گزارش خبری از اتاق گاز ایران، اداره کشور از یک برج

گروه اقتصادی -   «اسکلت‌ها» پشت سر هم ایستاده‌اند. «بلور آجین». بچه راهنمایی‌های رهاشده از مدرسه زیر درخت‌های شمیران می‌دوند، می‌خندند و گلوله‌های برف را پشت گردن هم می‌گذارند. خیابان و پیاده‌رو را برف پوشانده و ماشین‌ها را در پارکینگ‌ها نگه داشته است. میزان برف باریده‌شده طی یک هفته گذشته در 60 سال گذشته بی‌سابقه بوده است. در برخی خیابان‌های کشور یک متر و 70سانتی‌متر.

به گزارش بولتن نیوز به نقل از خبراقتصادی، رضا زندی در روزنامه آسمان نوشت: مسیر شمیرانات تا برج گاز در خیابان «آبان جنوبی» را در کمتر از 30 دقیقه می‌توان طی کرد. مردم ترجیح داده‌اند تا کمتر از اتومبیل‌های شخصی‌شان استفاده کنند. کمتر خانه‌هایشان را ترک کنند. برف می‌بارد و مسافران کنار اتوبان صدر در انتظار مسافرکش‌ها ایستاده‌اند. پیش از حرکت، در جلسه‌ای کوتاه در یک ساختمان دولتی حاضر بودم. «آقای مسوول» وسط جلسه بلند می‌شود و دنبال کلید تنظیم حرارت اتاق می‌گردد. هوای اتاق آنقدر گرم است که می‌خواهد حرارت اتاق را پایین بیاورد. ساختمان‌های دولتی از مراکز عمده مصرف بی‌الگوی انرژی در این شرایط حساس شده‌اند.

پیچ رادیو را باز می‌کنم. سخنگوی شرکت ملی گاز در حال هشدار دادن است. شبکه گاز کشور با افت فشار مواجه شده است. گاز مشترکان پرمصرف قطع می‌شود. مردم برخی از شهرهای شمالی کشور با مشکل تأمین گاز مواجه شده‌اند، ساعت 3 و سی‌وپنج دقیقه عصر سه‌شنبه گذشته بعد از گذر از خیابان کریمخان، در خیابان «آبان جنوبی» روبه‌روی برج گاز می‌ایستم. ساختمانی 15طبقه و سفیدرنگ با نمایی شیشه‌ای. وقتی خبرنگار باشی ورود به ساختمان سخت‌تر است. آن هم در این شرایط حساس. حتی اگر نامه هماهنگی ورودت قبلا ارسال شده باشد باز هم باید مسوول حراست برج گاز، مجوز ورود صادر کند. پروسه گرفتن مجوز چند دقیقه‌ای طول می‌کشد. با همراهی یک نفر از روابط عمومی، به دفتر معاون عملیات شرکت ملی گاز می‌روم. طبقه پانزدهم برج گاز. مغز کنترل تمام شبکه گاز کشور در این ساختمان است. عبدالحسین ثمری می‌گوید تولید گاز کشور نسبت به برنامه‌های طراحی شده برای تولید، 200میلیون مترمکعب کمتر است. مدام در ذهنم این سوال را مرور می‌کنم که اگر در هشت سال گذشته برنامه‌ها درست اجرا می‌شد و اگر پروژه‌های پارس جنوبی در موعد مقرر افتتاح می‌شد آیا مشکل کمبود گاز فعلی را داشتیم؟! او می‌گوید که هر 1000 مترمکعب را چیزی حدود 400دلار از ترکمنستان وارد می‌کنیم. درحالی‌که مردم برای هر 1000متر مکعب کمتر از 40دلار پرداخت می‌کنند. تا چه زمانی باید کمر کشور زیر این بار خم شود؟! هدفمندی یارانه‌ها چند سال باید اجرا شود تا قیمت گاز واقعی شود؟! آیا اساسا با روند فعلی می‌توان حتی به واقعی‌سازی قیمت گاز براساس قیمت‌های بین‌المللی نزدیک شد؟! حجم تردیدها اینجا بزرگ است.

کنج راهروی طبقه دوم، بخش جدا شده از ساختمانی قرار دارد. نماد فلزی بزرگی کنار در چوبی آن تعبیه شده که نشان می‌دهد «مرکز کنترل دیسپچینگ ملی گاز» در سال 85 افتتاح شده است. ورود به این مرکز مجوزهای خاص می‌خواهد. این مرکز جزو مراکز حساس کشور است. تولید تمام پالایشگاه‌های کشور را کنترل می‌کند. تمام ایستگاه تقویت فشار و خطوط لوله انتقال گاز کشور تحت نظارت این مرکز است. دستورات این مرکز برای تمام پالایشگاه‌ها و ایستگاه‌های تقویت فشار گاز در همه نقاط کشور لازم‌الاجرا است. «مرکز کنترل دیسپچینگ ملی گاز ایران» هم دیده‌بان است هم فرمانده. همه عملیات تولید و انتقال گاز کشور را در لحظه می‌بیند و اگر دستوری لازم باشد در لحظه ابلاغ می‌کند! مسوول روابط‌عمومی می‌گوید: «تاکنون خبرنگاری برای ثبت گزارش‌های دقیق از این مرکز وارد آن نشده است.» پس به‌رغم هماهنگی‌های قبلی و اخذ مجوزهای لازم، 10 دقیقه در بخش انتظار مرکز دیسپچینگ می‌نشینم تا هماهنگی‌های خاص یکبار دیگر انجام شود. بخش انتظار یک محوطه کوچک است با میز یک کارمند خانم و دو، سه صندلی. کنارم راهروی باریک کوتاهی است که یک نفر با تلفن همراهش در حال سخن گفتن درباره آخرین وضعیت خط انتقال گاز و یکی، دو پالایشگاه است. از نوع گفت‌وگویش متوجه می‌شوم که آن طرف خط، یک نفر محرم به اخبار گوش می‌دهد.

رئیس سازمان مدیریت کشور در حاشیه کنگره بین‌المللی سلامت در حوادث، به خبرنگاران گفته است که مشکل آب و برق مناطق شمالی کشور تا روز پنجشنبه حل می‌شود. یعنی وقتی این گزارش را می‌خوانید باید این مشکلات برطرف شده باشد. «حسن قدمی»، پیش‌بینی کرده رفع خسارات ناشی از برف و سرما در مناطق شمالی بالا باشد: «50 تا 60 نفر در این حوادث مجروح شده‌اند.» ساعت یک عصر چهارشنبه است که مدیرعامل شرکت توانیر از وصل برق رامسر خبر می‌دهد: «برخی از شهرها کامل برق دارند و برخی هم به خاطر افتادن درخت‌ها یا زیر برف بودن پست‌های برق خاموشی دارند.» او تنکابن را مرکز بحران برقی معرفی می‌کند و از برق‌دارشدن تمام پست‌های اصلی 63 و 20 کیلو ولتی شهرهای شمالی خبر می‌دهد. «هم‌اکنون به دلیل افزایش مصرف گاز در شهرهای جنوبی و مرکزی کشور، متاسفانه در برخی از مناطق غربی مانند کردستان و برخی از مناطق شمال غربی مانند آذربایجان‌های شرقی و غربی و اردبیل و در برخی ازم ناطق شمالی مانند استان‌های گیلان و مازندران با افت فشار و قطع گاز مواجه هستیم.» این خبر را پانزده دقیقه مانده به ظهر روز چهارشنبه گذشته، سخنگوی شرکت ملی گاز کشور روی تلکس‌های خبری فرستاد.

وارد «مرکز کنترل دیسپچینگ ملی گاز ایران» می‌شوم. سالنی بزرگ با 15 مانیتور بسیار بزرگ نصب‌شده روی دیوار و 17 مانیتور کوچک روی میزها. تعداد کارکنان این مرکز به اندازه انگشتان دست است. با 4 شیفت کاری و به صورت 24 ساعته. روی مانیتورهای بزرگ نمودارهای مختلفی نمایش داده می‌شود. مجموعه این نمایشگرها وضعیت تولید و انتقال گاز در نقاط مختلف کشور را نشان می‌دهد. از طریق نماینده روابط عمومی به محمدعلی صداقتی، رئیس «مرکز کنترل دیسپچینگ ملی گاز» معرفی می‌شوم. کنارش می‌نشینم. پیش رویش چند مانیتور قرار داده شده که می‌تواند اطلاعات گازی تمام نقاط کشور را ببیند: «ما در اینجا تمام شبکه تولید اعم از پالایشگاه‌هایی که گاز ترش را به گاز شیرین تبدیل می‌کنند، 34هزار کیلومتر خطوط انتقال گاز و ایستگاه‌های فشار قوی انتقال گاز را تحت‌کنترل و نظارت داریم. در سطح کشور 222 واحد  کمپرسور داریم.» کار واحدهای کمپرسور تنظیم فشار گاز برای ارسال گاز به ایستگاه‌های مختلف است. عمده گاز کشور در جنوب تولید می‌شود. انتقال این گاز به نقاط مختلف کشور کار این کمپرسورها و ایستگاه‌های تقویت فشار است.

تمام پالایشگاه‌های کشور آخرین وضعیت تولید گاز و تمام ایستگاه‌های تقویت فشار، آخرین وضعیت فشار ایستگاه‌شان را هر دو ساعت به دو ساعت تلفنی به مرکز دیسپچینگ گاز گزارش می‌کنند. با کلیک کردن روی بخش‌های مختلف مانیتورها می‌توان همین اطلاعات را آنلاین دریافت کرد. اما سیستم به اطلاعات آنلاین اکتفا نمی‌کند. هر دو ساعت یکبار فشار گاز در تمام ایستگاه‌های کشور به مرکز می‌رسد. باید در مرکز دیسپچینگ باشید تا ببینید با چه زحمتی تعادل شبکه سراسری گاز در تمام 24 ساعت حفظ می‌شود. اگر فشار در ایستگاهی پایین بیاید، فشار را در ایستگاه دیگر اضافه می‌کنند. اگر کمپرسوری از کار بیفتد بلافاصله کمپرسور جایگزین را وارد مدار می‌کنند. 

از رئیس مرکز کنترل می‌خواهم به‌صورت اتفاقی و رندم صفحه یکی از کمپرسورهای کشور را روی مانیتور باز کنیم. می‌رویم به اصفهان وضعیت کمپرسور اصفهان را روی خط دوم اصلی سراسری کشور باز می‌کنیم. ایران حدود 10 خط اصلی سراسری انتقال گاز دارد. 4 کمپرسور در ایستگاه اصفهان در مدار قرار دارند. فشار ورودی به این ایستگاه 53 بار است و فشار خروجی ایستگاه 70 بار. ایستگاه دیگری را بررسی می‌کنیم، فشار ورودی به ایستگاه 55.8 کیلوگرم و فشار خروجی 72 کیلوگرم است. واحد کیلوگرم تقریبا معادل واحد بار است. علت اختلاف واحدهای محاسبه، نوع کمپرسورهاست.

مشغول گفت‌وگو هستیم که زنگ خطر در مرکز کنترل به صدا درمی‌آید. بلافاصله سیستم‌ها را بررسی می‌کنند. متوجه می‌شوند در پالایشگاه فجر کنگان مشکلی پیش آمده است. مسوول مربوطه بلافاصله موضوع را پیگیری می‌کند. ترتیبات را اتخاذ می‌کنند تا لیست مربوط به زنگ خطر خالی می‌شود، حالا مشکل پالایشگاه برطرف شده است. از روی مانیتورها به ایستگاه نورآباد 2 می‌رویم. در منطقه 5 عملیاتی کشور روی خط 2 سراسری. فشار ورودی به این ایستگاه 58 بار است  و فشار خروجی 74 بار. با مقایسه فشار ایستگاه‌های تقویت فشار می‌توانید وضعیت کلی شبکه گاز را مقایسه و برداشتی کلی کنید.

گاز از پنج نقطه وارد تهران می‌شود. دو نقطه «وردآورد» و «شهریار» در غرب تهران قرار دارند. از دو نقطه در جنوب در «شهر ری» گاز وارد تهران می‌شود. و از یک نقطه در شرق در منطقه اتوبان بابایی گاز به تهران می‌رسد. از روی مانیتور به ایستگاه «وردآورد» می‌رویم. فشار گاز 173.5 (PSI) پوند بر اینچ مربع است. این هم یک واحد دیگر برای محاسبه فشار گاز است. در این ایستگاه‌ها ماده بودارکننده به گاز می‌زنند. فشار گاز در ایستگاه‌ها باید به‌طور نرمال 250 «بار» باشد. از رئیس مرکز کنترل می‌خواهم مرا به شهریار ببرد. به سرعت صفحه مخصوص ایستگاه شهریار را باز می‌کند. سیستم قطع است اما برگه‌های کتبی گزارش موجود است. فشار گاز در آن ایستگاه 275 پوند بر اینچ مربع است.

از رئیس مرکز کنترل می‌پرسم همین الان کدام شهر بیشترین مشکل را دارد، می‌گوید شهرهای آمل و بابل. از روی مانیتورها وضعیت ایستگاه تقویت فشار این شهر را رویت می‌کنیم. فشار 150 است. بعد از آن بلافاصله به اردبیل می‌رویم، فشار ورودی 300 بار و فشار خروجی گاز 280 بار است. شما این فشارها را مقایسه کنید! «از سال 86 تاکنون این وضعیت را نداشتیم.» این را رئیس مرکز کنترل دیسپچینگ ملی گاز ایران می‌گوید.

در داخل 34 هزار کیلومتر شبکه خط لوله سراسری 56 اینچ گاز ایران به‌طور متوسط یک میلیارد متر مکعب گاز وجود دارد. این میزان گاز باید همیشه در لوله‌ها باشد تا فشار شبکه نرمال بماند. «روز دوشنبه کل ذخیره گاز داخل شبکه سراسری 926 میلیون مترمکعب بود.» این را محمدعلی صداقتی، رئیس مرکز کنترل می‌گوید. او نموداری را روی دیوار نصب کرده است. می‌خواهد تا آن را با هم ببینیم. این نمودار میانگین وزنی دما از چهارشنبه هفته قبل‌ تا دوشنبه (11.14) را نشان می‌دهد. نشان می‌دهد که چطور دما به یکباره در کل کشور پایین آمده است و چطور مصرف گاز از 380 میلیون مترمکعب در روز چهارشنبه به 560 میلیون مترمکعب در روز سه‌شنبه رسیده است، با چنین افزایش بی‌سابقه‌ای در مصرف گاز آن هم ظرف کمتر از یک هفته، مدیریت شبکه بیشتر شبیه یک معجزه است؛ خاصه با کمبود عمومی تولید گازی که داریم.

مطلع شده بودم که همان روز پالایشگاه فازهای 15 و 16 برای مدتی «شات‌دان» شده یا از مدار خارج شده‌اند. صداقتی از مسعود کاظمی می‌خواهد تا در این باره به صورت دقیق توضیح دهد. مسعود کاظمی رئیس شیفت است: «ساعت 15.20 دقیقه امروز پالایشگاه‌های فازهای 15 و 16 «شات‌‌دان» شد و بلافاصله در ساعت 15.50 دقیقه مشکلش برطرف شد و به مدار بازگشت.» حضور مرکز کنترل دیسپچینگ گاز؛ مانند دیدن یک فیلم اکشن است. تصور کنید که در شرایط اضطراری تأمین گاز کشور یکی از پالایشگاه‌ها حتی برای مدت کوتاهی از مدار خارج می‌شود. بلافاصله مقدار کمتری گاز وارد شبکه می‌شود. شبکه‌ای که در این شرایط هر یک متر مکعب گازش چونان خون برای بدن حیاتی است. حتما تلاش گسترده‌ای شده است تا این پالایشگاه ظرف نیم‌ساعت به مدار برگردد. مسوول شیفت بلافاصله گزارش‌ها را برایم می‌آورد. پالایشگاه‌های فازهای 15 و 16 در ساعت 10 صبح روز سه‌شنبه 9 میلیون متر مکعب گاز وارد شبکه سراسری کشور کرده است.

«لطفا لاگ رامسر را بدهید.» این را رئیس مرکز کنترل به دیده‌بان ایستگاه رامسر می‌گوید. منظورش برگه‌ای است که در آن اطلاعات هر دو ساعت یکبار ایستگاه تقویت فشار درج شده است. در ساعت 16، فشار ایستگاه رامسر 32.9 کیلوگرم بر سانتی‌متر مربع است. آیا فشار ایستگاه‌های دیگر که از ابتدای گزارش آورده‌ام به یادتان مانده است؟ می‌توانید با فشار ایستگاه رامسر مقایسه کنید؟ هر «بار» اگر ضربدر 1.02 شود واحد فشار گاز به کیلوگرم بر سانتی‌متر مربع تبدیل می‌شود. فورا از طریق مانیتورها به ایستگاه رشت می‌رویم. فشار در ایستگاه رشت 43.3 کیلوگرم بر سانتی‌متر مربع است.

در مرکز کنترل دیسپچینگ ملی گاز ایران هر روز یک برگه در قطع A4 برای مدیران ارشد شرکت ملی گاز و وزارت نفت آماده می‌کند. رئیس مرکز برگه مربوط به روز دوشنبه 14/11/92 را نشانم می‌دهد. کل مصرف گاز کشور 576 میلیون مترمکعب و حجم کل گاز تولیدشده 601 میلیون مترمکعب بود. روز دوشنبه 30 میلیون مترمکعب گاز صادر شده و حجم کل واردات 20 میلیون مترمکعب بوده است. 560 میلیون مترمکعب گاز تحویل خطوط انتقال شده است. در مرکز بلافاصله یک خبر تازه می‌آید. واحد یک و 2 گنبد لی‌خانگیران به دلیل تعمیر دو عدد «ولو» به تعمیر می‌رود. بازهم پیگیری می‌شود تا این مشکل برطرف شود.

از قول وزیر نیرو پیامک می‌آید که آب شرب تمام شهرهای مازندران برقرار شده است. گاز هم در خطوط لوله سراسری در نقاط مختلف کشور در جریان است. ولو با افت فشار. «رئیس مرکز کنترل ایسپچینگ گاز» باید به جلسه‌ای اضطراری برود. باید مرکز را ترک کنم. از ورود به این مرکز و تهیه گزارش دو هدف داشتم؛ مردم بدانند گازی که مصرف می‌کنند با چه زحمتی در کشور توزیع می‌شود و مشکلات را ولو از دریچه‌ای کوچک ببینند و تصمیم بگیرند تا با صرفه‌جویی در مصرف گاز، کمک کنند گاز با فشار مناسب به همه نقاط کشور برسد. مردم! لطفا طوری گاز مصرف کنید تا هم بچه‌های تهران از طراوت برف لذت ببرند و هم همه بچه‌های کشور خانه‌هایشان گرم باشد.