انتشار 105شعر منتشرنشده از «نیما یوشیج»

به گزارش بولتن نیوز، شصت‌ودومین نشست ماهانۀ فرهنگستان زبان و ادب فارسی برگزار شد. در این نشست سعید رضوانی، پژوهشگر گروه ادبیات معاصر فرهنگستان، در موضوع «طرح بررسی و بازخوانی دست‌نوشته‌های نیما یوشیج» سخنرانی کرد و از روند پیشرفت این طرح گزارشی ارائه داد.

در ابتدای این نشست محمد دبیرمقدم، عضو پیوسته و معاون علمی و پژوهشی فرهنگستان، در سخنانی کوتاه به معرفی دکتر رضوانی پرداخت و در باب سوابق علمی و پژوهشی وی و طرح مذکور توضیحاتی داد و با اشاره به سابقۀ وجود دست‌نوشته‌های نیما در کتابخانۀ فرهنگستان گفت: این دست‌نوشته‌ها سال 1373 از فرزند نیما به مبلغ پنجاه‌میلیون ریال خریداری شد، ولی تا سال 93 هیچ پژوهشی در باب آن‌ها صورت نگرفت.

وی در ادامه افزود: در این سال، بر اساس طرحی در گروه ادبیات معاصر فرهنگستان که مصوّب شورای مدیران بود، سعید رضوانی و مهدی علیایی‌مقدم، کار بر روی این دست‌نوشته‌ها آغاز کردند.

به گفتۀ معاون علمی و پژوهشی فرهنگستان تا کنون سه‌چهارم از دست‌نوشته‌های موجود تصویربرداری شده است و نیمی از اشعار موجود در این دست‌نوشته‌ها در قالب یک‌ دفتر شعر با یکصدوپنج قطعه شعر از اشعار منتشرنشدۀ نیما به‌زودی منتشر می‌شود.

وی تأکید کرد: معتقدیم این دست‌نوشته‌ها بعد از تکمیل تصویربرداری باید به‌صورت تمام و کمال بر روی وبگاه فرهنگستان قرار گیرد تا هر محققی از هر جای دنیا بتواند از آن‌ها آزادانه استفاده کند.

در ادامۀ این نشست سعید رضوانی با اشاره به بازدید از دست‌نوشته‌های نیما برای اولین بار در سال 93 اظهار کرد: این دست‌نوشته‌ها به شکلی نگهداری می‌شد که امکان استفاده از آن‌ها به‌هیچ‌وجه وجود نداشت، ولی با کمک کتابداران و قرار گرفتن هر کدام در یک لفاف شیشه‌ای و اسکن آن‌ها توانستیم این دست‌نوشته‌ها را بازخوانی و بررسی کنیم.

وی در ادامۀ سخنان خود چهار مرحلۀ این طرح را توضیح داد و گفت: برای اینکه اسکن دست‌نوشته‌ها از بین نرود و دسته‌بندی تصاویر در پروندۀ رقمی (دیجیتال) مرحلۀ بعدی کار ما بود که بر اساس دو معیار قالب و موضوع، در هفت گروه کلی آن‌ها را دسته‌بندی کردیم.

رضوانی افزود: شعر، مطالب غیرشعری از جمله داستان و نمایش و شرح تأملات نظری، مطالب نامرتبط با هنر و ادبیات مانند وضعیت زندگی، منابع و مآخذ اشعار نیما و آنچه به آن توجه می‌کرده است، دست‌نوشته‌های فرانسوی و دست‌نوشته‌های طبری، هفت گروهی است که بر اساس آن دست‌نوشته‌ها را تقسیم‌بندی کردیم، البته زیرگروهی نیز برای آن‌ها در نظر گرفتیم و مثلاً در گروه شعر زیرگروه‌های شعر کامل، طرح‌های شعری، تصحیحات نیما در شعرهای قبلی و مانند این‌ها را هم داشتیم.

این استاد دانشگاه شهید بهشتی ادامه داد: یادداشت‌‌ها نشان می‌‌دهد که نیما به اندازۀ شعر در داستان هم کوشیده، اما اثری به چاپ نسپرده که شاید دلیل آن این بوده که اعتمادبه‌نفس لازم را در این زمینه نداشته است.

وی در ادامه در باب مرحلۀ چهارم این طرح، یعنی استنساخ اشعار نیما، اظهار کرد: بر اساس دسته‌بندی صورت‌گرفته، سه‌چهارم اشعار نیما را که تا کنون اسکن شده‌اند استنساخ کرده‌ایم و تا امروز به یکصدوپنج قطعه شعر رسیده‌ایم که در 205 صفحه تا مرحلۀ صفحه‌بندی پیش رفته است و به‌زودی منتشر خواهد شد. اسم این دفتر «صد سال دگر» و به نام یکی از اشعار موجود در آن خواهد بود.

رضوانی همچنین به کیفیت این دست‌نوشته‌ها اشاره کرد و افزود: یادداشت‌ها با مداد، در کاغذهای باطله، با خط‌خوردگی زیاد و ازهم‌گسیخته است که کار استنساخ را دشوار می‌کند. ضمن اینکه در بعضی موارد دو ویرایش از یک قطعه شعر موجود است.

وی تأکید کرد: در این موارد ویرایش متأخر را مبنا قرار داده‌ایم، اما ویرایش اول را هم در کتاب ضبط کرده‌ایم. نکتۀ دیگر مربوط به ترتیب آوردن اشعار در دفتر بود که باید تصمیم می‌گرفتیم اشعار را بر اساس ترتیب تاریخی بیاوریم یا با توجه به موضوع که در این نکته نیز برای راحتی کار پژوهشگران اشعار را بر اساس روند تاریخی آوردیم تا بتوانند سیر تحول شاعر را تشخیص بدهند.

این پژوهشگر گروه ادبیات معاصر فرهنگستان زبان و ادب فارسی همچنین در مورد بازۀ تاریخی اشعار نیما در این دفتر گفت: این اشعار از نظر تاریخی در بازۀ زمانی 1301 تا 1336 سروده شده‌اند و بسیاری از آن‌ها تاریخ و امضای نیما را دارند. ازآنجایی‌که شعر معروف «افسانه» در سال 1301 سروده شده و نیما نیز به سال 1338 از جهان رخت بربسته است می‌توان گفت این اشعار دورۀ مهم پختگی شاعر معاصر فارسی را در بر می‌گیرند.

به گفتۀ دکتر رضوانی، اشعاری که در دفتر صد سال دگر منتشر می‌شوند انواع آزمایش‌های او را در همۀ قالب‌ها، از شعر نیمایی تا نوقدمایی و کلاسیک، در بر می‌گیرند. در مورد رسم‌الخط نیز مصححان رسم‌الخط نیما را برگزیده‌اند، مگر در مواردی که از رسم‌الخط روزگار معاصر بسیار دور است. همچنین سطربندی اشعار نیز بر اساس یادداشت‌های نیماست.

در ادامۀ این نشست غلامعلی حداد عادل، رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی نیز در سخنانی اظهار کرد: بررسی و بازخوانی این یادداشت‌ها کاری جنبی در مؤسسه‌ای علمی است که چندان در ایران متداول نیست؛ زیرا حس تاریخی در ما ضعیف است.

وی با اشاره به بزرگان ادبی و تاریخی معاصر افزود: مثلاً نمی‌توان باور کرد مجتبی مینوی یادداشت‌هایی نداشته است، اما نمی‌دانیم این یادداشت‌ها کجاست و چرا چاپ نشده است.

حداد عادل افزود: اما وقتی این آثار از نیما منتشر شود قطعاً موجی از اعتراض و نقد را پدید می‌آورد، زیرا شاعری یادداشت‌ها و اشعاری داشته که در دیوان خود نیاورده است و شاید عده‌ای بگویند چرا این اشعار منتشر شده است و این امر منزلت او را کم می‌کند.

رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی افزود: از این‌جهت درست است، اما برای پژوهشگران ادبی و تاریخی که می‌خواهند سیر تحول یک شاعر یا یک دوره را بررسی کنند، همین یادداشت‌ها هم مهم است.

حداد عادل همچنین گفت: ازآنجایی‌که دست‌نوشته‌های نیما شامل کلمات یا اصطلاحات و جملاتی به زبان طبری نیز بوده، بهتر است در گروه زبان‌ها و گویش‌های ایرانی فرهنگستان نیز بررسی‌هایی بر روی این دست‌نوشته‌ها صورت بگیرد.

در پایان این نشست دکتر رضوانی به پرسش‌های حاضران در جلسه در مورد کمّ و کیف یادداشت‌ها و ادامۀ این طرح در انتشار اشعار نیما و داستان‌های موجود در آن‌ها پاسخ داد.

شصت‌ودومین نشست ماهانۀ فرهنگستان زبان و ادب فارسی دوشنبه، بیست‌وچهارم آبان‌ماه 1395 با حضور شماری از اعضای پیوسته و وابستۀ فرهنگستان، از جمله دکتر حسین معصومی همدانی، دکتر محمود عابدی، استاد احمد سمیعی (گیلانی) و استاد موسی اسوار، و همچنین برخی از اعضای هیئت علمی و پژوهشگران فرهنگستان زبان و ادب فارسی و علاقه‌مندان برگزار شد.