تحقق آرزوی بخش آب کشور

افتتاح عملیات اجرایی ساخت سد بختیاری قرار بود که قرار بود در روز پانزدهم بهمن ماه سال گذشته انجام شود به دلیل حضور رییس جمهور در مجلس لغو شد و در نهایت در روز هشتم فروردین ماه سال جاری با تاخیری در حدود دو ماه رییس جمهور برای کلنگ زنی پروژه اقدام کرد.

بلندترین سد بتنی دو قوسی جهان با ارتفاع 325 متر توسط شرکت منابع توسعه آب و نیروی ایران و به روش تهاتر با عقد قرارداد بین شرکت مذکور و قرارگاه خاتم الانبیا ساخته می شود بنابراین منابع مالی چشمگیر مورد نیاز این طرح از طریق تهاتر نیروگاه‌های رجایی و مسجد سلیمان تامین خواهد شد.

در ابتدای برنامه‌ریزی‌ها قرار بود که پروژه بختیاری توسط پیمانکار چینی و با فاینانس چین اجرا شود اما پس از مشکلات بانکی رخ داده، قرارگاه خاتم‌الانبیا کار ساخت سد و نیروگاه را به روش تهاتر به دست گرفت.

برای اجرای سد و نیروگاه برق‌آبی بختیاری پیش بینی شده نیاز به بودجه ای بالغ بر 3 هزار و 500 میلیارد تومان باشد و بر اساس سخنان احمدی نژاد در روز افتتاح عملیات ساخت سد، احتمالاً تا زمان اتمام طرح رقم بودجه تخمین زده شده تا دو برابر امکان افزایش دارد.

بلندترین سد بتنی دوقوسی جهان

سد بختیاری به فاصله مستقیم 50 کیلومتری بالادست سد دز و پنج کیلومتر بالادست تقاطع رودخانه های سزار - بختیاری در شمال غرب ایستگاه تنگ پنج (هشتمین ایستگاه خط آهن حد فاصل اندیمشک- دورود) بر روی رودخانه بختیاری بنا می‌شود.

با اجرای این پروژه از ورود رسوبات رودخانه بختیاری به مخزن سد دز جلوگیری و درنتیجه بر عمر مفید سد و نیروگاه دز افزوده می‌شود؛ امکان مدیریت بهینه منابع آب به میزان 5 میلیارد مترمکعب در راستای افزایش سطح زیرکشت اراضی پایین دست، کنترل سیلاب‌های مخرب فصلی و افزایش ایمنی سد دز، تنظیم آب نیروگاه در دست مطالعه جریانی دز در پایین دست سد با ظرفیت 750 مگاوات و ایجاد شرایط توسعه برای منطقه مانند محرومیت زدایی، اشتغال‌زایی و افزایش قابلیت‌های گردشگری از دیگر اهداف اجرای پروژه بختیاری هستند.

سد بختیاری با ارتفاع 325 متر بر روی رودخانه بختیاری از سرشاخه های دز و میان دو کوه ساخته خواهد شد؛ همچنین بدنه سد از نوع سد بتنی دوقوسی است، تراز تاج سد 840 متر از سطح دریا، طول تاج 509 متر، حداکثر ارتفاع از پی 325 متر، حداقل عرض پی 50 متر، ضخامت تاج 10 متر، حجم بتن بدنه سد چهار میلیون و 800 هزار متر مکعب، حجم حفاری سه میلیون و 500 هزار متر مکعب و عمق حفاری تکیه‌گاه از 15 تا 80 متر متغیر است.

با احداث سد و نیروگاه برق‌آبی بختیاری سالانه 1500 مگاوات به توان تولید برق کشور افزوده می‌شود و با انتقال آب رودخانه سزار به مخزن سد بختیاری، میزان تولید از 2850 گیگاوات ساعت انرژی برق ‌آبی در سال، به 3700 گیگاوات ساعت افزایش پیدا می‌کند.

منطقه اجرای پروژه سد و نیروگاه برق‌آبی بختیاری یکی از صعب العبورترین مناطق سد سازی در ایران است و حجم کار احداث تنها زیرساخت این پروژه معادل با حجم کار ساخت سه سد خوانده شده و بیش از دو سال زمان می‌برد.

بر این اساس حجم مخزن سد بختیاری 5 هزار و 159 میلیون متر مکعب، حجم مفید آن 2 هزار و 122 میلیون متر مکعب، طول دریاچه 59 کیلیومتر، مساحت سد 61.5 کیلومتر مربع و تراز نرمال بهره‌برداری 835متر از سطح دریا است.

این سد دارای سرریزهای تونلی (سرریز اصلی) ، سرریز روزنه‌ای (سرریز کمکی) و تخلیه کننده روزنه‌ای است. پروژه بختیاری شامل تونل‌های آب‌بر فوقانی، شفت عمودی و تونل‌های تحتنی تحت فشار با پوشش فلزی است.

تولید چشمگیر انرژی پاک در ایران

نیروگاه برق‌آبی بختیاری زیرزمینی است و در ساحل چپ سد واقع می‌شود. ظرفیت این نیروگاه 1500 مگاوات، انرژی متوسط سالیانه نیروگاه سه هزار میلیون کیلووات ساعت و نوع توربین، فرانسیس با محور عمودی است؛ در این نیروگاه شش واحد توربین با دبی 103.5 متر مکعب بر ثانیه پیش‌بینی شده و قدرت هر توربین 250 مگاوات است.

تونل انتقال آب حوزه سزار به مخزن بختیاری نیز 26 کیلومتر و قطر آن 5.4 متر است و از این تونل آب به میزان هزار و 200 متر مکعب منتقل می‌شود.

این پروژه در یکی از صعب العبورترین مناطق ایران ساخته می‌شود به گونه ای که حجم کار ساخت راه دسترسی به منطقه برابر با ساخت سه سد خوانده شده و حدود سه سال زمان می‌برد؛ با توجه به حجم کار با اجرای پروژه بختیاری شش هزار شغل به طور مستقیم ایجاد شده است.

دسترسی به منطقه اجرای پروژه بختیاری بسیار سخت است به گونه ای که در بخش زیرساخت پروژه، 11 پل در مسیر اصلی برای دسترسی به منطقه احداث می‌شود. طول کلی این 11 پل 730 متر و عرض آن‌ها نه متر است. در این مسیر 10 تونل به طول 6700 متر احداث می‌شود.

همچنین در راه‌های دسترسی داخلی پنج پل به طول 550 متر و عرض 12 متر و سه تونل به طول 1650 متر و قطر 11 متر ساخته می‌شود.

راه دسترسی سد بختیاری از خرم‌آباد تا ایستگاه راه‌آهن تنگ پنج، با طول کلی 105 کیلومتر است که 32 کیلومتر آزاد راه در حد فاصل خرم‌آباد چشمک و مابقی به طول 73 کیلومتر با عبور از امامزاده سید علی تنگ هفت توسط طرح در دست احداث است.

ساخت زیرساخت‌های سد و نیروگاه برق‌آبی بختیاری از سال 1389 آغاز شده و پیش‌بینی می‌شود که اجرای زیرساخت‌ها تا اواسط سال جاری پایان پذیرد. احداث راه‌های داخلی این پروژه با توجه به زیرساخت‌ها 200 هزار میلیارد تومان هزینه داشته است.

به گزارش ایسنا ساختگاه سد بختیاری در جنوب غرب ایران، در میان ارتفاعات سربه فلک کشیده زاگرس چین خورده قراردارد. موقعیت این سد در مجاورت ایستگاه راه‌آهن تنگ پنج (هشتمین ایستگاه حدفاصل دورود اندیمشک) در مسیر راه آهن تهران اهواز واقع و در مرز استان‌های لرستان و خوزستان، در 80 کیلومتری جنوب شرقی شهرستان خرم‌آباد است.

سد بختیاری حدود 50 کیلومتر بالاتر از سد دز و پنج کیلومتر بالاتر از تقاطع رودخانه‌های سزار بختیاری، بر روی رودخانه بختیاری واقع می‌شود.

در حال حاضر دسترسی به ساختگاه سد تنها از طریق راه‌آهن امکان‌پذیر است و برای رفع مشکل فنی ناشی از محدودیت عبور برخی محموله‌ها از تونل‌های راه‌آهن و رفع تنگناهای انحصار حمل و نقل ریلی، مطالعات احداث راه دسترسی نیز انجام شده که در نهایت مسیر خرم آباد چشمک تنگ 7 تنگ 5 به طول 105 کیلومتر به عنوان گزینه برتر شناخته شد.

بر این اساس در سال 1371 شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران، مطالعات مرحله شناخت ظرفیت تولید انرژی برق‌آبی رودخانه‌های بختیاری و سزار، را انجام داد و پس از آن ساختگاه‌های الکن، زالکی و بختیاری با درنظرگرفتن ویژگی‌های برتر و اقتصادی آن‌ها برای مطالعات مرحله اول پیشنهاد شدند.

پس از انجام مطالعات مرحله اول طرح بختیاری در سال‌های 1376 تا 1379، در سال 1384 بازنگری و تکمیل مطالعات و انجام مطالعات مرحله دوم طرح به "مشارکت مشاورین مطالعات طرح بختیاری" واگذار شد.

مرحله بازنگری طرح تا تیرماه 1388 زمان برد و در اسفندماه سال 1389 قرارداد احداث راه بخش زیرساخت سد بختیاری بسته شد و اجرای زیرساخت از سال 1390 شروع شد.

انتظار می‌رود که سد و نیروگاه بختیاری در 10 سال ساخته شود اما این امر منوط به تامین اعتبار لازم است گرچه کمبود اعتبارات انگیزه‌ای برای اجرای تهاتری پروژه شد.