واکاوی طرح ایجاد منطقه حایل در سوریه

گروه سیاسی : سوریه با گذشت نزدیک به چهار سال از بحران، فراز و نشیب های متعددی را آزموده است. واقعیت آن است که دمشق به عنوان یک حلقه اساسی در محور جبهه مقاومت، با پایداری خود و کمک متحدان، از خطر توطئه جبهه ضدسوری مبنی بر براندازی نظام عبور کرده است. با این حال به گزلرش بولتن نیوز :دشمنان از پای ننشسته و با آن که از جا به جایی قدرت در سوریه ناامید شده اند، اما در جهت تضعیف نظام و استمرار جنگ فرسایشی در این کشور، هر از گاهی طرح های جدیدی ارائه می کنند.
 
یکی از این طرح ها ایجاد منطقه حائل در شمال سوریه است. مهمترین مدعی این طرح ترکیه است که با توجه به ادامه سیاست ضدسوری توسط رجب طیب اردوغان و نیز دارا بودن مرزهای طولانی با سوریه، بیش از هر کس بر این طرح اصرار می ورزد.
 
سابقه طرح منطقه حائل
 
طرح ایجاد منطقه حائل در شمال سوریه تازگی ندارد و به اوایل بحران بازمی گردد. در آن زمان داوود اوغلو، وزیر خارجه وقت ترکیه از تصمیم کشورش برای تشکیل منطقه حایل در صورت شکست ماموریت کوفی عنان خبر داده بود. اما به دلیل عدم همراهی سایر کشورهای ضد سوری، موفق به اجرای آن نشد.
 
البته ترکیه در طرح این موضوع برجنبه های انسانی آن تاکید داشت. برای مثال اردوغان در سازمان ملل اعلام کرد ارتش ترکیه برای مشارکت در ایجاد یک منطقه حائل در داخل خاک سوریه آماده است تا این منطقه پناهگاهی امن برای آن دسته از پناهندگان سوری شود که از دست داعش می گریزند.
 
در شرایط فعلی که بحران در شمال سوریه شدت یافته و داعش به مناطق مرزی (از جمله شهر کوبانی) نفوذ کرده است، بار دیگر زمزمه ایجاد منطقه حائل از سوی آنکارا به گوش می رسد. ترکیه مدعی است چنین طرحی عامل تسریع در سقوط بشار اسد و کمک به معارضان سوریه خواهد شد. به همین دلیل رئیس شورای ائتلاف ملی مخالفان سوریه اعلام کرده است ایجاد منطقه حائل، به عنوان سرزمین مردم سوریه و نقطه آغاز فعالیت ائتلاف ملی و دولت موقت خواهد بود. جرج صبرا با بیان این که ائتلاف ملی سوریه و دولت موقت از جمله طرح هایی است که از مدت ها پیش برای ورود به خاک سوریه و فعالیت در آنجا مطرح بوده است، مدعی شد، ایجاد منطقه امن، نظام سوریه را تحت فشار مضاعف قرار داده و بشار اسد ناچار به عقب نشینی خواهد شد.
 
طرح منطقه حائل در جریان تشکیل ائتلاف ضدداعش در مباحثات مقامات آمریکا و ترکیه نیز مطرح شد، اما تاکنون دو طرف به توافقی نرسیده اند. بر خلاف آن که رسانه‌های آمریکایی از نزدیک شدن مواضع آمریکا و ترکیه در خصوص سوریه خبر می دهند، اما واقعیت به گونه‌ ای دیگر است. «جو بایدن» معاون رئیس جمهوری آمریکا در سفر اخیر خود به ترکیه تلاش کرد ترک‌ ها را به پیوستن به ائتلاف علیه داعش ترغیب کند. پاسخ مقامات ترکیه آن بود که آن ها آمادگی کامل دارند که به جنگ ضد داعش بپیوندند، اما با این شرط که این اقدام موجب آن نشود که نظام سوریه مناطقی را که از دست داده به سادگی بتواند پس بگیرد.
 
شرط دوم ترک ها آن بود که آمریکا با طرح ایجاد منطقه حائل و منطقه پرواز ممنوع در شمال سوریه موافقت کند. در این صورت ترکیه آماده‌ است در جنگ ضد داعش، پایگاه آنجرلیک و هر گونه تسهیلات نظامی یا لجستیکی دیگر را در اختیار ارتش آمریکا قرار دهد.
 
نکته قابل توجه در سخنان بایدن اشاره به نقش برجسته ایران است. وی به دولت ترکیه اعلام کرده است که نمی‌تواند بدون موافقت ایران، منطقه حائلی در مرز ترکیه با سوریه ایجاد کند، زیرا چنین کاری علاوه بر آن که  بحران سوریه را پیچیده تر می سازد ، موجب تنش بیشتر در مناسبات آنکارا و تهران خواهد شد. پیش بینی واشنگتن آن است که هر گونه ایجاد تنش با ایران موجب گره خوردن بیشتر پرونده هسته ای و روند مذاکرات با ایران خواهد شد، لذا لازم است جانب احتیاط از سوی متحدان آمریکا در منطقه حفظ شود. پاسخ ترک ها اما قابل توجه بوده است. اردوغان در گفت وگو با بایدن تاکید کرده است اگر منطقه حائل را از ایرانی‌ها می‌خواستیم، با شما صحبت نمی‌کردیم...
 
اهداف ترکیه
 
با توجه به آن چه بیان شد، ترکیه با طرح ایجاد منطقه حائل در شمال سوریه، چندین هدف را دنبال می کند:
 
1/ خارج شدن مناطق شمالی از سیطره دولت سوریه و گشوده شدن فضا برای گروه های معارض؛
 
2/ ضربه زدن به کردهای سوریه و از بین بردن طرح حکومت خودگردان در مناطق کردنشین سوریه؛
 
3/ کنترل بیشتر بر مرزهای ترکیه با سوریه به ویژه پس از خارج کردن مناطق کردنشین سوریه از سیطره نیروهای حزب اتحاد دموکرات؛
 
4/ تاکید بر اجرای عملیات نظامی زمینی در خارج از مرزهای کشور ترکیه به منظور وارد کردن ضربات بیشتر به سوریه و حداقل خسارت به ترکیه؛
 
5/ مهار داعش و سایر گروه های تروریستی که ممکن است خطری علیه مرزهای ترکیه ایجاد کنند.
 
موضع آمریکا چیست؟
 
به نظر می آید آمریکا به رغم تلاش ها و هزینه های زیادی که طی سال های گذشته علیه سوریه متحمل شده است، در قبال بحران این کشور همچنان گرفتار سردرگمی و فقدان راهبرد مشخص می باشد.  چنین واقعیتی در تحلیل «دنیس راس» از مشاوران اندیشکده واشنگتن و دستیار ویژه باراک اوباما در سال‌های 2009 تا 2011 به خوبی بازتاب یافته است. «راس» بر این باور است که آمریکا هنوز به رویکرد مشخصی در قبال موضوع سوریه دست نیافته است. وی در مقاله ای به بررسی بحران کنونی سوریه و راه ‌های مقابله با آن پرداخته و به این جمع بندی رسیده است که در حال حاضر تمامی گزینه‌های پیش‌ روی آمریکا نامناسب هستند و هر یک از این گزینه‌ها آمریکا را با معضلی سخت رو به رو می‌سازد. از یک سو بمباران‌ اهداف و مواضع داعش توسط آمریکا به تقویت حکومت بشار اسد منجر شده است و آمریکا به دلیل ترس از واکنش متحدان سوریه نمی‌تواند با حکومت بشار اسد مقابله نماید. از طرف دیگر تلاش آمریکا برای بهبود روابط با ایران، توجه به نگرانی‌ های ایران در موضوع سوریه و عدم مقابله جدی با حکومت بشار اسد، موجب آشفتگی و خشم کشورهای سنی منطقه و متحدان عرب آمریکا شده است و حتی این نگرانی وجود دارد که آمریکا متحدان عرب خود را از دست بدهد.
 
در چنین شرایطی دولت اوباما ناچار به محافظه کاری و احتیاط در قبال بحران سوریه می باشد، لذا تمایلی به طرح ایجاد منطقه حائل، حداقل در شرایط فعلی ندارد. به نظر می رسد جمع بندی کاخ سفید آن است که مضرات اجرای این طرح بیش از منافع آن است، لذا درخواست ترکیه هر چند به طور کلی از سوی واشنگتن رد نشده است، اما آن گونه که وزیر خارجه آمریکا اعلام کرده است برای گفتن این که درباره ایجاد منطقه امن و یا منطقه حائل در سوریه با ترکیه به توافق رسیدیم، هنوز خیلی زود است.
 
موضع متحدان سوریه
 
هر گونه طرحی که با سیادت و تمامیت سوریه در تعارض باشد به طور طبیعی با مخالفت شدید سوریه و متحدانش مواجه خواهد شد. وزارت خارجه روسیه ضمن ابراز مخالفت با طرح ترکیه اعلام کرد: تنها مرجعی که صلاحیت ایجاد مناطق حائل در کشورها را دارد، شورای امنیت است.
 
جمهوری اسلامی ایران نیز از دیرباز با طرح هایی مانند منطقه پرواز ممنوع و منطقه حائل مخالف بوده و آن را به مثابه دخالت در امور داخلی سوریه و منافی راهکارهای سیاسی و گفت وگوی ملی جهت حل بحران خوانده است. در واقع ایران با توجه به حضور و نقش تعیین کننده ای که در سوریه ایفا کرده است، بر این باور است که طرح های یک جانبه ای مانند ایجاد منطقه حائل به سادگی قابل اجرا نیست و همان گونه که «بایدن» اعتراف کرده است، ترکیه در پروژه های ضدسوری خود، قادر به نادیده گرفتن ایران نیست.
 
جمع بندی
 
فشارهای مستمر جبهه ضدسوری اخیرا با طرح مجدد ایجاد منطقه حائل در شمال سوریه توسط ترکیه، وارد مرحله جدیدی شده است. با این حال معادلات سیاسی و میدانی در سوریه به گونه ای به نفع نظام دمشق و محور مقاومت رقم خورده که اجرای چنین طرح های بلندپروازانه ای را با موانع جدی مواجه کرده است.
 
اجرای طرح ایجاد منطقه حائل یا پرواز ممنوع به طور طبیعی باید از کانال شورای امنیت و با اجماع آرا عبور کند و با توجه به حضور و حق وتوی دو متحد سوریه (سوریه و چین) در شورای امنیت، امیدی به این طرح در چهارچوب بین المللی نیست.
 
اقدام یک جانبه با حمایت قدرت های غربی خصوصا آمریکا جهت اجرای چنین طرحی نیز کار آسانی نیست و برای ترکیه و جبهه ضدسوری تبعات منفی زیادی در بر خواهد داشت. دشمنان سوریه بیش از هر چیز از واکنش متحدان سوریه به ویژه جمهوری اسلامی نگران هستند که در پرونده سوریه همچنان دست برتر را دارد.
 
ترکیه با آن که از موانع و مشکلات این طرح آگاه است و حتی موفق به دریافت چراغ سبز کامل از آمریکا نشده است، هر از گاهی روی این طرح مانور می دهد تا حداقل به برخی از اهداف تبلیغاتی و سیاسی خود دست یابد. طرح مجدد این پروژه در شرایط فعلی از یک سو حاکی از استیصال جبهه ضدسوری و به ویژه ترکیه در مقابله با سوریه است و از دیگر سو آنکار سعی دارد در گیرودار تشکیل ائتلاف به اصطلاح جهانی علیه داعش، از آمریکا امتیازگیری کند.
 
فرزان شهیدی