به گزارش بولتن نیوز، برپایی نخستین مرکز آموزش طب ایران، به قرن سوم میلادی، یعنی دوره ساسانیان و دانشگاه معروف آن زمان که به گندی شاپور (بعدها جندی شاپور) شهرت داشت باز می گردد. این زمان، یعنی قرن سوم میلادی و قرن بعد از آن به «دوران طلایی پزشکی ایران» معروف است. در این برهه از زمان، تعدادی از برجسته ترین پزشکان تاریخ ایرانی مانند محمد ابن زکریای رازی و ابن سینا بالیدندکه تاثیرشان تا سده هفدهم میلادی تداوم یافت. پزشکی نوین ایران در اواسط قرن نوزدهم میلادی پس از تاسیس دارالفنون در سال 1230 برابر با 1851 میلادی به همت امیرکبیر، آغاز شد.
پس از آن، در سال 1313 خورشیدی با شروع به کار دانشکده پزشکی دانشگاه تهران و به دنبال آن برپایی دانشکده های پزشکی در سایر شهرهای بزرگ ایران، پزشکی نوین شکوفا شد.
تاریخچه بنای موزه
بنایی که در حال حاضر موزه ملی تاریخ علوم پزشکی ایران در آن واقع است، حدود 150 سال پیش، در دوره ناصرالدین شاه قاجار و به دستور و همت میرزا تقی خان امیرکبیر که در آن زمان صدر اعظم بود، ساخته شد. گفته شده است که این بنا در ابتدا کالسکه خانه امیرکبیر بوده است.
این بنا در تاریخ 29 تیر ماه 1378 با شماره 2347 در سازمان میراث فرهنگی به ثبت رسید و درسال 1380 با همکاری سازمان میراث فرهنگی و دانشگاه علوم پزشکی تهران موزه ملی تاریخ علوم پزشکی در این بنا افتتاح شد.
بخش های اصلی موزه عبارتند از:
- دیرین انسان شناسی
- مردم شناسی
- اسناد و نسخ خطی
- دامپزشکی
- چشم پزشکی
- دندان پزشکی
- دواخانه نظامی
- اشیای امانتی موزه ملی ایران
- نمایشگاه موقت
بخش دیرین انسان شناسی
این غرفه، چگونگی تحول و تکامل نوع انسان در جهان و روند دگرگونی ابزارهای سنگی را در ایران نشان میدهد. به علاوه این بخش دارای تعدادی اسکلت و جمجمه قرار دارد که از حفریات باستانشناسی در نقاط مختلف کشور به دست آمده است. در غرفه دیرین‌انسان‌شناسی، جمجمه ای متعلق به یک دختر 13 ساله دیده می شود که به حدود 4900 سال پیش بر می گردد.
بر روی قسمت فوقانی سمت راست این جمجمه، یک بریدگی مثلثی شکل مشهود است که بررسی ها نشان داده است به منظور درمان بیماری هیدروسفالی، عمل ترپانسیون روی آن انجام شده است. باستانشناسان ایتالیایی این جمجمه را از شهر سوخته (در زابل- استان سیستان و بلوچستان) کشف کرده اند.
جمجمه دیگری که نیز در این موزه نگهدای می شود که در شهر بهبهان از شهرهای استان خوزستان به دست آمده و به سال 650 قبل از میلاد باز می گردد.
در این بخش جسد زنی 60 تا 70 ساله نیز نگهداری می شود که در شرایط طبیعی مومیایی شده و بخش اعظم جسد باقی مانده است. این جسد را از گورستانی در یزد به دست آورده اند و حدود 900 سال قدمت دارد.
بخش مردم شناسی
در این بخش تعدادی زیادی ابزار طب سنتی ایران وجود دارد. طب سنتی دو مرحله دارد. مرحله اول شامل اعمال و کارهایی است که در گذشته انجام می شد، مثل حجامت، زالواندازی، و استفاده از گیاهان دارویی.
مرحله بعد شامل اعتقاد و باور مردم ایران است. آنان باور دارند که هر بیماری با یک انرژی بد در بدن به وجود می آید و برای حفظ یا پیش گیری از ورود این انرژی های بد کارهایی انجام می دادند که شامل دعا کردن، مراسم درمانی، خالکوبی و ... می شد.
در این غرفه مراحل حجامت با شاخ حجامت (که از شاخ گاو یا بز کوهی تهیه شده) نشان داده شده است. بدین صورت که شاخ را روی کتف بیمار گذاشته و بادکش می کردند. سپس با چاقو یا تیغ چند برش سطحی ایجاد می کردند. بدین وسیله خون بیرون می آمد و تصفیه می شد.
بخش اسناد و نسخ خطی
این غرفه متشکل از مجموعه ای از نسخ خطی طبی کهن و همچنین اسناد و اعلامیه های طبی مربوط به دوران قاجار است که از آن جمله می توان به مجله «حفظ الصحه» اشاره کرد.
در این بخش اسناد، نسخه‌ها و تصویر دکتر احمدیه نیز به نمایش درآمده است که از اولین فارغ التحصیلان مدرسه دارالفنون بوده است. مدرسه ای که توسط امیر کبیر افتتاح شده و از آن به عنوان نقطه شروع دانش نوین ایران یاد می شود.
دکتر احمدیه از جمله کسانی است که بین طب جدید دارالفنون و طب سنتی پیوند ایجاد کرد و در کار خود به موفقیت های بزرگی رسید. از جمله کتب این بخش هم کتاب طب المنصوری زکریای رازی است. نسخه های زیادی از این کتاب در دنیا وجود دارد ولی نسخه ای که در این موزه نگهداری می شود قدیمی ترین نسخه شناخته شده این کتاب است.
رازي كاشف الكل است و اولين كسي است كه در مورد بيماري‌هاي چشمي صحبت كرده است. بقیه کتاب ها متعلق به مراقبت های دارویی در دوره های بعدی تاریخ پزشکی است.
نمایشگاه موقت پروفسور سمیعی
پروفسور مجید سمیعی بزرگترین متخصص مغز و اعصاب دنیا، در مهر 1391 تعداد 23 عدد از مدال های خود را که از کنگره های بزرگ جهانی هدیه گرفته، به موزه پزشکی اهدا کرد که در این بخش نگهداری می شود.
بخش دامپزشکی
در این بخش ابزار و وسائل دامپزشکی که از در حال حاضر از رده خارج شده
به نمایش درآمده است. بین ابزار و وسائل این غرفه یک تصویر از تاریخ
دامپزشکی، مهم تر از بقیه به نظر می رسد. این تصویر که آناتومی بدن اسب را
نشان می دهد مربوط به حدود 500 سال پیش است. نکته جالب این است که این
تصویر از نظر شکل ظاهری و جاگذاری اعضای بدن، دارای اشتباهاتی است اما 500
سال پیش که نه دستگاه های عکس برداری بود و نه دستگاه های پیشرفته تشریح
تهیه این تصویر از اهمیت خاصی برخوردار بوده است.
آن زمان دانشمندان هر تصور و تخیلی را که از بدن حیوانات داشتند نقاشی می
کردند. همین نقاشی های به ظاهر غلط پایه و اساس مطالعات دانشمندان در
دوران مختلف تاریخی شد. بعد از مدتی با اختراع اولین دستگاه های عکاسی،
اولین دستگاه های عکس برداری از بدن حیوانات (شبیه عکس های رادیولوژی)
اختراع شد.
بخش چشم پزشکی
در این بخش ابزار و وسائل چشم پزشکی به نمایش درآمده که متعلق به آقای پروفسور شمس است. وی پدر علم چشم پزشکی نوین در ایران بود. او و پدرش اولین چشم پزشکان بودند. او در سال 1952 به فرانسه رفت و اولین عمل جراحی را روی چشم انجام داد. پروفسور شمس، در سال 1375 در سن 92 سالگی از دنیا رفت. او برای اولین بار در ایران عینک ساخت. در این بخش تصویر نقاشی، میز کار، لباس فارغ التحصیلی، مقاله ها، نشان ها و مدال های ایشان به نمایش درآمده است.
بخش دواخانه
نخستین داروخانه نوین حدود سالهای 1850 تا 1860 میلادی توسط وزارت جنگ آن زمان از کشور اتریش خریداری شده است. حدود بیست تا سی سال پس از آن، این داروخانه به دکتر عبدالحسین نظامی، داروساز و دانش آموخته فرانسه داده شد و از آن زمان به بعد به داروخانه نظامی مشهور شد. پسر ایشان دکتر امیر هوشنگ نظامی به سمت استادی دانشکده های پزشکی و داروسازی دانشگاه تهران نائل شد.
خانواده مرحوم دکتر نظامی ابتدا در سال 1372 خورشیدی، داروخانه مزبور و وسائل آن را که در خیابان چراغ گاز (خیابان امیرکبیرفعلی ) بود به دانشکده داروسازی تهران منتقل نمودند. سپس در سال 1381 داروخانه مزبور به همراه کلیه اسناد، مدارک، عکس‌ها، نامه‌ها، تجهیزات ساخت، دارو (قرص، شربت و شیاف) و کلیشه بروشورهای داروهای آن روزگار به موزه ملی تاریخ علوم پزشکی اهدا شد. در شهریور 1383 ش خورشدی این بخش در محل موزه به نام دواخانه نظامی افتتاح شد.
بخش اشیای امانتی موزه ملی
در بخش اشیای امانتی موزه ملی تاریچخه علوم پزشکی ایران این اشیا نگهداری می شوند:
شیشه ها
در بخشی از موزه نمونه هایی از شیشه های دوران تاریخی وجود دارد. پیشینه ساخت شیشه به 3200 سال پیش برمی گردد. اولین شیشه ها در معبد چغازنبیل شوش به عنوان عنصری در معماری استفاده شد. شیشه در دوره های بعد سیر صعودی خود را طی کرد تا به شکل معمول رسید. گفته شده شیشه ها در داروسازی استفاده می شدند. چون نسبت به سفالی که قبلاً استفاده می شد بهداشتی تر بود، در ضمن معیارها و سنجش ها در این شیشه ها بهتر رعایت می شد.
ریتون های سفالی
انسانها وقتی از غارها حرکت کردند و به سمت رودخانه ها رفتند برای گسترش کشاورزی، خانه هایی ساختند که استحکام کافی نداشت (برای نقاشی کردن روی دیوارها). بنابراین شروع به ساخت ریتون کردند. ریتون به ظرف هایی گفته می شود که یا کاملاً شبیه حیوانات ساخته می شدند یا اینکه جزیی از حیوانات در آنها به کار می رفت. مثلاً جایی که می خواستند برای ظرف آبریز بگذارند شبیه منقار پرندگان یا شاخ حیوانات می ساختند و یا جایی که می خواستند برای ظرف پایه بگذارند شبیه سم حیوانات می ساختند.
گذشته گان اعتقاد داشتند با خوردن آب یا غذا از داخل این ظرف ها قدرت حیوانات به آنها منتقل می شود و می توانند بر آنها غلبه کنند. باور غلبه بر طبیعت همیشه همراه بشر بوده، چه زمانی که از نقاشی دیواری غارها استفاده می کردند و چه زمانی که ریتون می ساختند و چه زمانی که از ابزار دعا درمانی استفاده می کردند و چه زمان حال.
مفرغ (برنز)
پیشینه ساخت مفرغ در کشور ما به 3000 سال پیش باز می گردد. در آن زمان مردمی در منطقه لرستان آلیاژ مفرغ یا برنز را ساختند. آلیاژ یعنی ترکیب دو یا چند فلز. زمانی که مردم لرستان آلیاژ برنز را ساختند مردم تمدن های همجوار از فلز خالص استفاده می کردند. آلیاژ برنز نسبت به دو فلز قبلی استحکام بیشتری داشت، در ضمن تزیینات بیشتری می توان روی آن انجام داد. بسیاری از این اشیا مربوط به جراحی های اولیه هستند که به آنها نیشتر می گفتند که برای باز کردن چرک ها و دمل ها استفاده می شدند.
نمایشگاه موقت
در این بخش، هرچند ازگاهی نمایشگاهی از اسناد، آثار و وسائل بزرگان علم پزشکی بر پا می شود و تاکنون جلسه های بزرگداشت مفاخر پزشکی از جمله حکیم عبدالله خان احمدیه، دکتر نظامی، پروفسور شمس برگزار شده است.
در حال حاضر دو نمایشگاه موقت در موزه وجود دارد که یکی متعلق به پروفسور یحیی عدل بنیان گذار جراحی نوین در ایران، و دیگری متعلق به دکتر محمد قریب متخصص طب اطفال است.
معرفی موزه در سطح بین‌الملل
این موزه بنا به موضوعیت اشیای آن توسط اشخاص مختلف در کنگره‌های مختلف جهانی معرفی شده است. ولی اولین بار خود موزه و اشیای شاخص آن در کنفرانس کمیته بین‌المللی UMAC در سال 2011 در لیسبون پرتغال معرفی شد و پس از آن در سپتامتر 2013 در سایت بین‌المللی موزه‌های دانشگاهی (UMAC) به ثبت رسید.
تقریبا 318 موزه پزشکی در کل دنیا وجود دارد که از این تعداد فقط 5 موزه پزشکی متعلق به قاره آسیاست. یکی از این موزه‌های پزشکی، موزه ملی تاریخ پزشکی ایران است که یگانه موزه پزشکی در کل سطح خاورمیانه می‌باشد.
