روایتی هنرمندانه از امام هشتم
به گزارش بولتن نیوز به نقل از هنرآنلاین، در زمان‌های گذشته پرده‌خوانان با نصب پرده‌های قهوه‌خانه‌ای به شرح ماجرای کربلا می‌پرداختند. در بخشی از این پرده نقاشی قهوه‌خانه‌ای ماجراهای مربوط به زندگی امام رضا (ع) و کرامات ایشان نیز نقاشی شده و نقالان به ذکر ماجرا می‌پرداختند. اتفاقاتی از قبیل شفای بیمار توسط امام، آتش گرفتن باغ و باغبان دشمن امام، و... از دیگر موارد مربوط به تاثیر امام رضا (ع) بر نقاشی ایرانی است و البته می‌توان به خلق مینیاتورهایی با موضوع امام رضا(ع) توسط هنرمندان نیز اشاره کرد.
قدمگاه
از قدیمی‌ترین نگاره‌هایی که در این زمینه می‌توان یافت به عصر صفویان باز می‌گردد. هنرنگارگری صفویان که ماحصل نگارگری اسلامی است، به تدریج به معنویت و روحانیت و استفاده از خطوط نرم و عناصر صمیمی گرایش پیدا کرد و به کمال معنویت و ظرافت دست یافت. این روحانیت خاص در نگاره‌های مذهبی صفویه سندی بر یکپارچگی دین و دولت بود و سلیقه و هنر آنها نیز در پیوند مستقیم با عناصری قرار گرفت که ماهیت مذهبی داشتند. در این دوره آموزه‌های فقهی شیعه که چشمگیرترین و حساس‌ترین مسائل مذهبی در تاریخ اسلام به شمار می‌روند، به نحو قابل توجهی گسترش یافتند و شیوه‌ها و تمهیداتی نمادین ابداع گشتند که نظرگاه شیعه نسبت به شخصیت‌های مقدس در عرصه نگارگری را جلوه دهند. قدمگاه از جمله اماکن زیارتی و مقدسی است که به دلیل حضور ولی خدا در آن محل ساخته شده و به عبارتی محلی است که اثر پایی از اولیای الهی در سنگ و جز آن پدیدار است.
از آنجایی که ورود و حضور امام رضا (ع) در ایران از وقایع مهم تاریخ تشییع است، توسعه قدمگاه همانند سایر زیارتگاه‌ها جهت ترویج فرهنگ شیعی در دوره صفویه مورد توجه ویژه‌ای قرار گرفت. نسخه "فالنامه تهماسبی" که با مضمون فال و پیشگویی و به دستور شاه تهماسب اول در قرن 10 ه.ق تالیف شده در بردارنده نگاره‌هایی است که انعکاسی از شرایط اجتماعی و مذهبی آن دوره را نمایان می‌سازد. مانند نگاره "قدمگاه" که به زیبایی یکی از مضامین شیعی را به تصویر کشیده است.
براساس مطالعات، نقش مایه‌های اصلی این نگاره از نظر مفهوم هماهنگ با مضمونی هستند که به زیبایی به تصویر کشیده‌اند. نقش جای پاها در این نگاره مفهوم قدمگاه را به زیبایی به نمایش گذاشته است و ترسیم محراب و زائرین حاکی از قداست این مکان است و تشابه آرایه‌های تزیینی محراب و جای پاها پیوند آن دو را به اثبات می‌رساند.
این اثر پاها، از سنگ قدمگاه کوچک‌تر هستند و به اعتقاد مردم جای پای امام رضا(ع) است ولی نمای پاها دراین نگاره حالتی نمادین و مقدس دارند و همچون نقوش موجود در محراب به دقت با اسلیمی‌ها و ختایی‌ها نقش‌پردازی و زرافشانی شده‌اند. احتمالا هنرمند برای تاکید بر عظمت جایگاه قرآن ناطق در میان مردم، این عنصر شمایلی و نمادین از حضور امام (ع) را همچون قرآن‌ها با نقش مایه‌های تذهیب، تزیین نموده است .
نگاره قدمگاه به دلیل کاربرد نقش مایه‌هایی که نمایانگر حضور ولی خدا در این مکان هستند در کنار رنگ‌هایی پرتلالو همچون لاجوردی، قرمز و طلایی بیشترین رنگ‌های کاربردی در دوره صفویه و تزیینات هدفمند و نمادین که موجب حرکت و پویایی چشم نوازی در آن شده‌اند، از شاهکارهای نسخه فالنامه محسوب می‌شود که از حیث بیانی جلوه‌هایی از مضامین رضوی را به بهترین وجه انعکاس می‌دهد، از آنجایی که محراب نمادی از کعبه و نقش جای پاها نمودی از امام به عنوان قبله عالم هستی است، کاربرد ارایه‌های تزیینی مشابه در آنها پیوند معناداری میان آن دو را به نمایش می‌گذارد.
همچنین هنرمند با ترسیم محراب پیش روی حرم امام هشتم شیعیان دراین نگاره احتمال انتساب این قدمگاه به امام رضا (ع) را قوت بخشیده است و نمایش حضاری در حال دعا و عبادت زیر قداست این مکان را تایید می‌نماید. در واقع رعایت نمایش سلسه مراتب وجود در این تصویر به زیبایی مفهوم توسل را به تصویر کشیده است. بدین ترتیب که محراب نماد خانه خدا در بالا و نقش جای پاها به عنوان نمودی از حضور امام رضا (ع) در میان و وجود زائرین در حال دعا در پایین نگاره، واسطه فیض ربوبی بودن امامان معصوم به عالمیان را به نمایش گذاشته و هماهنگ با کارکرد قدمگاه به عنوان مکان زیارتی است.
ضامن آهو
نگارگری مذهبی همچنان در طی قرن‌ها ادامه یافت و طی دوران دچار تغییر و تحولات بسیار شد. این روند همچنان ادامه پیدا کرد تا به هنرمندان معاصر رسید. در این میان محمود فرشچیان بیش از سایر هنرمندان عرصه نگارگری به روایاتی درباب امام رضا (ع) پرداخته است. او با دو تابلو "ضامن آهو" به روایت شفاعت امام رضا (ع) برای آهو پرداخته است.
در این تابلو، این اولین بارى است که چهره معصومى وسط هاله نورى قرار دارد که مى‌توان از پس آن، صورت را نیز تشخیص داد. مشابه هاله نورى که در اطراف صورت حضرت کار شده را نمى‌توان در هیچ اثر مذهبى دیگر پیدا کرد.
تمام عناصر تشکیل دهنده تابلو ضامن آهو، و تمام خطوط و پرسوناژهاى آن، همه معطوف به وجود امام رضا (ع) هستند و تمام منحنى‌ها به سوى ایشان ختم مى‌شوند. پرسوناژ امام (ع) از لحاظ رنگ و فرم هم طورى قرار گرفته که در فراز بوده و باقى عناصر در فرود باشند. در چهره بچه آهوانى که به خدمت حضرت مى‌آیند، حالتى از خوشحالى و شادمانى توأم با احترام دیده مى‌شود، که این احترام به صورت زانو زدن در برابر امام (ع) متجلى است.
نقاشی ۷ متری درباره امام رضا (ع)
عباس قانع نقاش پیشکسوت کشورمان اثر ۷ متری از حرکت امام رضا (ع) از مدینه تا نیشابور را به تصویر کشیده است. وی در این تابلو به موضوعاتی از جمله حرکت امام رضا علیه‌السلام از مدینه به نیشابور و استقبال مردم از ایشان پرداخته است.
در بخشی دیگر از این اثر، موضوع نوشاندن جام زهر به امام هشتم علیه‌السلام از سوی مأمون به تصویر کشیده شده است. در نقاشی امام رضا (ع)، امواج به رنگ سبز دیده می‌شود که این رنگ در میان شیعیان رنگ مقدسی بوده و سادات بودن ایشان را نشان می‌دهد . ضمن اینکه در تابلو تعدادی آهو را می‌توان دید که استاد قانع به موضوع پناه گرفتن آهوهایی که در معرض صید شکارچی قرار گرفته بودند، به دامان امام رئوف اشاره دارد.
ضامن آهوی بدر السماء
رضا بدر السماء، دیگر نگارگری است که به خلق تابلو ضامن آهو پرداخته است. این نگارگر برجسته اصفهانی با چرخش سر انگشتان هنرمندش آثار بدیع و چشم نوازی آفریده است که اثر "ضامن آهو"، در مجموعه گنجینه نقاشی آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود.
گنجینه موزه آستان قدس رضوی
گنجینه آستان قدس رضوی در طی سال‌ها نگهدار آثار هنرمندان بسیاری بوده است که با جان و دل به خلق آثار هنری برای امام رئوف پرداخته‌اند. از جمله این آثار می‌توان ۱۴ روایت از ۱۴ هنرمند دید که به خلق اثر هنری پرداخته و آثار خود را به این موزه اهدا کرده‌اند. آثاری از استاد محمود فرشچیان، مهدی فرخی، رضا بدرالسماء، اسماعیل نام آور، مصطفی چاهی، احمد فتحی، محسن دل زنده روی، احمد رازی، معصومه عرفانی، زهره مهانی منش دراین موزه نگهداری می‌شوند.
شما می توانید مطالب و تصاویر خود را به آدرس زیر ارسال فرمایید.
bultannews@gmail.com
