گزینه‌های راهبردی توان موشکی و راکتی ایران
به گزارش بولتن نیوز ،به نقل از اشراف، اندیشکده آمریکایی «مرکز مطالعات راهبردی و بین‌المللی» در گزارش راهبردی مفصلی به قلم «آنتونی اچ کوردزمن» به بررسی توان موشکی ایران پرداخته و آورده است: نیروی موشکی ایران در خدمت طیف گسترده‌ای از اهداف راهبردی ایران است. نیروی موشکی ایران دربردارنده طیفی از راکت‌های توپخانه‌ای نسبتاً کوتاه برد، که نیروهای زمینی را حمایت و نیاز به پشتیبانی نزدیک هوایی را کم می‌کند، تا موشک‌های دوربرد که می‌تواند هر هدف در منطقه را مورد اصابت قرار دهد است؛ این در حالی است که توسعه سیستم‌های بهبوددهنده به ایران توانایی هدف قرار دادن اهدافی در سراسر اروپا و حتی آمریکا را داده است. این سیستم‌ها به‌طور پیوسته در حال تحول هستند؛ اما مهلکی و کشندگی بسیاری از سیستم‌های فعلی با تکیه بر کلاهک‌های متعارف، دقت کم، و قابلیت اطمینان نامشخص، محدود است؛ ایران به‌طور پیوسته درحال‌توسعه سیستم‌های هدایت، و تلاش برای ارتقاء کشندگی کلاهک‌های متعارف آن است؛ و دست کم در مورد مسلح کردن موشک‌های خود با کلاهک‌های هسته‌ای مطالعه کرده است.
آنچه در ادامه می‌خوانید بخش اول چکیده این گزارش راهبردی است که بخش‌های بعدی آن نیز طی روزهای آینده منتشر خواهد شد.
■بررسی توانمندی‌های موشک‌ها و راکت‌های کوتاه برد ایرانی■
- راکت‌ها و سیستم‌های موشکی کوتاه برد ایران
خانواده راکت‌های توپخانه‌ای و موشک‌های کوتاه برد ایران، به این کشور ترکیب گسترده‌ای از قابلیت‌ها را می‌بخشد. سیستم‌های کوتاه برد تر ایران شامل خانواده‌ای از راکت‌های توپخانه‌ای که نیروی توپخانه‌ای ایران را تکمیل، و افزایشی عمده در قابلیت آتش منطقه‌ای ازنظر برد و حجم آتش فراهم می‌کنند، است. آن‌ها همچنین می‌توانند تا حدی قابلیت محدود پشتیبانی هوایی نزدیک ایران، به‌ویژه در یک حالت دفاعی، را جبران کنند. گزارش‌های مختلف از توان موشک‌های توپخانه‌ای ایران وجود دارد، اما انواع کلیدی و برد آن‌ها شامل موارد ذیل است:
فجر ۱ نوع ۶۳-)۱۲- BM 8 کیلومتر)، H-20 (برد نامعلوم)، فلق ۱ (۱۰ کیلومتر)، عقاب / نوع ۸۳ (۳۴ -۴۵ کیلومتر)، فجر ۳ (۴۳ کیلومتر)، و فجر ۵ (۷۵-۸۰ کیلومتر). ممکن است موشک‌های توپخانه‌ای کوتاه برد ایران ارزش نظامی محدودی باشند – با توجه به فقدان هرگونه چشم‌انداز کوتاه‌مدت از یک تجاوز خارجی – اما راکت‌های توپخانه‌ای بلند برد تر ایران را می‌توان به‌عنوان آتش ایذایی و به‌عنوان سلاح ارعاب علیه اهدافی در سراسر مرز ایران با عراق و کویت استفاده کرد.
■انواع موشک‌های کوتاه برد ایرانی■
بلند بردترین این سیستم‌ها می‌تواند در برابر اهدافی در دیگر کشورهای حاشیه جنوبی خلیج‌فارس نیز استفاده شود. سیستم‌های موشکی کوتاه برد ایران شامل طیف گسترده‌ای از سیستم‌ها است؛ که گزارش‌های به‌شدت متفاوتی درباره نوع، تعداد و عملکرد آن‌ها وجود دارد. ایران گاهی اوقات برنامه‌های موشکی، نام، و بردی را اعلام می‌کند که در صحت آن تردید وجود دارد، اما به نظر می‌رسد موشک‌های بالستیک کوتاه برد ایران بدین قرارند: نازعات (۱۰۰-۱۳۰ کیلومتر)، خانواده زلزال (زلزال ۱ (۱۵۰ کیلومتر)، زلزال ۲ (۲۱۰ کیلومتر)، زلزال ۳ (۲۰۰-۲۵۰ کیلومتر))، فاتح-۱۱۰ (۲۰۰-۳۰۰ کیلومتر)، شهاب -۱، اسکاد B 350 کیلومتر) شهاب ۲، اسکاد C، هوسانگ-۶، ۷۵۰ کیلومتر) و قیام ۱ (۷۰۰-۸۰۰ کیلومتر). برای توصیف چشم‌انداز این بردها، می‌توان گفت هر سیستمی با برد ۲۰۰ کیلومتر می‌تواند از جایی در سواحل ایران به هدفی در سواحل جنوبی خلیج‌فارس اصابت کند. ایران همچنین می‌تواند بسیاری از موشک‌های کوتاه برد خود را به‌دوراز موقعیت‌هایی که به‌طور مستقیم در مقابل یک هدف در خلیج جنوبی قرار دارند پراکنده سازد و از سایت‌هایی که به‌عمد برای متفرق کردن موشک‌هایش انتخاب‌شده‌اند، آتش بگشاید. سیستم‌های بلند بردتر ایران نیز می‌توانند به‌طور گسترده‌ای پراکنده و بر علیه اهدافی در جنوب ساحل خلیج‌فارس استفاده شوند.
■ایران درحال‌توسعه توانایی استفاده از جی‌پی‌اس برای سیستم‌های بزرگ‌تر و بلند بردتر خود است■
این حملات به‌طورمعمول محدودیت‌هایی جدی دارند. کشندگی و دقت محدود اکثر راکت‌ها و موشک‌های بالستیک کوتاه برد ایران، به این معنی است که بسیاری از موشک‌های ایرانی، اگر به یک هدف منطقه‌ای شلیک شوند، نمی‌تواند نقطه زنی کنند و آسیب قابل‌توجهی را تولید نمی‌کنند. آن‌ها فاقد سیستم‌های هدایت دقیق پیشرفته و یا قابلیت‌های ره‌گیری اهداف، که آن‌ها را بیشتر به سلاح سیاسی و منبع تهدید و ارعاب تا سیستم‌های مؤثر جنگ تبدیل می‌کند- به‌غیراز سیستم‌هایی که ایران شروع به تجهیز آن‌ها با سیستم‌های هدایت جی‌پی‌اس کرده است. بااین‌حال، برخی از کارشناسان معتقدند سیستم‌های کمتر دقیق و قابل‌اطمینان نیز ممکن است در رگبارهای بزرگ علیه اهداف منطقه‌ای کلیدی استفاده شود، و ایران درحال‌توسعه توانایی استفاده از جی‌پی‌اس برای سیستم‌های بزرگ‌تر و بلند بردتر خود است- پیشرفت‌های که تا حد زیادی قابلیت کشندگی این موشک‌ها را افزایش می‌دهد.
■ حتی راکت‌های توپخانه‌ای کوتاه برد می‌تواند تأثیر راهبردی در جنگ نامنظم داشته باشد ■
- ارزش راهبردی گسترده‌تر راکت‌ها و موشک‌های برد کوتاه ایران
ایران نشان داده است که حتی راکت‌های توپخانه‌ای کوتاه برد می‌تواند تأثیر راهبردی در جنگ نامنظم داشته باشد و گونه‌ای غیرمستقیم از قدرت افکنی باشد. ایران نقش مهمی در کمک به حماس و جهاد اسلامی فلسطین در ایجاد یک زرادخانه بزرگ از راکت‌ها داشته است؛ راکت‌هایی که به‌طور پیوسته بهبود می‌یابند، می‌تواند پنهان و پراکنده شوند و در برابر اسرائیل عمل کنند، و اسرائیل حتی در یک حمله زمینی نیز به‌راحتی نمی‌تواند آن‌ها را بیابد و نابود کند. اسرائیل با سیستم‌های دفاعی مانند گنبد آهنین و سیستم‌های درحال‌توسعه برای مقابله با موشک‌های بزرگ‌تر و بلند برد تر مانند «دیوید اسلینگ» و نسخه‌های بهبودیافته «اَرو» به این وضعیت پاسخ داده است. این کشور همچنین به‌طور پیوسته قابلیت‌های اطلاعات، نظارت و شناسایی، تاکتیک‌ها و آموزش استفاده از حملات هوایی و زمینی برای حمله به سایت‌های راه‌اندازی و تجهیزات ذخیره‌سازی این موشک‌ها، را ارتقاء داده است.
■ اسرائیل، قادر به سرکوب تهدید غزه در سال ۲۰۱۴ نبود ■
بااین‌حال اسرائیل، قادر به سرکوب تهدید غزه در سال ۲۰۱۴ نبود. وزارت دفاع اسرائیل به‌رغم حملات هوایی گسترده و زمینی، تخمین زده است که فلسطینی‌ها تنها ۳۰۰۰ از ۱۰۰۰۰ راکتی که قبل از آغاز نبرد در اختیار داشته‌اند را شلیک کرده‌اند. وزارت دفاع اسرائیل درمجموع حدود ۳،۰۰۰-۴،۰۰۰ موشک را در جنگ از بین برد، و ۳۰۰۰- ۴۰۰۰ موشک دیگر باقی‌مانده است. علاوه بر این، فلسطینی‌ها به‌طور پیوسته در طول ۲۰۰۸-۲۰۱۴، دامنه و قدرت انفجاری موشک‌های خود را با کمک‌های خارجی توسعه داده‌اند. ایران و سوریه حجم بسیار بزرگ‌تری از راکت‌ها و موشک‌های هدایت‌شونده را به حزب‌الله لبنان منتقل کرده‌اند. حزب‌الله ادعا کرد که تا سال ۲۰۰۶، ۰۰۰ ۳۳ موشک در اختیار داشته و ۳۹۷۰ موشک از جنوب لبنان به اسرائیل شلیک کرده که به کشته شدن ۴۴ غیرنظامی و ۱۱۸ سرباز اسرائیلی منجر شد. کارشناسان آمریکایی معتقدند حزب‌الله تا جولای سال ۲۰۱۴، ۳۳۰۰۰ راکت و موشک در اختیار داشته است.
■برآوردها از توان موشکی حزب‌الله■
برآورد رسمی مقامات اسرائیل از ۴۰۰۰۰ سیستم‌های کوتاه برد حکایت دارد – و برخی از کارشناسان اسرائیلی از ۱۰۰۰۰۰ موشک سخن می‌گویند، درحالی‌که منابعی مانند ایران برآوردی در حدود ۴۰۰۰۰ تا ۵۰۰۰۰ موشک دارند. تقریباً همه منابع متفق‌اند که حزب‌الله منابع قابل‌توجهی از راکت‌ها و موشک‌های زلزال ۲ (برد ۱۰۰-۳۰۰ کیلومتر، ۶۰۰ کیلوگرم سر جنگی، سوخت جامد)، احتمالاً چند موشک‌های اسکاد، و ۱۲ موشک هدایت‌شونده ضد کشتی یا بیشتر در اختیار دارد. گزارش‌هایی هم وجود دارد که ایران و سوریه نسخه‌های دیگر، از زلزال‌های ایرانی مانند زلزال ۲ و سوریه نیز موشک‌هایی مثل M300 / M302 و M600، با قابلیت هدایت جی‌پی‌اس به حزب‌الله منتقل کرده‌اند، که تا حد زیادی قابلیت‌های حزب‌الله را برای انجام حملات کشنده اسرائیل افزایش خواهد داد. «یوزی روبین»، یکی از پایه‌گذاران اصلی برنامه دفاع موشکی اسرائیل در ژانویه ۲۰۱۴ نسبت به اینکه «ایرانیان زلزال ۲ را به یک موشک هدایت‌شونده تبدیل کرده‌اند هشدار داد.
■ نسل سوم زلزال دارای یک سنسور ره‌گیری و جی‌پی‌اس است ■
نسل سوم زلزال دارای یک سنسور ره‌گیری و جی‌پی‌اس است. سوری‌ها نیز می‌توانند قابلیت ایجاد یک موشک هدایت‌شونده M-600 با جی‌پی‌اس را داشته باشند؛ … حزب‌الله نیز تلاش خواهد کرد تا چنین سلاح‌های هدایت‌شونده‌ای را وارد کند.» «ایهود باراک» در ۲۵ مارس ۲۰۱۴، هشدار داد که، «ما همچنان شاهد موشک‌های بیشتر، با دقت بسیار بیشتر هستیم، و در مدت پنج سال این موشک به حداکثر سطح دقت و صحت می‌رسد که به آن‌ها این اجازه را خواهد داد که انتخاب کنند کدام ساختمان را در اسرائیل هدف قرار دهند. این ابزارها تکثیر خواهند شد و تهیه آن‌ها برای سازمان‌های تروریستی مانند حزب‌الله و حماس در غزه ارزان‌تر خواهد بود… در آینده ما شاهد خواهیم بود که تروریسم با علم و فن‌آوری تقویت می‌شود… جایی در یک آزمایشگاه کوچک، عناصر دشمن می‌نشینند و به برنامه‌ریزی برای تولید سلاح‌های کشتارجمعی در آینده اقدام می‌کنند. این توانمندی بی‌سابقه تروریسم در آینده خواهد بود … ما نمی‌توانیم صبر کنیم تا این تهدید عملی شود، و دیگر نتوان کاری کرد. »
■ ایران توانایی اعمال فشار از دو جبهه بر اسرائیل را دارد ■
نتیجه نهایی این است که ایران توانایی اعمال فشار از دو جبهه بر اسرائیل، بدون بر عهده گرفتن مسئولیت مستقیم برای کارها یا خطرات اقدامات تلافی‌جویانه، و انتقال یک تهدید نسبتاً کم‌هزینه که اسرائیل را وادار به خرید سیستم دفاع موشکی بسیار گران‌تر می‌کند، را داراست – درحالی‌که موشک‌های دفاعی اسرائیل از سیستم‌های در اختیار حماس و حزب‌الله به‌مراتب هزینه‌برتر هستند.
- سیستم‌های موشکی میان برد و دوربرد ایران
سیستم‌های متوسط و بلند برد موشکی ایران شامل طیف گسترده‌ای از موشک‌های بالستیک میان برد است که می‌تواند طیف وسیعی از اهداف را در سراسر خلیج و سراسر مناطق مرزی ایران پوشش دهد. هیچ خط تقسیم روشنی وجود ندارد که نقش نظامی این سیستم‌های میان برد را از موشک‌های بالستیک بلند برد تر یا موشک‌های بالستیک برد متوسط، که ایران می‌تواند برای حمله به اهداف راهبردی منطقه‌ای استفاده کند، مجزا کند. نتیجه نهایی این است که به ایران فرصت ایجاد یک خانواده دائماً در حال تحول از موشک‌هایی که دارای برد کافی برای حمله به هر هدف در اسرائیل، شرق مدیترانه، خلیج‌فارس، شبه‌جزیره عربستان، ترکیه، پاکستان، بخشی از آسیای مرکزی و اهدافی در جنوب روسیه و اروپا، را بدهیم.
■ ایران اخبار اندکی از آزمایش‌ها و ویژگی‌های تحولات موشکی خود اعلام کرده است ■
این سیستم‌ها به ایران قابلیت حملاتی بلند بردتر، که نیروی هوایی پیر این کشور فاقد آن است، را ارزانی می‌دارد. هواپیماهای جنگی ایران نیز دارای پتانسیل نفوذ وسیعی هستند و قادرند به اهدافی ورای خلیج‌فارس حمله کنند؛ اما نیروی هوایی ایران فاقد کارایی، تعداد، و نیروی انسانی کارآزموده‌ای است که بتواند با قدرت در جنگنده‌ها، نیروی انسانی و موشک‌های زمین به هوای آمریکا و کشورهای جنوب خلیج‌فارس، مقاومت کند. ایران همچنین اخبار اندکی از آزمایش‌ها و ویژگی‌های تحولات موشکی خود در طول چند سال گذشته اعلام کرده است. گزارش‌های بسیار متناقضی نیز در مورد نام و برد موشک‌ها، و گزارش‌های طبقه‌بندی نشده در مورد جنبه‌های کلیدی سیستم‌های موشکی فردی وجود دارد.
■ عدم قطعیت‌های کلیدی در خصوص برنامه موشکی ایران ■
این عدم قطعیت‌های کلیدی عبارت‌اند از:
- تست‌های موشکی و راکتی ایران و دقت و قابلیت اعتماد آن‌ها، واقع‌گرایی عملیاتی این آزمایش، و گزارش‌های ایران از پیشرفت خود خلاف واقعیت است. آزمون‌های محدود در شرایط آزمایشگاهی می‌تواند تصویری اغراق‌آمیز، به‌خصوص از سوی رهبران ایران، از توانایی‌های این کشور به وجود بیاورد.
- طراحی کلاهک و چاشنی‌های راکت‌ها و موشک‌های ایرانی و کشندگی واقعی کلاهک‌های با قدرت انفجاری بالا تحت شرایط عملیاتی و هر میزان مهماتی که ممکن است ایران برای این سیستم‌ها داشته باشد. یک کلاهک موشکی متعارف که بر انفجار نزدیک سطح متکی باشد، تنها ۳۰ الی ۶۰ درصد کشندگی یک بمب با بار مشابه را داراست.
- دقت نسبی موشک و سیستم‌های هدف‌گیری در خصوص اهداف باارزش، و توان پرتابی یا رگبار برای جبران دقت پایین علیه اهداف نقطه‌ای و منطقه‌ای.
- قدرت و کیفیت سیستم‌های دفاعی آمریکا، اسرائیل و دیگر کشورهای خلیج‌فارس.
- دریافت ایرانی‌ها از ریسک مقابله با نیروی هوایی کشورهای خلیج‌فارس و موشک‌های آمریکا و اسرائیل.
- رفتار سیاسی، روانی و تلافی‌جویانه کشورهای هدف و متحدانشان.
■ بیشتر موشک‌های ایران فاقد سیستم‌های هدایت هستند ■
بااین‌حال طیف وسیعی از گزارشات نشان می‌دهد که موشک‌های ایران در حال حاضر شامل موشک‌های بالستیک میان برد سوخت جامد و سوخت مایع با نام‌ها و بردهایی مثل قدر -۱۱۰(۲۰۰۰-۳۰۰۰ کیلومتر)، شهاب ۳(۲۱۰۰ کیلومتر، فجر -۳(۲۵۰۰ کیلومتر)، عاشورا (۲۰۰۰-۲۵۰۰ کیلومتر ) و سجیل (۲۰۰۰-۲۵۰۰ کیلومتر) است. علاوه بر این می‌توان به موشک‌هایی جنجالی‌تری مثل موشک‌های بالستیک برد متوسط مثل شهاب -۵ (۳۰۰۰-۵۰۰۰ کیلومتر) و شهاب -۶ (۳۰۰۰-۵۰۰۰ کیلومتر ) اشاره کرد. بیشتر این موشک‌ها فاقد سیستم‌های هدایت هستند و به نظر می‌رسد تست‌های اندکی در تولید نهایی خود داشته‌اند و ازاین‌رو قابلیت اتکای بالایی ندارند؛ این موشک‌ها تست دقت نداشته‌اند و دارای سیستم‌های هدایتگری‌ای هستند که مشکلات زیادی در نقطه زنی دارند و برای اهداف منطقه‌ای ارزش چندانی ندارند؛ مگر اینکه به کلاهک هسته‌ای مجهز شوند. درنتیجه موشک‌های ایران بیشتر تسلیحاتی رعب‌انگیز هستند تا یک ابزار جنگی. بااین‌حال این موشک‌های می‌توانند اهداف منطقه‌ای وسیع را مورد اصابت قرار دهند و عملیات نظامی، اقتصادی و زندگی شهروندان را مختل سازند.
■ ایران توان تهدید کشورهای سراسر منطقه با موشک‌های بلند برد را داراست■
بااین‌حال سیستم‌هایی که مبتنی بر کلاهک‌های متعارف هستند و فاقد دقت بالا یا قدرت ره‌گیری هدف هستند نیز دارای ارزش نظامی هستند. این موشک‌ها خطر اصابت‌هایی موفقیت‌آمیز را در بردارند – که با آتش باری چند کانه افزایش می‌یابد. این واقعیت که ایران درحال‌توسعه این‌چنین موشک‌هایی است کشورهای منطقه را وادار می‌کند که موشک‌های دفاعی خریداری کنند، برنامه‌های دفاع مدنی را موردتوجه قرار دهند و احتمالاً صادرات نفت و دیگر فعالیت‌های اقتصادی را از مناطق آسیب‌پذیر دور کنند. این موارد تاحدی با این واقعیت جبران می‌شود که ایران قادر به رقابت با آمریکا و همسایگان عربش در نوسازی نیروی هوایی و دفاع موشکی زمین به هوایش نیست. از سوی دیگر نیروهای زمینی و دریایی ایران با محدودیت‌های زیادی در نوسازی، تجهیزات و آمادگی مواجه‌اند؛ اما موشک‌ها و راکت‌های ایران به این کشور توانمندی‌های تهاجمی بیشتری در نبرد تاکتیکی زمینی و دریایی را می‌دهند به‌نحوی‌که برای ایران توان تهدید کشورهای سراسر منطقه با موشک‌های بلند برد را فراهم می‌کند.
■اهرم راهبردی موشکی ایران ■
موشک‌های بلند بردتر ایران و توسعه‌های موشک‌های فضایی نیز ارزش سیاسی و راهبردی خود را دارند. ناتوانی از پیش‌بینی چگونگی و زمان استفاده ایران از آن‌ها، زمان تبدیل‌شدن آن‌ها به سیستم‌های دقیق‌تر و مرگبارتر و دانستن تأثیر عملیاتی آن‌ها، تا زمانی که مورداستفاده قرار بگیرند، به آن‌ها ارزش بازدارندگی می‌بخشد و آن‌ها را تبدیل به سلاح‌هایی دهشت انگیز می‌کند. ایران اهرمی راهبردی از برنامه‌های توسعه‌ای خود به دست آورده است که می‌تواند روزی این کشور را قادر سازد تا موشک‌هایی شلیک کند که می‌توانند به آمریکا، اروپا و روسیه اصابت کنند. همچنان معلوم نیست که ایران عملاً قصد دارد که موشک‌های بالستیک قاره‌پیما و موشک‌های بالستیک برد متوسط به کار برد که قادر باشند تمامی اروپا و روسیه را هدف قرار دهند. بااین‌حال ایران با توسعه پرتابگرهایی، برای آنچه ادعا می‌کند مصارف فضایی دارند توان به‌کارگیری آتی موشک‌های بالستیک قاره‌پیما را فراهم کرده است.
■الزامات موشک‌های بالستیک قاره‌پیما یا موشک‌های بالستیک برد متوسط ایران ■
موشک‌های بالستیک قاره‌پیما یا موشک‌های بالستیک برد متوسط ایرانی نیازمند یک سیستم هدایت و سطح اتکای قوی برای داشتن کشندگی لازم با کلاهک‌های متعارف است، حتی اگر با سیستم‌های هدایت جی‌پی‌اس تجهیز شود. این احتمالاً مستلزم کلاهک‌های هسته‌ای برای جبران مشکلات اساسی در دقت، قابلیت اتکا و کشندگی کلاهک است. ایران همین‌طور در تست برد موشک‌های خود با مشکلانی مواجه خواهد بود. بااین‌حال ایران می‌تواند تنها با جمع‌کردن قطعات موشک‌های بالستیک قاره‌پیما یا یک پرتابگر برای یک وسیله فضایی به اهرم سیاسی و دیده شدن برسد. ایران همین‌طور می‌تواند به نحو بالقوه آمریکا را وادار به سرمایه‌گذاری بیشتر در دفاع موشکی و قابلیت‌های تهاجمی پیش‌دستانه بکند. از سوی دیگر باید گفت ایران خانواده‌ای از موشک‌های کروز، سیستم‌های بلند بردتر هوا پرتاب و هواپیماهای بدون سرنشین و هواپیماهای بدون سرنشین جنگی ساخته است که می‌توانند توان موشک‌های بالستیک این کشور را تقویت کنند و امکان هدف‌گیری بهتری را به وجود بیاورند.
ایران همچنین به دنبال توسعه قابلیت‌های شناسایی ماهواره‌ای، هدف‌گیری و تعین خسارت، توسعه پرتابگرهای متحرک آزمایش پناهگاه‌ها و سیلوهای موشکی و تولید سیستم‌های فرماندهی و کنترل امن‌تر و کمتر آسیب‌پذیر با استفاده از فیبرهای اپتیکال و خطوط زمینی است.
پایان بخش اول
ادامه دارد…
شما می توانید مطالب و تصاویر خود را به آدرس زیر ارسال فرمایید.
bultannews@gmail.com
