وقتی که علم به عمل می‌رسد / دستاوردهای بزرگ یک نهاد کوچک

به گزارش بولتن نیوز،فعالیت‌های علمی یک دهه دکتر کاظمی آشتیانی و همکارانش در پژوهشگاه رویان دستاوردهایی همچون تولد اولین کودک حاصل از روش باروری آزمایشگاهی IVF، استفاده از سلول‌های بنیادی برای ترمیم ضایعات قلبی ناشی از سکته و ترمیم ضایعات قرنیه چشم برای نخستین بار در کشور و تاسیس نخستین بانک خصوصی خون بند ناف نوزادان را در پی داشته است.

مهمترین این دستاوردها شامل موارد ذیل است:

با توجه به پیشرفت‌های این پژوهشگاه در سال 1386 مقام معظم رهبری از دستاوردهای این پژوهشگاه بازدید کردند.

تلاش برای تبدیل سلول‌های معمولی به سلول‌های بنیادی، تمایز سلول‌های بنیادی به سلول‌های «انسولین‌ساز، کبدی و سلول‌های عصبی»، تمایز سلول‌های بنیادی مغز استخوان افراد بزرگسال به سلول‌های استخوانی و غضروفی با هدف نهایی درمان ضایعات استخوان و غضروف (از جمله بیماری آرتروز)، شبیه‌سازی با استفاده از سلول‌های غیر جنینی که در عمل با شبیه‌سازی گوسفند "رویانا" با موفقیت توأم شده است، تلاش برای استفاده از شبیه‌سازی در درمان بیماری‌هایی که ناشی از عملکرد بد سلولی است و تولید شیر حاوی پروتئین‌های مورد نیاز انسانی مانند انسولین از جمله طرح‌هایی است که در پژوهشگاه رویان اجرا شده یا در دست اجرا است.

دستاوردهای رویان در حوزه سلول‌های بنیادی

به گزارش ایسنا، سلول‌های بنیادی سلول‌های اولیه و پرتوانی هستند که توانایی تبدیل و تمایز به انواع سلول‌ها و بافت‌های بدن مانند سلول‌های قلب و عروق، عصب، غضروف، استخوان و پوست را دارند. پژوهشگاه رویان نیز با تولید، تکثیر و انجماد سلول‌های بنیادی نام ایران را در میان 10 کشور صاحب این فناوری قرار داد و در سال 87 نیز به اولین رده سلول‌های بنیادی پرتوان القایی موسوم به iPS دست یافت.

تولید 6 رده سلول بنیادی جنینی انسانی و ثبت آن در انجمن بین‌المللی تحقیقات سلول‌های بنیادی، تولید 8 رده سلول بنیادی جنینی موشی تا سال 90، به کارگیری فناوری پروتئین‌های نوترکیب در افزایش کارایی تمایز سلول‌های بنیادی و جداسازی و آنالیز توالی‌های تنظیمی ژن‌های دخیل در تمایز سلول‌های بنیادی از دیگر دستاوردهای محققان این پژوهشگاه است.

بانک سلول‌های بنیادی رویان

زیست شناسی سلول‌های بنیادی این امکان را برای دانشمندان فراهم کرده است تا در زمینه‌هایی مانند مطالعات زیست شناسی تکوینی، آزمایش و توسعه داروهای جدید، سم شناسی و مدل‌های بیماری و سلول درمانی فعالیت کنند.

پژوهشگاه رویان در سال 1390 با حضور معاون وقت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری بانک سلول‌های بنیادی را راه‌اندازی کرد.

در این بانک بیش از 300 رده سلولی از انواع سلول‌های بنیادی نگهداری می‌شود که شامل سلول‌های بنیادی بزرگسالان، جنینی انسانی، جنینی میمونی، جنینی موشی، پرتوان القایی انسان و موشی و سلول‌های بنیادی کارسینومای انسانی می‌شود.

شبیه‌سازی؛ دستاورد نوین رویان به جامعه علمی

با تولد «شنگول» و «منگول»، بزهای تراریخته حاوی ژن تولید پروتئین نوترکیب انسانی، حلقه تلاش‌های چندین ساله محققان پژوهشگاه رویان در زمینه تولید دام‌هایی به عنوان بیوراکتور زنده سازنده فرآورده‌های دارویی به ثمر نشست.

شبیه سازی به معنی تولید مثل غیر جنسی و موجود تولید شده از نظر محتوای ژنتیکی، همتای ولد خود است. پروژه‌های شبیه سازی در پژوهشگاه رویان از سال 83 آغاز شد و در سال 85 اولین گوسفند شبیه‌سازی شده ایران و خاورمیانه با وزن تقریبی 3 کیلوگرم متولد شد؛ ولی بعد از 5 دقیقه تلف شد.

محققان پژوهشگاه رویان همچنین توانستند در سال 85 با تولد «رویانا» نخستین حیوان شبیه‌سازی خاورمیانه را به دنیا آورند که تا سال 88 به حیات خود ادامه داد. این تحقیقات در این مرحله پایان نیافت، بلکه با توسعه آن دستاوردهای نوین دیگری به جامعه علمی کشور ارائه شد.

به گزارش ایسنا، «مارال»، قوچ وحشی شبیه‌سازی شده ایرانی با انتقال هسته سلولی از یک راس قوچ وحشی به درون سلول تخمک بدون هسته یک گوسفند و انتقال جنین اولیه به رحم گوسفند است. در حالت عادی یک جانور از ترکیب دو سلول جنسی نر (اسپرم) و ماده (تخمک) ایجاد می‌شود. ترکیب این دو سلول منجر به ایجاد سلول تخم خواهد شد و تمام سلول‌های جانور مورد نظر حاصل تقسیم همین سلول تخم خواهند بود؛ ولی اگر والدینی وجود نداشته باشند که ترکیب سلول‌های آنها منجر به شکل‌گیری موجود جدیدی شود، با در دست داشتن یک سری کامل از ژن موجود مورد نظر (هسته سلول) و با استفاده از فناوری شبیه‌سازی امکان بازآفرینی آن جانور وجود دارد.

مارال قوچ وحشی شبیه‌سازی شده

«بنیانا» نخستین گوساله شبیه‌سازی شده در ایران

تولید حیوانات با کاربردهای دارویی

تراریختی به فرایند تولید یک موجود با صفات جدید اطلاق می‌شود که در آن ژن یا ژن‌هایی به محتوای ژنتیکی یک موجود اضافه می‌شود تا حیوان تراریخته متولد شود. در این روش سلول دستکاری شده در رحم حیوان کاشته می‌شود و حیوان تراریخت متولد شده دارای صفات مطلوب خواهد بود. بر این اساس پژوهشگاه رویان تاکنون موفق به تولید ژن ترشح فاکتور 9 انعقادی انسانی شده است، همچنین پروتئین tPA را در بز به محتوای ژنتیکی این حیوان افزوده است.

تولید «شنگول» و «منگول» اولین بزغاله‌های تراریخته در ایران و خاورمیانه با هدف ترشح فاکتور 9 انعقادی انسانی در شیر برای درمان هموفیلی نوع B و تولید «حبه انگور» سومین بزغاله تراریخته در ایران با هدف ترشح پروتئین tPA در شیر به منظور حذف سریع لخته خون در افرادی که دچار سکته قلبی شدند، از جمله دستاوردهای پژوهشگاه رویان در این حوزه است.

شنگول و منگول اولین بزغاله‌های تراریخته ایران

در کنار پیشرفت‌های صورت گرفته و نیاز محققان به استفاده از موش‌های تراریخته در تحقیقات، محققان پژوهشگاه رویان اقدام به راه‌اندازی آزمایشگاه «هدف‌گیری ژن» و توسعه فناوری‌های مرتبط با تولید موش‌های تراریخته کردند که در این راستا موفق به تولید موش سبز مقاوم به پیورومایسین، موش با جزایر پانکراسی سبز، موش با کبد سبز، موش با لایه زاینده اندودرم و موش حاوی پروتئین ترانس اکتیواتور حساس به آنتی بیوتیک داکسی سایکلین شدند.

ارائه خدمات سلولی برای درمان بیماری‌ها

به گزارش ایسنا، هر روش درمانی در علوم پزشکی قبل از آن که بتواند به صورت عمومی در اختیار بیماران قرار گیرد، باید مراحل مشخصی را طی کند تا بتوان در مراکز درمانی از آن بهره برد. این مراحل که بعد از انجام آزمایشات اولیه در آزمایشگاه است، شامل مطالعات حیوانی و بالینی است تا اطمینان از سالم بودن و کارآمد بودن آنها به دست آید.

مطالعات بالینی حداقل 3 مرحله قبل از ورود به بازار و یک مرحله بعد از ورود به بازار را دارند و پس از طی این مراحل از طریق نهادهای بهداشتی تصمیم‌گیر اقدام به صدور مجوز می‌شود تا به صورت گسترده از این روش‌ها در مراکز درمانی استفاده شود.

خدمات سلول درمانی که در مرکز سلول درمانی پژوهشگاه رویان که به صورت عموم ارائه می‌شود، در واقع روش‌هایی هستند که عملکرد و کارایی آنها قبلا در سایر مراکز تحقیقاتی سراسر دنیا و یا پژوهشگاه رویان مورد ارزیابی قرار گرفته و امکان ارائه آنها به صورت خدماتی فراهم شده است.

بازدید مقام معظم رهبری از رویان

به گزارش ایسنا، در 25 تیرماه سال 1386 و چند ماه پس از تولد رویانا، نخستین حیوان شبیه‌سازی شده خاورمیانه، مقام معظم رهبری از پژوهشگاه رویان بازدید کردند. ایشان در این بازدید که بیش از دو و نیم ساعت طول کشید، با حضور در محل یادمان شهدای جهاد دانشگاهی، یاد و خاطره‌ این شهدا و همچنین مرحوم دکتر سعید کاظمی آشتیانی، رییس سابق پژوهشگاه رویان را گرامی داشتند و از قسمت‌های مختلف این پژوهشگاه شامل آزمایشگاه‌های سلول‌های بنیادی از جمله رده‌ها، تمایز، ترانس‌ژن، تعیین نقشه‌ پروتئین و زیست‌شناسی مولکولی، آزمایشگاه پیوند و بخش جنین‌شناسی تجربی دیدن کردند و در هر یک از این قسمت‌ها، دانشمندان، متخصصان و محققان توضیحات لازم را بیان داشتند.

ایشان پژوهشگاه رویان را مرکزی موفق و نتیجه‌ای درخشان از ترکیب «علم، ایمان و تلاش» دانستند و با گرامیداشت یاد و خاطره‌ مرحوم دکتر سعید کاظمی آشتیانی افزودند: این مرحوم، با ایمان، تلاش پیگیر و خستگی‌ناپذیر و مدیریت موفق خود توانست مؤسسه‌ای علمی به وجود آورد که در بافت آن تحقیق علمی جدی همراه با ایمان و تقوا مورد توجه کامل قرار گرفته است. 

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای تأکید کردند: پژوهشگاه‌ رویان زمینه‌ها و قابلیت‌های فراوانی برای پیشرفت بیشتر دارد و این مرکز در واقع سلول بنیادی حرکت علمی کشور است؛ همان‌گونه که هر دانشمند و محقق معتقد به ترکیب «علم و ایمان» نیز چنین ظرفیتی را دارد.

رهبر معظم انقلاب اسلامی، علم و تحقیق را رمز واقعی و کلید قطعی پیشرفت و رسیدن کشور به نقطه‌ مطلوب خواندند و افزودند: فراگیری علوم و دانسته‌های دیگر کشورها و ملت‌ها، مقدمه‌ حرکت در عرصه‌ بسیار وسیع علم و تحقیق است و به‌ هیچ‌ وجه نباید در این حد متوقف شد.

ایشان کمک به مراکز و «طرح‌های علمی، تحقیقاتی و فناوری» را وظیفه‌ دولت و دستگاه‌های مسؤول برشمردند و افزودند: باید میل و اشتیاق به تحقیق و پژوهش در محیط‌های علمی موج بزند که البته تحقق این مهم با توصیه و دستور ممکن نیست؛ بلکه تدبیر و کمک وزارت‌خانه‌های مربوط، بخش‌های مسؤول در برنامه‌ریزی فرهنگی کشور و تلاش صاحبان فکر و اندیشه را می‌طلبد.

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای با تأکید بر توأم بودن علم و دین افزودند: علم جدا از دین -همان‌گونه که در رفتار برخی کشورها آشکار است- در نهایت به ساخت جنگ‌افزارهایی مانند بمب اتم و به وسیله‌ای برای زورگویی تبدیل می‌شود، اما با علم توأم با دین و «تلاش علمی برای خدا و در راه خدا»، می‌توان به توفیقات پایداری دست یافت که دستاوردهای جهاد دانشگاهی نمونه‌ای از آن است.

ایشان در بخش دیگری از سخنان خود با انتقاد از نظام سلطه‌ حاکم بر جهان اظهار کردند: جایگاه و نقش کشورها و ملت‌ها در نظام بین‌الملل باید بر اساس استعداد و ظرفیت علمی آن‌ها باشد، اما در وضع کنونی به علت تلاش برخی قدرت‌ها برای انحصاری کردن علم و نیز زورگویی مستکبران، جهان به دو بخش «پیشرفته و عقب‌مانده» و «سلطه‌گر و سلطه‌پذیر» تقسیم شده است که این وضع باید تغییر یابد.

رهبر معظم انقلاب اسلامی مهمترین عامل در تغییر نظام سلطه‌ حاکم بر جهان را حرکت و تلاش علمی ملت‌ها دانستند و افزودند: در این مسیر، ملت ایران می‌تواند با توجه به تاریخ، فرهنگ و سابقه‌ علمی خود و استعداد درخشانش، نقش ویژه‌ای ایفا کند.

به گزارش ایسنا، مهمترین مطالبات مقام معظم رهبری در این دیدار را می‌توان به این شرح عنوان کرد: