رماتیسم، بیمـاری هزارچهـره

به گزارش بولتن نیوز، روماتیسم بیماری ای است كه در آن مفاصل متورم شده و دچار التهاب و درد می‌شوند. در گذشته‌های دور تصور می‌شد فقط افرادی كه در نقاط مرطوب زندگی می‌كنند دچار این عوارض می‌شوند ولی امروزه در همه جا این بیماری دیده شده. براساس بررسی‌های علمی، وجود بیش از 100نوع بیماری روماتیسمی با علائم متفاوت در دنیا به اثبات رسیده است. این بیماری‌ها براساس محل و نوع درگیری بافت یا ارگان بدن، نام و علائم متفاوتی دارند و بالطبع درمان‌های خاص خود را می‌طلبند. هیچ نقطه‌ای از بدن از هجوم بیماری‌های روماتیسمی در امان نیست، چون این بیماری‌ها با اختلال در روند سیستم ایمنی بدن بروز و شیوع پیدا می‌كنند. هرجا كه سیستم ایمنی بدن نفوذ داشته باشد بیماری‌های روماتیسمی نیز ورود پیدا كرده و موجب بروز علائم بیماری فرد می‌شوند.

رشته روماتولوژی از رشته‌های زیرگروه تخصصی داخلی است. متخصصان داخلی پس از گذراندن یك دوره  فوق تخصصی، موفق به اخذ مدرك دانش‌آموختگی این رشته می‌شوند. موضوع بحث در این رشته، بیماری‌های مفاصل و بیماری‌های خودایمنی است. البته پزشكان ارتوپد، فیزیوتراپ‌ها، متخصصان طب فیزیكی و توانبخشی نیز در حوزه بیماری‌های مفاصل فعالیت دارند، اما ارتوپدها بیشتر به صورت درمان‌های جراحی فعالیت می‌كنند و فیزیوتراپ‌ها و متخصصان طب فیزیكی كمك‌رسان 2 رشته ارتوپدی و روماتولوژی هستند. درواقع این روماتولوژیست است كه به درمان‌های دارویی بیماری‌های روماتیسمی می‌پردازد.

روماتولوژی تا چندسال پیش رشته ناشناخته‌ای بود، اما امروزه با وجود حدود 150 فوق تخصص روماتولوژی در كشور می‌توان گفت فعالیت آنان فراگیرتر شده است. دکتر امام، یکی از برجسته ترین روماتولوژیست‌های کشور، در این گفت وگو، درباره «روماتیسم» که یکی از مهم ترین بیماری های این حوزه است و نام این رشته نیز از آن مشتق شده توضیح می دهد.

روماتیسم چیست؟

روماتیسم بیماری ای است كه در آن مفاصل متورم شده و دچار التهاب و درد می‌شوند. در گذشته‌های دور تصور می‌شد فقط  افرادی كه در نقاط مرطوب زندگی می‌كنند دچار این عوارض می‌شوند ولی امروزه در همه جا این بیماری دیده شده.  براساس بررسی‌های علمی، وجود بیش از 100نوع بیماری روماتیسمی با علائم متفاوت در دنیا به اثبات رسیده است. این بیماری‌ها براساس محل و نوع درگیری بافت یا ارگان بدن، نام و علائم متفاوتی دارند و بالطبع درمان‌های خاص خود را می‌طلبند.  هیچ نقطه‌ای از بدن از هجوم بیماری‌های روماتیسمی در امان نیست، چون این بیماری‌ها با اختلال در روند سیستم ایمنی بدن بروز و شیوع پیدا می‌كنند. هرجا كه سیستم ایمنی بدن نفوذ داشته باشد بیماری‌های روماتیسمی نیز ورود پیدا كرده و موجب بروز علائم بیماری فرد می‌شوند.

فقط مفصل درگیر نیست!

لزوما هر بیماری روماتیسمی با درد مفاصل آغاز نمی‌شود و گاهی از سایر ارگان‌ها مانند پوست، چشم، قلب شروع می‌شود و علائم متغیر می شوند.نكته مهم این است كه تمام این بیماری‌ها قابل درمانند و اگر مراجعه به پزشك زودتر صورت گیرد، روزنه‌های امید بسیار بیشتر است و خوشبختانه امروزه این توان درمانی در كشور وجود دارد. نقش وراثت و عامل ژن در ایجاد بیماری بسیار دخالت دارد.

خیلی از بیماری‌های روماتیسمی نقش وراثت دارد و با شناسایی افرادی كه با این زمینه درگیر بیماری شده‌اند به آنان گوشزد می‌كنیم كه خانواده خود را نیز برای بررسی ارجاع دهند. از جمله این بیماری‌‌ها «بیماری لوپوس» و بیماری «پسوریازیس» یا در اصطلاح «داء‌الصدف» كه موجب پوسته‌ریزی صدفی شكل نقاط مختلف پوست بدن می‌شود. این یك نوع بیماری پوستی است كه در 20درصد موارد می‌تواند در ایجاد علائم روماتیسم مفصلی نقش اثرگذاری داشته باشد. بیماری «روماتیسم ستون فقرات» نیز جزء این دسته از مشكلات است.

با بررسی ژن در آزمایشگاه نه‌تنها به تشخیص قطعی بیماری پی خواهیم برد بلكه می‌توانیم حتی با شناسایی نوع ژن، علائم و پیش‌زمینه‌های علامتی بیماری را در تك‌تك افراد دارای آن ژن مشخص و معین كنیم. همچنین عوامل محیطی از جمله عفونت‌ها نقش موثری در بروز اینگونه بیماری‌ها دارند. متخصصان و پژوهشگران معتقدند، عوامل میكروبی و عفونت‌ها با نفوذ در سیستم ایمنی بدن قادر به ایجاد انواع اختلالات و بروز بیماری‌های روماتیسمی هستند و همچنین در یك زمینه ژنتیك منــاسـب، عوامل محیطی و فرصت‌طلب می‌تــوانند به ایجــاد یك بیماری روماتیسمی دامن بزنند.

هشدار به سیگاری‌ها!

یكی از مهم‌ترین عوامل بروز بیماری‌های روماتیسمی به‌خصوص آرتریت روماتوئید، مصرف سیگار و دخانیات است.از سوی دیگر، روماتیسم‌های ستون فقرات نیز با مصرف سیگار به شدت علائم بد و دردناكی در افراد مبتلا ایجاد می‌كنند‌. اگر كسی قصد هدیه دادن سلامت به خود و خانواده را دارد و اگر فردی در خانواده دچار بیماری‌های روماتیسمی است به شدت تاكید می‌كنم از سیگار و دخانیات بپرهیزد. یكی دیگر از عوامل تاثیرگذار در اینگونه بیماری عوامل تنش‌‌زای محیط، اضطراب و استرس‌ است. برخی از روماتیسم‌ها با عوامل روحی و حتی استرس‌ها در ارتباط بسیار نزدیكی هستند. به‌عنوان مثال بیماری پسوریازیس با استرس بسیار تشدید می‌شود. بهتر است بگوییم استرس برای برخی از بیماری‌های روماتیسمی نقش بنزین را دارد.استرس باعث ترشح موادی در خون می‌شود، این مواد باعث تحریك سیستم ایمنی شده و بدین طریق علائم بیماری در فرد شدت پیدا می‌كند.

در چه کسانی شایع‌تر است

بیماری‌های روماتیسمی هزار چهره‌اند و در هر نقطه و ارگان بدن می‌توانند اثر بگذارند و چهره خود را نمایان كنند. این بیماری‌ها در زنان شایع‌تر از مردان است. ولی برخی از انواع آن مثلا روماتیسم ستون فقرات در مردان شایع‌تر است ولی از آنجایی كه اختلالات سیستم ایمنی در خانم‌ها شایع‌تر است بیماری‌های روماتیسمی و حتی آرتروز در این جنس از افراد بیشتر دیده می‌شود مثل آرتریت روماتوئید، لوپوس و آرتروز. شیوع روماتیسم از نوزادی تا كهنسالی گزارش شده است اما در دهه دوم و چهارم زندگی شیوع بیشتری دارد حتی در جنین داخل رحم مادر نیز این بیماری‌ها گزارش شده است و فرم‌های خاصی از روماتیسم نوزادی و جنینی وجود دارد. درخصوص ورزش كردن باید گفت، كسانی كه یك روز درمیان هر دفعه كمتر از 30دقیقه ورزش می‌كنند باید پیه خیلی از بیماری‌ها را به تن خود بمالند؛ فشارخون، دیابت، سكته، دردزانو، چاقی و...

نام سارکوئیدوز را شنیده‌اید؟

بیماری ساركوئیدوز هم یك بیماری روماتیسمی است اما اغلب ریه‌ها را درگیر خود می‌كند و موجب خشكی بافت ریه می‌شود. بیماری ساركوئیدوز به ترتیب چشم‌ها، پوست، ریه و مفاصل را درگیر خود می‌كند و باید برای درمان آن با مشورت متخصص مربوطه وارد عمل شد. ساركوئیدوز ریوی با تنگی نفس و سرفه خودنمایی می‌كند.

ارتباط بیماری های پوستی و مفصلی

شایع‌ترین نقطه‌ای از بدن به جز مفاصل و ستون مهره‌ها كه درگیر روماتیسم می‌شود، پوست است. شاید بتوان گفت، اولین بروز علائم روماتیسمی از ناحیه پوست است و حتی اولین بروز آن با مشكلات پوستی و مقاومت به درمان‌های دارویی، همراه است. پوست، كلیه‌ها، ریه، مغز، چشم‌ها از خطر روماتیسم در امان نیستند. بسیاری از افرادی كه دچار قرمزی یك‌طرفه چشم می‌شوند و تاری دید می‌گیرند و كم‌كم بهبود پیدا می‌كنند و بعد از مدتی دوباره دچار این علائم می‌شوند در معرض روماتیسم هستند. در این افراد می‌گوییم این عارضه اولین علائم خود را از ناحیه چشم آغاز كرده است.

اینجا هم چاقی دردسر است!

باید به همه توصیه کرد چاقی‌ها و بزرگی شكم را موردتوجه قرار دهید؛ چربی جلوی شكم مانند یك غده درون‌ریز، موادی به داخل بدن ترشح می‌كند. وقتی بدن انسان به یك وزنی عادت كرد دیگر تغییر آن شرایط دشوار خواهد بود. برای پیشگیری از روماتیسم چنداصل را فراموش نكنید؛ تغذیه مناسب، مصرف غذاهای دریایی به‌خصوص ماهی و مصرف امگا3 به‌خصوص در بیماران مبتلا به لوپوس و روماتیسم ستون فقرات و پسوریازیس. امگا3 حتی جزو درمان‌ها هم محسوب می‌شود و نه تنها قادر به پیشگیری از روماتیسم است بلكه به درمان هم كمك می‌كند البته تركیب جدیدی به نام كریل اویل (cril oil) كه 30برابر امگا3 قوی‌تر است، سیستم ایمنی بدن را تعدیل می‌كند.

چند نكته درمورد دردهای عمومی زانو و مفاصل

در مراقبت از مفاصل و زانو باید توجه داشت كه نشستن روی دو زانو یا حتی چهارزانو، استفاده نكردن از دستشویی فرنگی یا همچنین بالا و پایین رفتن از سربالایی، مثل كوه یا پله عوامل خطرساز سلامت مفاصل زانو محسوب می‌شود. فراموش نكنیم كه در كوه پیمایی و بالارفتن از پله‌ها، بیشترین آسیب به مفاصل زانو هنگام پایین آمدن رخ می‌دهد. درخصوص ورزش در باشگاه‌های بدنسازی باید دقت كرد كه هر ورزشی باید زیرنظر مربیان دوره دیده و باتجربه انجام شود.

حتی اگر كمردرد ندارید ولی می‌خواهید كمر سالمی داشته باشید از این 5  وضعیت پرهیز كنید:

1- ایستادن طولانی در یك وضعیت

2- نشستن طولانی در یك وضعیت

3- حركت‌های چرخشی ناگهانی

4- انجام كار سنگین به تنهایی

5- خم شدن با كمر خمیده (دولا شدن با كمر خمیده)

همچنین به گودی كمر خود توجه كنید، زیرا بزرگی شكم موجب گودی كمر می‌شود و همچنین ایستادن‌های نامناسب درخصوص زانوها توصیه نمی‌شود. با یك توصیه ساده به فكر سلامت زانوهایتان بیفتید؛ به صورت ایستاده پاهای خود را جفت كرده و ببینید فاصله بین دو زانو چقدر است. اگر این فاصله از 3 انگشت بیشتر بود به‌خصوص در خانم‌ها و دخترخانم‌ها باید به پزشك مربوط (ارتوپد) مراجعه كنند.

چطور باید پیشگیری کرد؟

نكته مهم دیگر، اینكه سیگار و دخانیات را از زندگی خود دور كنید. سیگار برخی از روماتیسم‌ها را به وجود می‌آورد و برخی را با علائم شدیدتر نشان می‌دهد. مصرف ویتامین D در رژیم غذایی بسیار مهم است و همچنین درخصوص عفونت‌ حساس باشید. مصرف غذاهای خارج از منزل مثل سالاد و غذاهای غیربهداشتی و تنقلات می‌تواند به انتقال عفونت‌ها دامن بزند، پس غذای سالم مصرف كنید تا دچار عوارض بیماری‌های روماتیسمی نشوید. باید دانست سرما و رطوبت واكنش‌های التهابی را بیشتر می‌كند ولی نقشی در ایجاد روماتیسم ندارد ولی موجب درد در افراد مبتلا به بیماری‌های روماتیسمی می‌شود. درخصوص روماتیسم قلبی كه به دلیل پیگیری نكردن مناسب درما‌ن‌های آنتی‌بیوتیكی، گلودردهای چركی رخ می‌دهد پس باید گفت، این عارضه با بیماری‌های روماتیسمی متفاوت است و سال‌هاست كه به دلیل توجه به درمان‌های دارویی، عفونت‌های استرپتوكوكی تقریبا تحت كنترل درآمده است.

در چه کسانی ایجاد می‌شوند؟

برخی اوقات داروها در ایجاد این بیماری‌ها نقش دارند و گاهی برخی موادغذایی می‌توانند علائم شبه روماتیسم را ایجاد كنند. اثر یكی از عوامل محیطی خیلی مهم كه به صورت عینی در سال 1981 در اسپانیا گزارش شد، به دنبال مصرف نوعی روغن بود. 20 هزار نفر در آن سال به دلیل مصرف نوعی روغن آلوده دچار بیماری «اسكلرودرمی» كه نوعی بیماری پوستی بوده و موجب سفتی پوست می‌شود، شدند. بی‌شك تغذیه در بروز یا پیشگیری از بیماری‌های روماتیسمی نقش اساسی دارد. افرادی كه فقر مصرف غذاهای دریایی و ماهی را دارند در برابر ایجاد این بیماری‌ها بسیار مستعدتر از دیگران هستند. كمبود ویتامین D زمینه‌ساز بسیاری از روماتیسم‌ها از جمله آرتریت روماتوئید، پسوریازیس و... است. 60درصد مردم كشورمان و بسیاری از كشورهای دنیا دچار فقر ویتامین D و كمبود این ویتامین وابسته به نور خورشید هستند، ولی باید دانست با مصرف غذاهای دارای آن یا قرار گرفتن در برابر نور مستقیم روزانه خورشید با مصرف فراورده‌های دارویی حاوی ویتامین D و كلسیم می‌توانیم از انواع روماتیسم پیشگیری كنیم.

نباید فراموش كرد ضربه‌ها نیز در ایجاد برخی از بیماری‌های روماتیسمی یا تشدید آن موثرند. به عنوان مثال در بیماری «بهجت» یا بیماری «پسوریازیس» هرگونه ضربه موجب تشدید علائم می‌شود. در افرادی كه دچار بیماری بهجت شده‌اند اگر سوزن به یكی از نقاط بدن آنها وارد شود با علائمی چون تورم و التهاب آن ناحیه می‌توان به اثر عوامل محیطی مانند ضربه در تشدید این بیماری پی برد. مبتلایان به بهجت در پی هرگونه عمل جراحی به عنوان مثال جراحی چشم، مفصل و... دچار علائم شدید تورم و التهاب در ناحیه مربوطه می‌شوند و این به‌دلیل پاسخ سیستم ایمنی بدن به عوامل محیطی از جمله ضربه یا جراحی است. در پسوریازیس ضربه موجب جدا شدن سریع‌تر ضایعات پوستی فرد می‌شود.