شهید مطهری: امام به من گفت من «دست خدا» را احساس مي كنم

مهدی جمشیدی: در «هستي شناسي اسلامي»، عالم داراي دو بخش است: «عالم شهادت» و «عالم غيب». جهان طبيعت كه با حواس ظاهري انسان، قابل درك و شناخت است، عالم شهادت خوانده مي شود و جهان ملكوت كه از دسترس حواس ظاهري انسان خارج است، عالم غيب ناميده مي شود. (مطهري، ١٣٨٨: ٦٠) در قرآن كريم، آيات متعددي وجود دارد كه در آنها به عالم غيب اشاره شده است:

«وَ عِنْدَهُ مَفاتِ‍حُ الغَيْبِ لايَعْلَمُها إلاّ هُوَ»(انعام: 59).

كليدهاي غيب نزد خداست و جز او، كسي از آنها آگاه نيست.

به گزارش بولتن نیوز، قرآن كريم، همواره از انسان مي طلبد كه ايمان حقيقي و راسخ به غيب داشته باشد. به عنوان مثال، در آية ٣ سورة بقره، «ايمان به غيب» يكي از صفات متقين معرفي می شود. براي ايمان انسان به عالم شهادت، حواس ظاهري كافي است و به سادگي مي توان به درك اين عالم نائل گشت، اما ايمان به غيب، دشوارتر است، زيرا همچنان كه گفته شد اين عالم در قلمرو حس و تجربه قرار ندارد، از اين رو، به ابزارهاي معرفتي ديگری نياز است:

«حواس براي ايمان و اعتقاد به جهان غيب كافي نيست؛ براي ايمان و اعتقاد به جهان غيب، قوّة عقل كه خود مرتبة غيب وجود ماست بايد دست به كار و فعاليت بشود، و يا قوّه اي نهان تر و مخفي تر از عقل، بايد غيب را شهود نمايد» (همان: ٦٠-٦١).

پيامبران الهي، عهده دار دو رسالت مهم در اين باره اند: آنها از يك سو مي خواهند انسان را مؤمن به جهان غيب سازند و از سوي ديگر، وي را با اين جهان، مرتبط و متصل گردانند:

«پيغمبران راهنمايان جهان غيب اند، آمده اند كه مردم را به غيب و ماوراي ظاهر و محسوسات، مؤمن و معتقد نمايند. پيغمبران به اينكه مردم به وجود غيب، ايمان داشته باشند اكتفان كرده اند، پيغمبران آمده اند كه ميان مردم و غيب، رابطه برقرار كنند، حلقة اتصال ميان مردم و جهان غيب باشند، مردم را مؤمن به مددهاي غيبي و عنايت-هاي خاص بنمايند. اينجاست كه مسألة غيب، عملاً با زندگي بشر تماس پيدامي كند»(همان: ٦١).

در جهان بيني اسلامي، رويدادها و حوادث صرفاً معلول «علل و اسباب مادّي» نيستند، بلكه گاه «ارادة خداوند» در قالب سنت های الهی بر اين علل و اسباب مادّي به صورتي خاص تأثيرمي گذارد كه انسان به مقصود خود نائل مي شود. اين نوع تأثيرگذاري ها را «امدادهاي غيبي» مي خوانيم:

«بشر در زندگي خاص خود، اعمّ از زندگي فردي يا اجتماعي، احياناً مشمول لطف ها و رحمت هاي خاص مي شود كه او را دستگيري مي كند و از سقوط نجات مي دهد»(همان: ٧١).

اما انسان بايد واجد استحقاق و شايستگي براي كسب الطاف و دستگيري هاي خاص الهي باشد. به عبارت ديگر، «اين گونه الطاف غيبي، گزاف و رايگان نيست»(همان:٧١)، بلكه «مشروط» است (همان: ٧٢). خداوند در قرآن کریم می فرماید:

«إنْتَنْصُرُوا اللهَ يَنْصُرْكُمْ وَ يُثَبِّتْ أقْدامَكُمْ»(محمد: 7).

اگر خدا را ياري كنيد، خداوند شما را ياري مي كند و ثابت قدمتان مي دارد.

بر اساس اين قبیل آيات، ياري الهي كه مدد غيبي است، وابستة به تحقق دو شرط در فرد يا جامعه است: (همان: ٧٢)

اول. «حُسن فعلي»؛ يعني عمل صالح و مجاهدت مشروعي از ناحية فرد يا جامعه صورت بپذيرد؛ دوم. «حُسن فاعلي»؛ يعني انگيزة انسان از كوشش و عمل صالح، تحصيل رضايت الهي باشد. «مجاهدت» و «اخلاص» در كنار يكديگر مي توانند به افاضات و نصرت هاي الهي منجر گردند و بشر را از تنگناها و دشواري هاي زندگي دنيوي عبور دهند.

همچنين، آیت الله شهید به فرازي از خطبة ٥٦ نهج البلاغه نيز اشاره كرده كه در آن، حضرت علي (ع) تأكيد مي فرمايد كه مسلمانان صدر اسلام به سبب برخورداري از مجاهدت و اخلاص، قابليت كسب نصرت ها و امدادهاي الهي را دارا شدند و در نتيجه، پيروزي و توفيق نصيب شان گشت (همان :73-74). آیت الله شهید مي افزايد كه امدادهاي غيبي الهي را حتي با تجربه نيز مي توان دريافت؛ یعنی اگر فردی مقدمات دریافت امدادهای غیبی را در خود فراهم سازد، اثر آنها را در زندگی خود احساس خواهد کرد (همان: ٧٥). در اينجاست كه يكي از اختلاف هاي «جهان بيني مادّي» و «جهان بيني الهي» روشن مي گردد و آن اين است كه بر مبناي جهان بيني الهي، نظام جهان در برابر خير و شرّ، صلاح و فساد، عدل و ظلم و... بي تفاوت نيست و اين دو را يكسان نمي انگارد. اين قاعده هم بر رابطة ميان «انسان» و «نظام جهان» حاكم است و هم بر رابطة ميان «جامعه» و «نظام جهان»:

«مجموع جهان نسبت به جامعة انسان بي تفاوت نيست، به اين معني كه اولاً جامعة انسان رسالتي دارد كه آن رسالت به سوي غائيت و به سوي تكامل است و در اين مسير اگر درست گام بردارد، عكس العمل جهاني نسبت به او يك عكس العمل موافق است، و اگر منحرف بشود عكس العمل جهاني يك عكس العمل مخالف است، پس جامعه از جهان جدا نيست.» (مطهري،١٣٨٧: ٢٨).

از اين رو، امدادهاي غيبي تنها به «فرد» اختصاص ندارد، بلكه نصيب «جامعه» نيز مي شود و «مددهاي غيبي اجتماعي» نيز در كار است (مطهری،١٣٨٨: ٨٤-٨٣). از نظر جهان بيني الهي، علاوه بر عوامل مادّي و محسوس، عوامل معنوي نيز بر سرنوشت فرد و تحولات اجتماعي تأثير مي نهند و اين تأثیرگذاري، وابسته به قرار داشتن فرد و جامعه در مسير صلاح يا فساد است (همان:٧٨). علامه مطهری در جای دیگر نیز تصریح می کند که در جهان بيني الهي، نظام جهان يك واحد باشعور و زنده است و حق و باطل را در كنار هم نمي نشاند و نسبت به آن ها، بي طرف و بي جهت نيست:

«از نظر مادّي، سنت تشريع يعني مقرراتي كه بايد بشر به آنها عمل كند، حساب مخصوصي در ميان سنن تكوين ندارد. حق و باطل، درست يا نادرست، عدالت و ستم يك جور حساب دارد. جهان نسبت به طرفداران آن ها بي طرف است. اما از نظر مكتب الهي، جهان نسبت به اين امور و طرفداران آن ها، بي طرف نيست، طرفدار اهل حق و عدالت و درستي و صاحبان آرمان هاي مقدس است. يك نفر مادّي، هر اندازه به مسلك و روش و آيين خود مؤمن و معتقد باشد و هر اندازه آرمانش مقدس و عمومي و دور از خودخواهي و نفع پرستي باشد، بيش از اين عقيده ندارد كه به هر اندازه سعي و كوشش و مجاهدت در راه تحقق بخشيدن به آرمان خود به خرج دهد نتيجه مي گيرد. اما يك نفر مسلمان مؤمن و معتقد عقيده دارد كه جهان طوري ساخته شده كه اگر او در راه حق و حقيقت فداكاري كند، دستگاه جهان به حمايت او برمي خيزد و او را از پشتيباني خود بهره مند مي كند. صدها هزار برابر نيرويي كه او در راه هدف مقدس خود مصرف مي كند، نيروي ذخيره در جهان هست كه در چنين شرايطي به ياري او به كارمي افتد»(همان :٧٩-٧٨).

همچنان كه در قرآن كريم تأكيد مي شود:

«وَلوْ أنَّأ اهْل القُري آمَنُوا وَاتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَيْهِمْ بَرَكاتٍ مِنَ السَّماءِ وَ الْأرضِ»(اعراف: 96).

اگر اهل شهرها ايمان مي آوردند و پرهيزگاري مي كردند، بركاتي از آسمان و زمين بر آنان مي گشوديم.

علامه مطهري معتقد است كه در وقوع انقلاب اسلامي ايران، امدادهاي غيبي در ميان بوده است. وي تصريح مي كند که رهبر انقلاب، امام خميني(ره) نيزچنين باوري داشته و قائل به حضور امدادهاي غيبي در انقلاب اسلامي بوده است:

«در جلسة خصوصي ايشان [امام خمینی] به من گفت: "فلاني اين ما نيستيم [كه اين نهضت را ايجاد كرده ايم]، من دست خدا را احساس مي كنم”. [...ایشان] براي خدا قيام كرده و خداي متعال يك قلب قوّي به اين مرد داده كه اصلاً تزلزل، ترس، بيم در اين دل راه ندارد»(مطهري،١٣٨9الف: ٥١).

یکی از انقلابیون نیز می گوید:

«وقتی مرحوم مطهری [از دیدار امام در فرانسه] برگشت به ایران، به دیدن ایشان رفتم [...] دیدم آقای مطهری می گوید: آقا! من مبهوت هستم! گفتم: چرا؟ گفت: تصمیمی که امام گرفته، با این همه نظامی های تا دندان مسلح، با آن همه حمایت های امریکا و انگلستان و فرانسه، نتیجه چه خواهد شد؟ آیا واقعاً این تصمیم برای ما موفقیت پیش می آورد؟ [...] ایشان می گفت: به امام گفتم: آقا! خطر خیلی مهم است، خودتان را چطور می بینید؟ امام در جواب فرمود: علی التحقیق پیروزیم! [...] پرسیدم: آیا به محضر امام عصر شرفیاب شدید و او این خبر را داده است؟ امام نفی و اثبات نکرد و فقط گفت: قطعاً پیروزیم!»(کرمی پور، 1382: 466- 467).

در قرآن كريم به انواع مختلفي از امدادهاي الهي اشاره شده است كه برخي از آن ها عبارتند از: ارسال سپاه نامرئي در جنگ، نزول باران، ايجاد آرامش در قلب مؤمنان، ايجاد ترس در قلب دشمنان، فرستادن بادهاي ويرانگر، كم جلوه دادن لشكر دشمن، استوار ساختن اراده و عزم مجاهدان، فرستادن لشكر پرندگان در جنگ، افكندن محبت انسان در دل ها، تأييد به روح الهي، برهم زدن كيدهاي دشمنان، اعطاي فرقان يامعيار شناخت حق از باطل، الهام حقايق به قلب ها، افزايش نعمت هاي مادّي و... .

*محقق پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی

منابع:

قرآن کریم.

کرمی پور، حمید.(1382). خاطرات آیت الله ابوالقاسم خزعلی. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.

مطهری، مرتضی.(١٣٨٧). فلسفۀتاريخ. جلد اول. تهران: صدرا.

ـــــــــــــــ .(١٣٨٨). مقدمه اي بر جهان بيني اسلامي: انسان و ايمان. جلد اول. تهران: صدرا.

ـــــــــــــــ . (1389الف). آینده ی انقلاب اسلامی ایران. تهران: صدرا. چاپ سی وسوم.