- از زمانی که هدایت تیم مذاکره کننده هسته ای را به عهده گرفتید دو نوع قضاوت درباره عملکرد شما پیش بینی می شد: اول، ارزیابی های مقطعی و ناظر به رخدادها و تحولات مذاکرات که با در نظر گرفتن تنگناها و محدودیت ها صورت می گیرد و دوم قضاوت های تاریخی، یعنی داوری که در آینده، صرفاً براساس نتایج و خروجی نهایی مذاکره انجام خواهد شد. قضاوت تاریخی به دلیل آنکه چندان فضا را مدنظر قرار نمی دهد و نتیجه گراست، افراد را بیرحمانه در معرض نقد قرار می دهد. هنگامی که وارد پروسه مذاکرات هسته ای شدید آیا این دغدغه را داشتید که تاریخ بعدها با تکیه بر دستاوردها چه قضاوتی درباره شما خواهد کرد؟ آیا لحظاتی را تجربه کرده اید که وسوسه نیکنامی در تاریخ بر مذاکرات شما تأثیر گذاشته باشد؟
ظریف: از ابتدا که این مسئولیت را پذیرفتم بخوبی از دشواری های روند کار آگاهی داشتم و می دانستم که احتمالاً مذاکرات هم در حوزه داخلی و هم بین المللی با موانع جدی رو به رو خواهد شد. یکی از دلایل اشراف من به موانع و سختی ها به مسئولیت قبلی من بازمی گردد.
پیش از انتخابم در سمت وزارت خارجه و در زمانی که شرایط پرونده هسته‌ای به وضعیت حادی نزدیک شده بود (ارجاع پرونده هسته‌ای به شورای امنیت و افزایش تحریم ها) بنا به دلایلی از سمت خود کنار گذاشته شده و بازنشسته شدم و در نتیجه به مدت شش سال مسائل را خارج از محیط تصمیم گیری بررسی می کردم و کاملاً آگاه بودم شرایط سختی حاکم شده است. اما بعد از برگزاری انتخابات ریاست جمهوری و حضور پرشور مردم در انتخابات که حکم به اتخاذ روش های مبتنی بر تعامل، منطق و عقلانیت دادند، حجت بر من تمام شد و ناچار به پذیرش مسئولیت وزارت شدم در حالی که طالب آن نبودم اما وقتی این مسئولیت واگذار شد، به دنبال آن احساس وظیفه سنگینی شکل گرفت و تصور کردم باید به سهم کوچک خودم این وظیفه را بدرستی انجام دهم.
در این مسیر بیش از هر چیز توجهم معطوف این مسأله بوده است که کارم را به بهترین شکلی که فکر می کنم بلدم انجام دهم حال ممکن است اشتباهاتی هم مرتکب شوم که امری غیرطبیعی نیست زیرا احتمال ارتکاب اشتباه در مورد همه وجود دارد. تاکنون تلاش کرده ام اقداماتم در چارچوب و متناسب با تصمیم مسئولان باشد. با چنین نگاهی به مأموریتم، خیلی نگران نیستم که آیندگان چه داوری درباره من خواهند داشت یا اکنون، چه قضاوتی درباره من دارند. توان خودم را روی تمرکز بر واقعیات موجود گذاشته ام و می کوشم وظیفه محوله ام را برای تأمین منافع ملی؛ با دقت و نهایت توان ام انجام دهم. فرجام مذاکره هم قابل پیش بینی قطعی نیست؛ بنابراین، هیچ کس هم نمی تواند از الان پیش بینی کند که آینده را چگونه خواهند نوشت، پس جایی برای دغدغه قضاوت تاریخ، باقی نمی ماند.
- شما به نمایندگی از ایران با نمایندگان شش قدرت بزرگ جهان به مذاکره می نشینید؛ گفت و گوهایی که به نوعی یکی از بزرگترین مذاکرات دیپلماتیک جهان محسوب می شود و نتیجه نهایی مذاکرات – اعم از مثبت یا منفی – بر ایران، منطقه و شاید جهان، تأثیر بسزایی خواهد داشت. شما زمانی مأموریت محوله توسط روحانی را پذیرفتید که کلاف مذاکره هسته ای، پیچیده و سردرگم شده بود. مذاکرات در وضعیت برگزاری نشست های بی نتیجه قرار داشت و به نظر می رسید درجا زدن و پیشرفت نداشتن به بخشی از ماهیت مذاکرات تبدیل شده بود. با چنین فضایی آیا پیش بینی می کردید روند مذاکره به گونه ای پیش رود که تعامل جدی بین طرفین مذاکره شکل گیرد و گام های مثبتی، رو به جلو برداشته شود؟
ظریف: پرونده هسته‌ای در حالی روی میز مذاکره ایران و قدرت های بزرگ جهان قرار دارد که هر دو طرف در این معامله بسیار بزرگ تاریخ روابط بین الملل معاصر سرمایه‌هایی برای خود اندوخته اند و به طور طبیعی، نمی خواهند این سرمایه را براحتی هزینه کنند. یک سوی این معامله؛ مردم ایران قرار دارند که با مقاومت و پایداری چند ساله در برابر فشارهای غرب، نه تنها عقب نشینی نکردند بلکه توان علمی خود را افزایش دادند و ثابت کردند که با فشار نمی توان آنها را زیر سلطه کشاند. طرف مقابل هم طی چند سال گذشته، تلاش کرده بود تا از طریق تحریم ها؛ ابزار فشار مؤثری بر مردم ایران فراهم کند. جامعه بین المللی - بویژه امریکایی ها - از سال نخست پیروزی انقلاب (بعد از ماجرای لانه جاسوسی) دنبال تحمیل تحریم هایی علیه ایران از کانال شورای امنیت سازمان ملل بودند. واشنگتن می دانست تحریم های شورای امنیت از لحاظ میزان فشار، با تحریم‌های یکجانبه امریکا تفاوت اساسی دارد.
امریکایی ها چند بار به فراخور تحولات پیش آمده از جمله تسخیر لانه جاسوسی، تصویب قطعنامه 598 و همچنین در ماجرای چالش هسته ای تلاش کردند به بهانه های واهی شورای امنیت سازمان ملل را به تصویب قطعنامه تحریم ضد ایرانی وادار کنند. بنابراین انگیزه امریکایی ها برای تحریک مجامع بین المللی به تحریم ایران، سابقه سی و چند ساله دارد. هدف آنان هم اجرای طرح امنیتی کردن ایران بود؛ می خواستند این تصور را در افکار عمومی دنیا ایجاد کنند که ایران، چنان تهدید جدی ای علیه صلح و امنیت بین الملل است که تحت فشار نهادهای جهانی قرار گرفته است.
اوج گرفتن چالش هسته‌ای؛ واشنگتن را پس از سه دهه تلاش به هدف مورد نظرشان رساند. بنابراین فشارهای وارده از طریق تحریم ها را سرمایه ای بزرگ برای خود فرض می کردند. اما پیش فرض آنان برای تحت فشار قرار دادن ایرانیان از طریق تحریم ها به نتیجه نرسیده است زیرا مثلاً، اگر ایران در سال های آغازین چالش هسته ای، دویست سانتریفیوژ داشت پس از افزایش فشارهای تحریمی؛ این تعداد را به بیست هزار سانتریفیوژ رساند. تاریخ، گواهی می دهد که مردم ایران در شرایط فشار؛ توان ایستادگی بیشتری از خود نشان می دهند. به هر حال دو طرف مذاکره هسته ای، هر یک با سرمایه خود، سر میز مذاکره نشستند و کوشیدند سرمایه سنگین خود را به دستمایه ای برای کسب امتیازهای ارزشمندی از رقیب تبدیل کنند. البته صف آرایی در ظاهر، نابرابر بود. یک طرف میز، ایران قرار داشت و آن سوی میز، پنج عضو دائمی شورای امنیت به اضافه آلمان که همواره مدعی عضویت دائم در همین شوراست.
نکته جالب توجه آنکه این 5 عضو شورای امنیت، تاکنون درباره هیچ موضوعی، جز اعمال فشار به تهران برای پذیرش پایان دادن به جنگ تحمیلی عراق و پرونده هسته‌ای ایران، عملکرد یکپارچه و هماهنگی نداشته‌اند. این کشورها به همراه آلمان، حدود هفت سال است که در قالب مجموعه‌ای منسجم علیه ایران کار می کنند و همین هماهنگی آنها به دشواری های مذاکره افزوده است البته این کشورها، مدت هاست به این واقعیت هم رسیده اند که یگانه راه حل موضوع هسته‌ای ایران، مذاکره است.
- زمانی که دولت روحانی مستقر شد فضای ذهنی طرفین درباره سرمایه های خود، به همان شکلی بود که ترسیم کردید. سؤال مشخص این است که چه اتفاقی موجب شد تا طرف غربی بپذیرد که راه حل چالش هسته ای، مذاکره جدی و توأم با اراده سیاسی برای حل آن است. غرب که تحریم ها را مزیت نسبی خود می دانست چرا پس از ریاست جمهوری روحانی و در جریان مذاکرات دور جدید، پذیرفت که روند تشدید تحریم ها را متوقف کند و وارد مذاکراتی جدی شد که از همان ابتدا گزینه تعلیق یا لغو تحریم ها را روی میز مذاکره آورد؟
ظریف: هدف نهایی تحریم ها، جدا کردن مردم از دولت بود. غربی ها امیدوار بودند پس از بروز این شکاف؛ مردم، دولت را تحت فشار قرار دهند تا از مواضع هسته‌ای خود عقب نشینی کند اما انتخابات نشان داد که مردم از حاکمیت جدا نیستند. بیش از هفتاد درصد ایرانیان – همزمان با اوج گیری فشار و تحریم های غرب- پای صندوق های رأی آمدند؛ آماری که بالاتر از میانگین مشارکت انتخاباتی در بسیاری از کشورهای غرب است.
در واقع؛ طرف مقابل با جمع بندی واقعیت ها و پیام های انتخابات ریاست جمهوری یازدهم متوجه شد مردم ما حامی مواضع هسته‌ای دولت هستند. در نتیجه؛ این تفکر در غرب تقویت شد که امیدواری به تسلیم هسته ای ایران و تغییر رژیم از طریق افزایش فشار به مردم؛ ایده ای بی پایه و نامنطبق با واقعیت است. با تضعیف این روش، گزینه مذاکره - به عنوان راه حل جانشین و منطقی – تقویت شد و در دستور کار آنان قرار گرفت. با تغییر و تحولاتی هم که بعد از آغاز به کار دولت یازدهم صورت گرفت؛ مسیر صحیحی آغاز شد. در مذاکرات هم تلاش کردیم؛ ضمن ارائه بحثی منطقی و پیش بردن مذاکره ای واقعی و نه سخنرانی، درک عمیق تری از این واقعیت در ذهن طرف مقابل ایجاد کنیم که سرمایه مفروض آنان در قبال مقاومت ایرانیان، ناکارآمد است.
تصحیح ذهنیت دیپلمات های آن سوی میز، از دشوارترین مراحل مذاکره بود. اما در نهایت؛ این ادراک در طرف مقابل ایران به وجود آمده است ولی پیش بینی اینکه چنین ادراکی در عمل هم بازتاب خواهد یافت یا خیر؛ کمی مشکل است. دادن پاسخ دقیق به این سؤال، نیازمند گذر زمان و مشاهده گام های عملی آنان تا فرجام مذاکره است.
- تصویری که ترسیم کردید واقع بینانه به نظر می رسد، هم در داخل و هم خارج از کشور؛ کارشناسان و صاحبنظران بسیاری برداشت مشابهی از فضای تازه مذاکرات دارند. اما در داخل ایران برخی هنوز به این تحلیل نرسیده اند و صراحتاً تأکید می کنند توافق هسته ای ایران و 1+5 هرگز به مرحله امضا نخواهد رسید. استدلال شان هم این است که مشکل امریکا با ایران فراتر از موضوع هسته ای است و واشنگتن به چیزی کمتر از براندازی نظام تن نمی دهد و در چارچوب چنین استدلالی نتیجه می گیرند مشکل هسته ای ، راه حل دیپلماتیک ندارد، زیرا امریکا حاضر نیست از ابزار فشار تحریم علیه حاکمیت کشورمان چشم پوشی کند. دیدگاه شما درباره تحلیل هایی از این جنس چیست؟
ظریف: اصلاً به کسانی که نسبت به نیات آمریکا تردید جدی دارند، خرده نمی گیرم و معتقدم گروه هایی در آمریکا هستند که اهداف دیگری در سر دارند و موضوع هسته‌ای بهانه خوبی برای آنها شده تا از طریق آن، اهداف خود را دنبال کنند. من با گروه ها و جریان های داخلی بدبین به آمریکا در زمینه ضرورت حفظ عزت و پایبندی به اصول اشتراک موضع و همسانی عقیده دارم اما اختلاف نگرش من با این دسته از دوستان در تفاوت نگاه به آمریکاست. به نظر من وظیفه عقلانی دیپلماسی ایران، خلع سلاح گروه های تندرو آمریکایی از بهانه هاست و می توان این هدف را با راهکار مذاکره پیگیری کرد و با شفاف سازی اتهام های بی پایه تندروهای آمریکایی، آنان را در کشورشان به حاشیه حوزه تصمیم گیری راند. حتی اگر فرض کنیم که تقابل با نظام ایران، هدف مشترک اکثریت سیاستمداران آمریکایی از هر دو حزب محوری است باز نباید فراموش کنیم این گونه نیست که آمریکا در مسائل بین المللی همیشه به اهداف خود رسیده باشد. آیا آمریکا در جنگ ویتنام به اهدافش رسید؟ توافقی که برای پایان جنگ با ویتنامی ها امضا کرد، توافق مطلوبش بود؟ آیا آمریکا رضایتمندانه، نیروهای خود را از افغانستان و عراق خارج کرد؟ چرا ما تصور می کنیم آمریکا ابرقدرتی است که هر چه می خواهد همان هم اتفاق می افتد؟
من با این تصور مشکل دارم. دوستان ما باید به این واقعیت برسند که با وجود همه دیدگاه های مخالفی که در آمریکا و شاید برخی کشورهای غربی نسبت به ایران وجود دارد، باز هم ما می توانیم دیدگاه و اراده خود را پیش ببریم. این برداشت را که هیچ توافقی امضا نمی شود مگر آنکه متن آن تأمین کننده رضایت و منافع آمریکا باشد، صحیح نمی دانم. توصیه می کنم این دوستان تاریخ را مرور کنند تا ببینند چند مورد وجود داشته که توافق های نهایی شده، عیناً مطابق خواست یک طرف بوده است؟
مواردی مانند ویتنام، عراق و افغانستان که شما به عنوان مثال هایی برای اثبات عقب نشینی آمریکا برخلاف رضایتش اشاره کردید بیشتر ناظر به ناکامی واشنگتن در میدان جنگ یا فشار سنگین تأمین بودجه نظامیان است؛ اما کارزار ایران و آمریکا از جنس سیاسی است و نه نظامی.
مثال ها فقط نظامی نیست؛ در میدان سیاسی هم مثال های زیادی وجود دارد. به عنوان نمونه، بوش پدر سال 1995 و در اوج قدرت نظامی آمریکا یعنی زمانی که این کشور دچار توهم جهان تک قطبی بود در صحن مجمع عمومی سازمان ملل موضوع نظم جدید جهانی را طرح کرد. همزمان در سازمان ملل متحد کشورهای پرشماری، حرکتی برای تأسیس دیوان بین المللی کیفری آغاز کردند. کاخ سفید بشدت مخالف تشکیل این نهاد بود؛ آمریکا نه تنها عملاً در اجلاس رم با تأسیس دیوان کیفری بین المللی مقابله کرد، بلکه مجبور شد با تک تک کشورها مذاکره کند تا سربازان آمریکایی را به دیوان بین المللی کیفری نفرستند.
آمریکا دنبال آن بود تا از طریق شورای امنیت دیوان های ویژه کیفری مثل دیوان یوگسلاوی، رواندا و سیرالئون ایجاد کند تا بتواند با استفاده از قدرتش در شورای امنیت دیدگاهش را تحمیل کند. اما سرانجام جامعه جهانی توانست دیوان بین المللی کیفری را با وجود مخالفت عملی امریکا تأسیس کند. یعنی آمریکا در موضوعی که برایش اهمیت حیاتی داشت موفق نشد به خواسته اش برسد. پس می توان پذیرفت آمریکا شکست ناپذیر نیست. مهم ترین هدف تئوریسین های نومحافظه کار، تلقین این ادعا به جهانیان است که نتیجه هر جنگ و مذاکره ای، آن گونه رقم خواهد خورد که اراده امریکا می طلبد. اما یافته های جهان واقعی این القائات و ادعاها را تأیید نمی کند.
- در واقع نقطه افتراق تان با منتقدان این است که شما معتقدید پشت میز مذاکره می توان از امریکا امتیاز گرفت در حالی که منتقدان، پیش فرض شان، امکان نا پذیری امتیازگیری از واشنگتن است.
ظریف: این دیدگاه دوستان را که می پندارند، امکان موفقیت در برخورد سیاسی با امریکا وجود ندارد، قبول ندارم. جمهوری اسلامی بر اساس اصل استقلال خود در حوزه های مختلف، موفقیت های قابل توجهی در صحنه های بین المللی به دست آورده است. وضعیت ایران در منطقه و جهان، برگرفته از اصول و مواضعی است که توانسته به مرحله اجرا درآورد. البته ما وقتی پشت میز مذاکره با قدرت های بزرگ نشستیم که موازنه نابرابری میان طرفین وجود داشت. طی سال های گذشته، هر زمان که نتانیاهو به واشنگتن می رفت با سوغات تحریم های جدید امریکا علیه ایران به تل آویو برمی گشت؛ اما به علت تغییرات شکل گرفته در فضای مذاکرات، نتانیاهو، دو سال است به امریکا می رود اما موفق نمی شود رهبران امریکا را حتی به افزایش یک تحریم جدید علیه ایران متقاعد کند.
امروز، شرایط به شکلی است که اوباما به کنگره می رود و در سخنرانی پیرامون وضعیت کشورش به نمایندگان هشدار می دهد که اگر شما تحریم جدیدی علیه ایران تصویب کنید امریکا را در گروه دوستانش منزوی خواهید کرد. این موضع گیری نشان دهنده آن است که سیاست جدید ایران و فضای تازه‌ای که برگرفته از حمایت قاطع مردم ایران از دولت است، میز نابرابر مذاکره را تا حدی به تعادل رسانده است و امیدواریم این تعادلی که در مذاکره و در افکار عمومی ایجاد شده بتواند ما را به موفقیت برساند.
- منافع ملی از مفاهیمی است که مستعد برداشت های متفاوت و حتی متناقض است و گاهی نیز به استتاری برای پیگیری مطالبات گروهی تبدیل می شود. در ایران هم به نظر می رسد معدودی از فعالان سیاسی تندرو که اکثریت آنان هم عضو یا حامی دولت سابق هستند به روند مذاکرات و نتایج مثبت یا منفی آن اصلاً توجهی ندارند و از هر تریبونی برای تخریب مذاکره استفاده می کنند و حتی تیم مذاکره را متهم می کنند که در جریان رایزنی های دیپلماتیک، در پی تقویت جایگاه سیاسی - داخلی تفکری خاص است. این منتقدان تندرو، وقتی درباره انگیزه مخالفت شان مورد سؤال واقع می شوند، تأکید دارند هدف شان، دفاع از منافع ملی است. آیا ارزیابی آنان را صادقانه می دانید یا ناشی از دلواپسی های سیاسی - گروهی؟
ظریف: امیدوارم هیچ فرد یا گروهی سیاست خارجی و منافع ملی را فدای نگرانی های جناحی و منافع سیاسی خود نکند. من راجع به دیگران نمی توانم قضاوت کنم، زیرا فقط خدا از انگیزه مردم آگاه است و واقعاً سخت است انسان متوجه نیات واقعی بقیه شود اما یک مسأله را می توانم با جدیت و با تمام وجود بگویم که گروه مذاکره کننده فقط برای تأمین منافع ملی مذاکره می کند و هیچ ملاحظه سیاسی را در پیگیری مذاکرات مد نظر ندارد. هر فردی که بخواهد انگیزه سیاسی را به مذاکره گره بزند کمکی به منافع ملی نکرده است.
- طیفی از منتقدان هم مدعی هستند فشار تبلیغی علیه تیم مذاکره کننده ایران به نفع دیپلمات های کشورمان است، زیرا دست آنان را برای چانه زنی و امتیازگیری بیشتر از غربی ها و بویژه امریکا بازتر می کند. چنین استدلالی را قبول دارید؟
ظریف: قبول ندارم. معتقدم برخی صحبت ها و تفسیر و تأویل های منتقدان داخلی درباره توافق ژنو در مذاکرات به ابزاری علیه ما تبدیل شد. البته مایل نیستم وارد برخی جزئیات شوم، اما برخی دوستان با اظهاراتی که درباره توافق ژنو داشتند تردیدهایی را ایجاد کردند که باعث سوءاستفاده طرف مقابل شد. مثلاً آنان گفتند توافق ژنو، غنی سازی در خاک ایران را نپذیرفته است و همین سخنان مورد سوءاستفاده طرف مقابل قرار گرفت و باعث شد تا آنها نیز همین ادعا را تکرار کنند و با استناد به سخنان منتقدان داخلی بگویند همانگونه که عده ای در کشور خودتان هم گفته اند توافق ژنو شامل غنی سازی در خاک ایران نیست. حال آنکه مخالفان این مسأله را مورد توجه قرار دهند که غیر از نتانیاهو چه کسانی خارج از کشورمان حق ایران برای غنی سازی در خاک خود را زیر سؤال برده و مورد تردید قرار داده است؟ اینها نکاتی است که لازم است دوستان با مقداری انصاف بیشتر درباره آن سخن بگویند و دریابند که سخنان شان چه پیامدهایی برای منافع ملی دارد.
- کانال های ارتباطی شما با مقامات ارشد نظام و نحوه رد و بدل اطلاعات چگونه است؟ اگردر اثنای مذاکرات نیاز به مشورت داشته باشید این مشورت چگونه انجام می شود؟
ظریف: روش های مختلفی وجود دارد؛ ما در پایان هر دور از مذاکرات، گزارش دقیقی از مباحث رد و بدل شده به مقام های ارشد نظام ارائه می دهیم. گاهی اگر لازم باشد گزارش حضوری می دهیم. گاهی هم که در خارج از کشور هستیم، اطلاعات در صورت لزوم؛ هنگام مذاکره منتقل می شود و اگر نیاز باشد، دستور العمل دریافت می کنیم. البته در بسیاری موارد چارچوبهایی کلی برای پیشبرد بحث وجود دارد که گاهی کفایت می کند؛ مثلاً دربسیاری موارد که طرف مقابل، زیاده خواهی هایی طرح می کند، نیاز به سؤال کردن از مقام های ارشدمان نیست زیرا پیشاپیش مشخص است که به علت نامنطبق بودن این زیاده خواهی ها با منافع ملی و مواضع کشورمان، بلافاصله باید مطالبات زیاده خواهانه آنان را رد کنیم. گاهی هم مواضع طرف مذاکره به گونه ای است که به تبادل نظر احساس نیاز می کنیم و اگر ضرورت ایجاب کند برخی از اعضای تیم مذاکره کننده به پایتخت بازمی گردند و موضوع را به مقامات ارشد می رسانند و دیدگاه های آنان را به تیم مذاکره منتقل می کنند. در مجموع؛ شیوه های گوناگونی برای رد و بدل کردن اطلاعات با مقامات ارشدمان داریم که متناسب با نوع نیاز از آنها بهره می بریم.
- آیا تاکنون از مقامات ارشد نظام بابت رعایت نشدن موارد ابلاغی، «تذکر» گرفته اید؟ دستورالعمل مذاکراتی تان چیست؟
ظریف: ما همه جزئیات مذاکره را گزارش می دهیم و در مواردی هم که نیاز باشد به ما پاسخ داده می شود. نمی توانم بگویم تذکر یا اخطار، بلکه پاسخ به گزارشی را که ارائه می دهیم دریافت می کنیم. در این گزارش ها بعضاً گفته می شود که کاری را مطابق نظرمقامات ارشد انجام بدهیم یا از انجام کار به شکل خاصی صرف نظر کنیم و ما نکته های مورد نظر آنان را رعایت می کنیم. این روند طبیعی است. مجریان سیاست به سیاستگذاران کشور گزارش می دهند و بحث و تبادل نظر در سطوح مختلف صورت می گیرد و در نهایت سیاستگذاران هم نظرشان را اعلام می کنند و مباحث جمع بندی می شود و این جمع بندی، مبنای عمل قرار می گیرد. اگر هم نیاز به اصلاح باشد، تصحیح اتفاق می افتد. در غیر این صورت، همان تصمیم قبلی ادامه پیدا می کند. دیپلمات های طرف مقابل هم وضعیت مشابهی دارند. در طول مذاکرات، بارها، دیده شده که هر دو طرف بعد از مشورت با پایتخت ها درباره موضوعی، با دیدگاه متفاوتی از موضع قبلی خویش به میز مذاکره بازگشته اند و چنین اتفاقاتی در مذاکرات دیپلماتیک؛ مسأله عجیبی نیست.
- اخیراً حجم زیادی از مذاکرات هسته ای به ملاقات های دوجانبه شما با وزیر خارجه امریکا اختصاص داشته است. دیدگاهی در این رابطه مطرح است مبنی بر اینکه وقتی دو مقام بلندپایه دیپلماتیک به تنهایی با یکدیگر گفت و گو می کنند می توانند مباحث خود را در فضای متفاوت و سازنده تری پیش ببرند. آیا در این مذاکرات دوجانبه امکان دارد گشایش هایی رخ دهد که امکان وقوع آن در مذاکرات جمعی نیست؟
ظریف: خب معمولاً در مذاکرات دوجانبه، طرفین در تبیین و تشریح مواضع خود، راحت تر هستند. البته باید تأکید کنم که مواضع، در مذاکره دوجانبه، به طور ناگهانی تغییر نمی کند اما از آنجایی که در مذاکره خصوصی ، کسی یادداشت بر نمی دارد و نگرانی بابت انتشار نادقیق انواع و اقسام نقل قول ها وجود ندارد، حاضران در مذاکره دوجانبه، دیدگاه ها و مواضع شان را راحت تر بیان و مبادله می کنند. اما باز باید تأکید کنم که مذاکره خصوصی، به معنای تغییر مواضع اعلام شده در رایزنی های جمعی و رسمی نیست. تنها تفاوت در این است که در مذاکره دوجانبه، سریع تر می توان به نتیجه رسید و کار را پیش برد البته مدتی است مذاکرات ما بیشتر در قالب یک مجموعه پیش می رود و نه به صورت مذاکرات خصوصی.
- در اشاراتی که درباره زندگی شخصی تان داشته اید عنوان کردید که خیلی فرد اجتماعی نیستید در حالی که در عرصه شغلی تان بسیار اهل تعامل و ارتباط گسترده با همتایان خارجی خود هستید این دو ویژگی متناقض در شما چگونه جمع شده است؟
ظریف: زمانی که خیلی جوان بودم مشغول به کار شدم. در ابتدای انقلاب به دلیل تسلطم به زبان خارجی و رشته تحصیلیم (علوم سیاسی) از 19 سالگی وارد کنسولگری ایران در سانفرانسیسکو شدم و مشغله های کاری من از همان زمان شروع شد و در نتیجه هیچ گاه فرصت کافی برای پرداختن به زندگی اجتماعی نداشتم از آنجایی هم که خیلی زود ازدواج کردم اگر فرصتی پیدا می کردم به امور خانواده رسیدگی می کردم و زمانی برای گذران وقت فراغت و گعده با دوستان و حضور در جمع نداشتم بنابراین این طور نبوده که از جمع فراری باشم یا سر کار بودم یا منزل. اما خب برقراری ارتباط و تعامل با یک روش منطقی و معقول جزو ملزومات شغلی من بوده است تا همان طور که رهبری بارها فرمودند و هم تعلیمات اسلامی حکم داده است بااین زبان با زبان منطق با دنیا سخن بگوییم.
- رمان هم می خوانید؟
ظریف: فرصت خواندن رمان ندارم و گاهی وقت ها کتاب های تئوریک مرتبط با کارم را مطالعه می کنم. در حال حاضر بیشتر وقت ها هنگامی که صبح سحر بیدار می شوم مقالات متعددی می خوانم و فرصت برای خواندن کتاب ندارم.
- آخرین فیلمی که دیده اید؟
ظریف: فیلم محمد رسول الله بوده است و قبل از آن هم فیلم رستاخیز. یکی از این فیلم ها را پارسال دیدم یکی هم امسال طبق ضرب المثل «این عید پلو اون عید پلو».
