهنگ و انديشه اسلامي در حوزه معرفت‌پژوهي، دين‌شناسي و نظامات اجتماعي اسلام است که نزدیک به یک دهه منتشر می‌شود. هم‌اکنون مدیرمسؤول این نشریه، صادقی رشاد و سردبیر آن، محمد محمدرضایی است.
«اقتصاد اسلامي»، مجله علمي تخصصي دیگری از این مرکز است كه به منظور طرح و توسعه مطالعات بنيادي و كاربردي در باب اقتصاد اسلامي و اقتصاد ايران منتشر مي‌شود. تبيين اصول و پي‌ساخت‌ها و مسائل اساسي نظام اقتصادي اسلام و دفاع عالمانه و مستدل از آن، آسيب‌شناسي و نقد منطقي اقتصاد جمهوري اسلامي ايران، نقد و بررسي مقايسه‌اي مكاتب و نظريه‌هاي اقتصادي، بررسي مسائل مستحدثه فقهي و نيازهاي نوپيدا در حوزة اقتصاد از مهم‌ترین دغدغه‌های این نشریه علمی است. سیدعباس موسویان، سیدحسین میرمعزّی، ناصر جهانیان، علی‌اصغر هادوی‌نیا، احمدعلی یوسفی، غلام‌رضا مصباحی مقدم، عباس عرب‌مازار، یداله دادگر، سعید فراهانی‌فرد و... از جمله نویسندگان این نشریه هستند. فصل‌نامه «ذهن» و ماهنامه تاریخ معاصر «زمانه» هم از دیگر نشریات این مرکز هستند که در کنار «کانون اندیشه جوان» و سایت «باشگاه اندیشه» ذيل فعاليت‌هاي علمي و فرهنگي پژوهش‌گاه فرهنگ و انديشه اسلامي به فعالیت می‌پردازند.
از جمله نشريات سياسي تئوريك كه به همراه فصل‌نامه «كتاب نقد»، درصدد راه‌اندازي جريان سوم سياسي در كشور بود، مي‌توان ماهنامه «بينش سبز» را نام برد. اين نشريه در دوران سردبيري علي شكوهي- كه سابقه سردبيري هفته‌نامه «ارزش‌ها» وابسته به جمعيت دفاع از ارزش‌هاي انقلاب اسلامي را داشت و هم‌اكنون معاون موسسه فرهنگي جام جم است- در اوائل دهه 80 از جمله نشريات انتقادي با روي‌كرد گفتمان انقلاب اسلامي بود.
5-5 ماهنامه نیستان و موعود
ماهنامه فرهنگی، تحلیلی نیستان در سال 1374 به مدیرمسؤولی سیدمهدی شجاعی، نویسنده و فیلم‌نامه‌نویس مذهبی منتشر شد. این نشریه با دغدغه مسائل فرهنگی پا به عرصه گذاشت و به تعبیر مدیرمسؤول آن، سعی کرد طرح درد کند، مشکل را بفهمانَد و زوایای آسیب‌پذیر را نشان دهد و سپس در مسیر شناسایی راه‌های درمان و حل مشکلات قدم بردارد.
نیستان به علت مشکلات اقتصادی و مشکلات دیگر تعطیل شد. شجاعی در سرمقاله آخرش می‌نویسد: «اگر نیستان، نیستان بمانَد و تعطیل شود بهتر از این است که مثل خیلی از چیزهای دیگر، دچار استحاله گردد. واقعیت این است که نیستان تاوان استقلالش را می‌دهد.... بنای نیستان از ابتدا بر این بوده است که زیر عَلَمِ هیچ جناحی جز حقیقت نرود، اما متأسفانه یکی از اصول اولیه جناح‌های نابالغ جامعة ما این است که هرکس با ما نیست، پس قطعاً بر ماست.»
شکایت از این نشریه هم در تعطیلی آن بی‌تأثیر نبود. محورهای شکایت دکتر عبداله جاسبی، رئیس دانشگاه آزاد اسلامی از نیستان به‌خاطر داستان پارک دانشجو و شکایت حجت‌الاسلام رازینی، رئیس وقت دادگستری تهران، از صفحات رزیتاخاتون بود که هم‌اکنون به‌صورت کتاب «رزیتا خاتون» منتشر شده است.
یکی از مهم‌ترین تأثیرات این نشریه، معرفی چهره‌های جدید فرهنگی به جامعه بود که در این نشریه چهره‌هایی چون اسماعیل شفیعی سروستانی، شمس‌الدین رحمانی، حسن بنيانيان، سيدمجتبي حسيني، محمدرضا زائري، وحید جلیلی، رضا امیرخانی، سیدعلی کاشفی خوانساری و... از جمله آن‌ها بودند. رویش نیروهای جدید عرصه فرهنگ و هنر و فعالیت آن‌ها را باید از جمله تأثیرات این نشریه بر فضای فرهنگی و هنری جامعه دانست. مثلاً تجربه فعالیت‌های این نشریه باعث شکل‌گیری خانه روزنامه‌نگاران جوان و هم‌چنین هفته‌نامه خانه با محوریت حجت‌الاسلام محمدرضا زائری شد. زائری که مشاور شجاعی در نیستان بود بعداً منشأ اثر بسیاری در زمینه مطبوعات دینی شد. نشریاتی چون خیمه(ویژه هیات‌های مذهبی)، جدید(برای کودکان و نوجوان به‌صورت کمیک استریپ)، همشهری محله(ضمیمه روزنامه همشهری برای مناطق 22 گانه شهر تهران)، زمزم(برای کودکان و نوجوان به زبان عربی) و... از جمله تلاش‌های نوآورانه زائری بود. مورد دیگر این‌که احیای مجدد ماهنامه سوره در سال 1381 توسط وحید جلیلی را باید در ادامه فعالیت‌های این نشریه تحلیل کرد.
پس از تعطیلی نیستان، سیدمهدی شجاعی بیکار ننشست و با گرفتن مجوز انتشاراتی به همین نام، غالب آثار نویسندگان این نشریه را در سه حوزه شعر، داستان و نمایش‌نامه به‌صورت کتاب منتشر کرد. همین امر باعث شکل‌گیری یک هویت متعهد و انقلابی در بین هنرمندان و نویسندگان شد. در اوائل دهه هشتاد، خانه کفا وابسته به نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه تلاش کرد با حمایت از شجاعی، این نشریه را منتشر کند. چند شماره نشریه به نام نگارستان اما با همان سبک و سیاق نیستان و با مشاورت شجاعی منتشر شد، ولی دوام نیاورد و بدین‌سان نیستان به‌خاطره‌ها پیوست. اخیراً شجاعی برخی از سرمقاله‌های نیستانش را در کتابی با نام «حرف‌هایی که کهنه نمی‌شوند» منتشر کرده است.
ماهنامه موعود هم تقريباً هم‌زمان با نيستان با همت اسماعيل شفيعي سروستاني در حوزه مهدويت و انتظار در سال 1374 منتشر شد. خلأ معنويت پس از جنگ و حركت شتابان دولت و به تَبَعِ آن جامعه به‌سمت سرمايه‌داري و غرب و غفلت از مدينه فاضله مهدوي، از عوامل شكل‌گيري اين نشريه فرهنگي، معرفتي و ديگر نشريات در اين زمينه بود.
مهدویت، منجی‌گرایی، موعودگرایی و ارائه مباحث معرفتی درباره حضرت مهدی(ع) در زمره مهم‌ترین موضوعات مورد توجه این نشريه است. از جمله روي‌كردهاي اين نشريه، نقد فرهنگ مدرنيته و تمدن غربي بود. اين نشريه، هم‌چنين سهم به‌سزايي در معرفي جريان مسيحيت صهيونيستي، نقد روي‌كرد غربي‌ها درباره آخرالزمان و مباحث غرب‌شناسي در كشور ما دارد.
استقبال از اين نشريه، باعث شد نشريات و مراكز تخصصي در حوزه مهدويت راه بيفتند كه انتشار فصل‌نامه انتظار، موسسه آينده روشن، مركز تحقيقاتي حضرت ولي عصر(عج)، بنياد فرهنگي مهدي موعود(عج) و... از جمله آن‌هاست. «موعود» هم‌اكنون موسسه‌ای مطبوعاتی، انتشاراتی و پژوهشی است كه علاوه بر نشر صد شماره نشريه، کتاب‌هاي فراواني هم در اين حوزه منتشر كرده است.
5-6 ماهنامه معرفت و هفته‌نامه پرتو سخن
هفته‌نامه پرتو سخن و ماهنامه معرفت، مهم‌ترین نشریات موسسه آموزشی و پژوهشی امام‌خمینی(ره) است. پرتو سخن، نشریه‌ای سیاسی است که با مدیرمسؤولی قاسم روان‌بخش منتشر می‌شود. اما نشریه فکری و باسابقه‌تر این موسسه، ماهنامه معرفت است که اخیراً درجه علمي- ترويجي یافته است، حاصل تلاش‌هاي علمي استادان، دانش‌پژوهان و محققان این مؤسسه و ديگر اهالی قلم حوزه و دانشگاه است و پس از پانزده سال تلاش، بیش از يك‌صد شماره منتشر کرده است. اين نشريه، كه تجلّي فعاليت‌ها و آثار علمي- فرهنگي مؤسسه است، تحت اِشراف و نظارت آيت‌الله مصباح یزدی گام به عرصة فعاليت نهاده است. اين نشريه، مقالات فراوانی در حوزه‌هاي گوناگون علوم انساني به زيور طبع آراسته است. اين نشريه به صاحب‌امتيازي مؤسسه و مديرمسؤولي آيت‌الله محمد‌تقي مصباح و در مقطع طولاني به سردبيري حجت‌الاسلام محسن غرويان منتشر مي‌شد و هم‌اكنون زير نظر شوراي سردبيري به‌صورت ماهنامه در زمينة علوم انساني- اسلامي منتشر مي‌شود.
«معارف عقلی»، از نشريات جديد اين موسسه است كه در زمينه بنيادی‌ترين مباحث علوم عقلی اسلامی، دائره‌المعارف‌نويسی و تخصص‌های مرتبط با آن، متناسب با اهداف مركز پژوهشی دائره‌المعارف علوم عقلی اسلامی اين موسسه منتشر مي‌شود.
نشريه «روان‌شناسي و دين» هم به همت گروه روان‌شناسي مؤسسه به منظور هدايت، تربيت و پاسخ‌گويي به نيازهاي مادي، روانی و معنوي انسان طراحی و منتشر مي‌شود. اين نشريه، به مديرمسؤولي حجت‌الاسلام ناصر سقاي بي‌ريا و سردبيري ابوالقاسم بشيري فعاليت مي‌كند.
فصل‌نامه «معرفت فلسفي» هم از نشریات جدید این موسسه در زمينة علوم فلسفي است و قلمرو آن، طيف وسيعي از مبنايي‌ترين دانش‌ها، از معرفت‌شناسي، منطق، مابعدالطبيعه، هستي‌شناسي، تا مراتب گوناگون فلسفه‌هاي مضاف، هم‌چون فلسفة علم، فلسفة اخلاق و فلسفة دين را در بر مي‌گيرد. مديرمسؤول آن علي مصباح یزدی و سردبير آن محمود فتحعلي است.
«تاريخ در آينه پژوهش»، نشريه‌ای دیگر با هدف انتشار مقالات علمي- تخصصي در زمينه‌هاي تاريخ اسلام و تشيع، امامان شيعه(ع)، ايران اسلامي و تمدن اسلامي، از پاييز 1381 در قالب فصل‌نامه منتشر مي‌شود. مديرمسؤول اين نشريه محمدرضا جباري و سردبير آن مهدي پيشوايي است. جديدترين نشريه علمی اين موسسه هم، دو فصل‌نامه تخصصيِ «قرآن‌شناخت» است كه تابستان 1387 براي تضارب آراء در زمينه «علوم، معارف و تفسير قرآن»، منتشر شد.
ماهنامه «ديدار آشنا» و فصل‌نامه «فرهنگ پويا» هم از نشريات موسسه براي جوانان و دانشجويان است كه در اوائل دهه 80 شروع به انتشار کردند. اين مجموعه‌ها بر آن است تا تحليل‌ها و راه‌كارهاي دقيقي را از جريان‌هاي سياسي و فرهنگي جامعه، ارائه داده و جوانان و نوجوانان را با موضوعات سياسي، فرهنگي و اجتماعي آشنا سازند.
5-7 ماهنامه کمان و نشريات فرهنگ پايداري
نشریه کمان را احتمالاً خيلی‌ها نمی شناسند چراكه توزيع همگانی نشريه با مشكلاتی كه داشت، قطع شده بود و كمان تنها به دست مشتركان می‌رسيد. كمان نخستين نشريه تخصصی ادبيات پايداری و هم‌چنين ادبيات جنگ با نگاهی متفاوت و صلح‌آميز به جنگ و نه تنها جنگ ایران و عراق، بلکه دیگر جنگ‌های جهان بود. این نشریه به جاي اين‌كه به تاريخ نظامي و خسارت‌هاي جنگ بپردازد به احوال رزمنده‌ها مي‌پرداخت كه اين نوع نگاه خيلي در جامعه مورد استقبال قرار گرفت.
انتشار نشريه كمان از سال 1375 شروع شد و تا سال 1383 ادامه يافت. در طول هشت سال و در قالب دويست شماره منتشر شد كه در نوع خودش كار متفاوت و نگرش نويي نسبت به جنگ بود. كمان كار بزرگی را هم در مكتوب‌كردن تاريخ شفاهی جنگ برعهده گرفته بود و با این‌که چند سالی از تعطیلی آن می‌گذرد، همواره به‌عنوان یکی از اسناد معتبر و قابل استناد در حوزه ادبیات پایداری کشورمان مورد توجه محققان و پژوهش‌گران قرار گرفته است. هدایت‌الله بهبودی و مرتضی سرهنگی، دو ستون استوار نشریه کمان بودند که اکنون هم از چهره‌های شاخص ادبیات پایداری در کشورمان محسوب می‌شوند. اخیراً برخی سرمقاله‌های این نشریه در ستون «حرف ما» به قلم سرهنگی، در قالب کتاب مستقلی با همان عنوان «حرف ما» منتشر شده است. این کتاب پانصد و پنجاه و نهمین محصول دفتر ادبیات و هنر مقامت حوزه هنری است که در بخش «یادداشت»های جنگ ایران و عراق، بیست و پنجمین کتاب محسوب می‌شود. دفتر ادبیات و هنر مقاومت که پس از جنگ تحمیلی راه‌اندازی شد، گردآوری و تدوین خاطرات و آثار ادبی دوران دفاع مقدس را بر عهده دارد و تاکنون بیش از 580 عنوان کتاب در اين زمينه منتشر كرده است. انتشار همین تعداد کتاب از سوي این دفتر نشان‌گر تلاش‌هاي فراوان این دفتر و همه دست‌اندرکاران آن است و این‌که چقدر برای دفاع مقدس، فرهنگ شهادت، ادبیات جنگ، ضرورت حفظ آثار دفاع مقدس و اسناد برجای‌مانده از این واقعه بزرگ زحمت کشیده‌اند.
شاید بتوان گفت شهیدمرتضی آوینی با مجموعه مستند جاودانه و ارزشمند «روایت فتح» و فعالیت‌های دست‌اندرکاران مجله کمان (هدایت‌الله بهبودی و مرتضی سرهنگی) و اعضاي دفتر هنر و ادبیات مقاومت حوزه هنري، دو جریان تأثیرگذار عمده در زنده نگه‌داشتن فرهنگ پایداری و شهادت سال‌های پس از جنگ تحمیلی بوده‌اند که اگر پایداری و استقامت این‌ها در آن مقاطعِ حساس نبود، نهادهای دولتی و حکومتی چندان رغبتی به این کار نداشتند. جرياني كه باعث شكل‌گيري گروه‌های مستندسازی، جمع‌آوری خاطرات شهدا و خانواده‌های آن‌ها، رزمندگان و آزادگان و شكل‌گيري گروه‌هاي تفحص پيكرهاي شهدا و هم‌چنين انتشار ده‌ها كتاب خاطرات از دوران دفاع مقدس و ده‌ها نشريه مانند فکه، فرهنگ پايداري، امتداد، پلاك هشت، طراوت و حتي نشرياتي سياسي-فرهنگي چون يالثارات الحسين(ع)، جبهه، شلمچه و صبح دوكوهه و... شد. استمرار هشت ساله ماهنامه كمان، كار بزرگي بود كه تاریخ نشریات ادبیات پایداری و دفاع مقدس ما نشان داده است که در حوزه دفاع مقدس، هنوز نشريه‌اي به استمرار و تأثيرگذاري كمان نداريم. گفتني است سرهنگی، هم‌اکنون مدیریت دفتر ادبیات و هنر مقاومت و مرکز مطالعات و تحقیقات فرهنگ و ادب پایداری را برعهده دارد و بهبودي هم در زمينه تاريخ معاصر به‌ويژه تاريخ انقلاب اسلامي در اين مركز فعاليت مي‌كند.
5-8 دوهفته‌نامه پگاه حوزه و نشريات حوزه علميه قم
يكي از تحولات جدي فرهنگي پس از پيروزي انقلاب اسلامي در حوزه‌هاي علميه، رونق‌گرفتن فعاليت مطبوعاتي و انتشار ده‌ها نشريه عمومي و تخصصي بود. در اين ميان، مراكزي چون دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم، موسسه آموزشي و پژوهشي امام‌خميني(ره)، پژوهش‌گاه حوزه و دانشگاه، موسسه تعليماتي امام صادق(ع)، مركز بررسي‌هاي اسلامي و بنياد تاريخ انقلاب اسلامي فعاليت مطبوعاتي چشم‌گيرتري داشتند. در اين ميان، نشرياتي چون «درس‌هايي از مكتب اسلام»(زیر نظر آیت‌الله جعفر سبحانی) و فصل‌نامه «حوزه» سابقه بيش‌تري دارند كه انتشار اولي به قبل از پیروزی انقلاب اسلامي برمي‌گردد. از ميان نشريات حوزوي، «پگاه حوزه» به‌خاطر انتشار مستمر و فاصله كمِ انتشار، هم معروف‌تر و هم تأثيرگذارتر بوده است. «پگاه حوزه»، نشریه‌ای فرهنگی، سياسي، اجتماعي و اقتصادی است كه نخستين شماره‌اش در مهرماه سال 1379 منتشر شد. ابتدا به‌صورت دوهفته‌نامه و پس از مدتي به‌صورت هفتگي و مجدداً نيز هر دو هفته انتشار مي‌يابد. اين نشريه به دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم تعلق دارد و اهداف و آرمان‌هاي اين نهاد علمي را تعقيب مي‌كند و دغدغه‌هايش نيز از جنس حوزه و تحول در حوزه و طرح سئوالات و پرداختن به مسائل روز در حوزه‌هاي مختلف انديشه سياسي و معارف اسلامي است.
پگاه حوزه هم‌اکنون به مديرمسؤولی و سردبيری سيدعباس صالحي منتشر می‌شود. دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم نشریات دیگری مانند فصل‌نامه حوزه، علوم سياسي و تاريخ اسلام(وابسته به دانشگاه باقرالعلوم(ع) اين مركز)، پژوهش‌هاي قرآني، معارف اسلامی، پوپک و سلام بچه‌ها(ويژه كودكان و نوجوانان)، پیام زن و... هم دارد که هر یک مخاطبان خاص خود را دارند. «اخبار شيعيان» و فصل‌نامه «شيعه شناسي»(به صاحب‌امتيازي موسسه شيعه‌شناسي و مديرمسؤولي حجت‌الاسلام محمود تقي‌زاده داوري)، نامه مفيد(وابسته به دانشگاه مفيد)، حوزه و پژوهش، بينات(در زمينه معارف قرآني)، فقه اهل بيت(ع)(وابسته به مجمع فقه اهل بيت(ع) و زير نظر آيت‌الله هاشمي شاهرودي)، از دیگر نشریات تخصصي‌ای هستند كه از سوي مراكز علمي و اساتيد حوزه علميه قم منتشر مي‌شوند.
5-9 تاریخ معاصر ایران و نشريات تاريخي
موسسه مطالعات تاريخ معاصر ايران در سال 1365 با نام موسسه پژوهش و مطالعات فرهنگي، با بهره‌گيري از اسناد قابل توجهي كه پس از پيروزي انقلاب اسلامي در اختيار اين مركز قرار گرفته بود، شكل گرفت. از آن‌جا كه يكي از اساسي‌ترين پايه‌هاي آگاهي تاريخي بر اسناد و مدارك بازمانده استوار است، موسسه مطالعات تاريخ معاصر ايران در حفظ، عرضه و انتشار اين ميراث فرهنگي و نيز ايجاد بستري مساعد جهت پژوهش‌هاي تاريخي اقدام به انتشار نشريه‌اي با همين نام کرد كه در آن، مقالات تاريخي، خاطرات، اسناد، نسخه‌شناسي تاريخ معاصر ايران، نقد و بررسي كتاب‌های تاریخی منتشر می‌شود. نقد بهائیت و بررسی مشروطیت، مهم‌ترین روی‌کرد این نشریه تاریخي است.
فصل‌نامه «یادآور» هم نشريه جديد اين موسسه(به مدیر مسؤولی محمدحسين طارمي و سردبيري موسی حقانی) است كه به‌صورت جذاب در زمینه تاریخ معاصر ايران منتشر می‌شود. از ديگر نشريات تاريخي ديگر مي‌توان فصل‌نامه «مطالعات تاريخي» را نام برد كه به همت موسسه مطالعات و پژوهش‌هاي سياسي منتشر مي‌شود و عمدتاً به تاريخ حكومت پهلوي مي‌پردازد. در قم هم دو نشريه تاريخي مهم مانند فصل‌نامه «تاريخ فرهنگ معاصر»(به همت مركز بررسي‌هاي اسلامي و مديريت حجت‌الاسلام سيدهادي خسروشاهي) و فصل‌نامه تاريخي «ياد»(وابسته به بنياد تاريخ انقلاب اسلامي و مديريت حجج اسلام عبدالمجيد معاديخواه و ابوالفضل شكوهي) را می‌توان نام برد كه به بررسي زندگي شخصيت‌هاي برجسته و حوادث تاريخ معاصر از جمله تاريخ انقلاب اسلامي می‌پردازند.
5-10 روزنامه‌های دولتی
اگرچه غالب روزنامه‌هاي كشور، دولتي هستند، ولي در اين‌جا منظور روزنامه‌ها و نشرياتي مدِ نظرند كه زيرِ نظرِ مستقيمِ دولت يا نهادهاي حكومتي هستند و بودجه‌شان از طريق آن نهادها تأمين مي‌شود و در موضع‌گيري‌ها تابع جريان حاكم بر آن نهاد و مجموعه هستند و غالباً تغيير محتوايي چنداني نمي‌كنند. روزنامه كيهان هم روزنامه‌اي دولتي است، ولي خط فكري و سياسي آن با بقيه روزنامه‌ها تفاوت جدي‌تري دارد و در مدت مديرمسؤولي حسين شريعتمداري، روال تقريباً ثابتي داشته است.
روزنامه همشهری به صاحبامتیازی شهرداری تهران در 24 آذر ماه 1371 پا به عرصه حیات گذاشت و توانست یک نقطه عطف در تاریخ روزنامه‌نگاری حرفه‌ای ایران باشد. این روزنامه در دوران‌های مختلف شهرداری تهران، تغییر و تحول محتوايي چندانی نکرد و فقط مواضع سیاسی آن متناسب با فضای حاکم بر شهرداری و شورای شهر تغییر کرده است. اين روزنامه با وجود تغييرات فراوان مديريت شهرداري، از روزنامه‌هايي است كه به ترويج روحيه مصرف‌گرايي، ارزش جلوه‌دادن سرمايه‌داري و نظام سرمايه‌داري كنوني، ترجمه مباحث ديني با تفسيرهاي مدرن غربي و... مي‌پردازد.
با توجه به درآمدهای فراوانِ حاصل از تبلیغ و آگهي و هم‌چنين درآمد بالاي شهرداري تهران، این موسسه سرمایه‌دارترین موسسه مطبوعاتي کشور است. این روزنامه روزانه ضمائمی چون همشهری محله، دوچرخه(برای مخاطبان کودک و نوجوان)، همشهری جمعه(مخاطبان نمازجمعه و هیات‌ها)، شهر ورزش و... دارد و اخیراً هم گروه مجلات همشهری با هدف ایجاد جذابیت و تأثیرگذاری بیش‌تر بر مسائل فرهنگی و اجتماعی جامعه در اوایل سال 1387 راه‌اندازی شده است. «همشهری جوان»، «همشهری خانواده»، «همشهری دیپلماتیک»، «همشهری ماه»، «خردنامه همشهری»(در حوزه اندیشه و تفسیرهای نو در مسائل دینی البته با شيفتگي به جريان روشن‌فكري)، «سرزمین من»(برای گشت و گذار در تاریخ و جغرافیای کشور)، «سرنخ»(بیان حوادث و شگفتی‌های ایران)، «همشهری آیه»(اطلاع‌رسانی در حوزه قرآنی) و «همشهری داستان»(ادبیات داستانی ایران و جهان) از جمله مجلات موسسه همشهری هستند.
روزنامه «جام جم» به همراه روزنامه «همشهري»، پرتيراژترين روزنامه‌هاي كشور هستند. اين روزنامه از سال ۱۳۷۹ تاكنون منتشر می‌شود. سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران صاحب‌امتیاز این روزنامه است. معرفي برنامه‌هاي صدا و سيما، پرداختن به مسائل اجتماعي و بيان مواضع ميانه‌رو و محافظه‌كارانه سياسي به همراه انتشار ضمائم روزانه و آگهي‌هاي تبليغاتي فراوان، اين روزنامه را براي مخاطبان عمومي جذاب كرده است. سازمان صدا و سيما و مراكز وابسته آن، علاوه بر اين روزنامه، ده‌ها نشريه فكري، فرهنگي و هنري براي سطوح سنيِ مختلف منتشر مي‌كنند كه سروش جوان، رواق انديشه، سياحت غرب، رسانه و پژوهش و سروش انديشه از جمله آن‌هاست.
روزنامه «ایران» هم به صاحبامتیازی مؤسسه فرهنگی- مطبوعاتی ايران وابسته به خبرگزاری جمهوری اسلامی(ایرنا) منتشر می‌شود و مثل روزنامه همشهری، با توجه به فضای حاکمیتی جامعه، تحولات خاص خود را یافته است و بیان‌گر مواضع رسمی دولت‌ها و تبلیغ فعالیت‌های‌شان بوده است.
روزنامه «اطلاعات»، قدیمی‌ترین روزنامه ایران است که امروزه نیز چاپ آن ادامه دارد و مدیرمسؤول آن، حجت‌الاسلام سید محمود دعایی است. اولين شمارة روزنامه اطلاعات در ۱۹ تیر ۱۳۰۵ در تهران منتشر شد و تاكنون نیز ادامه دارد. «اطلاعات بین‌الملل»، «اطلاعات جوانان»، «اطلاعات هفتگی»، «روو دو تهران»(به زبان فرانسه)، «دنیای ورزش»، «اطلاعات علمی»، «ماهنامه اطلاعات سیاسی- اقتصادی» و «اطلاعات حکمت و معرفت»(به مديرمسؤولي و سردبيري ان‌شاءاللهِ رحمتي و تعلق خاطر به جريان سنت‌گرايي یا حكمت خالده) از ديگر نشریات وابسته به این مؤسسه هستند.
روزنامه «جمهوری اسلامی» به‌عنوان ارگان حزب جمهوری اسلامی، در اوایل پیروزی انقلاب در سال ۱۳۵۷ و تحت مدیریت میرحسین موسوی، نخست‌وزیر دوران حيات امام(ره)، انتشار خود را از 9 خرداد سال ۱۳۵۸ آغاز کرد. پس از انحلال این حزب در سال ۱۳۶۶، این روزنامه به انتشار خود تحت سرپرستی حجت‌الاسلام مسیح مهاجری و با مدیرمسؤولی آیت‌الله خامنه‌ای، دبيركل حزب و رئیس‌جمهور وقت، ادامه داد. این روزنامه غالباً در ادارات دولتی و نهادهای انقلابی توزیع می‌شود. این روزنامه تا قبل از سال 13۷۶ و پیروزی خاتمی در انتخابات و جنبش اصلاح‌طلبی، بر مواضع مستقل خود از جناح‌هاي موسوم به چپ و راست تأکید داشت، پس از آن به‌خاطر دفاع از مواضع اصولگرایان با جریان اصولگرایی همراه شد. هم‌اکنون این روزنامه، مدافعِ سرسخت نظریات آیت‌الله هاشمی رفسنجانی، رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام و منتقد دولت‌هاي نهم و دهم محسوب مي‌شود.
5-11 نشریات تازه‌تأسیس
در سال‌های اخیر، به‌خصوص پس از نوآوري‌ها و استقبال فراوان مخاطبان از روزنامه شرق و هم‌چنين هفته‌نامه شهروند امروز، روزنامه‌هاي «وطن امروز»(به ابتکار و همت اولیه مهرداد بذرپاش)، «خورشيد»(به صاحب‌امتيازي سازمان تأمين اجتماعي)، «تهران امروز»(به مديرمسؤولي مهدي اسماعيلي، مدير عامل خبرگزاري مهر سازمان تبليغات اسلامي)، «حزب‌الله»(به صاحب‌امتيازي حزب‌الله ايران و مديرمسؤولي حجت‌الاسلام سيدمحمدباقر خرازي) و نشریات جدید دیگری چون ماهنامه «راه»(به مدیرمسؤولی وحید جلیلی و به همت اعضای تحریریه دوره چهارم ماهنامه سوره)، «سپیده دانایی»(به مدیرمسؤولی دکتر گلزاری، روان‌شناس) با روی‌کرد اجتماعی و روا‌ن‌شناسی، هفته‌نامه‌هاي «پنجره»(به مدیرمسؤولی علیرضا زاکانی، نماينده اصولگراي مجلس)، هفته‌نامه «مثلث»(به مدیرمسؤولی مصطفی آجرلو و نزدیک به جريان سياسي محمدباقر قالیباف، شهردار فعلي تهران)، دوهفته‌نامه «هم‌میهن»(نزدیک به جریان سياسي محسن رضایی و سایت تابناک) و... در زمینه‌های مختلف سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و هنری منتشر می‌شوند. شايد با اغماض فراوان بتوان هفته‌نامه «موج اندیشه»(نزدیک به جریان فكري و سياسي اسفندیار رحیم‌مشایی، رئيس‌دفتر رئيس‌جمهور) را در همين دسته قرار داد كه هويت مشخص و باثباتي ندارد.
ماهنامه «امتداد» و «پلاک هشت»(هر دو به صاحبامتیازی بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس)، ماهنامه «شاهد یاران»(وابسته به بنیاد شهید و امور ایثارگران) و نشریه «خمپاره»(نشريه طنز) با موضوع فرهنگ، هنر و ادبیات پايداري هستند که از جمله پرمخاطب‌ترین نشریات در حوزه دفاع مقدس، شهدا و نهضت جهانی اسلام هستند.
٭ منابع در دفتر نشريه موجود است.
منبع: ماهنامه سوره/ محمد صادق باقری
نشریات روشن‌فکری و جريان اصلاحطلبي
1-1 کیان و روزنامه‌های زنجیره‌ای
ماهنامه «كيان»، معروف‌ترین نشریه روشن‌فکری دینی پس از انقلاب اسلامی در ايران است. حلقه كيان به‌عنوان معروف‌ترين مركز مطالعاتيِ نوانديشان و تجديدنظرطلبان، در آغاز به توصيه شهيد حسن شاه‌چراغي(از مديران ارشد موسسه كيهان) براي ايجاد كانوني فكري و ديني تشكيل شده بود. اين افراد به دعوت شهيد شاه‌چراغي در مؤسسه كيهان دور هم جمع شدند و به انتشار ماهنامه «كيهان فرهنگي» تا سال 1369 پرداختند.
افراد حلقه كيان در آغاز تماماً داراي يك گرايش خاص نبودند و تركيبي از ليبرال‌ها و چپ‌گرايان بودند. برخي از آن‌ها نيز هم‌چون سعيد حجاريان، علي‌رضا علوي‌تبار، اكبر گنجي و عمادالدين باقي در دوره‌هاي مشخصي، در نهادهاي امنيتي و حكومتي كشور مشغول بودند. اعضاي اين حلقه، هر هفته چهارشنبه‌ها در منزل يكي از اعضا دور هم جمع مي‌شدند و با بازانديشي افكار خود، به بحث‌هاي معرفت‌شناختي و فلسفي، نقد وضعيت موجود، ترسيم نسبتِ دين و دنيا، چگونگي حضور دين در دنياي مدرن، نسبت دين و دموكراسي، دين و تجدد و غرب‌پژوهي می‌پرداختند و به اين نتيجه رسيده بودند كه تلفيقي از تجربيات مثبت تمدن غرب و بومي‌كردن آن‌ها با ارزش‌هاي ايراني- اسلامي، بهترين راه‌كار براي توسعه در كشور است. اعضاي اين حلقه، شيفتگي بسياري به تمدن، علوم و مفاهيم جامعه مدرن غربي داشتند و به مرور زمان، از مواضع اصولي و ديني نظام جمهوري اسلامي فاصله گرفتند و با شعار توسعه سياسي و پيوستن به نظام جهاني، به‌سوي تمدن و تفكر غربي و ليبراليسم حركت كردند. دگرگوني پايه‌هاي انديشه‌هاي كساني چون حجاريان و برخي سازمان‌دهندگان اصلي جريان سياسي دوم خرداد، در اين حلقه و تحت تأثير آن شكل گرفت.
شخصيتِ محوري اين حلقه، دكتر عبدالكريم سروش بود كه به ترجمه و انتقال مفاهيم جديد غربي با رنگ و لعابِ عرفاني اسلامي با تأكيد بر اشعار مولوي و تفكر غزالي مشغول بود. تلاشِ محوري وي، تلفيق و هماهنگي بين افكار مدرن غربي و اسلامي بود. اعضاي اين حلقه، ابتدا افكار و عقايد خود را در ماهنامه «كيهان فرهنگي» (در زمان سرپرستي حجت‌الاسلام سيدمحمد خاتمي در موسسه كيهان) به چاپ مي‌رساندند. مقالات جنجالي سروش با عنوان «قبض و بسط شريعت»، بحث و جدل‌ها و مخالفت‌هاي متعددي را برانگيخت. كوشش سروش در مقالات قبض و بسط اين بود كه براساس مباني معرفت‌شناختي ليبرالي، نسبي‌گرا و پلوراليستي و ترديد در قداست علوم ديني و روايات فقهي، آن‌ها را به‌عنوان بخش‌هايي از علوم انساني معرفي کند.
بعد از بسته‌شدن كيهان فرهنگي و استعفاي خاتمي از مؤسسه كيهان، اين جريان به همراه برخي از نويسندگان مجله «زن روز» اين موسسه، دسته‌جمعي از كيهان استعفا دادند و مجله «كيان» را از اواخر سال 1369 و هم‌چنين نشريه «زنان» را راه‌اندازي كردند. ماهنامه كيان با مديرمسؤولي رضا تهراني و سردبيري ماشاءالله شمس‌الواعظين شروع به كار كرد و اكبر گنجي هم در انتشارات موسسه فرهنگي صراط، درس‌ها و سخن‌راني‌هاي سروش و هم‌فكرانش را به‌سرعت چاپ و توزيع مي‌كرد.
لذا اين نشریه در محافل علمي و سياسي، ارگان روشن‌فکری دینی و نیز ارگان عبدالکریم سروش خوانده می‌شد؛ روشن‌فکراني كه سعی در سازگار نشان‌دادن آموزه‌های دینی و ارزش‌های مدرنی چون دموکراسی، پلوراليسم و حقوق بشر داشتند و فراتر از نشريه، محفلي براي وصل‌كردن حلقه‌ها و چهره‌هاي نوگرا و ليبرال و تربيوني براي تبيين انديشه‌هاي ليبرال ديني بود.
عبدالکریم سروش، نویسندة ثابت مجله کیان بود و روشن‌فکران و چهره‌هاي سياسي چون محمد مجتهد شبستری، مصطفی ملکیان، بهاءالدین خرمشاهی، اکبر گنجی، سعید حجاریان(با نام مستعار جهانگير صالح‌پور)، محسن سازگارا، محمدجواد كاشي، حسين قاضيان، مراد فرهادپور، مرتضی مردیها، مجید محمدی، آرش نراقی، محسن آرمين، فاضل ميبدي، مصطفي تاج‌زاده، علي‌رضا علوي‌تبار، هاشم آغاجري، محسن كديور، مصطفي رخ‌صفت و... در آن قلم مي‌زدند.
كيان فقط يك نشريه سياسي- فكري نبود، بلكه كم و بيش به ادبيات و هنر هم بها مي‌داد. اين ماهنامه، يك حلقه هنري هم داشت كه شخصيت‌هاي ادبي و هنري در آن قلم مي‌زدند كه در شعر، شاخص‌ترين آن‌ها مرحوم دكتر سيدحسن حسيني بود. رفتنِ پر سر و صداي سيدحسن حسيني به همراه قيصر امين‌پور(شاعر و نويسنده) و محسن مخملباف(فيلم‌ساز) از حوزه هنري، مشهور بود. البته بلافاصله بعد از تحولات دوم خرداد، اولين كسي كه از آن حلقه جدا شد باز هم سيدحسن حسيني بود و مجدداً به حوزه هنري برگشت و به نقد ادبي و شرح غزليات بيدل دهلوي پرداخت. در ادبيات هم مصطفي مستور، اولين داستان‌هايش را در آن‌جا به چاپ رسانيد.
تلاش اين حلقه فكري-سياسي در دوم خرداد سال 1376 به بار نشست و پس از دوم خرداد، اين حلقه به‌عنوان يك سايه موازي جنبش اصلاحطلبي در پيشبرد برنامه‌هاي آن عمل كرد. البته به اعتقاد دكتر سروش، گشادگي و فضاي باز سياسي پس از دوم خرداد، به زيان كيان تمام شد، چراكه برخي از اعضاي اين حلقه ناهمگون، به نقد و جدل با يكديگر و افشاگري درباره همديگر پرداختند.
پس از انتخابات دوم خرداد 1376، سردبیر مجله کیان برای تأسیس روزنامه «جامعه» از کیان رفت. روزنامه جامعه اولین روزنامه جریان موسوم به دوم خرداد بود که بهمن همان سال به چاپ رسید. این روزنامه به مدیرمسؤولیِ حمیدرضا جلایی‌پور و سردبیری شمس‌الواعظین(از تحريريه ماهنامه کیان) آغاز به کار کرد. از همان ابتدا، اين روزنامه ابداعات و ابتكارات تازه‌اي به‌كار بست. خودسانسوری نشریه با علامت {...} مشخص مي‌شد. انتخاب تیترهای فرهنگی و حتی کنایه‌وار و طنز روزنامه نیز از ابتکارات این روزنامه بود. از دیگر موارد جالب روزنامه جامعه، ستون ثابت کاریکاتور بود و در حقیقت پای کاریکاتورها و كاريكاتوریست‌هاي سياسي را به عرصه حرفه‌ای مطبوعات باز کرد، اگرچه پیش از آن، کاریکاتور در برخی نشریات کار می‌شد، ولی ثابت نبود.
دو روز بعد از توقف جامعه، روزنامه دیگری به نام توس(به مدیرمسؤولی محمدصادق جوادی‌حصار و سردبیری شمس‌الواعظین) توسط همین تيم آغاز به کار کرد که در شماره اول خود، تیتر بزرگ «توس به جای جامعه» را چاپ کرد. بعداً همين تیم، روزنامه‌های عصر آزادگان و نشاط را منتشر کردند. نکته مهم این‌که در این نشریات شمس‌الواعظین، نقش محوری داشت و غالباً سردبیر و همه‌کاره نشریه بود. در این نشریات، که به روزنامه‌های زنجیره‌ای معروف شدند، ساختارشکنی‌های سیاسی، هنجارشکنی‌هاي اجتماعی، حمله به مقدسات و آموزه‌های دینی و هم‌چنین توهین به مسؤولان نظام و نهادهای انقلابی به‌كرات و تناوب مشاهده مي‌شد. در همین سال‌ها بود که روزنامه‌ها و نشريات دیگری چون «صبح امروز»(به مدیرمسؤولی حجاریان و سردبیری علیرضا علوی‌تبار)، «مشاركت» و «نوروز»، ارگان‌هاي حزب مشارکت(به مدیرمسؤولی محسن میردامادی و سردبیری کریم ارغنده‌پور)، «نوسازی»(به مدیرمسؤولی حمیدرضا جلایی‌پور)، «حیات نو»(به مدیرمسؤولی حجت‌الاسلام سيدهادی خامنه‌ای)، «خرداد»(به مدیرمسؤولی حجت‌الاسلام عبدالله نوری)، «گلستان ایران»(نزدیک به طیف افراطی دفتر تحکیم وحدت)، «بيان»، «فتح»، «آفتاب امروز»، «مناطق آزاد»، «بهار»، «زن»، «پيام هاجر» و... منتشر می‌شد.
«راه نو» نام هفته‌نامه‌ای دیگر بود که به صاحبامتیازی و مدیرمسؤولی اکبر گنجی به تعداد ۲۱ شماره در سال ۱۳۷۷ منتشر می‌شد. این هفته‌نامه مباحثی در زمینه اندیشه سیاسی ایران را تعقیب می‌کرد و به چاپ گفت‌وگوهایی با شخصیت‌های سیاسی -که اغلب از شمار اصلاح‌طلبان بودند- می‌پرداخت. با انتشار روزنامه صبح امروز و تمرکز فعالیت گنجی در این روزنامه، انتشار آن متوقف شد.
افرادی كه در اين روزنامه‌ها و نشریات زنجيره‌اي قلم می‌زدند غالباً تکراری بودند و موضوعات نیز هم‌چنین. هر یک فراز و فرودهایی داشتند ولي با مطالعه یک روزنامه، گويي بقیه روزنامه‌ها هم مطالعه شدند. منابع اصلی اخبار این روزنامه‌ها هم خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا) و ترجمه اخبار خبرگزاری‌ها، سايت‌ها و نشريات معروف جهانی مانند بی‌بی‌سی، سی‌ان‌ان و... بود. در اين نشريات، مقالات ترجمه‌اي و تلاش براي تقويت روابط ايران با كشورهاي اروپايي و مذاكره با آمريكا و... فراوان منتشر مي‌شد. در اين نشريات نام چهره‌هاي سياسي چون شمس‌الواعظین، محسن سازگارا، سعيد حجاريان، حمیدرضا جلایی‌پور، صادق زیباکلام، عباس عبدي، علي‌رضا علوي‌تبار، محسن آرمين، سعيد حجاريان، مسعود بهنود، غلام‌عباس توسلي، عزت‌الله سحابي، ابراهيم يزدي، بهمن كشاورز، مهرانگيز كار، موسي غني‌نژاد، بهمن كشاورز، سعيد رضوي فقيه، احمد زيدآبادي، عمادالدین باقی، سيدابراهیم نبوی، مرتضی مردیها، علیرضا رجایی، هوشنگ اميراحمدي و اکبر گنجی و... زياد به چشم مي‌خورد. کاریکاتوریست‌هايي چون هادی حیدری، داوود شهیدی، مانا نیستانی، جمال رحمتی و نیک‌آهنگ کوثر در آن روزنامه‌ها نيز حضور فعال و تکراری داشتند.
فهرست اتهاماتِ غالب اين روزنامه‌هاي زنجيره‌اي شامل موارد زير بود: نشر اکاذیب به قصد تشویش اذهان عمومی، انتشار شایعات، تضعیف نهادهای انقلابی مانند سپاه پاسداران، تبلیغ علیه ارکان نظام جمهوری اسلامی و انتساب امور خلاف واقع، توهین به مسؤولان نظام، دفاع و حمایت از افراد مخالف نظام، توهین به مقدسات و آموزه‌ها و شعائر دینی، نقد حقوق بشر اسلامي، ترويج فمینيسم، ترویج فرهنگ و ارزش‌هاي غربي، تخلفات انتخاباتی با قصد تخریب علیه کاندیدای خاص، تطهیر اراذل و اوباش، اقدام علیه سیاست خارجی در جهت تضعیف سیاست نه شرقی نه غربی، ترديد در حمايت از گروه‌هاي مبارز فلسطيني و لبناني و هم‌چنين دشمني با اسرائيل، انتشار کاریکاتورهای تحقیرآمیز و اهانت‌‌کننده، چاپ مطالب و تصاوير خلاف عفت عمومی و اشاعه منكرات و... البته ناگفته نمانَد كه برخي از اين روزنامه‌هاي زنجيره‌اي، با وجود آگاهيِ كامل از ضوابط انتشار نشريه، از روي عمد مطالبي منتشر كردند كه توقيف شوند تا از يك‌سو مشكلات درون‌گروهي آن‌ها پوشيده بماند و هم اين‌كه به‌نوعي مظلوم‌نمايي كنند و فشار بيش‌تري بر جناح سياسي رقيب يا نهادهاي حكومتي وارد كنند.
کیان هم به اتهام نشر اکاذیب، تشویش اذهان عمومی، توهین و اهانت به مقدسات و آموزه‌های دینی توقیف شد. نزديك به يك دهه بعد از تعطیلی کیان، فصل‌نامه «مدرسه» با محوریت سروش دباغ(فرزند دکتر سروش) و تلاش وابستگان فكري جريان سروش در موسسه معرفت و پژوهش، خواست به کارِ نشریه کیان ادامه دهد و پاتوقی برای روشن‌فکران سکولار و منتقد، ایجاد کند، اما پس از شش شماره به‌خاطر نظرات پرسروصدای مجتهد شبستری درباره وحی و نبوت، از ادامه کار بازماند.
1-2 آيين و عصر ما؛ نشريات تئوريك حزبي
حجت‌الاسلام سيدمحمد خاتمي بعد از استعفا از وزارت فرهنگ و ارشاد، درخواست مجوز نشريه‌اي به نام «آيين» را كرد تا از آن به‌عنوان تريبوني براي بيان افكار خود و هم‌فكرانش استفاده كند. در آن زمان برخي از افراد حلقه «كيان» همراه با سیدمحمد خاتمي، گروه كوچك‌ترِ آيين را شكل دادند. گروه آيين هيچ مجله‌اي تا سال 1382 منتشر نكرد و در اين سال، در حالي كه حدود شش سال از رخ‌داد دوم خرداد 1376 گذشته بود، محمدرضا خاتمي، برادر رئيس‌جمهور وقت و دبیرکل حزب مشارکت، اولين شماره اين نشريه را منتشر كرد. علي‌رغم عدم انتشار مجله، گروه آيين جلسات هفتگي منظمی برگزار مي‌كردند. در این حلقه، چهره‌هايي چون هادي خانيكي، سعيد حجاريان، مصطفي تاج‌زاده، محسن امين‌زاده، عباس عبدي، محسن كديور و محمدرضا خاتمي حضور داشتند. هدف اوليه آن‌ها اين بود كه نشريه‌اي به‌راه اندازند تا مفاهيمي تازه و جديد و آن‌چه براي تحول اجتماعي ضروري مي‌دانستند، ارائه كنند. تجربه كيان نشان داد كه نشريه‌هايي این چنین تا چه حد مي‌توانند ذهنيت طبقه تحصيل‌كردة حوزه و دانشگاه را تحت تأثير قرار دهد. اعضای این حلقه به مفاهيمي چون جامعه مدني، مردم‌سالاري ديني، حقوق بشر و... می‌پرداختند. شخصيتِ محوري در اين محفل هم خودِ سیدمحمد خاتمي بود؛ اما افرادي چون كديور و حجاريان نيز در فعال كردن هر چه بيش‌ترِ این محفل و نيز گرم نگه‌داشتن تنور مباحث انديشگي و سياسي نقش مهمي داشتند.
شاید بتوان گفت مبانی نظری«گفتمان دوم خرداد» در اين محافل سر و سامان يافت. به نظر عده‌ای از محققان، ريشه‌هاي اصلي اين مفاهيم در حلقه كيان بود، اما در جلسات آيين، آن پايه‌هاي نظري به مفاهيم سياسي و پروژه سياسي تبدیل مي‌شد. غالب آنان با حضور در دانشكده حقوق و علوم سياسي دانشگاه تهران و خصوصاً مركز تحقيقات استراتژيك رياست‌جمهوري، با مفاهيم نوين توسعه آشنا شده و به‌نوعي تحت تأثير افكار دکتر حسين بشيريه قرار گرفتند و با هواداران كلام جديد تحت تأثير انديشه‌هاي سروش، بسياري از مفاهيم و نگرش‌هاي آن‌ها در اثر اين تلاقي، امكانِ تبديل‌شدن به يك برنامه سياسي را پيدا كرد. اين نشريه که بیش‌تر به نشریه تئوریک حزب مشارکت معروف است، هم‌اكنون منتشر مي‌شود.
«عصر ما» نشریه‌ای بود که از ۲۷ مهر ۱۳۷۳ شروع به انتشار کرد و به‌عنوان ارگان رسمی سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی ایران به مدیرمسؤولی محمد سلامتی و سردبیری محسن آرمین منتشر می‌شد. مطالب اين نشريه عمدتاً شامل تحلیل‌هایی انتقادی از مسائل سیاست داخلی و اقتصاد سیاسی کشور است و هم‌اكنون به‌صورت درون‌حزبي منتشر و براي يك‌سري شخصيت‌ها ارسال مي‌شود. عصر ما در دوران پیش از انتخابات دوم خرداد به همراه روزنامه «سلام»(به مدیرمسؤولی حجت‌الاسلام محمد موسوی خوئینی‌ها) رسانه‌های تبلیغاتی‌ای بودند که در اختیار گروه‌های موسوم به خط امام و جناح چپ قرار داشتند. سعید حجاریان یکی از مهم‌ترین اعضای تحریریه عصر ما بود که در سال ۱۳۷۹ مجموعه مقالات منتشره خود در عصر ما را در کتابی به نام «جمهوریت؛ افسون‌زدایی از قدرت» به چاپ رساند.
1-3 روزنامه شرق و هفته‌نامه شهروند امروز
روزنامه شرق، معروف‌ترین روزنامه جریان اصلاح‌طلب ایران بود. اولین شماره این روزنامه در تاریخ ۲ شهریور ۱۳۸۲ با مدیرمسؤولی رحمانیان و سردبیری محمد قوچانی منتشر شد. تحریریه این روزنامه، با انتشار «ضمیمه جهان»، «ضمیمه دیپلماتیک»، «همشهری ماه» برای روزنامه همشهری در سال ۱۳۸۰، گام تازه‌ای در روزنامه‌نگاری در ایران برداشتند. این تیم با رویِ کار آمدن دومین دوره شورای شهر تهران و انتخاب دکتر محمود احمدی‌نژاد به‌عنوان شهردار و تغییراتی که در مدیریت روزنامه همشهری به‌وجود آمد، آن روزنامه را ترک و روزنامه شرق را منتشر کردند.
این روزنامه سه بار در دوران فعالیت خود توقیف شد. اولین بار ۳۰ دی ۱۳۸۲ به مدت یک روز و در کنار روزنامه «یاس نو» (به مدیریت محمد نعیمی‌پور و نزدیک به جبهه مشارکت ایران اسلامی) پیش از برگزاری انتخابات مجلس هفتم و به دلیل پوشش دادن اخبار مربوط به نامه اعتراضی نمایندگان مجلس ششم به رهبر معظم انقلاب و حوادث آن زمان، توقيف شد و بار دوم در تاریخ ۲۰ شهریور ۱۳۸۵ به علت انتشار کاریکاتوري تحقيرآميز توقيف شد. در همین ایام، این تیم با حمایت جریان لیبرال و سرمایه‌دار که عمدتاً دستی در فعالیت اقتصادی در حوزه نفت داشتند، هفته‌نامه «شهروند امروز» را راه انداختند. این هفته‌نامه، فعالیت خود را از اسفند ۱۳۸۵ آغاز کرد. تیم شرق پس از چند ماه و پس از رفع توقیف دوم، توانستند روزنامه را دوباره منتشر کنند. هم‌زمان روزنامه «هم‌میهن» به مدیر مسؤولی غلامحسین کرباسچی رفع توقیف شد و بدین ترتیب محمد قوچانی به هم‌میهن رفت و تیم شرق، هر دو روزنامه را مجدداً منتشر ساختند. تیم شرق در قالب هفته‌نامه «شهروند امروز» نیز موفقیت قابل ملاحظه‌ای يافت و توانست به شمارگان ۵۰۰۰۰ نسخه برسد. در اين نشريه محمد عطریانفر(رئیس شورای سیاست‌گذاری)، محمد قوچانی(سردبير)، اکبرمنتجبی(دبير اجرايي) و رضا خجسته رحيمي(دبير تحريريه) بود.
در این ایام، روزنامه‌های شرق، هم‌میهن و هفته‌نامه شهروند امروز، تشابهات فراوانی در پرداختن به موضوعات و ضریب‌دادن به حوادث داشتند. تا این‌که روزنامه شرق برای سومین بار در ۱۵ مرداد ۱۳۸۶ به علت چاپ گفت‌وگو با يك شاعر همجنس‌گرای ایرانی مقیم کانادا از ادامه انتشار بازماند. هفته‌نامه شهروند امروز نیز پس از انتشار هفتادمین شماره، در ۱۵ آبان ۱۳۸۷ به علت «غیر واقعی جلوه دادن برخی اقدامات دولت» توقیف شد، اما گفت‌وگوهای جنجالی با خانواده آیت‌الله حسن لاهوتی و دختران هاشمی رفسنجانی و طرح شبهات نامعلوم دربارة درگذشت وي، در توقیف آن بی‌تأثیر نبود.
روزنامه شرق و هم‌چنین هفته‌نامه شهروند امروز، با الگوگیری از نشریات معروف غربی مانند تایمز و نیوزویک و... نوآوری‌ها و ابتکارات فراوانی برای عرصه مطبوعات و حرفه روزنامه‌نگاری کشور داشتند. این نشریات اهمیت ویژه به تاریخ معاصر، حوزه‌های علمیه، هنر و سینما، خانواده و... می‌دادند و ویژه‌نامه‌هاي ادبی و سیاسی بسیاری را منتشر کردند. این نشریات عمدتاً دغدغه تغییر ارزش‌ها و هنجارهای جامعه و نگرش‌ها و ترویج ارزش‌هایی هم‌سو با ارزش‌های فرهنگ غربی داشتند. مباحث ترجمه‌ای، جایگاه ویژه‌ای در این نشریات داشتند. در عرصه سیاست خارجی هم در جهت گسترش روابط با کشورهای غربی و به‌ویژه آمریکا، گام بر می‌داشتند و به‌صورت علنی و ضمنی، انتقادهایی به جریان مقاومت اسلامی در کشورهای اسلامی وارد می‌ساختند. این نشریات، چهره‌های ادبی، هنری، تاریخی، سیاسی و مدیریتیِ هم‌سو با خود را به جامعه معرفی کردند و ضمن نخبه‌پروری سياسي و ادبي، چهره‌سازی‌های فراوانی داشتند.
1-4 روزنامه‌های کارگزاران، اعتماد و اعتماد ملی
روزنامه «کارگزاران» به صاحبامتیازی حزب کارگزاران سازندگی با مدیریت سیدمرتضی سجادیان و سردبیری مهران کرمی، انتشار خود را از سال ۱۳۸۴ آغاز کرد. این روزنامه در ۱۱ دی ۱۳۸۷ به دلیل چاپ بیانیه طیف افراطی(طیف علامه) دفتر تحکیم وحدت، درباره حوادث غزه و محکوم کردن حماس، توقیف شد. این روزنامه در روز قبل از آن، با درج مطلبی، جنایت ضد بشری رژیم صهیونیستی در غزه را تطهیر! و مدافعان فلسطینی را گروهی تروریست! و اقدامات آن‌ها را حرکت ضد بشری! قلمداد کرد که با پناه‌گرفتن در کودکستانها و بیمارستانها، موجبات بمباران و مرگ کودکان و غیر نظامیان را فراهم کرده است!
روزنامه «اعتماد ملّی»، ارگان مطبوعاتی حزب اعتماد ملی محسوب می‌شود. این حزب هم پس از شکست کروبی در انتخابات نهمین دوره ریاست جمهوری با محوریت وی و جمعی از یارانش در مجمع روحانیون مبارز، در سال 1384 شکل گرفت. صاحب‌امتیاز این روزنامه، مهدی کروبی و مدیرمسؤول آن محمدجواد حق‌شناس است. آخرین سردبیر آن پس از ابوالفضل شکوری و رضا انصاری، محمد قوچانی بود. البته قوچانی پس از توقیف هفته‌نامه «شهروند امروز»، به این روزنامه دعوت شد. در مقطعی هم ضمیمه این روزنامه در زمینه اجتماعی و خانوادگی با نام «ایران‌دخت» منتشر کرد. اين روزنامه به‌خاطر پرداختن نامناسب و غير عادلانه به حوادث پس از انتخابات دهم رياست‌جمهوري تعطيل شد، اما ضمیمه «ایران‌دخت» با تغییر روی‌کرد، در زمینه سیاسی، اجتماعی و فرهنگی منتشر هم‌چنان می‌شود. این نشریه تحت مدیریت تيم هفته‌نامه «شهروند امروز» منتشر می‌شود.
روزنامه «اعتماد»، روزنامه خبری- تحلیلیِ دیگر جریان اصلاح‌طلبی است که قبل از روزنامه اعتماد ملی منتشر می‌شد. این روزنامه پس از توقیف روزنامه‌های شرق و اعتماد ملي، با مخاطبان بیش‌تری مواجه شد. این روزنامه از خرداد ماه سال 1381 با مدیریت الیاس حضرتی (از فرماندهان دفاع مقدس و نماينده اسبق رشت و تهران در مجلس شورای اسلامی) منتشر می‌شود. این روزنامه طرح دو روزنامه در يك روزنامه را به اجرا درآورد و ويژه‌نامه‌هاي ضميمه‌اي را براي روزهاي هفته در پيوست روزنامه منتشر كرد.
روزنامه دیگر این جریان، «همبستگی» است که به صاحبامتیازی حزب همبستگی ایران اسلامی و مدیرمسؤولی علی صالح‌آبادی و در مقطعی دیگر، محمدرضا راه‌چمنی، منتشر می‌شد. این روزنامه به‌خاطر اختلافات درون‌حزبی در پیِ اعتراض برخی اعضای شورای مرکزی حزب نسبت به عمل‌کرد مالی راه‌چمنی(مدیر مسؤول) در سال 1387 تعطیل شد.
گفتنی است روزنامه‌های کارگزاران، هم‌میهن، همبستگی، اعتماد، اعتماد ملی و هم‌چنین نشریات تازه‌تأسیسِ جریان اصولگرایی مانند «تهران امروز» و «وطن امروز» به‌شدت متأثر از روزنامه شرق بودند، ولی هیچ‌وقت مخاطبی چون شرق نیافتند و نتوانستند چون روزنامه شرق تأثیرگذار باشند.
از دیگر روزنامه‌های هم‌سو با این جریان می‌توان روزنامه‌های «آفتاب یزد»(به مدیرمسؤولی منصور مظفری و سردبیری مجتبی واحدی)، «مردم‌سالاری»(به صاحبامتیازی حزب مردم‌سالاری و مدیرمسؤولی مصطفی کواکبیان) و هفته‌نامه «ایران‌دخت» را نام برد.
نشريات اجتماعي و ادبي سكولار
نشريه «گردون»، عنوان ماهنامه فرهنگی، ادبی و اجتماعی جریان سکولار و لیبرال بود که از سال ۱۳۶۹ تا ۱۳۷۴ به سردبیری عباس معروفی در تهران منتشر می‌شد. این نشريه هم‌چنین بنیان‌گذار جایزة ادبی «قلم طلایی» گردون بود. این ماهنامه از سوی نویسندگان متعهدی هم‌چون شهید سیدمرتضی آوینی به‌خاطر دیدگاه‌های لیبرالیستی در معرض نقد قرار داشت.
فصل‌نامه «گفتگو»، نشریه‌ای فرهنگی و اجتماعی است که در سال ۷۲ با موضوعاتی چون «جامعه مدنی»، «هم‌زیستی مسالمت‌آمیز»، «دموکراسی» و «هویت ایرانی» وارد فضای مطبوعات کشور شد. بنیان‌گذار این نشریه رضا ثقفی بود. پس از درگذشت وی، امتیاز این نشریه به فرزند وی مراد ثقفی که پیش از این مدیرمسؤول آن بود، منتقل شد. در این نشریه روشن‌فکرانی چون رامین جهانبگلو، محمد مالجو، احمد اشرف، کیان تاج‌بخش و... فعالیت مي‌کردند. اکنون مراد ثقفی مدیرمسؤولی این نشریه را بر عهده دارد و تاکنون بیش از 50 شماره از این نشریه منتشر شده است. تاریخ معاصر ایران و مسائل جامعه‌شناختی و بررسی کتاب از مباحث این فصل‌نامه است.
«آدینه»، «کِلک»، «جامعه سالم»، «تکاپو» و... هم از جمله دیگر نشریات ادبی و هنری جریان سکولار و لیبرال این دوره هستند.
3. نشریات فمینیستی
ماهنامه «زنان»، نشریه‌ای اجتماعی و فرهنگی است که به صاحبامتیازی و مدیرمسؤولی شهلا شرکت منتشر می‌شد. این ماه نامه از جمله معروف‌ترین مجلات اختصاصی و روشن‌فکری زنان در ایران بود و به مدت ۱۶ سال، از بهمن سال ۱۳۷۰ تا دی ۱۳۸۶ با ۱۵۲ شماره در ایران منتشر شد. روایت رادیو بی‌بی‌سی، که در خصومت آن با نظام اسلامی و دین اسلام شکی نیست، درباره این نشریه جالب توجه و قابل تأمل است. به گفته سایت رادیو بی‌بی‌سی، «در نیمه اول دهه ۱۳۷۰، مجله زنان در کنار نشریاتی چون ماهنامه کیان، ماهنامه آدینه، پیام امروز، ایران فردا، دنیای سخن و جامعه سالم از نشریه‌های جریان روشن‌فکری ایران به‌شمار می‌رفت و در شرایطی که فمینیسم به غلط در ایران بار منفی داشت و در بعضی از آیین‌نامه‌های دولتی نیز رواج آن نهی شده بود، مسؤولان ماهنامه زنان این مجله را «تنها ماهنامه فمینیستی ایران» می‌خواندند».
فعاليت‌هاي غرب‌گرايانه و فمینيستي نشريه ماهنامه زنان باعث شد كه نشريات و مراكزي پژوهشي درباره مسائل زنان در نهادهاي فرهنگي و علمي شكل بگيرد كه مهم ترين آن‌ها، فصل‌نامه «كتاب زنان»، شوراي فرهنگي اجتماعي زنان وابسته به شوراي عالي انقلاب فرهنگي، دفتر مطالعات و تحقيقات زنان وابسته به حوزه علميه قم(با مديريت حجت‌الاسلام محمدرضا زيبايي‌نژاد) و دفتر مطالعات زنان وابسته به نهاد نمايندگي مقام معظم رهبري در دانشگاه‌ها از جمله آن‌هاست. از نتايج اين روي‌كرد، رويش زنان نخبه در اين زمينه در بين نيروهاي ارزشي و متعهد جامعه شد.
4. نشریات ملی‌گراها
«ایران فردا» نشریه جریان ملی-مذهبی بود که از خرداد ۱۳۷۱ به مدیرمسؤولی عزت‌الله سحابی و سردبیری رضا علیجانی منتشر می‌شد. این نشریه ابتدا به‌صورت دوماه‌نامه، سپس ماهنامه و آن‌گاه هفته‌نامه منتشر می‌شد، از نشریات منتقد و حتي معاند با حکومت در دوران پیش از دوم خرداد بود. مجموعه سرمقاله‌های سحابی در ایران فردا در کتابی با عنوان «سرمقاله‌هایی برای ایران فردا» توسط انتشارات قلم منتشر شد. حسن یوسفی اشکوری، تقی رحمانی، محمد ملکی، هدی صابر و مجید شریف از شناخته‌شده‌ترین نویسندگان مجله ایران فردا بودند.
نگاهی به محتوا و مطالب این مجله نشان می‌دهد که این مجله ابتدا صبغة فرهنگی، ادبی، علمی و اقتصادی داشت ولی در مراحل بعدی کاملاً سیاسی و نظری شد. بازخوانی تاریخ معاصر ایران با نگرش ملی-مذهبی، پررنگ کردن نقش ملی-مذهبی‌ها در تاریخ معاصر، پیشینه‌سازی برای ملی-مذهبی‌ها، بازخوانی انتقادی جنگ و دهه‌های بعد از انقلاب، خط‌دهی و مفهوم‌سازی و برجسته‌کردن ملی‌گرایی، بیان‌گر مشیِ سیاسی این نشریه است. این نشریه دیدگاه‌ها و مواضع نهضت آزادی را به‌خوبی منعکس می‌کرد. خط فکری و سیاسی این جریان از سوی نشریه «چشم‌انداز ایران»(به مدیرمسؤولی لطف‌الله میثمی، از سران سابق سازمان مجاهدین خلق) نیز دنبال می‌شد.
5. نشریات گفتمان انقلاب اسلامی
5-1 سوره
اولین شماره این ماهنامه در فروردین ماه در سال 1368 منتشر شد. سردبیری اولین شماره‌های سوره بر عهده سیدمحمد آوینی بود. بعد از انتشار چند شماره، سیدمرتضی آوینی، جایِ برادر كوچك‌تر را گرفت و كارِ انتشار ماهنامه را تا 40 شماره ادامه داد. آوینی در شرایطی اقدام به انتشار سوره كرد كه نشریات رنگارنگ فرهنگی از هر جرياني در حال فعالیت جدی بودند و در عرصه فكر، فرهنگ و هنر، گفتمان انقلاب اسلامي را تهديد مي‌كردند و گفتمان فرهنگي و هنري انقلاب اسلامي از داشتن حتی یك نشریه فرهنگی نیز محروم بود. لذا با همت و ابتكار آويني، نشريه «سوره» شكل گرفت و علاوه بر ماهنامه، ويژه‌نامه‌هايي براي نمايش، داستان، فيلم، موسيقي و... منتشر شد. در این نشریه شخصیت‌هایی چون یوسف‌علی میرشکاک، مسعود فراستی، محمدرضا سرشار، نصرالله قادری، شهریار زرشناس، محمد مددپور، رحیم قاسمیان، جهانگیر خسروشاهی، سیدمهدی شجاعی و... قلم می‌زدند. در اين نشريه مطالبي از غالب چهره‌هاي فرهنگي و هنري برجستة گفتمان انقلاب اسلامي به چشم مي‌خورد.
انتشار اين نشريه بعد از شهادت آويني در فروردین 1372 مدتی متوقف ماند و پس از آن، سیدمحمد آوینی، سیدعلی میرفتاح و سیدعبدالجواد موسوی، کار وی را ادامه دادند. در اواخر سال 1381 وحید جلیلی(عضو تحريريه نيستان و سردبير سابق روزنامه ابرار)، سردبیری این ماهنامه را بر عهده گرفت و در دوره جدید، 30 شماره از اين نشریه را منتشر کرد. سوره در دوره اخیر به ماه‌نامه‌ای فكری، فرهنگی و هنری با روی‌كردی جهانی، تاریخی و آسیب‌شناسانه به تحلیل و تفسیر مسائل تبدیل شد و علاوه بر معرفي و گفت‌وگو با چهره‌هاي شاخص هنر و ادبيات انقلاب اسلامي چون علي صفايي حائري(عين صاد)، علي معلم دامغاني، سيدحسن حسيني، اكبر خليلي، محمود گلابدره‌اي، جمشيد جم، مصطفي محدثي خراساني، مصطفي مستور، علي‌رضا كمره‌اي، هديت‌الله بهبودي، قادر طهماسبي(فريد)، محمدكاظم كاظمي، مرتضي سرهنگي، نادر طالب‌زاده، محمد رجبي دواني، علي‌رضا قزوه، چهره‌های تازه‌ای چون يعقوب توكلي و قاسم تبريزي(در زمينه تاريخ معاصر)، علی‌محمد مودب، محمدمهدی سیار، عباس احمدی و میلاد عرفان‌پور در زمینه شعر، نعمت‌الله سعیدی در زمینه نقد ادبی، امید مهدی‌نژاد در حوزه طنز و شعر، مظفر اقبال و ظفر بنگاش در زمینه جهان اسلام معرفی شدند. ماهنامه سوره هم اکنون به مدیر مسؤولي حسن بنیانیان(رئیس حوزه هنری) منتشر می‌شود و در شماره‌های اخیر، بیش‌تر روی‌کرد تاریخ انقلاب و دفاع مقدس به خود گرفته است.
در کنار نشریه سوره، می‌توان از نشریه «ادبیات داستانی» حوزه هنری نام برد که به همت محمدرضا سرشار، نویسنده و منتقد ادبی، منتشر می‌شد و توانست بیش از یکصد شماره منتشر کند. «ادبیات داستانی» نخستین نشریه تخصصی ادبیات داستانی معاصر در کشور بود که توانست نویسندگان متعهد بسیاری را به جامعه فرهنگی و ادبی کشور معرفی کند.
هفته‌نامه «مهر» هم در اواخر دهه هفتاد، از نشریات پرمخاطب فرهنگی و طنزِ دوران اصلاحات بود که با مدیرمسؤولی حجت‌الاسلام محمدعلی زم و از سوی حوزه هنری منتشر می‌شد. در این نشریه، یوسف‌علی میرشکاک، عبدالجواد و عبدالرضا موسوی، سیدعلی میرفتاح و محمدحسین جعفریان، حضور قلمی پررنگی داشتند.
5-2 روزنامه‌های کیهان، رسالت و یالثارات‌الحسين(ع)
روزنامه «کیهان» یکی از قدیمی‌ترین روزنامه‌های ایران است. نخستین شماره آن در سوم خرداد ۱۳۲۱ در تهران منتشر شد. در جريان انقلاب، کيهان به دفاع از اعتراضات مردمی پرداخت و در مبارزه برای آزادی نشر و بيان، نقش برجسته‌ای ايفا کرد. پس از انقلاب، حجت‌الاسلام سیدمحمد خاتمی مدتی مسؤولیت اداره کیهان را بر عهده داشت که در آن مقطع، ماهنامه «کیهان فرهنگی» منتشر می‌شد و بعدها در آن سلسله‌مقالات «قبض و بسط تئوریک شریعت» دکتر سروش منتشر شد. ولی تحولات کنونی این مؤسسه را باید از زمان سرپرستی حسین شریعتمداری جست‌وجو کرد. شریعتمداری در سال ۱۳۶۹، مدیرمسؤول روزنامه و مؤسسه کیهان و نماینده ولی فقیه در این مؤسسه شد که تاکنون هم ادامه یافته است. در اوائل دهه هفتاد، مدتی مهدی نصیری، سردبیر این نشریه بود. محمدحسین صفار هرندی هم مدتی طولانی معاون شریعتمداری بود که پس از آغاز ریاست‌جمهوری دکتر احمدی نژاد، به‌عنوان وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در دولت نهم انتخاب شد.
این مؤسسه نشریات دیگری چون «کیهان کاریکاتور»(با محوریت سیدمسعود شجاعی و محمدحسین نیرومند)، «کیهان بچه‌ها»(با محوریت امیرحسین فردی، نویسنده) و «کیهان فرهنگی»(به مدیرمسؤولی حجت‌الاسلام محمدعلی معلی) دارد که نشریه اخیر به معرفی شخصیت‌های فرهنگی و علمی کشور می‌پردازد.
«رسالت»، روزنامه خبری-تحلیلی دیگرِ جریان اصولگرایی است که معمولاً دیدگاه‌های حزب مؤتلفه اسلامی، جامعه روحانیت مبارز و تشکل‌های هم‌سو را منعکس می‌کند. این روزنامه به صاحب‌امتیازیِ بنیاد رسالت، مدیرمسؤولی مرتضی نبوی و سردبیری محمدکاظم انبارلویی منتشر می‌شود. تأسیس روزنامه رسالت به سال ۱۳۶۶ باز می‌گردد که جمعی از منتقدان و مخالفان دولت میرحسین موسوی مانند آیت‌الله احمد آذری قمی، احمد توکلی و مرتضی نبوی این روزنامه را برای بازتاب دیدگاه‌های خود منتشر کردند. احمد توکلی، نماینده مجلس و رئیس فعلی مرکز پژوهش‌های مجلس، نخستین سردبیر این روزنامه بود. امیر محبیان و محمدکاظم انبارلویی(دبیر سیاسی حزب موتلفه اسلامی) از دیگر سردبیران این روزنامه بودند. بعضی از نویسندگان و تحریریه سیاسی این نشریه را فعالان حزب مؤتلفه اسلامی تشکیل می‌دهند. حشمت‌الله فلاحت‌پیشه، دبیر سیاست خارجی این روزنامه در حال حاضر نماینده مجلس شورای اسلامی است.
روزنامه «جوان» هم از دیگر روزنامه‌های هم‌سو با اصولگرایان است. این روزنامه علاوه بر توزیع در دکه‌ها، در اغلب پایگاه‌های بسیج و سپاه در سراسر کشور نیز توزیع می‌شود.
«شما»(مخفف شهدای مؤتلفه اسلامی)، هفته‌نامه و ارگان حزب موتلفه اسلامی است که توسط اسدالله بادامچیان، بنیان نهاده شده است. مدیر مسؤول آن در ابتدا اسدالله بادامچیان و هم‌اکنون، مجتبی همدانی و سردبیر آن، حمیدرضا ترقی است.
«یالثارات الحسین(ع)»، نام هفته‌نامه و ارگان انصار حزب‌الله است. مدیر مسؤول این هفته نامه، عبدالحمید محتشم است که موضع گیری‌های صریح، انقلابی و بعضاً تند نسبت به دولت‌های سازندگی، اصلاحات و جریان سیاسی موسوم به دوم خرداد داشت. بعد از توقیف این هفته‌نامه در مقطعی، هفته‌نامه «جبهه» با مدیریت مسعود ده‌نمکی، نقش تریبون این جریان را بر عهده گرفت و بعداً آن مواضع در «شلمچه» و «صبح دوکوهه» دنبال شد که بعدها به‌خاطر انتقادات صریح و انقلابی علیه دولت و دولت‌مردان دوران اصلاحات و هواداران حوزوی این جریان، توقیف شدند. هم‌اکنون این هفته‌نامه به مديرمسؤولی و سردبيری عبدالحميد محشتم به فعالیت خود ادامه می‌دهد. نشریه دیگرِ هم‌سو با این جریان، هفته‌نامه «عبرت‌های عاشورا» است که به صاحبامتیازی انصار ولایت اصفهان و مدیرمسؤولی حجت‌الاسلام کمیل کاوه در نمازجمعه‌های شهرهای بزرگ کشور مانند تهران، قم، اصفهان و... توزیع می‌شود.
5-3 کتاب صبح و سياحت غرب
نشریه «كتاب صبح» به مدیرمسؤولی مهدی نصیری در دوران سازندگی منتشر می‌شد. نصیری که سابقه سردبیری روزنامه کیهان را داشت در این نشریه از مقالات و مباحث شخصیت‌هایی چون رضا داوري اردكاني، حیدر و حسن رحیم‌پور ازغدی، یوسف‌علی میرشکاک، حسین الله‌کرم، شهریار زرشناس و... استفاده می‌کرد. ترویج فرهنگ جهاد و شهادت، مبارزه با مفاسد اقتصادی، نقد سیاست‌های لیبرالی و خوي اشرافي‌گريِ دولت سازندگی و نقد مدرنیته از مهم‌ترین موضوعات و دغدغه‌های این نشریه بود. کتاب صبح به همراه هفته‌نامه «بیان»- كه به مدیرمسؤولی حجت‌الاسلام علی‌اکبر محتشمی منتشر مي‌شد و بیان‌گر مواضع مجمع روحانیون مبارز در نقد دوران سازندگی و سیاست‌های آن بود- و چند سال بعدتر هفته‌نامه «ارزش‌ها»(به صاحب‌امتيازيِ جمعيت دفاع از ارزش‌هاي انقلاب اسلامي و مديرمسؤولي حجت‌الاسلام محمد محمدي ري‌شهري)، مهم‌ترین نشریات گفتمان انقلاب در نقد عمل‌کرد سیاسی، اقتصادی و فرهنگی ریاست‌جمهوری دوران آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی محسوب مي‌شدند.
«کتاب صبح» هم جنبه تئوریک داشت و هم به مباحث اجتماعی و سیاسی و فرهنگي جامع مي‌پرداخت. نصيري با راه‌اندازي انتشاراتي به همين نام، كتاب‌هايي در زمينه نقد غرب و مدرنيته منتشر كرد كه كتاب «اسلام و تجدد» وي معروف‌ترينِ آن‌هاست. تجربه موفق و فعالیت‌های این نشریه برای نیروهای ارزشی و انقلابی دریچه‌های جدیدی از فعالیت در عرصه رسانه گشود و باعث رویش نشریاتی چون «کتاب نقد»، «جبهه»، «شلمچه»، «فکه»، «صبح دوکوهه» و «یالثارات الحسين(ع)» در سال‌های بعد شد. مهدي نصيري پس از كتاب صبح و پژوهش در زمينه اسلام و تجدد و نقد مدرنيته، با حمايت مركز پژوهش‌هاي اسلامي صدا و سيما، ماهنامه «سياحت غرب» را منتشر كرد كه نشريه قابل توجهی در غرب‌شناسي و نقد مدرنيته است و تاكنون بيش از 70 شماره از آن منتشر شده است. نقد تمدن و فرهنگ غرب با بهره‌گيري از نظرات انديشمندان غربي، طرح آخرين مباحث در حوزه‌هاي فرهنگ و اجتماع، ارتباطات و رسانه‌ها، علم و تكنولوژي، اقتصاد و سياست و محيط زيست، مهم‌ترين روي‌كرد اين نشريه است. در اين زمينه، با اغماض مي‌توان به فصل‌نامه «نامه فرهنگ»(به صاحب‌امتيازي احمد مسجدجامعي و سردبيري رضا داوري اردكاني) اشاره كرد كه گذشته از روال كلي مجله، سرمقاله‌هاي داوري مانند ديگر كتاب‌هاي وي در نقد مدرنيته و غرب، بسيار قابل تأمل بود و با استقبال مواجه مي‌شد.
گفتني است مهدي نصيري به همراه برخي شاگردان دكتر سيداحمد فرديد مانند رضا داوري اردكاني، محمد رجبي دواني و شهريار زرشناس و جريان فكري دفتر فرهنگستان علوم اسلامي قم با مديريت كنوني حجت‌الاسلام سيدمحمدمهدي ميرباقري، سهم مهمي در شكل‌گيري دفاتر غرب‌شناسي و دوره‌هاي غرب‌شناسي و نقد علوم انساني غربي در دانشگاه‌هاي كشور دارند.
5-4 کتاب نقـد و بینش سبز
پژوهش‌گاه فرهنگ و انديشه اسلامي، برای پوشش خلاء علمی و تئوریک جریان ارزشی و معتقد به گفتمان انقلاب اسلامی به همت حجت‌الاسلام علی‌اکبر صادقی رشاد و با حمایت رهبر معظم انقلاب در سال 1373 تأسيس شد. نقادي و بازپيرايي ذخائر فكري و علمي اسلامي در حوزه حكمت و معرفت ديني و الهيات، سامان‌دهي مناسب معارف فكري و ديني با نيازهاي نو، اهتمام به نوآوري و گره‌گشايي در قلمرو انديشه ديني و نظامات اجتماعي اسلام، مطالعه تطبيقي و نقد عالمانه مكاتب و مناظر فكري معارض، دفاع علمي از حكمت و انديشه و فرهنگ ديني و انقلاب اسلامی، مهم‌ترین اهداف شکل‌گیری این پژوهش‌گاه عنوان شده است. در همین راستا، فصل‌نامه‌‌ای به نام «کتاب نقد» برای گفتمان‌سازی در این حوزه راه افتاد. كتاب نقد سعي دارد عرصه‌اي براي تضارب آراء و ارائه نقد و ارزيابي نظرات و عقايد گوناگون در حوزه فلسفه، دين‌پژوهي، و مباحث نظري فرهنگ، سياست، فقه و حقوق و ساير ساحات انديشه و فكر با توجه و تاكيد بر استفادة كارآمد از ادبيات نقد و بهره‌گيري از نظرات و تأملات محققان حوزه و دانشگاه، جهت پاسخ‌گويي به سؤالات و شبهات موجود در فضاي فكري ايران معاصر باشد. شاید بتوان گفت فعالیت‌های حلقه کیان و تأثیرگذاری ماهنامه کیان، اساتید متعهد حوزه و دانشگاه را بر آن داشت تا به مقابله نظری با آن بپردازند و هم این‌که برای مواجهه با تهاجم همه‌جانبه تمدن و تفکر لیبرال غربی و غرب‌زده‌ها، نیروسازی کنند. لذا این نشریه با سردبیری حسن رحیم‌پور ازغدی منتشر شد و توانست طی سالیانی چند، مهم‌ترین نشریه تئوریک گفتمان انقلاب اسلامی باشد. در این نشریه، مقالاتی از اساتیدی چون علامه جعفری، آیات عظام جوادی آملی، مصباح یزدی، معرفت و.. و اساتیدی چون علی‌اکبر صادقی رشاد، عبدالحسین خسروپناه، حسن رحیم‌پور، مهدی هادوی تهرانی، حمید پارسانیا، احمد واعظی، علی ابوالحسنی(منذر)، حمید مولانا، یحیی یثربی، عبدالله یثربی، غلامحسین الهام، محمدرضا اسدی، محمد محمدرضایی، علیرضا قائمی‌نیا، احمد جهان‌بزرگی، علی ذوعلم، محمدحسن قدردان قراملکی، سیدحسین میرمعزی، علی‌اصغر هادوی‌نیا و... منتشر می‌شد. در سال 1383 و پس از استعفای رحیم‌پور، حجت‌الاسلام بهمن شریف‌زاده در مقطعی سردبیری نشریه را بر عهده گرفت. هم اکنون در دوره جدید اساتیدی چون هادی وکیلی، محمدصفر جبرئیلی، یحیی یثربی، محمدرحیم عیوضی، زاهد ویسی، ناصر پورپیرار و... در این نشریه، بیش‌تر قلم می‌زدند.
«قبسات»، نشریه دیگرِ پژوهش‌گاه فرهنگ و انديشه اسلامي در حوزه معرفت‌پژوهي، دين‌شناسي و نظامات اجتماعي اسلام است که نزدیک به یک دهه منتشر می‌شود. هم‌اکنون مدیرمسؤول این نشریه، صادقی رشاد و سردبیر آن، محمد محمدرضایی است.
«اقتصاد اسلامي»، مجله علمي تخصصي دیگری از این مرکز است كه به منظور طرح و توسعه مطالعات بنيادي و كاربردي در باب اقتصاد اسلامي و اقتصاد ايران منتشر مي‌شود. تبيين اصول و پي‌ساخت‌ها و مسائل اساسي نظام اقتصادي اسلام و دفاع عالمانه و مستدل از آن، آسيب‌شناسي و نقد منطقي اقتصاد جمهوري اسلامي ايران، نقد و بررسي مقايسه‌اي مكاتب و نظريه‌هاي اقتصادي، بررسي مسائل مستحدثه فقهي و نيازهاي نوپيدا در حوزة اقتصاد از مهم‌ترین دغدغه‌های این نشریه علمی است. سیدعباس موسویان، سیدحسین میرمعزّی، ناصر جهانیان، علی‌اصغر هادوی‌نیا، احمدعلی یوسفی، غلام‌رضا مصباحی مقدم، عباس عرب‌مازار، یداله دادگر، سعید فراهانی‌فرد و... از جمله نویسندگان این نشریه هستند. فصل‌نامه «ذهن» و ماهنامه تاریخ معاصر «زمانه» هم از دیگر نشریات این مرکز هستند که در کنار «کانون اندیشه جوان» و سایت «باشگاه اندیشه» ذيل فعاليت‌هاي علمي و فرهنگي پژوهش‌گاه فرهنگ و انديشه اسلامي به فعالیت می‌پردازند.
از جمله نشريات سياسي تئوريك كه به همراه فصل‌نامه «كتاب نقد»، درصدد راه‌اندازي جريان سوم سياسي در كشور بود، مي‌توان ماهنامه «بينش سبز» را نام برد. اين نشريه در دوران سردبيري علي شكوهي- كه سابقه سردبيري هفته‌نامه «ارزش‌ها» وابسته به جمعيت دفاع از ارزش‌هاي انقلاب اسلامي را داشت و هم‌اكنون معاون موسسه فرهنگي جام جم است- در اوائل دهه 80 از جمله نشريات انتقادي با روي‌كرد گفتمان انقلاب اسلامي بود.
5-5 ماهنامه نیستان و موعود
ماهنامه فرهنگی، تحلیلی نیستان در سال 1374 به مدیرمسؤولی سیدمهدی شجاعی، نویسنده و فیلم‌نامه‌نویس مذهبی منتشر شد. این نشریه با دغدغه مسائل فرهنگی پا به عرصه گذاشت و به تعبیر مدیرمسؤول آن، سعی کرد طرح درد کند، مشکل را بفهمانَد و زوایای آسیب‌پذیر را نشان دهد و سپس در مسیر شناسایی راه‌های درمان و حل مشکلات قدم بردارد.
نیستان به علت مشکلات اقتصادی و مشکلات دیگر تعطیل شد. شجاعی در سرمقاله آخرش می‌نویسد: «اگر نیستان، نیستان بمانَد و تعطیل شود بهتر از این است که مثل خیلی از چیزهای دیگر، دچار استحاله گردد. واقعیت این است که نیستان تاوان استقلالش را می‌دهد.... بنای نیستان از ابتدا بر این بوده است که زیر عَلَمِ هیچ جناحی جز حقیقت نرود، اما متأسفانه یکی از اصول اولیه جناح‌های نابالغ جامعة ما این است که هرکس با ما نیست، پس قطعاً بر ماست.»
شکایت از این نشریه هم در تعطیلی آن بی‌تأثیر نبود. محورهای شکایت دکتر عبداله جاسبی، رئیس دانشگاه آزاد اسلامی از نیستان به‌خاطر داستان پارک دانشجو و شکایت حجت‌الاسلام رازینی، رئیس وقت دادگستری تهران، از صفحات رزیتاخاتون بود که هم‌اکنون به‌صورت کتاب «رزیتا خاتون» منتشر شده است.
یکی از مهم‌ترین تأثیرات این نشریه، معرفی چهره‌های جدید فرهنگی به جامعه بود که در این نشریه چهره‌هایی چون اسماعیل شفیعی سروستانی، شمس‌الدین رحمانی، حسن بنيانيان، سيدمجتبي حسيني، محمدرضا زائري، وحید جلیلی، رضا امیرخانی، سیدعلی کاشفی خوانساری و... از جمله آن‌ها بودند. رویش نیروهای جدید عرصه فرهنگ و هنر و فعالیت آن‌ها را باید از جمله تأثیرات این نشریه بر فضای فرهنگی و هنری جامعه دانست. مثلاً تجربه فعالیت‌های این نشریه باعث شکل‌گیری خانه روزنامه‌نگاران جوان و هم‌چنین هفته‌نامه خانه با محوریت حجت‌الاسلام محمدرضا زائری شد. زائری که مشاور شجاعی در نیستان بود بعداً منشأ اثر بسیاری در زمینه مطبوعات دینی شد. نشریاتی چون خیمه(ویژه هیات‌های مذهبی)، جدید(برای کودکان و نوجوان به‌صورت کمیک استریپ)، همشهری محله(ضمیمه روزنامه همشهری برای مناطق 22 گانه شهر تهران)، زمزم(برای کودکان و نوجوان به زبان عربی) و... از جمله تلاش‌های نوآورانه زائری بود. مورد دیگر این‌که احیای مجدد ماهنامه سوره در سال 1381 توسط وحید جلیلی را باید در ادامه فعالیت‌های این نشریه تحلیل کرد.
پس از تعطیلی نیستان، سیدمهدی شجاعی بیکار ننشست و با گرفتن مجوز انتشاراتی به همین نام، غالب آثار نویسندگان این نشریه را در سه حوزه شعر، داستان و نمایش‌نامه به‌صورت کتاب منتشر کرد. همین امر باعث شکل‌گیری یک هویت متعهد و انقلابی در بین هنرمندان و نویسندگان شد. در اوائل دهه هشتاد، خانه کفا وابسته به نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه تلاش کرد با حمایت از شجاعی، این نشریه را منتشر کند. چند شماره نشریه به نام نگارستان اما با همان سبک و سیاق نیستان و با مشاورت شجاعی منتشر شد، ولی دوام نیاورد و بدین‌سان نیستان به‌خاطره‌ها پیوست. اخیراً شجاعی برخی از سرمقاله‌های نیستانش را در کتابی با نام «حرف‌هایی که کهنه نمی‌شوند» منتشر کرده است.
ماهنامه موعود هم تقريباً هم‌زمان با نيستان با همت اسماعيل شفيعي سروستاني در حوزه مهدويت و انتظار در سال 1374 منتشر شد. خلأ معنويت پس از جنگ و حركت شتابان دولت و به تَبَعِ آن جامعه به‌سمت سرمايه‌داري و غرب و غفلت از مدينه فاضله مهدوي، از عوامل شكل‌گيري اين نشريه فرهنگي، معرفتي و ديگر نشريات در اين زمينه بود.
مهدویت، منجی‌گرایی، موعودگرایی و ارائه مباحث معرفتی درباره حضرت مهدی(ع) در زمره مهم‌ترین موضوعات مورد توجه این نشريه است. از جمله روي‌كردهاي اين نشريه، نقد فرهنگ مدرنيته و تمدن غربي بود. اين نشريه، هم‌چنين سهم به‌سزايي در معرفي جريان مسيحيت صهيونيستي، نقد روي‌كرد غربي‌ها درباره آخرالزمان و مباحث غرب‌شناسي در كشور ما دارد.
استقبال از اين نشريه، باعث شد نشريات و مراكز تخصصي در حوزه مهدويت راه بيفتند كه انتشار فصل‌نامه انتظار، موسسه آينده روشن، مركز تحقيقاتي حضرت ولي عصر(عج)، بنياد فرهنگي مهدي موعود(عج) و... از جمله آن‌هاست. «موعود» هم‌اكنون موسسه‌ای مطبوعاتی، انتشاراتی و پژوهشی است كه علاوه بر نشر صد شماره نشريه، کتاب‌هاي فراواني هم در اين حوزه منتشر كرده است.
5-6 ماهنامه معرفت و هفته‌نامه پرتو سخن
هفته‌نامه پرتو سخن و ماهنامه معرفت، مهم‌ترین نشریات موسسه آموزشی و پژوهشی امام‌خمینی(ره) است. پرتو سخن، نشریه‌ای سیاسی است که با مدیرمسؤولی قاسم روان‌بخش منتشر می‌شود. اما نشریه فکری و باسابقه‌تر این موسسه، ماهنامه معرفت است که اخیراً درجه علمي- ترويجي یافته است، حاصل تلاش‌هاي علمي استادان، دانش‌پژوهان و محققان این مؤسسه و ديگر اهالی قلم حوزه و دانشگاه است و پس از پانزده سال تلاش، بیش از يك‌صد شماره منتشر کرده است. اين نشريه، كه تجلّي فعاليت‌ها و آثار علمي- فرهنگي مؤسسه است، تحت اِشراف و نظارت آيت‌الله مصباح یزدی گام به عرصة فعاليت نهاده است. اين نشريه، مقالات فراوانی در حوزه‌هاي گوناگون علوم انساني به زيور طبع آراسته است. اين نشريه به صاحب‌امتيازي مؤسسه و مديرمسؤولي آيت‌الله محمد‌تقي مصباح و در مقطع طولاني به سردبيري حجت‌الاسلام محسن غرويان منتشر مي‌شد و هم‌اكنون زير نظر شوراي سردبيري به‌صورت ماهنامه در زمينة علوم انساني- اسلامي منتشر مي‌شود.
«معارف عقلی»، از نشريات جديد اين موسسه است كه در زمينه بنيادی‌ترين مباحث علوم عقلی اسلامی، دائره‌المعارف‌نويسی و تخصص‌های مرتبط با آن، متناسب با اهداف مركز پژوهشی دائره‌المعارف علوم عقلی اسلامی اين موسسه منتشر مي‌شود.
نشريه «روان‌شناسي و دين» هم به همت گروه روان‌شناسي مؤسسه به منظور هدايت، تربيت و پاسخ‌گويي به نيازهاي مادي، روانی و معنوي انسان طراحی و منتشر مي‌شود. اين نشريه، به مديرمسؤولي حجت‌الاسلام ناصر سقاي بي‌ريا و سردبيري ابوالقاسم بشيري فعاليت مي‌كند.
فصل‌نامه «معرفت فلسفي» هم از نشریات جدید این موسسه در زمينة علوم فلسفي است و قلمرو آن، طيف وسيعي از مبنايي‌ترين دانش‌ها، از معرفت‌شناسي، منطق، مابعدالطبيعه، هستي‌شناسي، تا مراتب گوناگون فلسفه‌هاي مضاف، هم‌چون فلسفة علم، فلسفة اخلاق و فلسفة دين را در بر مي‌گيرد. مديرمسؤول آن علي مصباح یزدی و سردبير آن محمود فتحعلي است.
«تاريخ در آينه پژوهش»، نشريه‌ای دیگر با هدف انتشار مقالات علمي- تخصصي در زمينه‌هاي تاريخ اسلام و تشيع، امامان شيعه(ع)، ايران اسلامي و تمدن اسلامي، از پاييز 1381 در قالب فصل‌نامه منتشر مي‌شود. مديرمسؤول اين نشريه محمدرضا جباري و سردبير آن مهدي پيشوايي است. جديدترين نشريه علمی اين موسسه هم، دو فصل‌نامه تخصصيِ «قرآن‌شناخت» است كه تابستان 1387 براي تضارب آراء در زمينه «علوم، معارف و تفسير قرآن»، منتشر شد.
ماهنامه «ديدار آشنا» و فصل‌نامه «فرهنگ پويا» هم از نشريات موسسه براي جوانان و دانشجويان است كه در اوائل دهه 80 شروع به انتشار کردند. اين مجموعه‌ها بر آن است تا تحليل‌ها و راه‌كارهاي دقيقي را از جريان‌هاي سياسي و فرهنگي جامعه، ارائه داده و جوانان و نوجوانان را با موضوعات سياسي، فرهنگي و اجتماعي آشنا سازند.
5-7 ماهنامه کمان و نشريات فرهنگ پايداري
نشریه کمان را احتمالاً خيلی‌ها نمی شناسند چراكه توزيع همگانی نشريه با مشكلاتی كه داشت، قطع شده بود و كمان تنها به دست مشتركان می‌رسيد. كمان نخستين نشريه تخصصی ادبيات پايداری و هم‌چنين ادبيات جنگ با نگاهی متفاوت و صلح‌آميز به جنگ و نه تنها جنگ ایران و عراق، بلکه دیگر جنگ‌های جهان بود. این نشریه به جاي اين‌كه به تاريخ نظامي و خسارت‌هاي جنگ بپردازد به احوال رزمنده‌ها مي‌پرداخت كه اين نوع نگاه خيلي در جامعه مورد استقبال قرار گرفت.
انتشار نشريه كمان از سال 1375 شروع شد و تا سال 1383 ادامه يافت. در طول هشت سال و در قالب دويست شماره منتشر شد كه در نوع خودش كار متفاوت و نگرش نويي نسبت به جنگ بود. كمان كار بزرگی را هم در مكتوب‌كردن تاريخ شفاهی جنگ برعهده گرفته بود و با این‌که چند سالی از تعطیلی آن می‌گذرد، همواره به‌عنوان یکی از اسناد معتبر و قابل استناد در حوزه ادبیات پایداری کشورمان مورد توجه محققان و پژوهش‌گران قرار گرفته است. هدایت‌الله بهبودی و مرتضی سرهنگی، دو ستون استوار نشریه کمان بودند که اکنون هم از چهره‌های شاخص ادبیات پایداری در کشورمان محسوب می‌شوند. اخیراً برخی سرمقاله‌های این نشریه در ستون «حرف ما» به قلم سرهنگی، در قالب کتاب مستقلی با همان عنوان «حرف ما» منتشر شده است. این کتاب پانصد و پنجاه و نهمین محصول دفتر ادبیات و هنر مقامت حوزه هنری است که در بخش «یادداشت»های جنگ ایران و عراق، بیست و پنجمین کتاب محسوب می‌شود. دفتر ادبیات و هنر مقاومت که پس از جنگ تحمیلی راه‌اندازی شد، گردآوری و تدوین خاطرات و آثار ادبی دوران دفاع مقدس را بر عهده دارد و تاکنون بیش از 580 عنوان کتاب در اين زمينه منتشر كرده است. انتشار همین تعداد کتاب از سوي این دفتر نشان‌گر تلاش‌هاي فراوان این دفتر و همه دست‌اندرکاران آن است و این‌که چقدر برای دفاع مقدس، فرهنگ شهادت، ادبیات جنگ، ضرورت حفظ آثار دفاع مقدس و اسناد برجای‌مانده از این واقعه بزرگ زحمت کشیده‌اند.
شاید بتوان گفت شهیدمرتضی آوینی با مجموعه مستند جاودانه و ارزشمند «روایت فتح» و فعالیت‌های دست‌اندرکاران مجله کمان (هدایت‌الله بهبودی و مرتضی سرهنگی) و اعضاي دفتر هنر و ادبیات مقاومت حوزه هنري، دو جریان تأثیرگذار عمده در زنده نگه‌داشتن فرهنگ پایداری و شهادت سال‌های پس از جنگ تحمیلی بوده‌اند که اگر پایداری و استقامت این‌ها در آن مقاطعِ حساس نبود، نهادهای دولتی و حکومتی چندان رغبتی به این کار نداشتند. جرياني كه باعث شكل‌گيري گروه‌های مستندسازی، جمع‌آوری خاطرات شهدا و خانواده‌های آن‌ها، رزمندگان و آزادگان و شكل‌گيري گروه‌هاي تفحص پيكرهاي شهدا و هم‌چنين انتشار ده‌ها كتاب خاطرات از دوران دفاع مقدس و ده‌ها نشريه مانند فکه، فرهنگ پايداري، امتداد، پلاك هشت، طراوت و حتي نشرياتي سياسي-فرهنگي چون يالثارات الحسين(ع)، جبهه، شلمچه و صبح دوكوهه و... شد. استمرار هشت ساله ماهنامه كمان، كار بزرگي بود كه تاریخ نشریات ادبیات پایداری و دفاع مقدس ما نشان داده است که در حوزه دفاع مقدس، هنوز نشريه‌اي به استمرار و تأثيرگذاري كمان نداريم. گفتني است سرهنگی، هم‌اکنون مدیریت دفتر ادبیات و هنر مقاومت و مرکز مطالعات و تحقیقات فرهنگ و ادب پایداری را برعهده دارد و بهبودي هم در زمينه تاريخ معاصر به‌ويژه تاريخ انقلاب اسلامي در اين مركز فعاليت مي‌كند.
5-8 دوهفته‌نامه پگاه حوزه و نشريات حوزه علميه قم
يكي از تحولات جدي فرهنگي پس از پيروزي انقلاب اسلامي در حوزه‌هاي علميه، رونق‌گرفتن فعاليت مطبوعاتي و انتشار ده‌ها نشريه عمومي و تخصصي بود. در اين ميان، مراكزي چون دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم، موسسه آموزشي و پژوهشي امام‌خميني(ره)، پژوهش‌گاه حوزه و دانشگاه، موسسه تعليماتي امام صادق(ع)، مركز بررسي‌هاي اسلامي و بنياد تاريخ انقلاب اسلامي فعاليت مطبوعاتي چشم‌گيرتري داشتند. در اين ميان، نشرياتي چون «درس‌هايي از مكتب اسلام»(زیر نظر آیت‌الله جعفر سبحانی) و فصل‌نامه «حوزه» سابقه بيش‌تري دارند كه انتشار اولي به قبل از پیروزی انقلاب اسلامي برمي‌گردد. از ميان نشريات حوزوي، «پگاه حوزه» به‌خاطر انتشار مستمر و فاصله كمِ انتشار، هم معروف‌تر و هم تأثيرگذارتر بوده است. «پگاه حوزه»، نشریه‌ای فرهنگی، سياسي، اجتماعي و اقتصادی است كه نخستين شماره‌اش در مهرماه سال 1379 منتشر شد. ابتدا به‌صورت دوهفته‌نامه و پس از مدتي به‌صورت هفتگي و مجدداً نيز هر دو هفته انتشار مي‌يابد. اين نشريه به دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم تعلق دارد و اهداف و آرمان‌هاي اين نهاد علمي را تعقيب مي‌كند و دغدغه‌هايش نيز از جنس حوزه و تحول در حوزه و طرح سئوالات و پرداختن به مسائل روز در حوزه‌هاي مختلف انديشه سياسي و معارف اسلامي است.
پگاه حوزه هم‌اکنون به مديرمسؤولی و سردبيری سيدعباس صالحي منتشر می‌شود. دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم نشریات دیگری مانند فصل‌نامه حوزه، علوم سياسي و تاريخ اسلام(وابسته به دانشگاه باقرالعلوم(ع) اين مركز)، پژوهش‌هاي قرآني، معارف اسلامی، پوپک و سلام بچه‌ها(ويژه كودكان و نوجوانان)، پیام زن و... هم دارد که هر یک مخاطبان خاص خود را دارند. «اخبار شيعيان» و فصل‌نامه «شيعه شناسي»(به صاحب‌امتيازي موسسه شيعه‌شناسي و مديرمسؤولي حجت‌الاسلام محمود تقي‌زاده داوري)، نامه مفيد(وابسته به دانشگاه مفيد)، حوزه و پژوهش، بينات(در زمينه معارف قرآني)، فقه اهل بيت(ع)(وابسته به مجمع فقه اهل بيت(ع) و زير نظر آيت‌الله هاشمي شاهرودي)، از دیگر نشریات تخصصي‌ای هستند كه از سوي مراكز علمي و اساتيد حوزه علميه قم منتشر مي‌شوند.
5-9 تاریخ معاصر ایران و نشريات تاريخي
موسسه مطالعات تاريخ معاصر ايران در سال 1365 با نام موسسه پژوهش و مطالعات فرهنگي، با بهره‌گيري از اسناد قابل توجهي كه پس از پيروزي انقلاب اسلامي در اختيار اين مركز قرار گرفته بود، شكل گرفت. از آن‌جا كه يكي از اساسي‌ترين پايه‌هاي آگاهي تاريخي بر اسناد و مدارك بازمانده استوار است، موسسه مطالعات تاريخ معاصر ايران در حفظ، عرضه و انتشار اين ميراث فرهنگي و نيز ايجاد بستري مساعد جهت پژوهش‌هاي تاريخي اقدام به انتشار نشريه‌اي با همين نام کرد كه در آن، مقالات تاريخي، خاطرات، اسناد، نسخه‌شناسي تاريخ معاصر ايران، نقد و بررسي كتاب‌های تاریخی منتشر می‌شود. نقد بهائیت و بررسی مشروطیت، مهم‌ترین روی‌کرد این نشریه تاریخي است.
فصل‌نامه «یادآور» هم نشريه جديد اين موسسه(به مدیر مسؤولی محمدحسين طارمي و سردبيري موسی حقانی) است كه به‌صورت جذاب در زمینه تاریخ معاصر ايران منتشر می‌شود. از ديگر نشريات تاريخي ديگر مي‌توان فصل‌نامه «مطالعات تاريخي» را نام برد كه به همت موسسه مطالعات و پژوهش‌هاي سياسي منتشر مي‌شود و عمدتاً به تاريخ حكومت پهلوي مي‌پردازد. در قم هم دو نشريه تاريخي مهم مانند فصل‌نامه «تاريخ فرهنگ معاصر»(به همت مركز بررسي‌هاي اسلامي و مديريت حجت‌الاسلام سيدهادي خسروشاهي) و فصل‌نامه تاريخي «ياد»(وابسته به بنياد تاريخ انقلاب اسلامي و مديريت حجج اسلام عبدالمجيد معاديخواه و ابوالفضل شكوهي) را می‌توان نام برد كه به بررسي زندگي شخصيت‌هاي برجسته و حوادث تاريخ معاصر از جمله تاريخ انقلاب اسلامي می‌پردازند.
5-10 روزنامه‌های دولتی
اگرچه غالب روزنامه‌هاي كشور، دولتي هستند، ولي در اين‌جا منظور روزنامه‌ها و نشرياتي مدِ نظرند كه زيرِ نظرِ مستقيمِ دولت يا نهادهاي حكومتي هستند و بودجه‌شان از طريق آن نهادها تأمين مي‌شود و در موضع‌گيري‌ها تابع جريان حاكم بر آن نهاد و مجموعه هستند و غالباً تغيير محتوايي چنداني نمي‌كنند. روزنامه كيهان هم روزنامه‌اي دولتي است، ولي خط فكري و سياسي آن با بقيه روزنامه‌ها تفاوت جدي‌تري دارد و در مدت مديرمسؤولي حسين شريعتمداري، روال تقريباً ثابتي داشته است.
روزنامه همشهری به صاحبامتیازی شهرداری تهران در 24 آذر ماه 1371 پا به عرصه حیات گذاشت و توانست یک نقطه عطف در تاریخ روزنامه‌نگاری حرفه‌ای ایران باشد. این روزنامه در دوران‌های مختلف شهرداری تهران، تغییر و تحول محتوايي چندانی نکرد و فقط مواضع سیاسی آن متناسب با فضای حاکم بر شهرداری و شورای شهر تغییر کرده است. اين روزنامه با وجود تغييرات فراوان مديريت شهرداري، از روزنامه‌هايي است كه به ترويج روحيه مصرف‌گرايي، ارزش جلوه‌دادن سرمايه‌داري و نظام سرمايه‌داري كنوني، ترجمه مباحث ديني با تفسيرهاي مدرن غربي و... مي‌پردازد.
با توجه به درآمدهای فراوانِ حاصل از تبلیغ و آگهي و هم‌چنين درآمد بالاي شهرداري تهران، این موسسه سرمایه‌دارترین موسسه مطبوعاتي کشور است. این روزنامه روزانه ضمائمی چون همشهری محله، دوچرخه(برای مخاطبان کودک و نوجوان)، همشهری جمعه(مخاطبان نمازجمعه و هیات‌ها)، شهر ورزش و... دارد و اخیراً هم گروه مجلات همشهری با هدف ایجاد جذابیت و تأثیرگذاری بیش‌تر بر مسائل فرهنگی و اجتماعی جامعه در اوایل سال 1387 راه‌اندازی شده است. «همشهری جوان»، «همشهری خانواده»، «همشهری دیپلماتیک»، «همشهری ماه»، «خردنامه همشهری»(در حوزه اندیشه و تفسیرهای نو در مسائل دینی البته با شيفتگي به جريان روشن‌فكري)، «سرزمین من»(برای گشت و گذار در تاریخ و جغرافیای کشور)، «سرنخ»(بیان حوادث و شگفتی‌های ایران)، «همشهری آیه»(اطلاع‌رسانی در حوزه قرآنی) و «همشهری داستان»(ادبیات داستانی ایران و جهان) از جمله مجلات موسسه همشهری هستند.
روزنامه «جام جم» به همراه روزنامه «همشهري»، پرتيراژترين روزنامه‌هاي كشور هستند. اين روزنامه از سال ۱۳۷۹ تاكنون منتشر می‌شود. سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران صاحب‌امتیاز این روزنامه است. معرفي برنامه‌هاي صدا و سيما، پرداختن به مسائل اجتماعي و بيان مواضع ميانه‌رو و محافظه‌كارانه سياسي به همراه انتشار ضمائم روزانه و آگهي‌هاي تبليغاتي فراوان، اين روزنامه را براي مخاطبان عمومي جذاب كرده است. سازمان صدا و سيما و مراكز وابسته آن، علاوه بر اين روزنامه، ده‌ها نشريه فكري، فرهنگي و هنري براي سطوح سنيِ مختلف منتشر مي‌كنند كه سروش جوان، رواق انديشه، سياحت غرب، رسانه و پژوهش و سروش انديشه از جمله آن‌هاست.
روزنامه «ایران» هم به صاحبامتیازی مؤسسه فرهنگی- مطبوعاتی ايران وابسته به خبرگزاری جمهوری اسلامی(ایرنا) منتشر می‌شود و مثل روزنامه همشهری، با توجه به فضای حاکمیتی جامعه، تحولات خاص خود را یافته است و بیان‌گر مواضع رسمی دولت‌ها و تبلیغ فعالیت‌های‌شان بوده است.
روزنامه «اطلاعات»، قدیمی‌ترین روزنامه ایران است که امروزه نیز چاپ آن ادامه دارد و مدیرمسؤول آن، حجت‌الاسلام سید محمود دعایی است. اولين شمارة روزنامه اطلاعات در ۱۹ تیر ۱۳۰۵ در تهران منتشر شد و تاكنون نیز ادامه دارد. «اطلاعات بین‌الملل»، «اطلاعات جوانان»، «اطلاعات هفتگی»، «روو دو تهران»(به زبان فرانسه)، «دنیای ورزش»، «اطلاعات علمی»، «ماهنامه اطلاعات سیاسی- اقتصادی» و «اطلاعات حکمت و معرفت»(به مديرمسؤولي و سردبيري ان‌شاءاللهِ رحمتي و تعلق خاطر به جريان سنت‌گرايي یا حكمت خالده) از ديگر نشریات وابسته به این مؤسسه هستند.
روزنامه «جمهوری اسلامی» به‌عنوان ارگان حزب جمهوری اسلامی، در اوایل پیروزی انقلاب در سال ۱۳۵۷ و تحت مدیریت میرحسین موسوی، نخست‌وزیر دوران حيات امام(ره)، انتشار خود را از 9 خرداد سال ۱۳۵۸ آغاز کرد. پس از انحلال این حزب در سال ۱۳۶۶، این روزنامه به انتشار خود تحت سرپرستی حجت‌الاسلام مسیح مهاجری و با مدیرمسؤولی آیت‌الله خامنه‌ای، دبيركل حزب و رئیس‌جمهور وقت، ادامه داد. این روزنامه غالباً در ادارات دولتی و نهادهای انقلابی توزیع می‌شود. این روزنامه تا قبل از سال 13۷۶ و پیروزی خاتمی در انتخابات و جنبش اصلاح‌طلبی، بر مواضع مستقل خود از جناح‌هاي موسوم به چپ و راست تأکید داشت، پس از آن به‌خاطر دفاع از مواضع اصولگرایان با جریان اصولگرایی همراه شد. هم‌اکنون این روزنامه، مدافعِ سرسخت نظریات آیت‌الله هاشمی رفسنجانی، رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام و منتقد دولت‌هاي نهم و دهم محسوب مي‌شود.
5-11 نشریات تازه‌تأسیس
در سال‌های اخیر، به‌خصوص پس از نوآوري‌ها و استقبال فراوان مخاطبان از روزنامه شرق و هم‌چنين هفته‌نامه شهروند امروز، روزنامه‌هاي «وطن امروز»(به ابتکار و همت اولیه مهرداد بذرپاش)، «خورشيد»(به صاحب‌امتيازي سازمان تأمين اجتماعي)، «تهران امروز»(به مديرمسؤولي مهدي اسماعيلي، مدير عامل خبرگزاري مهر سازمان تبليغات اسلامي)، «حزب‌الله»(به صاحب‌امتيازي حزب‌الله ايران و مديرمسؤولي حجت‌الاسلام سيدمحمدباقر خرازي) و نشریات جدید دیگری چون ماهنامه «راه»(به مدیرمسؤولی وحید جلیلی و به همت اعضای تحریریه دوره چهارم ماهنامه سوره)، «سپیده دانایی»(به مدیرمسؤولی دکتر گلزاری، روان‌شناس) با روی‌کرد اجتماعی و روا‌ن‌شناسی، هفته‌نامه‌هاي «پنجره»(به مدیرمسؤولی علیرضا زاکانی، نماينده اصولگراي مجلس)، هفته‌نامه «مثلث»(به مدیرمسؤولی مصطفی آجرلو و نزدیک به جريان سياسي محمدباقر قالیباف، شهردار فعلي تهران)، دوهفته‌نامه «هم‌میهن»(نزدیک به جریان سياسي محسن رضایی و سایت تابناک) و... در زمینه‌های مختلف سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و هنری منتشر می‌شوند. شايد با اغماض فراوان بتوان هفته‌نامه «موج اندیشه»(نزدیک به جریان فكري و سياسي اسفندیار رحیم‌مشایی، رئيس‌دفتر رئيس‌جمهور) را در همين دسته قرار داد كه هويت مشخص و باثباتي ندارد.
ماهنامه «امتداد» و «پلاک هشت»(هر دو به صاحبامتیازی بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس)، ماهنامه «شاهد یاران»(وابسته به بنیاد شهید و امور ایثارگران) و نشریه «خمپاره»(نشريه طنز) با موضوع فرهنگ، هنر و ادبیات پايداري هستند که از جمله پرمخاطب‌ترین نشریات در حوزه دفاع مقدس، شهدا و نهضت جهانی اسلام هستند.
٭ منابع در دفتر نشريه موجود است.
منبع: ماهنامه سوره/ محمد صادق باقری
شما می توانید مطالب و تصاویر خود را به آدرس زیر ارسال فرمایید.
bultannews@gmail.com
