کلاف سردرگم تئاتر ایران

پس از سال ها انتظار و سردرگمی برای بسامان کردن فعالیت های تئاتری گروه های نمایشی خصوصا اهالی تئاتر شهرستان، بالاخره طرحی از سوی  اداره کل هنرهای نمایشی با عنوان طرح "استقرار گروه های تئاتر" اعلام شد و طی آن مقرر گردید تا دغدغه سالیان دور اهل تئاتر در خصوص تشکیل گروه های منسجم تئاتر مرتفع گردد، در برخورد احساسی اول این طرح با استقبال اهالی تئاتر رو به رو شد اما چیزی نگذشت که کارشناسان ایرادات اساسی هم فنی و هم محتوایی بر طرح مذکور وارد کردند.
طی دو سال هزینه های هنگفتی صرف این طرح شد ،بطوری که طبق اعلام رسمی مدیران وقت مبلغی حدود 9 میلیارد تومان صرف اجرایی شدن طرح استقرار گروه های نمایشی شد ،  اما خروجی به دست آمده هرگز آن چیزی نبود که انتظار می رفت .
نگارنده در این یاد داشت تلاش میکند دلایل ناکارآمدی طرح مورد نظر را بررسی کند، تا شاید "گوش شیطان کَر" در دوره مدیریت جدید در معاونت هنری و مرکز هنرهای نمایشی آزمون و خطاها کمتر شود و این رسم نامیمون آزمون و خطا  از مدیریت هنر کشور رخت  بربندد .
این طرح از سوی معاونت هنری وقت و مدیر کل هنرهای نمایشی با تبلیغات بسیار و صرف هزینه های هنگفت از دو سال پیش مطرح شد ، هر چند از ابتدا با مخالفت برخی از صاحب نظران رو به رو شد اما در عمل سمبه مدیریت وقت پر زور بود و طرح اجرایی شد تا شاید به قولی تئاتر ایران شناسنامه دارشود، اما چه شد که هنر وارداتی شناسنامه اش را نیافت  ؟!!.
چیزی نگذشت که  طرح مذکور به گل نشست، زیرا به اعتقاد صاحب نظران نه در ظرف و نه در مظروف تعادلی وجود نداشت .
بنا بر اعلام رسمی مسئولان وقت برای اجرایی شدن طرح استقرار گروه های نمایشی ظرف دو سال نیرویی حدود 300 هزار ساعت کار اداری و دفتری و مبلغی حدود 9 میلیارد تومان هزینه شد ، هزینه هایی که در عمل یک نهم آن هم صرف بسامان شدن گروه های نمایشی نشد و عمدتا هزینه خَدَم و حَشَم و برخی سفرهای استانی و خارجی معاون وقت و مدیرکل هنرهای نمایشی شد تا شاید چیزی از این طرح ناچیز به درآید ! .
مسئولیت مستقیم هزینه های مالی به عهده "موسسه هنرهای معاصر" بود و جالب اینکه هیات مدیره این موسسه هیچ وقت برای اهل هنر و تئاتر مشخص نشده است که از سوی چه کسانی و چگونه مشخص می شوند و تا چه مدت حضور دارند و دلایل ابقا یا برکناری آنها چه می تواند باشد؟!!! ، مدیرانی که نبض مالی هنرکشور را به عهده دارند عمدتا برای اهل تئاتر افرادی ناشناخته هستند، موسسه مذکور تاکنون  هرگز هیچ گزارش مالی سالیانه ای برای تنویر افکار عمومی و اهل تئاتر از فعالیت های خود ارائه نکرده است و این سوالی مهم دیگری است که پاسخگویی به آن از سوی معاونت هنری در دولت تدبیر و امید می تواند بسیاری از سوء تفاهم ها را مرتفع سازد.
بطور مشخص اعلام شود هیات مدیره کنونی چه کسانی هستند؟ چگونه منصوب می شوند؟ بودجه سالیانه این موسسه چه مقدار است؟ و چرا تاکنون گزارش مالی از آن منتشر نشده است ؟ موسسه برای تئاتر چگونه هزینه می کند؟و ......
صاحب نظران معتقدند طرح موسوم به استقرارگروه های تئاتری از ابتدا هم غیرکارشناسی و عنوانی دهن پرکن بوده است، زیرا متصدیان امر هرگز به دو نکته اساسی توجه نکرده اند - یک آنکه هیچ آمار دقیقی در خصوص تعداد گروه های تئاتری فعال کشور در دست نبود و هنوز هم  نیست ، درکنار این مسئله عدم تعادل بین سالن های فرضی محل استقرار و تعداد مجهول گروه ها نکته مبهم دیگر این طرح بود .
نکته دوم اینکه در سرانه تخصیص بودجه وزارت فرهنگ  و ارشاد اسلامی هرگز مبلغی تحت این نام (طرح استقرار ) به مرکز هنرهای نمایشی سپرده نشد و معاونت هنری وقت تصدی امر را به عهده داشت برای این کار به اجبار بودجه عادی تولید سالانه تئاتر  صرف طرح ناکار آمد شد تا در عمل هم تولید تئاتر با رکود رو به رو شود و هم طرح مذکور ناکار آمد از آب درآید  .
ارائه آمار های غلط و بی توجهی به اجرا های عمومی، اعلام مکرر خبرکاهش بودجه از سوی مدیران وقت و تعطیلی برخی از جشنواره ها راهکار مناسبی بود تا بودجه های تولید تئاتر و فصل پنج معاونت هنری و مرکز هنرهای نمایشی از سوی موسسه هنرهای معاصر " خرج آتینا "شود .
به حاشیه کشاندن نیروهای خلاق و خوش فکر، جابجایی بیش از 200 کارشناس و صاحب نظر و مدیر در حوزه تئاتر و به گوشه عزلت کشاندن هنرمندان شاخص و مدیران منتقد و مطرح ظرف دو سال موجب شد تا مدیریت وقت خود را میدان دار بلامنازع عرصه دخل و خرج تئاترکشور بداند  و بکند آنچه را نباید می کرد .
ظرف دو سال بیش از 400 هنرمند تئاتر شناخته شده خانه نشین شدند و طبق آخرین آمار معاون هنری جدید با رفتن معاون پیشین 13 میلیارد تومان بدهی برجای ماند،که البته تاکنون از سرنوشت آن مبلغ ذکر شده خبری در دست نیست هر چند این ادعا از سوی معاون پیشین رد شد !!!! .
با مرور بخش هایی از طرح استقرار گروه های نمایشی برخی از ایرادات این طرح را بر می شمریم ،در مراحل کاری درخواست پروانه فعالیت نمایش طرح موسوم به استقرار گروه های نمایشی شرایطی به شرح زیر عنوان شده است ( این طرح باعنایت به آئین نامه صدور اجازه تأسیس، انحلال  و نظارت بر فعالیت گروه های نمایشی (طرح استقرار) ، دفتر استقرار گروه های نمایشی سراسر کشور ، با نظارت امور هماهنگی تئاتر استان نحوه ثبت نام و مراحل کاری صدور پروانه فعالیت نمایشی را به شرح ذیل اعلام می دارد ، گفتنی است دفتر موسوم به استقرار نهادی خود ساخته از سوی مدیرکل وقت و معاون پیشین بود  و دفتر امور استان ها هم چنان ظرف این سه سال نابسامان بوده که  هر سال یک مدیر عوض کرده است ، اما بخوانیم ادامه طرح را :
الف- هر فرد  درخواست کننده ، به عنوان مدیر مسئول گروه متقاضی پروانه فعالیت نمایشی ، با اطلاع از شرایط قید شده درآئین  نامه مدارک ذیل را حاضر کرده و از تاریخ پانزدهم آبان ماه 1391 با مراجعه به سایت دفتر استقرار، فرم­های شماره 1 و 2 را به صورت آن ­ لاین تکمیل کرده و ثبت نام اولیه  خود را با دریافت پیام " تأیید ثبت نام " به انجام رساند. لازم به ذکر است تأیید ثبت نام اینترنتی به هیچ وجه به معنای ثبت و صدور پروانه فعالیت برای گروه متقاضی نیست و صرفاً به عنوان پیش ثبت نام لحاظ می شود.
(مدارک مورد نیاز جهت ثبت نام آن هم به شیوه اینترنتی ) به قرار زیر بود - هنرمندان  گرامی پیش از ثبت نام اولیه درسایت می بایست مدارک  ذیل را آماده و تصویر اسکن شده آنها را در قالب فرمت jpg با حجم حداکثر 120 کیلو بایت با وضوح 100dpi  در قسمت های مربوطه بارگذاری کنید  .
1-                  تصویر اسکن شده از مدارکی چون کارت ملی از مدیر مسئول گروه ، عکس پرسنلی از مدیر مسئول گروه، گواهی تأیید محل استقرار گروه (فرم خام گواهی مربوطه را می توان از اینجا دریافت کرد) ،گواهی عدم سوء پیشینه مدیر مسئول ،گواهی عدم اعتیاد مدیر مسئول ،کارت پایان خدمت/ معافیت دائم از خدمت نظام وظیفه ، یا گواهی اشتغال به تحصیل مدیر مسئول از مراکز آموزش عالی(مخصوص آقایان) ، مدرک تحصیلی مدیر مسئول (مخصوص فارغ التحصیلان) ، مدرک درجه هنری مدیر مسئول از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی (مخصوص دارندگان درجه هنری)  و.... با مطالعه همین نه بند مرحله نخست مشخص خواهد شد که گذر از این هفت خوان نیرویی عظیمی از اهل تئاتر برای ثبت نام اولیه به هدر داده است ،  حال بماند اهالی تئاتر شهرستان ننه مرده چه سردرگمی ها کشیدند برای تهیه همین مدارک یاد شده بند نخست - اما سوال اساسی دیگر این است که مدیریت جدید اکنون چه برخوردی با این طرح خواهد داشت ؟ ! آیا آب رفته به جوی باز می گردد یا ....؟ آیا مدیریت جدید در ادامه روش پیشینیان را خواهد داشت و هزینه پشت هزینه خواهد شد ؟یا راه دیگری در پیش است ، راهکار جدید برای طرح استقرار گروه های تئاتری چیست ؟
 اما بخوانیم بند دوم در مرحله نخست ثبث نام در طرح موسوم به استقرار گروه های نمایشی  .
ب) تحویل مدارک ذیل به اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی شهرستان متقاضی : 1-یک نسخه پرینت از فرمهای تکمیل شده شماره 1و2 (فرم ها از زمان شروع ثبت نام 1391/8/15 در سایت قرار خواهند گرفت و به صورت آن لاین تکمیل می­شوند) 2-اصل گواهی­ها و سایر مدارک درخواستی از مدیر مسئول که در فرم شماره 1 ثبت­نامی تصاویر اسکن شده آنها بارگزاری می­شود، می بایست به رویت کارشناس اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی شهرستان برسد وکارشناس مربوطه ضمن تطبیق اصل و تصاویر این مدارک، تصویر تمامی مدارک را ممهور به مهر کپی برابر اصل نماید، و اصل مدارک را به مدیر مسئول عودت دهد. 3- کپی مدرک تحصیلی یا درجه هنری،افتخار­ها و جوایز هنری، بروشورها یا پوسترهای اجرایی سابق تمامی اعضاء هسته مرکزی گروه بر اساس اطلاعاتی که در فرم شماره 2 توسط گروه متقاضی ثبت می­شود ( تمامی این مدارک می­بایست  ممهور به مهر اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی شهرستان باشد و به تأیید رئیس اداره فرهنگ وارشاد اسلامی شهرستان برسد.) 4-    کپی مدارک و سوابق اعضای پیوسته گروه بر اساس اطلاعاتی که  در فرم شماره 1 توسط گروه متقاضی ثبت می شود، و تایید کننده حداقل دو سال سابقه کار هنری هر عضو پیوسته در حرفه های مختلف هنرهای نمایشی باشد . 5-یک نسخه کپی از اساسنامه گروه نمایشی .
با مطالعه این بند کافی است یک چک سفید و جواز کفن نزدیگان درگذشته متقاضیان را  هم به این مدارک اضافه کنیم تا برای سکته قلبی یا مغزی یک هنرمند بیچاره شهرستانی تئاترکه چشم به برنامه های نا کارآمد مدیریت تئاتر کشور دوخته بود مدارک کافی در دست باشد  .
با مرور بندهای سوم تا ششم این ثبت نام اولیه انتظار می رود که در پس این همه سختگیری اتفاق مهمی نهفته باشد اما این  انتظار هم بیهوده بود و اتفاقی نیفتاد.
با رجوع به آمار اجرا های عمومی و سطح ناقابل حمایت های مالی معاونت هنری و مرکز هنرهای نمایشی در طول اجرای این طرح مشخص خواهد شد که اجرای این طرح پیش از آنکه یک طرح عملی وکارشناسی شده و کاربردی باشد وقت گذرانی و صرف هزینه های بسیار از جیب بیت المال بوده است .اما بخوانیم بندهای بعدی این طرح به گل نشسته را .
ج) ارسال پرونده کامل و تایید شده گروه متقاضی توسط اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی شهرستان به اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان ( به پرونده­هایی که به صورت دستی به اداره کل استان ارسال شود ترتیب اثر داده نخواهد شد)  د) بررسی و تأیید نهایی پرونده درخواست صدور پروانه فعالیت گروه شامل فرم های شماره 1و2  و مستندات سوابق اجرایی گروه درخواست کننده توسط شورای بررسی استان . ه) تکمیل فرم شماره 3 توسط شورای بررسی استان (این فرم پس از ثبت نام اینترتی در پرونده گروه متقاضی قرار می­گیرد) . و) ارسال پرونده کامل و تأیید شده گروه متقاضی توسط ادارات کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان به اداره کل هنرهای نمایشی کشور . * لازم به ذکر است به پرونده های درخواستی که به صورت دستی توسط اعضاء گروه  به اداره کل هنرهای نمایشی تحویل داده شود  ترتیب اثر داده نخواهد شد .
با بررسی مراحل مختلف در نظر گرفته شده برای ثبت نام گروه هایی که قرار بوده است در این طرح موسوم به استقرار جای گیرند مشخص خواهد شد که طرح مذکور هم در هدف گذاری و هم در اجرا نا کار آمد و بی نتیجه بوده است و اکنون این ماییم و این موجود "عجیب الخلقه" که نمی دانیم با آن چه کنیم .
در پایان جای این سوال اساسی برای مدیریت جدید باقی است که در حالی که سیاست های گذشته مرکز هنر های نمایشی وابسته نگه داشتن گروه های تئاتری به دولت و حمایت های مستقیم دولتی بوده است– و رویکرد مدیریت جدید مرکز هنرهای نمایشی برون سپاری و توجه به تشکل های هنری اعلام شده است با طرح هایی از این دست چگونه برخورد می شود ؟! آیا برون سپاری به روش موسسه محوری (توسعه هنرهای معاصر) خواهد بود یا بی مهابا همه چیز را واگذار می کنیم ؟
آیا اهل تئاتر با رفتن اتوبوس پیشین مدیران هنری باید آزمایشگاه مدیران جدید باشد یا راهکار دیگری دردست است؟ پاسخگویی به این سوالات از سوی متصدیان امر تا حدودی آینده مدیریت هنری و تئاتری کشور را قابل پیش بینی خواهد کرد،  امید که پاسخی در خور دریافت کنیم  !

* مدرس و پژوهشگر فرهنگی و هنری