اقتصاد دانش‌بنیان، محرک رشد اقتصادی

اقتصاد دانش‌محور اقتصادی است که مستقیما براساس تولید، توزیع و مصرف دانایی و اطلاعات قرار گرفته باشد. در سال‌های اخیر بسیاری از نهادها و سازمان‌ها، دانش را به عنوان عامل تولید شناسایی کرده و ارزیابی نقش آن را در رقابت‌های جهانی در دستور کار خود قرار داده‌اند.

به گزارش بولتن نیوز،  منطقه‌خوزستان- نقش علم و دانش در اقتصاد به دلیل ایجاد تخصص و بهبود بهره‌وری عوامل تولید، از گذشته مورد توجه بوده و جایگاه فناوری و دانش به عنوان یکی از عوامل درون‌زا در رشد اقتصادی مورد تاکید قرار گرفته است. در اقتصاد دانش‌بنیان تولید، توزیع و کاربرد دانش و اطلاعات، عامل و محرک اصلی رشد اقتصادی، تولید ثروت و اشتغال در تمام فعالیت‌های اقتصادی است. در یک اقتصاد دانش‌محور توسعه‌یافته، خدمات آموزشی باکیفیتی در سطح وسیع در اختیار افراد قرار می‌گیرد. در چنین اقتصادی باید به نحوی عمل کرد تا نوآوری به عنوان عامل اصلی تداوم یک اقتصاد دانش‌محور، در اولویت اصلی قرار گیرد.

در این‌باره سیاست‌های دولت باید در جهت ایجاد همکاری بین دولت، صنعت و دانشگاه باشد؛ به نحوی که این همکاری سبب تقویت، ارتقا و اشاعه فناوری‌های جدید به تمام بخش‌های اقتصادی و واحدهای مختلف شده و موجب تسهیل توسعه زیرساخت‌ها شود.

در قانون برنامه چهارم و پنجم توسعه، ایجاد ساختارها و زیربناهای لازم برای رشد فعالیت‌های دانش‌محور به ویژه گسترش علوم و فناوری جزؤ تکالیف مهم دولت بیان شده است. پایه و اساس قانون برنامه چهارم، اقتصاد مبتنی بر دانش، تولید ثروت براساس دانش و تاکید بر توجه جدی به توسعه علم و فن‌آوری و زیرساخت‌های مربوط به آن در توسعه اقتصادی است.

امروزه با پیشرفت علم، نوآوری‌هایی ایجاد و به سرعت رنگ کهنگی به خود می‌گیرند زیرا موضوعات جایگزین آن مطرح می‌شود. شرکت‌های دانش‌بنیان با استفاده از نیروی انسانی ماهر و با فناوری‌های نو، این نوآوری‌ها را به روز می‌کنند. این شرکت‌ها، موسساتی خصوصی یا تعاونی‌ هستند که به منظور هم‌افزایی علم و ثروت، توسعه اقتصاد دانش‌محور، تحقق اهداف علمی و اقتصادی، تجاری‌سازی تحقیق و توسعه در حوزه فناوری‌های برتر و با ارزش‌افزوده فراوان تشکیل می‌شوند. شرکت‌های دانش‌بنیان علاوه بر این‌که نیازهای انسان را در ابعاد مختلف برآورده می‌کنند موجب ارتقاء جایگاه خود در صحنه رقابت جهانی شده و کیفیت زندگی جوامع را افزایش می‌دهند.

از ورود مفاهیم فن‌آوری به ایران کمتر از 10 سال می‌گذرد و در حال حاضر تنها زیرساخت علمی این حوزه در کشور پارک‌های علم و فن‌آوری و مراکز رشد واحدهای فن‌آوری است.

چالش‌های شرکت‌های دانش‌بنیان

اقتصاد دانش‌محور از طریق آموزش در افراد ایجاد می‌شود؛ به همین دلیل سرمایه انسانی عنصری بسیار اساسی و ارزشمند در این نوع اقتصاد محسوب می‌شود. به منظور ایجاد سرمایه انسانی مناسب، سرمایه‌گذاری در آموزش علوم، تحقیق و توسعه ضروری است. از این رو نهاد که آموزش عالی است باید با توجه به شاخص‌های اقتصاد دانش‌محور در جهت برنامه‌ریزی به منظور ایجاد اشتغال مولد و موثر برای نیروی انسانی فرهیخته و جوان کشور گام بردارد.

با این‌حال عدم استفاده کاربردی از تخصص‌ها و مهارت نخبگان، نقاط ضعف آیین‌نامه حمایتی بنیاد ملی نخبگان، بوروکراسی در اعطای حمایت‌ها، عدم توجه به مشارکت آن‌ها در زمینه‌های علمی و اجرایی کشور، عدم ایجاد تدابیر لازم در زمینه جلوگیری از خروج نخبگان، عدم آگاهی نخبگان و بنیان‌گذاران شرکت‌های دانش‌بنیان از موارد اجرایی، عدم آگاهی از اهمیت و نقش مالکیت فکری در شرکت‌های دانش‌بنیان، عدم حمایت دولتی، عدم اعتماد بانک‌ها برای سرمایه‌گذاری در این شرکت‌ها و عدم دسترسی به بازار مناسب برای محصولات، از جمله چالش‌ها و موانع موجود بر سرراه شرکت‌های دانش‌بنیان است.

نقش شرکت‌های دانش بنیان در توسعه خوزستان

استان خوزستان با داشتن منابع عظیم نفت و گاز، وجود صنایع بزرگ پتروشیمی و فولاد و بزرگترین بنادر نفتی، تجاری و اقتصادی کشور و حتی خاورمیانه و همچنین وجود آثار و ابنیه تاریخی، طبیعت چهار فصل، داشتن یکی از حاصل‌خیزترین جلگه‌های ایران و دارا بودن پرآب‌ترین رودهای کشور و مناسب‌ترین مرزهای دریایی، نام ثروت‌مندترین استان کشور را با خود یدک می‌کشد. نامی که به گفته خوزستانی‌ها، به کام‌شان نیست. شاید اگر اشتغال را یکی از پارامترهای مهم در میزان بهره‌وری خوزستان فرض کنیم جمله " این ثروت به کام آن‌ها نیست" گفته‌ای نابه‌جا محسوب نشود. از این رو به نظر می‌رسد به دلیل نقش شرکت‌های دانش‌بنیان در افزایش نرخ اشتغال‌زایی، فروش، صادرات و تشکیل سرمایه، ماحصل فعالیت‌های این شرکت‌ها در عرصه‌های اقتصاد و کمک به انتقال تکنولوژی از بخش‌های تحقیقاتی به بخش‌های تولیدی و صنعتی، توسعه این شرکت‌ها و حمایت همه‌جانبه و گسترده از آن‌ها بتواند بیش‌ از سایر منابع به توسعه و رفع مشکلات این استان کمک کند.

فراز و نشیب‌های راه‌اندازی پارک علم و فناوری در خوزستان

در زمان جنگ تحمیلی سازمان پژوهش‌های علمی صنعتی خوزستان به دلیل شرایط نامساعد جنگی به استان فارس منتقل و در سال 81 به پارک علم و فناوری استان فارس تبدیل شد. این در حالی است که پارک خوزستان با پشت‌ سر گذاشتن سختی‌های فراوان، 7 سال بعد از استان فارس در تیرماه 88 با کسب مجوز از وزارت علوم، تحقیقات و فناوری فعالیت خود را آغاز نمود. تا پیش از تاسیس پارک، مرکز رشد فناوری خوزستان تنها نهاد توسعه فناوری در استان محسوب می‌شد که هم‌اکنون زیرنظر پارک علم و فناوری خوزستان فعالیت می‌کند. این پارک اخیرا رشد زیادی داشته و ارتقای آن از سطح سوم به سطح دوم در سال جاری و برگزاری نمایشگاه‌های علم تا عمل درستی این موضوع را تایید می‌کند.

راه‌اندازی نخستین رسانه حوزه تجاری‌سازی در خوزستان

فناورنیوز نخستین رسانه فراگیر تخصصی حوزه‌ای شرکت‌های دانش‌بنیان در سطح کشور است که با حمایت پارک علم و فناوری خوزستان راه‌اندازی شده است. این رسانه قصد دارد با اطلاع‌رسانی و فرهنگ‌سازی حرکت به سمت اقتصاد دانش‌بنیان را تسهیل کند تا با تلاش همگانی در سطح کشور رتبه ایران در فضای کسب و کار بهبود یابد. در همین راستا فناورنیوز در ابتدای کار بیشتر به تجمیع خبرهای مربوط به شرکت‌های دانش‌بنیان در حوزه تجاری‌سازی پرداخته و به مرور زمان با بهره‌گیری از نظرات کارشناسان، کار خود را به صورت یک رسانه مستقل خبری تحلیلی در حوزه فناوری کشور ادامه خواهد داد.

"هم‌اکنون در خوزستان بستر اقتصادی نوآوری، خیلی مناسب نیست، اما از نظر ساختار انسانی وضعیت مناسب است." این گفته بابک مختاری، رییس پارک علم و فناوری خوزستان است که در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا، با بیان این‌که بستر نوآوری باید فراهم باشد، درخصوص میزان نوآوری در بین خوزستانی‌ها، عنوان‌کرد: در اقتصاد شدیدا دولتی خوزستان نوآوری نمی‌تواند به‌طور چشم‌گیر رشد یابد اما هرچه اقتصاد به سمت خصوصی شدن برود، بستر نوآوری بیش از قبل فراهم می‌شود.

وی افزود: طبق آیین‌نامه وزارت علوم یکی از مراکز تعیین صلاحیت رتبه‌بندی شرکت‌های دانش‌بنیان، پارک علم و فناوری خوزستان است که وظیفه تاییدصلاحیت شرکت‌ها در استان‌های خوزستان، کهیگیلویه و بویراحمد و چهارمحال و بختیاری را به عهده داشته اما این قانون و آیین‌نامه به علت اختلاف نظرهای موجود، تاکنون اجرایی نشده است.

مختاری آینده اقتصاد دانش‌بنیان در خوزستان را خوب ارزیابی کرد و گفت: با وجود تداوم اقتصاد دولتی حاکم، آینده حوزه و اقتصاد دانش‌بنیان در خوزستان بسیار روشن است. با توجه به این‌که ساختار پارک علم و فناوری خوزستان کامل شده و حرکت جدیدی شروع شده، به نظر می‌رسد بتوان حمایت خوبی از شرکت‌های دانش‌بنیان به عمل آورد تا مسیر آغاز شده با موفقیت بیشتری ادامه یابد.

ناگفته‌هایی از تعاونی‌های دانش‌بنیان در خوزستان

در خوزستان تنها 4 تعاونی دانش‌بنیان تشکیل شده است که این آمار برای استانی چون خوزستان که از لحاظ تشکیل تعاونی رتبه سوم کشوری و از لحاظ عملکرد رتبه اول را داراست، شرایط نامطلوبی را نشان می‌دهد.

برای جویا شدن علت این موضوع به گفت‌وگو با رضا میرانی، قائم مقام اداره‌کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی خوزستان می‌پردازیم.

وی دلیل تعداد کم تعاونی‌های دانش‌بنیان استان را در ضوابط دست و پاگیر برای تشخیص صلاحیت و رتبه‌بندی شرکت‌ها و تعاونی‌ها دانست و عنوان‌کرد: از جمله ضوابطی که فرآیند تشکیل شرکت یا تعاونی را مشکل کرده، وجود این قاعده است که باید حداقل دوسوم اعضای هیات مدیره دارای مدرک تحصیلی دانشگاهی مرتبط باشند.

میرانی افزود: وجود چنین قاعده‌ای فی نفسه بد نیست اما الزامی بودن آن مشکلاتی ایجاد کرده است و موجب این شده که نتوان از پتانسیل افرادی که از لحاظ تجربی قوی هستند استفاده کرد.

قائم مقام اداره‌کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی خوزستان تصریح‌کرد: با وجود این‌که تقاضا برای تشکیل تعاونی‌های دانش‌بنیان در استان بالا ست، اما به دلیل وجود بوروکراسی اداری، افراد به جای جذب‌شدن از کار گریزان می‌شوند.

وی خاطرنشان‌کرد: اکنون با وجود ابلاغ دستورالعمل‌ها و ضوابط به دلیل آماده نبودن مکانیزم سایت تعیین شده برای ثبت‌نام تعاونی‌های دانش‌بنیان، تقاضای افراد پذیرفته نمی‌شود.

همچنین علیرضا صفایی، عضو یکی از شرکت‌های دانش‌بنیان مستقر در پارک خوزستان در خصوص مزیت مستقر شدن در پارک علم و فناوری عنوان‌کرد: در صورت مستقر شدن در پارک و حمایت آن‌ها، شرکت‌ها با اعتماد و اطمینان بیشتری با ما قرارداد منعقد می‌کنند.

وی افزود: هم‌اکنون تنها دغدغه ما عدم اعطای تسهیلات مالی از سوی صندوق مهر امام رضا(ع) است که قرار بوده به پارک اعطا کند، اما تاکنون این تسهیلات تخصیص داده نشده است.

صفایی بیان‌کرد: در خوزستان پتانسیل‌های خوبی برای تشکیل شرکت‌ها وجود دارد که این امر زمینه مناسبی برای اشتغال‌زایی و تولید ثروت فراهم کرده است و وجود افراد با دارابودن توانایی علمی و فنی لازم در توسعه خوزستان نقش موثری دارند.

برخی کشورها با وجود این‌که از منابع خدادادی چون نفت و گاز بهره‌مند نیستند اما با به‌کارگیری دانش، مهارت و ایده‌های پژوهشی، دانش و فناوری را بازار هدف خود قرار داده‌اند و در رده کشورهای توسعه یافته قرار گرفته‌اند. دانش و مهارت، یک کشور جهان سومی فروشنده موادخام را به یک کشور توسعه یافته تبدیل می‌کند. تجاری‌سازی ایده‌های پژوهشی مشکلات زیادی که اکنون جوامع با آن مواجه‌اند را حل خواهد کرد که مبنای اجرای آن‌ها تغییر و تحول در نظام اداری است. بدون داشتن نقشه جامع اداری که از راه دانش، پژوهش و مهارت حاصل می‌شود، توسعه یافتگی امکان‌پذیر نخواهد بود.

در ایران درصد ناچیزی از درآمد ناخالص داخلی صرف امور پژوهش و تحقیقات می‌شود که متاسفانه بهره‌وری از همین مقدار کم نیز به دلیل وجود موانع مالی، مدیریتی، فرهنگی و نبود تجهیزات، از وضعیت مطلوب و قابل قبولی برخودار نیست. همچنین در تعریف شرکت‌های دانش‌بنیان هنوز یک جمع‌بندی واحد وجود ندارد و در تعیین صلاحیت شرکت‌های دانش‌بنیان بین وزارت علوم و معاونت علمی فناوری ریاست جمهوری اختلاف نظر وجود دارد، البته در آرایش جدید مسئولان وزارت علوم و معاونت علمی این تفاهم صورت گرفته که به سمت هم‌افزایی بیشتر حرکت کنند و مشکلات را با همکاری رفع نمایند.

آن‌چه نباید فراموش شود نقش پارک های علم وفناوری، مراکز رشد و توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان در توسعه تجاری‌سازی و رفع مساله مهم اشتغال است. هر چند که مراکز رشد و پارک‌های علم و فناوری کشور به نسبت قدمت تاسیس، هنوز پیشرفت چشم‌گیری نداشته‌اند که این امر به دلیل فضای بسته آموزشی، پژوهشی و صنعت تولید است، اما دانش و صنعت باید با توسعه بخش‌خصوصی و بدون مشارکت دولت توسعه یابد.

دولت در این راستا باید به جای سرمایه‌گذاری مستقیم برای ایجاد اشتغال افراد فارغ‌التحصیل دانشگاهی، زیرساخت‌های لازم را فراهم کند که شخص با استفاده از ایده‌هایش برای خود و دیگران شغل ایجاد کند.

شرکت‌های دانش‌بنیان در خوزستان تاکنون توانسته‌اند ارتباط موفقی بین بازار داخلی (خوزستان) و بازار خارجی(عراق) برقرار کنند که به نظر می‌رسد با وجود تلاش‌ها و حمایت‌های پارک علم و فناوری و مراکز رشد و همچنین وجود افراد توانمند و پتانسیل‌های موجود می‌توان روند رشد خوبی را برای آن‌ها پیش بینی کرد که البته این امر نیازمند حمایت بی‌شائبه مسوولان استان است.