خياباني را دوست دارم که از تهران خارج مي‎شود

^نام؟

^{بسم الله الرحمن الرحيم. محمدرضا.}

^{نام خانوادگي؟}

^سنگري.

^شغل؟

^{تدريس در دانشگاه و سردبيري مجله رشد زبان و ادب فارسي.}

^{تحصيلات؟}

^{دکتراي زبان و ادبيات فارسي.}

^{شغل پدر؟}

^معلم.

^{همه مشاغلي که تا امروز داشته‎ايد؟}

^{تدريس در مقاطع مختلف، از ابتدايي و راهنمايي و دبيرستان تا تربيت معلم و دانشگاه. سردبيري مجله رشد زبان و ادب فارسي و مجله تربيت در آموزش و پرورش. مدتي هم مديريت گروه زبان و ادبيات فارسي سازمان تأليف کتاب‎‎هاي درسي را بر عهده داشته‎ام.}

^{تجربه کار در کودکي و نوجواني؟}

^{از سوم و چهارم دبستان، براي تأمين نياز‎هاي تحصيلي خودم، که عمده‎اش هزينه خريد کتاب بود، کار مي‎کردم. به‎خصوص در تابستان‎ها؛ بنايي کرده‎ام، در مغازه‎‎هاي گوناگون کار کرده‎ام، گاهي هم چيز‎هايي از ساحل رودخانه جمع مي‎کردم و در بازار قديم شهرمان مي‎فروختم.}

^{مثلا چه‎چيزهايي؟}

^{تکه‎‎هاي مس و فلزات ديگر.}

^{دورترين تصويري که از کودکي در ذهن‎تان مانده؟}

^{يکساله يا کوچکتر بودم. در بغل خاله‎ام بودم، زير نخلي. دانه‎‎هاي خرما را مي‎چيدند، يکي از دانه‎‎ها را هم در دهان من گذاشتند.}

^{شغل مورد علاقه در کودکي؟}

^{دوست داشتم معلم بشوم.}

^{کمترين نمره‎اي که در مدرسه گرفته‎ايد؟}

^{سه بار صفر گرفتم. بار‎ها به دانش‎آموزانم گفته‎ام که مفتخر به دريافت صفر شده‎ام و ياد گرفته‎ام چطور از صفر عبور کنم!}

^{از چه درسي؟}

^{رياضي و زبان.}

^{به يادماندني‎ترين تشويق دوران تحصيل؟}

^{انشايم نيمه‎تمام بود و نيمي از آن را از حافظه خواندم. منتظر تنبيه بودم، اما معلم براي تشويق خودنويسش را به من داد.}

^{خاطره‎انگيزترين درس دوران تحصيل؟}

^{درس انشا. در فرصت‎‎هاي ديگر نمي‎توانستم خودم را نشان بدهم.}

^{اولين کتابي که خودتان خريديد و خوانديد؟}

^{کتاب مشکل‎گشا. که دو ريال خريدمش. منبع درآمدم هم بود. شب‎‎هاي جمعه مي‎رفتم در خانه‎‎ها مي‎خواندم و با هر بار خواندن پنج ريال مي‎گرفتم!}

^{اولين فيلمي که در سينما ديديد؟}

^{زاپاتا. تا قبل از انقلاب، خانواده اجازه سينما رفتن به ما نمي‎داد. درست در بحبوحه انقلاب يا کمي پيش از اوج‎گيري انقلاب بود که فيلم زاپاتا را در سينماي شهرمان نمايش دادند.}

^{اولين‎بار که فهميديد مي‎توانيد شعر بگوييد؟}

^{کلاس چهارم ابتدايي بودم. خانه ما نزديک ساحل بود و غروب‎‎ها را کنار ساحل مي‎گذراندم. در خوزستان بازماندگان قوم ماندائي يا صابئين هستند که در ساحل رود زندگي مي‎کنند و قبور گذشتگان‎شان هم در ساحل بود. در ساحل رودخانه دز مي‎رفتم و قبر‎ها را مي‎ديدم که فرسوده شده بودند و اسکلت‎‎ها از آن‎ها بيرون زده بود. با کنجکاوي کودکي اين قبر‎ها را نگاه مي‎کردم و همين اولين زمينه براي سرودن شعر شد.}

^{اولين بيتي که در آن احوال گفتيد؟}

^{يکي روز رفتم به صحرا چنين/ بديدم يکي مرده‎اندر زمين}

^{و اولين شعري که از شما منتشر شد؟}

^{يک شعر در زمينه دفاع مقدس بود که در سال 1361 منتشر شد. يکي از دوستان شهيدم اين شعر را از من گرفت و براي مجله سروش فرستاد، که آن‎موقع زنده‎ياد قيصر امين‎پور و آقاي حسين اسرافيلي و دوستان ديگري آن‎جا بودند. يکي از ابياتش اين بود:}

^{فيل فتنه اگر که زين سازند/ابر باراني ابابيليم.}

^{شعر گفتن دشوارتر است يا نقد شعر؟}

^{هرکدام در موقعيتي دشوار مي‎شوند. شعر، وقتي بخش الهامي‎اش طي شده است و مي‎خواهي تمامش کني، بسيار دشوار است. آن جرقه و آذرخش نخستين که تمام مي‎شود، به‎خصوص اگر در قالب کلاسيک باشد ـ که سنتش اين است که از پنج شش بيت کمتر نباشد و مي‎خواهيد تکميلش کنيد ـ تکاپوي دشوار و فرساينده‎اي دارد. نقد هم دشوار است، اما هيچ شاعري نيست که در جريان سرودن دچار نقد نباشد. همين که واژه‎‎ها را پس و پيش مي‎کنيد و کلمه‎اي يا بيتي را قلم مي‎گيريد، نقد است. نقد در جريان خلق اتفاق مي‎افتد و چنان توأمانند که گويي همزادند.}

^{با نوشتن درباره شعر راحت‎تريد يا سخن گفتن درباره شعر؟}

^{هردو کار را مي‎کنم، اما فکر مي‎کنم در سخن گفتن راحت‎تر باشم. من بيش از 40 سال است که سخنراني مي‎کنم و تمرين سخن گفتنم بيشتر است.}

^{کوتاه، درباره شوش دانيال؟}

^{زادگاه من و خاطره پيامبر بزرگي که در هجرت و تبعيد به سر برد. سرگرداني‎‎هاي من به دانيال نبي بسيار شبيه است.}

^{ميکروفن؟}

^{پل ارتباط. ابزاري براي اين‎که بگويي که هستي و چگونه مي‎انديشي و به مخاطب چگونه نگاه مي‎کني.}

^غزل؟

^{لنگرگاه شعر ديروز و امروز. شعر انقلاب با گذار از همه قالب‎‎ها و تجربه‎‎هاي فرميک سرانجام به غزل رسيد. اين نشان مي‎دهد غزل ظرفيت بي‎نهايتي است براي گفتن. و اتفاقا نامش چندان رسا نيست. نه فقط جلوه‎‎هاي عاشقانه و عارفانه، که همه قلمرو‎هاي زندگي در غزل چهره نشان داده‎اند. غزل فرمي است براي همه جلوه‎‎هاي حياتي انسان.}

^{شعر آييني؟}

^{اين واژه منطبق بر فراخناي گستره معنايي‎اش نيست. آيين، تجلي بيروني باور است. ما آيين‎‎هاي قومي و بومي داريم، آيين‎‎هاي ملي و فراملي داريم و آيين‎‎هاي ديني. الان از شعر آييني فقط شعر ديني را تصور مي‎کنيم، در حالي‎که گستره شعر آييني بسيار فراخ‎تر و وسيع‎تر است.} 

^{درست‎ترين واژه براي بيان مفهومي که امروزه از عبارت «شعر آييني» مراد مي‎کنيم؟}

^{شعر آيينيِ ديني. من شعر ديني را تقسيم مي‎کنم به شعر نيايشي و شعر ستايشي. شعر نيايشي همان شعر مناجات و تحميديه است. سنت ديرينه ادبي ماست که کتاب‎‎ها را با نيايش آغاز مي‎کرده‎اند. شعر ستايشي نيز شعر منقبت و فضيلت است که ستايش بزرگان دين است. يعني آن حمد است و اين مدح.}

^{شعر مرثيه کجاي اين تقسيم‎بندي جاي مي‎گيرد؟}

^{شعر مرثيه در حوزه شعر ستايشي است. شعر ستايشي را به سوگ‎سروده‎‎ها و سورسروده‎‎ها تقسيم کرده‎ام.}

^{ذوالجناح؟}

^{غروبِ غريبيِ حسين. آغاز اسارت.}

^حر؟

^{آيينه‎اي براي تماشاي خود. براي هرکس سر آزادي از خويش دارد.}

^حرمله؟

^{نهايت شقاوت و قساوت.}

^{زيارت ناحيه مقدسه؟}

^{سه زيارت ناحيه داريم. يکي زيارتي است که در آن اصحاب معرفي مي‎شوند. دومي، گزارشي از ماجراي کربلاست، و سومي زيارت رجبيه که در آن نيز ياران و اصحاب امام معرفي شده‎اند. اگر مقصود شما زيارت دومي است، فرصتي است براي مرور کربلا. روايت صادقانه و عاشقانه کربلا.}

^{درياچه اروميه؟}

^{نمکين‎ترين قسمت ايران!}

^{کاغذ کاهي؟}

^{فرصت‎‎هاي اضطراري براي نوشتن و سرودن.}

^{خرمشهر؟}

^{من جزو آخرين نفراتي بودم که بعد از 34 روز مقاومت از خرمشهر خارج شدم. لحظات وداعم با او غم‎انگيزترين لحظه زندگي‎ام بود. و البته نماد پيروزي ايران.}

^{کارت عابربانک؟}

^{گذار زندگي.}

^{خط معلا؟}

^{رقص زيباي قلم.}

^{حوزه هنري؟}

^{پايگاه پرورش استعداد‎هاي بزرگ و سکوي پرش بسياري از بزرگان.}

^{کانون پرورش فکري کودکان و نوجوانان؟}

^{دغدغه‎مندترين جغرافياي ادبيات کودک.}

^{مجلات رشد؟}

^{فرصتي براي رشد.}

^{خوشتر داريد شما را «معلم شاعر» خطاب کنند، يا «شاعر معلم»؟}

^{من معلمم. کار‎هاي شعري‎ام کمتر عرضه شده و کمتر مرا به شاعري مي‎شناسند.}

^{سه شيء که هميشه همراه‎تان است؟}

^{قلم، کاغذ، تسبيح.}

^{با چند انگشت تايپ مي‎کنيد؟}

^{با يک انگشت. به ندرت و با مشقت.}

^{چند وقت يک‎بار اسم خودتان را در موتور‎هاي جست‎وجو سرچ مي‎کنيد؟}

^{معمولا دو هفته يک‎بار.}

^{اگر سه‎هزار ميليارد تومان پول داشته باشيد با آن‎چه مي‎کنيد؟}

^{خدا نکند! «إن الانسان ليطغي، أن رآه استغني» پول مثل کود است. انباشته که شود درخت را مي‎سوزاند.}

^{اگر مجبور به داشتن اين مبلغ باشيد؟!}

^{در اولين فرصت تقسيمش مي‎کنم.}

^{بين چه کساني؟}

^{آن را به فقيرترين بخش‎‎هاي کشورم، که بخش‎‎هاي فرهنگي است، تقديم خواهم کرد.}

^{رؤياي معهود؟}

^{مولايم حسين.}

^{کابوس مرسوم؟}

^{فقدان همنفسي با آن بزرگان.}

^{شخصيت مذهبي مورد علاقه؟}

^{حسين. که بيشتر برايش قلم زده‎ام.}

^{شخصيت تاريخي مورد علاقه؟}

^{عباس‎ميرزا. و رييس‎علي دلواري.}

^{نان مورد علاقه؟}

^سنگک.

^{بوي مورد علاقه؟}

^{گل. گل محمدي.}

^{صداي طبيعي مورد علاقه؟}

^{صداي آب.}

^{ذکر مورد علاقه؟}

^{ذکري که بيشتر مي‎گويم صلوات است.}

^{شير، چاي يا قهوه؟}

^شير.

^{کوه، دريا يا کوير؟}

^{با هرسه مأنوس بوده‎ام. اما دريا را بيشتر دوست دارم.}

^{استقلال يا پرسپوليس؟}

^{هردو برايم يکسانند.}

^{جاودانگي يا تأثيرگذاري؟}

^{تأثير جاودانه.}

^{تأثيرگذارترين آدم در زندگي شما؟}

^{اولين چهره‎اي که بر من تأثيرگذار بود، شهيد سبحاني بود که پيشش شاگردي کرده‎ام. دکتر شريعتي و شهيد مطهري چهره‎‎هاي اثرگذاري در زندگي من بوده‎اند.}

^{اولين آشنايي‎تان با دکتر شريعتي؟}

^{کتاب «فاطمه فاطمه است.» در اهواز خواندمش، اما وقتي رفتم که از نزديک دکتر را ببينم، از ايران رفته بود.}

^{بارزترين صفت فرهنگ ايراني؟}

^{نجابت. آريا يعني نجيب.}

^{با شعر مي‎شود دنيا را عوض کرد؟}

^{به شرطي که شعرش عوضي نباشد! بوده‎اند شعر‎هايي که جهان را عوض کرده‎‎اند. لااقل جهان يک انسان و جان او را عوض کرده‎اند.}

^{مهم‎ترين کليد سرودن شعر مذهبي؟}

^{مستعد بودن فضاي درون شاعر و شناور شدن در فضايي که بزرگان دين بوده‎اند و همنفسي با آن‎ها. به‎عبارت ديگر اين‎که با فاصله حرف نزنيم. به قول قيصر امين‎پور «شنيدن کي بود مانند بودن.» اول بچشيم، بعد بگوييم.}

^{و اين همنفسي چگونه حاصل مي‎شود؟}

^{مثلا اگر مي‎خواهيم از علي بگوييم گاهي عبادت و نيايش شبانه داشته باشيم، شبي کيسه‎اي به دوش کشيده باشيم، گاهي اشک يتيمي را پاک کرده باشيم و کودکي را پشت خود سوار کرده باشيم و صداي گوسفند در آورده باشيم...}

^{مهم‎ترين کليد نقد شعر؟}

^{فهم دقيق شعر. به قول صاحب کشف‎المحجوب «شعر را بورزيم.» اگر شعر را ورزيده باشي، خوب مي‎تواني نقد و تحليلش کني.}

^{به‎وجود بحران مخاطب شعر باور داريد؟}

^{نه. بحران متوجه همان‎‎هايي است که شعر را دچار بحران مي‎بينند. شعر اگر گره بخورد به مردم، مردم از آن استقبال مي‎کنند.}

^{به‎نظر شما کنگره‎‎هاي ادبي به حال شعر بيشتر مفيد بوده‎اند يا مضر؟}

^{کنگره‎‎ها در زايش شعر و در زايش شاعران بي‎ترديد تأثيرگذار بوده‎اند. مصداق روشنش اين‎که امروز اگر در برخي زمينه‎‎ها شعر نداريم يا کم داريم، به‎خاطر اين است که در آن زمينه کنگره نداشته‎ايم. اما در زمينه‎‎هايي مثل عاشورا يا دفاع مقدس مي‎بينيد چقدر شعر وسيع شده است. از نظر کيفي هم، کنگره‎‎ها به باروري شعر کمک کرده‎اند. وقتي شاعر مي‎بيند در جمعي قرار است شعرش را عرضه کند که مخاطبان فرهيخته‎اند، تلاش و تکاپوي بيشتري خواهد داشت.}

^{مهم‎ترين آفت کنگره‎ها؟}

^{انجمني شدن شعر. اين‎که بعضي شاعران فقط مناسبتي شعر مي‎گويند و از برخي موضوعات انساني که در شعر گذشته بسيار شاخص بوده بي‎بهره مانده‎اند.}

^{با کساني که مي‎گويند رقابتي بودن کنگره‎‎ها به شعر ضربه زده است، موافقيد؟}

^{مگر در گذشته برخي از آثار بزرگ ادبي ما محصول همين رقابت‎‎ها نبوده؟ آن‎موقع اين رقابت‎‎ها در دربار‎ها يا مجالس بعضي صاحب‎ذوقان اتفاق مي‎افتاده و امروز در امکانات و فضاي ديگري. نمي‎شود اين فضاي رقابتي را في‎نفسه منفي ديد، مگر در مورد شاعري که تحت تأثير آن فضا شعرش را با شتاب عرضه مي‎کند و مي‎خواهد زودتر بازار را پر کند و خودش را به ديگران برساند. اين موارد سطح شعر را پايين مي‎آورد، نه نفس رقابت.}

^{بهترين شيوه عرضه شعر؟}

^{خوانش شعر توسط خود شاعر. شاعر بهتر از هرکس ديگر حس خود را و درنگ‎‎ها و تنفس‎گاه‎‎هاي شعر را بيان مي‌کند و چون حسش در درونش پيچيده است، با مخاطب هم ارتباط بهتري برقرار مي‎کند.}

^{ارزيابي‎تان از تصوير ادبيات معاصر در کتاب‎‎هاي درسي؟}

^{کتاب درسي ظرف محدودي است با انتظارات فراوان. ما 700 خواهنده داريم که مي‎خواهند در کتاب درسي جايي داشته باشند. از قرآن و نهج‎البلاغه و ستاد اقامه نماز گرفته تا پليس و سازمان استاندارد و... اين سهم‎خواهي‎‎ها کار کتاب درسي را بسيار دشوار مي‎کند. عبور از اين تنگنا‎ها بسيار سخت است و پيدا کردن شعري که جواب همه اين‎ها را بدهد، به کاهش سطح شعر منجر مي‎شود. گاهي هم به سفارش شعر ناچار شده‎ايم. اما در مجموع تلاش ما اين بود که بهترين‎‎هاي شعر انقلاب و شعر معاصر را در کتاب‎‎هاي درسي بياوريم. زنده‎ياد حسن حسيني مي‎گفت اگر از خودم مي‎پرسيديد که کدام شعرم را در کتاب درسي استفاده کنيد، همين شعر «راز رشيد» را انتخاب مي‎کردم. آقاي معلم و زنده‎ياد قيصر امين‎پور هم همين‎طور.}

^{سخت‎ترين تجربه ترس؟}

^{تجربه صحبت کردن و ناکامي‎‎هاي اوليه‎اي که در صحبت کردن داشتم و ترس پس از اين شکست‎ها. من از کلاس پنجم ابتدايي صحبت کردن در جمع را شروع کردم.}

^{بزرگ‎ترين عيبي که داريد؟}

^{عيب زياد دارم. يکي از بزرگ‎ترين عيب‎هايم اين است که با فضا‎هاي رسانه‎اي کمتر ارتباط دارم.}

^{عيبي که در شما نيست، اما معمولا به آن متهم‎تان مي‎کنند؟}

^{تصور مي‎کنند به يک جناح خاص سياسي‎ يا فکري وابسته‎ام؛ در حالي‎که من سعي کرده‎ام فراتر از اين خطوط حرکت کنم و با همه سلوک و مدارا داشته‎ام.}

^{مهم‎ترين کلمه عالم؟}

^الله.

^{غم‎انگيزترين گوشه تاريخ ايران؟}

^{آن دو معاهده تلخ. ترکمانچاي و گلستان.}

^{باشکوه‎ترين گوشه تاريخ ايران؟}

^{دفاع مقدس.}

^{برخوردتان با آدم متملق؟}

^{سکوت طولاني.}

^{با آدم حراف؟}

^{سکوت و گاهي کلمه‎اي کوتاه، که دريابد کوتاه‎تر هم مي‎توان حرف زد.}

^{با آدم لاف‎زن؟}

^{سعي مي‎کنم ديگر نبينمش!}

^{با آدمي که در برخورد اول، شما را تو خطاب مي‎کند؟}

^{تازه گاهي وقت‎‎ها «تو»‎ها از «شما»‎ها خيلي محترمانه‎تر است!}

^{نظرتان درباره قيصر امين‎پور؟}

^{صميمي‎ترين چهره شعر انقلاب.}

^{علي معلم؟}

^{دشوارگوي عميق‎انديش.}

^{سيدحسن حسيني؟}

^{روح شورشـي آرام. بــزرگ‎تريــن چهره شعرشناس و منتقد ادبي انقلاب.}

^{سهراب سپهري؟}

^{زلال مثل آب.}

^{مهدي اخوان ثالث؟}

^{با شکوه، مثل شعرش.}

^{احمد شاملو؟}

^{نوانديشي که عميق نينديشيد.}

^{فروغ فرخزاد؟}

^{مي‎توانست يک رابعه باشد. دريغ که زود رفت.}

^{حبيب‎الله چايچيان؟}

^{شاعر صميمي شعر مذهبي. با نشيب و فراز‎هاي فراوان در شعر.}

^{محمدعلي مرداني؟}

^{شاعري شيفته رشد و تشويق نسل جوان.}

^{عليرضا قزوه؟}

^{سرشار از شعر. اگر بکوشد کرانه‎‎هاي خود را حفظ کند.}

^{جواد محقق؟}

^{معلم شاعر، اهل سلوک و سفر.}

^{رضا اميرخاني؟}

^{استعداد شگرف حوزه قصه‎نويسي.}

^{مصطفي مستور؟}

^{بوسيدن روي ماه خداوند.}

^{سيدمهدي شجاعي؟}

^{داستان‎نويس آييني. چهره بزرگ و موفقي خواهد بود، اگر روح دميده سينما در نثر خودش را حفظ کند و به هر قلمرويي هم سر نکشد.}

^{بهترين فيلم بعد از انقلاب؟}

^{آژانس شيشه‎اي ابراهيم حاتمي‎کيا.}

^{بهترين رمان؟}

^{من اوي رضا اميرخاني.}

^{آثار شاخص ادبيات داستاني در حوزه مذهب؟}

^{آثار محمود حکيمي و پرويز خرسند. و هبوط دکتر شريعتي.}

^{در حوزه دفاع مقدس؟}

^{دا و پايي که جا ماند.}

^{در حوزه موسيقي مذهبي؟}

^{اذان مؤذن‎زاده اردبيلي. کار اخير آقاي کريمخاني هم بسيار شاخص و اثرگذار است.}

^{نظرتان درباره مرگ؟}

^{بار‎ها در سال‎‎هاي جنگ مرگ را تجربه کرده‎ام. و البته هرکه نماز مي‎خواند، مرگ را تمرين مي‎کند. نماز ديدار با خداست. نبايد اتفاق عجيبي باشد. و به تعبير امام حسين مرگ غير از يک پل چيزي نيست.}

^{بزرگ‎ترين آرزويي که به آن رسيديد؟}

^{اين‎که نويسنده شوم و از عاشورا با زبان ديگري بگويم.}

^{با ارزش‎ترين چيزي که از دست داده‎ايد؟}

^{فرصت‎ها. امام حسين فرمود‎: اي انسان، تو جز مجموعه‎اي از روز‎ها نيستي. هر روز که بگذرد پاره‎اي از وجود تو رفته است. اين بزرگ‎ترين حسرت آدمي است.}

^{اگر بدانيد 24 ساعت بيشتر زنده نيستيد چه مي‎کنيد؟}

^{بار‎ها اين سؤال را از خودم پرسيده‎ام. سعي مي‎کنم غبار دل‎‎هاي آن‎هايي را که گوشه قلب‎شان غباري از من نشسته  است به هر مقدار که ممکن باشد پاک کنم.}

^{اگر مجبور باشيد در کشوري به‎جز ايران زندگي کنيد، کجا را انتخاب مي‎کنيد؟}

^{عراق. کربلا يا نجف. و انتخاب بعدي‎ام هند است.}

^{زيباترين نقطه ايران؟}

^{شهرم دزفول.}

^{بهترين خيابان تهران؟}

^{همه خيابان‎‎هايي که مستقيم به خارج از تهران مي‎روند!}

^{محمدرضا سنگري، در يک عبارت؟}

^{کسي که سعي مي‎کند خودش باشد و با او باشد.}

^{حرف آخر؟}

^{فعل در عرفان اين‎گونه صرف مي‎شود: من نيستم، تو نيستي، او هست. و اين آخرين حرف است}