بررسی فرصت های صادراتی ایران در بخش گاز و چشم انداز خطوط لوله

به گزارش بولتن نيوز به نقل از شانا_ پيمان جنوبي، به نظر می رسد منابع انرژی به عنوان یکی از مهمترین متغیرهای ژئوپلتیکی در نظام سیاسی کنونی جهان در تعاملات بین المللی میان کشورها، انتقال به مکان ها و فضاهای بدون انرژی یا نیازمند انرژی، کنترل منابع تولید و مسیرهای انتقال انرژی و بهره برداری از فناوری ها و ابزارهای تولید و فرآوری و انتقال و حتی مصرف انرژی برای حفظ سیادت جهانی و منطقه ای و به چالش کشیدن رقبا در عرصه بین المللی، همگی دارای ابعاد مکانی، فضایی و یا جغرافیایی هستند و به همین اعتبار انرژی را به موضوع ژئوپلتیکی مهمی تبدیل کرده، زیرا انرژی و تمام ابعاد آن محل ملاقات سه پارامتر جغرافیا، قدرت و سیاست است.

در این میان ایران با داشتن بیش از ١٥٧ میلیارد بشکه ذخیره قابل استحصال هیدروکربوری مایع و ٣٣,٦ تریلیون مترمکعب ذخیره قابل استحصال گاز طبیعی و به دلیل نزدیکی مراکز تولید نفت و گاز آن به آب های بین المللی می تواند نقش بسیار مهمی را در معاملات بین المللی انرژی ایفا کند.

ایران هم اکنون در کانون ٧٥ درصد از منابع انرژی جهان قرار دارد و این موقعیت ژئوپلتیک و ژئو اکانومیک می تواند ایران را به یکی از قطب های بدون منازع قدرت در جهان تبدیل کند. طبیعی است که بهره گیری از این موقعیت ممتاز و ایفای نقش موثر در مناسبات انرژی، مستلزم تدوین دستور کار مبتنی بر دانش، درایت سیاسی و آگاهی از پویش های ژئوپلتیک با محور انرژی است.

ایران برای ایفای نقش موثر در منطقه و جهان، نیازمند استفاده از تمام امکانات سرزمینی خویش است و بخش انرژی از مهمترین آنها به شمار می رود. در این راستا باید تلاش شود هرچه سریع تر ظرفیت های بالقوه کشور در حوزه انرژی را تبدیل به قابلیت هایی شود که بر قدرت اقتصادی و در نهایت سیاسی کشور بیفزاید و منزلت و جایگاه بین المللی ایران را تقویت کند.

بالفعل کردن این قابلیت ها به معنی توسعه صنعت نفت و روابط بین ایران و کشورهای منطقه است، توسعه ای که علاوه بر افزایش ظرفیت تولید و نوسازی این صنعت، می تواند رشد و پیشرفت صنایع پشتیبان نفت و گاز را در پی داشته باشد و نقش ایران را در معاملات بین المللی انرژی و معادلات منطقه ای افزایش دهد.

از جمله مواردی که در این مقوله باید بیشتر مورد توجه قرار گیرد فعال تر کردن سوآپ و توسعه هر چه بیشتر خطوط انتقال نفت و گاز در داخل کشور، همچنین اتصال این خطوط مبادلاتی به کشورهای مصرف کننده انرژی است که علاوه بر بالا بردن قدرت چانه زنی، ایران را به مرک انرژی های فسیلی جهان تبدیل  می کند.

بر اساس برنامه تکلیفی صنعت نفت و گاز در برنامه پنجم توسعه باید روزانه ٢٠٠ میلیون متر مکعب گاز از ایران صادرشود. 

مجموع خطوط فشار قوی انتقال گاز در ایران  ٣٤ هزار کیلومتر است که توان انتقال آن روزانه بیش از ٧٠٠ میلیون متر مکعب برآورد می شود.

بر اساس سند چشم انداز ٢٠ ساله، طول خطوط انتقالی از ٣٤ هزار کیلومتر کنونی باید به حدود ٦٥ هزار کیلومتر افزایش یابد.

هم اکنون ایران سالانه حدود چهار میلیارد متر مکعب گاز طبیعی از کشور ترکمنستان وارد می کند. در کنار این حجم واردات، براساس قرار داد ایران با شرکت بوتاش ترکیه، ایران سالانه هشت میلیارد متر مکعب گاز طبیعی به ترکیه صادر می کند.

ایران علاوه بر صادرات گاز، عملیات تهاتر و سوآپ گاز را نیز انجام می دهد به طوری که به ازای دریافت هر سه کیلووات برق از کشور ارمنستان یک هزار متر مکعب گاز تهاتر می شود و قرار است حجم این تهاتر به سالانه دو میلیارد و ٣٠٠ میلیون متر مکعب برسد.

ایران بابت عملیات سوآپ گاز نیز سالانه ٤٠٠ میلیون متر مکعب گاز را از جمهوری آذربایجان دریافت و به ازای آن گاز خود را به نخجوان ارسال می کند.

پروژه های دیگری برای صدور گاز طبیعی از ایران و از طریق خطوط لوله به کشورهای همسایه و فراتر از آن نیز وجود دارد که به شرح ذیل است:

صدور گاز به هند و پاکستان با پروژه خط لوله صلح از سال ١٩٩٠ میلادی مطرح شد، لیکن به دلیل تنش بین دو کشور هند و پاکستان فقط قرارداد بخش مربوط به پاکستانی منعقد شد.

مراحل مطالعاتی طرح انتقال گاز ایران به پاکستان ( خط لوله آی پی) از سوی پاکستانی ها به پایان رسیده است و به گزارش روزنامه اکسپرس تریبون، یک شرکت پیمانکار خصوصی ایرانی به پاکستان پیشنهاد داده است که می تواند کل فعالیت های مهندسی، تدارکات و ساخت بخش پاکستانی خط لوله آی پی را بر عهده گیرد و یک میلیارد و ٨٠٠ میلیون دلار اعتبار برای این خط لوله تامین کند.

در بخش ایرانی طرح آی پی نیز ٩٠٧ کیلومتر از خط لوله از عسلویه تا ایرانشهر احداث شده و ٣٢٠ کیلومتر باقی مانده آن تا مرز پاکستان نیز در حال تکمیل شدن است.

هندی ها با به توافق نرسیدن با پاکستان در این خط لوله تصمیم گرفته اند  گاز مورد نیاز خود را از مسیر دریای عمان وارد کنند.

ظرفیت خط لوله صادرات گاز به هند از مسیر دریا، در مرحله نخست روزانه ٣١ میلیون متر مکعب است و با توجه به گسترده بودن بازار هند، در صورت مثبت بودن مطالعات اولیه امکان افزایش صادرات گاز به هند از طریق خط لوله دیگری مجاور خط لوله نخست، وجود دارد.

در صورت توافق نهایی گاز ایران از طریق یک خط لوله ١٤٠٠ کیلومتری زیردریایی، گاز به هندوستان صادر می شود که در این صورت طولانی ترین خط لوله انتقال گاز زیردریایی جهان خواهد بود.

براساس قرارداد مربوط به پروژه انتقال گاز ایران به عراق، در فاز نخست (صادرات گاز به بغداد)، روزانه ۲۵ میلیون متر مکعب گاز به این کشور صادر می شود.

طول خط لوله صادراتی گاز به بغداد ٢٢٧ کیلومتر است که عملیات اجرایی آن آغاز شده است. بر اساس اصلاحیه جدید مدت این قرارداد از ٤ سال به ١٠ سال و حجم قرارداد صادراتی به بغداد نیز به درخواست طرف عراقی از ٢٥ به ٤٠ میلیون متر مکعب افزایش یافته است. صادرات گاز به بغداد در تیرماه سال آینده (جولای ٢٠١٤) با ظرفیت اولیه روزانه ٧ میلیون متر مکعب آغاز خواهد شد.

 براساس برنامه ریزی انجام شده، در سال ٢٠١٥ میلادی، روزانه ٢٥ میلیون متر مکعب گاز به عراق صادر و از اواسط ٢٠١٥ ، امکان افزایش صادرات گاز به ٤٠ میلیون متر مکعب مهیا خواهد شد.

همچنین مسیر یابی و تعیین نقطه مرزی صادرات گاز به عراق از طریق بصره ( فاز دوم صادرات گاز به عراق) با ظرفیت ٢٥ میلیون مترمکعب در روز نیز آغاز شده و مقرر شده قرار آن نهایی شود. هنوز در مورد صادرات گاز به بصره توافقی صورت نگرفته است. 

طول خط لوله صادرات گاز به بصره ١٤٢ کیلومتر است. پیش بینی شده است قرارداد صادرات گاز به بصره نیز بر اساس روازنه ٥٠ میلیون متر مکعب گاز نهایی شود.

بر اساس پروژه خط لوله گازی ایران-سوریه-اروپا، یک خط لوله انتقال گاز ٥٦ اینچ به طول ٤ هزار و ٩٠٠ کیلومتر، گاز ایران از طریق عراق، سوریه و دریای مدیترانه به یونان و ایتالیا و بقیه اروپا انتقال می دهد.

پروژه اصلی این طرح شامل ١٥٠٠ کیلومتر خط لوله انتقال گاز با ظرفیت ١١٠ میلیون متر مکعب در روز و سرمایه گذاری ١٠ میلیارد دلاری است که گاز را از مبدا عسلویه و  عبور از خاک عراق به دمشق منتقل می کند.

وزیران نفت ایران، عراق و سوریه، سوم مرداد ١٣٩١، تفاهمنامه انتقال گاز ایران به اروپا از مسیر عراق، سوریه و لبنان و از آنجا به اروپا را امضا کردند و توافقنامه اصولی سه جانبه این طرح در بیستم اسفند ماه ١٣٩١ به تایید نهایی وزرای نفت ایران و عراق رسید که البته برای تایید از سوی مقام های سوریه ارسال شده است.

 پیش از این، وزرای نفت عراق، ایران و سوریه در ٢٥ جولای ٢٠١١ توافقنامه اولیه برای این خط لوله ١٠ میلیارد دلاری را امضاء کرده اند.

بر اساس پروژه خط لوله  Persian pipeline (صادرات گاز به اروپا IGAT٩)، به منظور حضور فعال در بازارهای بالقوه کشورهای اروپایی و انجام تعاملات پویاتر در حوزه انرژی، همچنین ایفای نقش اساسی به عنوان یکی از تأمین کنندگان اصلی گاز برای این قاره، احداث خط لوله گاز به عنوان IGAT ٩ تعریف شد.

 این خط با طولی برابر ١٨٦٣ کیلومتر از عسلویه(میدان گازی پارس جنوبی) تا مرز بازرگان و از آنجا از طریق خطو لوله موجود در اروپا، گاز ایران را به بازارهای مصرف خواهد رساند.حسب پیش بینی های به عمل آمده این خط سالانه ٣٠ تا ٣٥ میلیارد متر مکعب گاز را منتقل خواهد کرد.

بر اساس پروژه خط لوله انتقال گاز به کشور کویت، که در سال ١٣٧٩ با امضاء یادداشت تفاهم میان وزیران نفت دو کشور آغاز شد و در سال ١٣٨٣ مذاکرات به منظور نهایی کردن بندهای قرارداد خرید و فروش گاز ادامه یافت، قرار بود از طریق خط لوله زیر دریایی به طول ٢٦٠ کیلومتر، روزانه حدود ٨,٦ میلیون متر مکعب گاز ایران به کویت تحویل داده شود. این پروژه به علت پاره ای اختلافات متوقف است.

بر اساس پروژه خط لوله انتقال گاز به کشور عمان، سه تفاهم نامه در تاریخ های اسفند ماه ١٣٨٣، اردیبهشت و مهرماه ١٣٨٥ به امضاء طرفین رسید . این مذاکرات به موازات مذاکرات مربوط به توسعه میدان گازی کیش و هنگام، توسط شرکت ملی نفت فلات قاره ایران و شرکت ملی صادرات گاز ایران با شرکت نفت عمان در خصوص مطالعات امکان سنجی تبدیل حدود ٢٨ میلیون متر مکعب در روز گاز صادراتی به LNG انجام شد.

در مقطعی از مذاکرات به دلیل اختلاف نظر درباره  قیمت گاز صادراتی و پیشنهاد قیمت پایین توسط طرف عمانی، ادامه مذاکرات مسکوت ماند.

وزیران نفت ایران و عمان  در شهریور ماه سال ١٣٩٢  پس از انجام دور جدید مذاکرات، یک یادداشت تفاهم به منظور تسریع در امضای قرارداد صادرات گاز طبیعی ایران به عمان و ساخت یک خط لوله گاز دریایی در خلیج فارس بین دو کشور در تهران امضا کردند.

علی اکبر سیبویه، سفیر ایران در عمان درباره یادداشت تفاهمی که به تازگی برای خرید حدود ٦٠ میلیارد دلار گاز عمان از ایران برای مدت ٢٥ سال میان دو کشور امضا شده است به روزنامه تایمز آو عمان گفته است: انتظار می رود خط لوله انتقال گاز ایران به عمان در یک سال و نیم آینده آماده بهره برداری شود.

بر اساس پروژه خط لوله انتقال گاز به کشور بحرین، در سال ١٣٨٧ قرار شد طرف بحرینی در مقابل دریافت حـدود ٢٨ میلیون متر مکعب گاز در روز از ایران، حـدود ٤ میلیارد دلار بصـورت Investment/Finance  در فازهای ١٥ و ١٦ میدان گازی پارس جنوبی سرمایه گذاری کند که البته این موضوع عملیاتی نشد.

همانطور ملاحظه شد، شبکه خطوط لوله گاز طبیعی موجود به علاوه خطوط لوله در حال ساخت و پروژه های مطالعاتی در ایران، سرانجام سبب اتصال کشورهای آسیای مرکزی، خلیج فارس، شرق و غرب آسیا و اروپا می شود، از این رو ایران برای ایفای نقش موثرتر در منطقه و جهان، نیازمند استفاده از تمام امکانات سرزمینی خویش است.

 باید تلاش شود هرچه سریع تر با توسعه صنعت نفت و روابط بین ایران و کشورهای منطقه، ظرفیت های بالقوه کشور در حوزه انرژی، بالفعل شده و عقب ماندگی ها جبران شود.