عروس کویر کجاست؟

طبس، عروس کویر و بزرگ‌ترین کشور با هوایی بهاری و دل‌انگیز آماده پذیرایی از مسافران نوروزی است.

به گزارش بولتن نیوز، منطقه خراسان جنوبی، با گذر از جاده‌های طولانی و عبور از کویر وارد شهری می‌شوید که عروس کویر نام گرفته است با پایین دادن شیشه خودرو اولین چیزی که احساس می‌شود هوای روح افزایی است که با عطر بهار نارنج همراه شده است و شمیم جان را نوازش می‌دهد، گل‌های رنگارنگ در بلوارهای خیابان همراه با درختانی که به شکوفه‌های بهاری مزین شده است، اولین چیزی است که نظر هر مسافر خسته‌ای را به خود جلب می‌کند.

طبس در 56 درجه و 55 دقیقه طول جغرافیایی و در 33 درجه و 35 دقیقه عرض جغرافیایی از شمال به کاشمر، دشت کویر، شاهرود و از جنوب به کویر لوت، کرمان و از مشرق به فردوس، بیرجند و از سمت غرب به خور بیابانک در اصفهان محدود است و در ارتفاع 660 متر از سطح دریا قرار دارد.

منابع تاریخی و جغرافیایی و سفرنامه‌ها این شهر را که هم اکنون صرفا با نام "طبس" یا "طبس گلشن" شناخته می‌شود به صورت‌های "طبس" ،"تبس"، "طبسین"، "طبسان"، "طبس تمر" و "طبس گیلکی" ضبط کرده‌اند‌ که به این اسامی طبس خرما را هم باید اضافه کرد.

طبس در محلی واقع شده که در این محل در دوران‌های گذشته زمین‌شناسی بقایای دریایی به نام "تتیس" قرار داشته است احتمال تاثیر نام این دریا را در نام‌گذاری طبس یا "تبس" نباید از نظر دور داشت.

نویسنده کتاب چهارسو با اعتقاد به ریشه مشترک تبس و تب، طبس را یکی از شهرهایی می‌داند که نامش با جغرافی دین مهر ارتباط دارد.

طبس جزو خراسان جنوبی بوده و با پنج استان کرمان، اصفهان، سمنان، خراسان رضوی و یزد هم‌مرز است.

طبس 55 هزار و 460 کیلومتر مربع مساحت دارد و بزرگ‌ترین شهرستان کشور و خاورمیانه است و از پنج کشور دنیا به لحاظ مساحت بزرگ‌تر است.

گونه‌های زبانی در گستره جغرافیایی حوزه طبس روستاها و محلات از جنبه تغییرات آوایی و آهنگ کلام زیاد و متنوع است و با دقت در گفتار گویشوران به راحتی گونه‌های مختلف محلات و روستاها قابل تشخیص است و تمایز آشکاری در سبک و سیاق گفتار گویشوران قسمت‌های مختلف شهر وجود دارد، به گونه‌ای که با مقایسه لهجه بعضی از ده‌های طبس تفاوت بین کلمات و عبارات معلوم است.

زبان قومی این منطقه از نظر سبک شناسی، متناسب با قواعد و ویژگی‌های فارسی دری است.

این زبان به دلیل دوری از سایر مراکز علمی، بسته بودن جو فرهنگی و مقابله شدید مردم با فرهنگ‌های بیگانه قدمت خود را کاملا حفظ کرده است.

طبس قدمتی سه هزار ساله در تاریخ خراسان دارد و با توجه به اینکه در کتب فتوح، طبس خرما اولین شهری است که در خراسان به دست مسلمانان فتح شده روشن می‌شود که لفظ طبسین که اعراب مخصوصا در صدر اسلام به کار می‌بردند و به آن "دروازه خراسان" می‌گویند.

طبس از جاذبه‌های گردشگری بسیاری برخوردار است که به معرفی برخی از آنان می‌پردازیم.

‌امامزاده حسین بن موسی الکاظم(ع)، منزلگاه ورود به مشهدالرضا (ع)

امامزاده حسین بن موسی الکاظم(ع)، از جمله امام‌زادگانی است که مورخان او را از فرزندان بلافصل امام کاظم(ع)، دانسته‌اند.

نظر به برخی اسناد، زمان بنای اولیه این مزار در قرن پنجم هجری بوده است و در زلزله سال 57 طبس، این بنا به کلی ویران شده و پس از آن آستان قدس رضوی بقعه و رواق‌های اطراف این امام‌زاده را بازسازی کرده است.

امامزاده‌ای که از جور ظلم و ستم خلفای عبّاسی مجبور به ترک دیار و هجرت شده و بیش از یک‌هزار سال است که مرقد منورش ملجاء و پناه محبان و ارادتمندان به خاندان عصمت و طهارت(ع)، است.

از این روی اینجا میقات الرضا(ع)، نام گرفته زیرا اولین منزلگاه و دروازه ورود به مشهد الرضا(ع)، و حرم شریف رضوی است.

در این دیار گنبد فیروزه‌ای، گلدسته زیبا، سقّا خانه‌های با صفا و صحن و سرای دلگشای حضرت رهگذران را به سوی خود فرا می‌خواند نسیم ولایت به جان شیفتگان حضرتش می‌وزد و زبانش به بیان عشق و عرض ارادت به ساحت مقدس هشتمین امام همام گشوده شده لبیک گویان به سوی مشهد الرضا(ع)، رهسپار می‌شود.

باغ گلشن تفرجگاه مسافرین خسته

به نوشته یعقوب دانش‌دوست درجلد اول کتاب "طبس، شهری که بود" آن‌طور که اسناد نشان می‌دهد، باغ گلشن طبس توسط امیر حسن خان، سومین حاکم طبس، از سلسله خوانینی که به وسیله نادرشاه به حکومت طبس منصوب شدند ساخته شده، در وقفنامه‌ای که در سال ۱۲۱۸هجری قمری تهیه شده، میرحسن خان، این باغ و املاک زیادی را وقف اولاد و امور خیریه کرده است.

طبس دارای دو عنصر اصلی است که شامل باغ گلشن و ارگ طبس است.

ساختمان سردر و دیوارهای زیبا و تاریخی آن بازگوکننده سلیقه‌های گذشتگان است و بر اثر زلزله سال 57 از بین رفته و تنها طبیعت سبز باغ، از ایام گذشته سخن می‌گوید.

‌باغ گلشن طبیعتی مشتمل بر دو هزار نخل خرما، دو هزارو 500 اصله مرکبات، 500 اصله انار و سایر ارقام مختلف گیاهان است.

معمار اولیه باغ، طبیعت سبز آن را با توجه به نوع درختان، به صورت شطرنجی طراحی وکشت کرده است، باغ گلشن یکی از باغ های نادر ایران است که آب جاری دائمی در آن جریان دارد، در این باغ گونه‌های مختلف گیاهان سازگار با اقلیم‌های متفاوت آب و هوایی از جمله درخت چنار که خاص مناطق سردسیر است در کنار خرما که فقط در گرمسیری رشد می‌کند.

باغ گلشن ساختمان در ورودی آن در زلزله سال ۵۷ تخریب شد، امروزه به عنوان تفرجگاه اصلی مردم طبس و مسافرین خسته از طی طریق در کویر خشک اطراف شهر است.

حیات وحش نایبند 2.5 میلیون هکتار عرصه‌های زیستی قابل حفاظت در طبس است

بزرگ‌ترین شهرستان ایران دارای حدود 2.5 میلیون هکتار عرصه‌های زیستی قابل حفاظت و دارای جانورانی کمیاب، در معرض انقراض، حمایت شده و معمولی است.

در این عرصه زیستی حیواناتی مانند یوزپلنگ، جبیر، انواع گربه سانان بیابانی مانند کاراکل،‌ گربه وحشی و انواع روباه مانند روباه کمیاب و روباه شنی، کفتار، گرگ، پلنگ، و پرندگانی مانند هوبره، زاغ بور کویری، چکاوک هدهدی،‌پرندگان شکاری از جمله بحریَ، بالابان، ‌شاهین، ‌قرقی، انواع عقاب‌ها و لاشخورها، ‌کبک، ‌تیهو، کوکر، غراب و انواع خزندگان در زیستگاه‌های مختلف و متنوع است و به لحاظ پوشش گیاهی، آب و هوا، پستی و بلندی زمین از ارتفاع 660 متری تا سه هزار و 900 متری از جنگل‌های کم تراکم و پراکنده و بسیار پراکنده حاشیه کویر تا جنگل‌های کوچک و کم ارتفاعی که با توجه به وسعت گسترده بزرگ‌ترین عرصه شهرستانی ایران تنوع زیستی قابل توجهی را در این نقطه از کره زمین به‌وجود آورده است.

پناهگاه حیات وحش نایبند به منظور حفظ نسل گونه‌های در معرض انقراض و حمایت و حفاظت شده چون یوز و جبیر و سایر وحوش کمیاب در سال 79 پیشنهاد شد و مهر سال 80 توسط شورای عالی حفاظت محیط زیست مصوب شد.

بزرگی این عرصه به خاطر این است که میدان و قلمرو یوزپلنگ باید بسیار وسیع باشد تا بتواند در طبیعت به طور آزاد مانور دهد و قادر به تولیدمثل باشد.

حفظ جبیر که در دشت و دامنه‌ها تپه ماهورها باید ادامه حیات دهد منطقه وسیعی می‌خواهد و به هر طریق یک محیط امن بزرگ برای جانوانی که درکره زمین در بسیاری از جاها در حال تهدید هستند، لازم است.

کفتار رفتگر طبیعت باید در مسافت‌های طولانی رفت وآمد کند تا بتواند زباله‌های رها شده در طبیعت را جمع آوری و به زیر‌زمین منتقل کند.

بزها، قوچ و میش‌ها در خشکسالی‌های منطقه‌ای از ارتفاعی به ارتفاعی دیگر رفت و آمد می‌کنند و این‌ها برای حفظ نسلشان مکان امن وسیعی نیاز دارند این عرصه بزرگ، قابل توجه تمام کارشناسانی بوده که تاکنون از داخل و خارج کشور مورد بازدید قرار گرفته و می‌تواند یک عرصه تحقیقاتی مطالعاتی و طبیعت بکر در کره زمین باشد.

ازمیغان روستایی جذاب برای گردشگران

روستای ازمیغان در 45 کیلومتری طبس واقع شده و یکی از روستاهای هدف گردشگری طبس است، تنوع و فراوانی جاذبه‌های روستا چنان است که جایی از آن را نمی‌توان یافت که خالی از لطف و جذابیت برای گردشگر باشد.

از جاذبه‌های روستایی و باغات تا شالیزارها و نخل‌های به بار نشسته از دامنه‌های ییلاقی، چشمه‌های گوارا و زلال از بافت‌های قدیمی با معماری بومی با یادمان‌‎های تاریخی و فرهنگی از هوای پاک و دل‌انگیز همه جزیی از مجموعه‌های جذاب برای گردشگران است.

مزار سلطان محمد جعفر طیار در این روستا واقع شده است که مردم برای زیارت به آنجا می‌روند.

حمام آبگرم مرتضی علی، با 1500 سال قدمت

در این منطقه و در دیواره دره‌ها حفر‌ه‌ها و کانال‌هایی به نام خانه‌گبر وجود دارد که احتمالا قدمت آن به دوران ساسانیان می‌رسد.

این حمام در روستای خرو در فاصله 22کیلومتری طبس قرار دارد.

مبدا آبی که اغلب مزارع و باغات طبس را مشروب می‌کند و از طریق نهر آبی به طبس منتقل می‌شود، از این ناحیه منشاء می‌گیرد.

بعد از طی مسافت پنج کیلومتر جاده خاکی به وسیله خودرو در محلی به نام چشمه جعفری توقف می‌کنیم.

در داخل این دره با جاری شدن آب چشمه‌ها نهر طبس ساخته می‌شود، برای رسیدن به چشمه آب گرم باید در جهت خلاف آب مسیر را طی کند.

در طول این مسیر دیواره‌های بلند دره در دو طرف خودنمایی می‌کند در درون این دیواره‌ها حفره‌هایی دیده می‌شود که گویی هر چند تا با نظم خاص و مهندسی حساب شده‌ای بنا شده‌، در واقع هر کدام از این حفره‌ها مقطعی از کانالی هستند که به درون اتاقک‌هایی راه پیدا می‌کنند.

بعد از چاه‌هایی که به ارتفاع حدود 10 متر هستند به دالان بالا می‌رسیم که به اتاقک‌هایی منتهی می‌شود. تمام این‌ها در درون بافت دیواره دره که از جنسی شبیه به کنگلومرا دارد ساخته شده است. قوس تونل‌های بالایی طبق نظر کارشناسان میراث مانند قوس‌های بناهای دوران ساسانیان است.

در طبس به این مکان‌ها خانه گبر می‌گویند، از آنجایی که گبر همان زرتشتی‌ها هستند و دوران آن‌ها به پیش از اسلام بر می‌گردد به احتمال زیاد بنای این تونل‌ها و اتاقک‌ها به دوران ساسانیان بر می‌گردد.

در تمام طول مسیر رودخانه (کال) بر دیواره‌ها دره این حفره‌ها مشاهده می‌شود، راه دسترسی به داخل آن‌ها مشکل است و تنها با وسایل کامل صخره نوردی و کوهنوردی توسط افراد خبره می‌توان درون آن رفت.

پس از حدود 45 دقیقه پیاده روی جنس دره صخره‌ای می‌شود، اینجا ابتدای منطقه است که چشمه‌های متعدد آب و به خصوص چند چشمه آب گرم قرار دارد.

‌بزرگترین چشمه از درون حفره‌ای منشا می‌گیرد که به حمام مرتضی علی معروف است.

مردمی که برای تفریح و استراحت به اینجا می‌آیند معمولا از این حفره و سطح زیرین آن که آب جاری است برای آب تنی استفاده می‌کنند. بالاتر از این چشمه، دره بسیار بسته و تنگ می‌شود و از دو طرف چشمه‌های کوچکی به درون دره سرازیر می‌شود.

در ادامه این مسیر و پس از حدود 10 دقیقه پیاده‌روی به سد شاه عباسی "طاق شاه عباس" می‌رسیم که بنایی تاریخی است.

پیرحاجات روستایی با بیش از 900 سال قدمت

سید حمید حقی، کارشناس فرهنگی اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی طبس در گفت و گو با خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران‌(ایسنا)، منطقه خراسان جنوبی، گفت: ‌ قدمت مزار و قلعه این روستا به قرن پنجم هجری قمری بر می‌گردد.

حقی گفت: وجود مزار پیر در روستای پیرحاجات و طبیعت زیبای روستا باعث آرامش خاطر مردم می‌شود.

وی ادامه داد: در سال‌های اخیر با توجه به حضور زیاد مردم، به خصوص در فصل تابستان و ایام نوروز، عده‌ای خیر و هیات امنای این روستا، محل‌های نسبتا مجهز و خوبی برای مسافران تدارک دیده‌اند که این اقدامات می‌تواند باعث رونق گردشگری این منطقه شود.

کارشناس فرهنگی اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی طبس اظهار کرد: وجود مزار پیرابونصر "مزار پیرحاجات"، تاریخی بودن پیرحاجات و ییلاقی بودن پیرحاجات باعث اهمیت این منطقه و جذب گردشگر شده است.

حقی ادامه داد: بنای بارگاه شیخ احمدابن اسحاق از بناهای دوران سلجوقی است و نوع گنبد آن از نوع "گنبد نار" است.

وی افزود: مرمت قلعه پیرحاجات زیبایی خاصی به روستا بخشیده و بنا بر تحقیقات انجام شده و ذکر منابع و مآخذی بنای این قلعه مانند بنای مزار به قرن پنجم هجری قمری می‌رسد.

کارشناس فرهنگی اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی طبس گفت: این روستا به علت واقع شدن در دامنه کوه «روضه» نسبت به دیگر مکان‌های اطراف طبس دارای آب و هوای خنک است.

حقی با اشاره به هوای منطقه، تصریح کرد: هوای این منطقه پاک و شفاف است، سمت شمال آن محل وزش بادهای تازه است و تا فاصله بسیار دور شهر و روستایی وجود ندارد که دود و غبار آن باعث آلودگی هوای منطقه شود.

وی اظهار کرد: نزدیک‌ترین محل به پیرحاجات از سمت شمال سمنان است که بیش از 500 کیلومتر تا آنجا فاصله دارد.

کارشناس فرهنگی اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی طبس ادامه داد: این روستا در 110 کیلومتری شمال غربی طبس قرار دارد و باید از مسیر جاده اصفهان، ابتدا به جوخواه رفت و سپس در دوراهی معروف به دوراهی حلوان از جاده اصفهان جدا شده، به حلوان و سپس پیستان و آنگاه به پیر حاجات می‌رسد.

حقی خاطر‌نشان کرد: این روستا در طبس – جوخواه (جاده طبس – اصفهان)، دو راهی حلوان، حلوان، پیستان، پیرحاجات واقع شده و دارای امکاناتی از قبیل سوئیت، امکانات اقامتی، دفتر مخابراتی و فروشگاه است.

امامزاده زرگ، امام‌زاده‌ای در دل کوه

سکوت و آرامش، آب وهوای کوهستانی و خنک و جذابیت خاص روستای زرگ و از طرفی معنویت امامزاده این روستا به نحوی است که هر مسافر و میهمانی را به خود جذب می‌کند.

این روستا قبل از زلزله مهیب و ویرانگر سال 57 طبس، جزء زیباترین روستاهای شهرستان بود و در اثر زلزله، روستا ویران و تعدادی از ساکنان آن از بین رفته و مابقی، به دیگر نقاط مهاجرت اجباری کردند.

در حال حاضر به لحاظ وجود بقعه آقا سید حسین (از اولاد موسی بن جعفر) و پیگیری‌های هیات امنای امامزاده و همکاری مسوولان طبس از شبکه آبرسانی اصفهک به طبس آب شرب منطقه تامین شده است.

دشت اصفهک و زرگ یکی از مناطقی است که آب منابع زیرزمینی آن شیرین و با کیفیت و قسمت بزرگی از شهر و روستاهای اطراف را تأمین می‌کند‌ و همه روزه به ویژه در روزهای تعطیل ده‌ها زائر عاشق و دلسوخته به پابوسی این امامزاده می‌آیند.

سیدمحمود رحیمی روحانی امام جماعت اما‌مزاده زرگ که بعد از زلزله سال 57 مسوولیت پیگیری و بازسازی بقعه را به عهده گرفته و پدر و پدربزرگ و جدش بیش از 50 سال افتخار خدامی و جاروکشی این آستان را به عهده داشته‌اند، نیز به ایسنا گفت: در قدیم سینه به سینه و نسل به نسل این بقعه را امامزاده آقا سیدحسین می‌خواندند و یکی از اولاد و نوادگان حضرت موسی بن جعفر(ع) است، اما به لحاظ اینکه در وسط کوه واقع شده و در مسیر تاریخ نویسان قدیم نبوده کمتر در کتب قدیمی شرحی درباره این روستا و امامزاده‌اش نوشته شده است.

روحانی ادامه داد: پس از آنکه امام رضا(ع)، در خراسان به ظاهر ولایت‌عهدی را پذیرفت، اولاد ائمه طاهرین(ع)، خاصه فرزندان و نوادگان حضرت موسی بن جعفر از مدینه راهی ایران و بالاخص سرزمین مقدس خراسان می‌شوند که پس از شهادت مظلومانه امام رضا(ع)، آنان تحت تعقیب قرار گرفته و هر کدام در نقاط مختلف و عمدتاً کوهستانی به شهادت رسیده است.

وی افزود: در حال حاضر 14 زائرسرا با امکانات لازم در منطقه احداث شده و ساخت دیگر زائرسراها ادامه دارد.

گزارش از: حمیدرضا حجازی، خبرنگار ایسنا، منطقه خراسان‌جنوبی