شرحی کوتاه بر خطبه فدک

گروه فرهنگی - کتاب «خطبۀ فدک»یکی از آثار حضرت آیت الله العظمی حاج آقا مجتبی تهرانی رحمت الله علیه است که طیّ دو سال،بیش از یکصد و ده هزار نسخه از آن چاپ و منتشر شده است.
به گزارش بولتن نیوز، این اثر ارزشمند، بیاناتی موجز و رسا مابین ترجمه و شرح از خطبه حضرت زهرا سلام الله علیها است که توسط حضرت استاد در هفده جلسه در ایّام فاطمیه سال1377 ایراد گردیده است. این خطبه اوّلین سند جاودان از صدر اسلام مبنی بر انحراف مسملین از دستورات صریح قرآن و پیامبر بوده و چراغی روشن برای هدایت‌جویان طول تاریخ است.

در بخشی از مقدّمه این کتاب آمده است:
موضوع بحث پیرامون خطبه‏ای است که حضرت زهرا بعد از وفات پدرشان در مسجد آن حضرت، ایراد فرمود. نکتۀ کلّی‏ای که باید در ابتدای بحث بگویم، دربارۀ جهت ایراد این خطبه است. مسألۀ فدك، در واقع مسألهای است كه هم عامّه  و هم خاصّه آن را قبول دارند. روایات متعدّدی هم داریم که این زمین، ملك شخصی پیغمبر بود و یهود آن را به حضرت بخشیده بودند. فدك اصلاً جزو غنایم جنگی نبوده است. یهودیان خودشان آن را به پیغمبر هدیه دادند. بعد هم پیغمبر آن را به‏خاطر مصالحی به حضرت زهرا بخشید که توضیح آن خواهد آمد. نکتۀ مهمّی که باید به آن اشاره کنم این است که فدك ملك شخصی حضرت زهرا بود و پدرش آن را در زمان حیاتش به او بخشیده بود؛ همه هم این مسأله را میدانستند. هم عامّه و هم خاصّه این مطلب را نوشتهاند. امّا وقتی که غاصبین خلافت، فدک را از دست کارگزاران حضرت خارج کردند و حضرت زهرا برای احقاق حقّشان به مسجد تشریف آوردند و این خطبۀ پرمغز را خواندند، اصلاً روی این مسأله تكیه نكردند كه شما نِحله و هدیۀ پدر مرا از من گرفتید و خدمهام را از آنجا بیرون کردید. حضرت در این خطبه روی دو مسألۀ دیگر تکیه کرد که مطلب مهمّی در آن‏ها نهفته است. هر دو مطلب هم مربوط به قرآن بود؛ یعنی چون اتّفاقات اخیر آن روزها، در حقیقت ثُلمه در دین و مخالفت با حکم الله بود، حضرت برای حقّ شخصی خود قیام نکرد؛ بلکه می‏خواست جلوی این ضربه به دین را بگیرد. اگر تمام زمین هم مال حضرت زهرا بود و كسی تقاضا میكرد، همه را به او میداد. بحث امور سیاسی و اجتماعی هم جدا است که برخی گفته‏اند: حضرت دنبال پس گرفتن فدک بود تا جنبه‏های سیاسی و اجتماعی مربوط به خاندان وحی را ترمیم کند! این حرف‏ها هم مطرح نبود. آنچه که اصل حرکت حضرت بود و باعث شد او با چنان حالتی بر همه نهیب بزند و مهاجر و انصار را توبیخ کند، مسألۀ دیگری بود.
مطلب اوّل این بود که حضرت دید در برابر این حق‏خوری‏ها، کسی حرفی نمی‏زند و غاصبین هم ادّعا دارند که اصلاً حکم الهی، این نیست. اینجا اصل دین و احکام الهی در خطر بود نه یک تکّه زمین و یا حتّی مسألۀ خلافت. لذا حضرت در این خطبه اوّل به مسألۀ غصب فدک اشاره کرد و بعد مسألۀ غصب خلافت را پیش کشید؛ امّا از جنبۀ دینی نه شخصی. غاصبین، در بحث فدک اصلاً مسألۀ هدیه بودن را مطرح نكردند و گفتند: فدک میراث پیغمبر است. لذا بحث، بحث میراث، یعنی ارث بردن بود. پیغمبر اكرم كه یك بچّه بیشتر نداشت. اگر انسان یك بچّه داشته باشد، میراثش به چه كسی میرسد؟ به همان بچّهاش، به دخترش میرسد. حضرت زهرا در اینجا که دید این‏ها دارند این حرف‏ها را می‏زنند دو مطلب را گفت؛ یك اینکه فرمود: فرض كنید كه پدرم این باغ را به من نبخشیده و هنوز مال پدرم است؛ حالا كه پدر من فوت كرده است، ارثش به چه كسی میرسد؟ ارثش به من میرسد و شما دارید بر خلاف آیات قرآن عمل میكنید، چون قرآن میگوید: ارث هر کس به فرزندش میرسد. پس شما دارید بر خلاف آیات قرآن رفتار میكنید؛ دارید به دین ضربه میزنید و در دین ثلمه وارد میكنید.
مطلب دوم حضرت دربارۀ روایتی بود که آن‏ها جعل كردند و گفتند: قبلاً پدرت به ما گفته است: «نَحْنُ مَعَاشِرَ الْأَنْبِیاءِ لَا نُورِّثُ»؛ ما انبیا چیزی را به ارث نمیگذاریم. حضرت فرمود: باز هم شما دارید بر خلاف قرآن حرف میزنید. چون پدر من هیچ‏وقت بر خلاف قرآن حرف نمی‏زند. پدر من در همین قرآن آیات متعدّدی را از طرف خدا آورد كه می‏فرمود: انبیا هم ارث میگذارند.
لذا وقتی که حضرت دیدند این‏ها می‏خواهند با این دو اصل قرآنی مخالفت كنند، در برابرشان ایستاد و ذرّه‏ای هم کوتاه نیامد. ثقل و محور تمام محاجّۀ حضرت دربارۀ فدک روی این دو مطلب دور میزند. لذا یكییكی آیات قرآن را مطرح كرد. این ثلمه در دین است که حکمی از احکام الهی انکار شود. حضرت سراغ این مسأله رفت و بحثش اصلاً شخصی نبود. هیچ كدام از این‏ها هم جوابی به سخنان حضرت ندادند. ما در تاریخ نداریم كه این‏ها جوابی داده باشند.
پس بحث ارث، یك بخش از خطبۀ حضرت زهرا بود. بخش دیگر، مسألۀ خلافت بود. خلافت هم مثل قضیۀ ارث، مسألۀ شخصی نبود، بلکه انکار حکم الهی بود؛ یعنی غاصبین داشتند اصل وجود این حکم را منکر می‏شدند و این هم ضربه به دین بود. لذا حركت حضرت چند بُعدی بود. حضرت داشت راجع به مسألۀ حكم‏الله با اینها محاجّه میكرد. فرمود: شما دارید حكم‏الله را زیر پا میگذارید.