از تولید 500 میلیون دلاری تا مصرف 2 میلیارد دلاری جواهر و سنگ‌های قیمتی در بازار ایران/ با ایجاد کارخانه‌های صنایع معدنی، ارزش‌افزوده بیشتری در مواد معدنی خود ایجاد کنیم

گروه اقتصادی: مهندس رضا شریفی کارشناس با سابقه صنعت و معدن کشور در مقاله پیش رو که به اهمیت سنگ های قیمتی در بازار جهانی و بازار ایران پرداخته، آورده است: تکرار بحران‌های مالی و رکود اقتصادی در جهان، تجربه سال‌ها خام فروشی و صادرات مواد خام مانند نفت و گاز، مواد معدنی و مواد اولیه موردنیاز صنعت، نشان داد که هرگاه رشد اقتصادی و رونق کسب‌وکارها و تجارت در جهان کاهش می‌یابد و اقتصاد و تجارت دچار رکود می‌شود، نیاز به مواد معدنی و منابع طبیعی و مواد خام نیز کاهش‌یافته و درآمد کشورهای صادرکننده مواد معدنی کاهش می‌یابد؛ اما اگر این کشورها، مواد معدنی و خام را با ارزش‌افزوده بالاتر تولید و صادر نمایند و به فکر خلق فرصت، خلق ارزش و نوآوری و فناوری در تولید باشند، می‌توانند علاوه بر مواد خام و معدنی صادرشده، فکر و تخصص و ارزش‌افزوده را نیز صادر کرده و درآمد بیشتری نسبت به خام فروشی کسب کنند.

به گزارش بولتن نیوز، متن این مقاله که به‌صورت اختصاصی در اختیار خبرنگار ما قرارگرفته، به شرح زیر است:

آمارها نشان می‌دهد که از تجارت 600 تا 1000 میلیارد دلاری جواهر و سنگ‌های قیمتی در جهان، سهم ایران بسیار اندک و تنها ۵۰۰ میلیون دلار است. درحالی‌که خود ما ایرانیان سالانه 2 میلیارد دلار، جواهر و طلا و سنگ‌های قیمتی خریداری می‌کنیم.

در بین کشورهای آسیایی هیچ کشوری به قدمت ایران نمی‌توان یافت که تاریخ ۶ هزارساله در طلا و جواهرسازی داشته باشد و بااینکه ایران سابقه 6 هزارساله در صنعت و تجارت سنگ‌های قیمتی و جواهر داشته و نیاز بازار بسیاری از کشورهای جهان را در طول تاریخ تأمین کرده است اما امروز حتی بازار 2 میلیارد دلاری کشور عمدتاً با واردات از تایلند و ایتالیا و کشورهای دیگر تأمین می‌شود. این وضعیت نشان می‌دهد که یک گسست تاریخی در موضوع تجارت و صنعت جواهر و سنگ‌های قیمتی در ایران رخ‌داده و بااینکه بزرگ‌ترین معادن سنگ‌های قیمتی و طلا را در کشور داریم و بیشترین سابقه تاریخی و هنر جواهر و سنگ‌های قیمتی را در جهان داریم و کشورهای جهان در طول تاریخ، به هنر و جواهر و سنگ‌های قیمتی ایران توجه داشته‌اند، اما به هر دلیلی این مزیت نسبی معادن و مزیت تاریخی و هنری خود را رها کرده‌ایم و از آن بی‌بهره هستیم و حتی سنگ‌های قیمتی را به قیمت اندک صادر کرده و محصولات نهایی را با چند برابر قیمت وارد می‌کنیم.

این در حالی است که حتی نگهداری جواهر و سنگ‌های قیمتی به‌عنوان یک دارایی و سرمایه در خانه‌های ایرانیان متداول بوده است و در گوشه و کنار کشور می‌توان انواع سنگ‌های قیمتی را دید و به تولید و ساخت و صادرات آن پرداخت.

ازاین‌رو، لازم است که دولت برای تحقق شعار کاهش خام فروشی، برای صنعت جواهر و سنگ‌های قیمتی نیز در کنار سایر صنایع معدنی کشور و تبدیل مواد خام به ارزش‌افزوده و کالای باارزش بیشتر، اقدامات مناسبی انجام دهد.

دولت از ایجاد محیط کسب‌وکار تا مالیات بر ارزش‌افزوده، ایجاد بازار، فرصت‌ها و تشویق‌های صادراتی تا تأمین سرمایه و نقدینگی و امکانات دیگر، باید اقدامات مؤثری را انجام دهد تا شاهد شکوفایی و رونق این صنعت باشیم.

تأکید رهبر انقلاب بر توسعه صنعت سنگ‌های قیمتی

رهبران سیاسی جهان سال‌هاست که دولت‌ها و مسئولین و کارشناسان را دعوت کرده‌اند که به دنبال خلق ارزش باشند و از خام فروشی پرهیز کنند. ازجمله آیت اله خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی نیز در سال‌های اخیر بارها بر ضرورت پرهیز از خام فروشی، اصلاح الگوی مصرف، جهش تولید، اقتصاد دانش‌بنیان و تبدیل مواد خام به کالاهای با ارزش‌افزوده و درآمد بالاتر، تأکید کرده‌اند و به‌تازگی حتی در مورد ضرورت کاهش خام فروشی در سنگ‌های معدنی و قیمتی نیز بیاناتی داشته‌اند.

جالب است که اگر به آمارهای جهانی توجه شود، اهمیت صحبت‌های مقام معظم رهبری و چرایی تأکید ایشان بر بحث سنگ‌های قیمتی را درخواهیم یافت. طبق آمارها ارزش تولید و تجارت سنگ‌های قیمتی 600 میلیارد دلار است. در برابر این گردش مالی عظیم سهم ایران تنها 0.002 برآورد شده که در مقابل منابع موجود در کشور، عددی است تأسف‌انگیز. تنها تصور اینکه اگر ایران در چنین گردش مالی عظیمی ورود کند، چه میزان در قدرت اقتصادی کشور تأثیرگذار خواهد بود و در بحث ایجاد شغل و ارزآوری دارای ارزش خواهد بود، انسان را به تعجب و تأسف وا‌می‌دارد که چرا تاکنون کاری در این زمینه انجام‌نشده است.

این سؤال مطرح است که چرا رهبر معظم انقلاب مشخصاً از خام فروشی در سنگ‌های قیمتی نام بردند؟

کارشناسان می‌گویند دلیل این مطلب این است که توسعه سنگ‌های قیمتی، نه‌تنها موضوع کاهش خام فروشی و ایجاد ارزش‌افزوده در مواد معدنی ایران را موردتوجه قرار می‌دهد بلکه به تاریخ 6 هزارساله ایرانیان، خلاقیت، هنر ایرانی، ذوق و صنعت و کارآفرینی و زیبایی‌شناسی این صنعت نیز اهمیت داده می‌شود و رهبر انقلاب، با توجه و تأکید بر این صنعت، درواقع با یک تیر چند نشان را هدف قرار داده‌اند و یادآور شده‌اند که تاریخ ایران چه بوده، چه خلاقیت و توانایی‌هایی در ایران وجود داشته، چه معادن و منابع و ثروتی در کشور داریم و امروز در چه وضعیتی هستیم و باید به کدام سمت حرکت کنیم؟

براین اساس می‌توان دریافت که در موارد دیگر نیز باید به مزیت‌های طبیعی، توانایی نیروی انسانی، تاریخ، فرهنگ، وضعیت موجود، کاهش خام فروشی و... نیز باید توجه داشته و توانایی‌های بومی، علمی، تاریخی، جهانی، صنعتی و تجارت بین‌المللی را در برنامه توسعه هر صنعت در نظر گرفت.

تأکید مقام معظم رهبری بر توسعه صنعت سنگ‌های قیمتی، نظر فعالان صنعتی و کارشناسان را به چند نکته رهنمون می‌شوند، اولاً ایران دارای منابع طبیعی و معدنی بسیار است، دوما سابقه تاریخی چند هزارساله، ذوق و هنر و زیبایی‌شناختی در کالای ایرانی دیده می‌شود. سوما، وضعیت صنایع معدنی کشور در هر حوزه‌ای بررسی شود که سهم ما از تجارت جهانی چیست و چرا با وجود منابع فراوان، سهم اندک از تولید و تجارت داریم و همچنان به خام فروشی و ارزان‌فروشی و سهم اندک از ارزش‌افزوده تجارت جهانی اکتفا کرده‌ایم؟

گزارش‌های تازه از وضعیت سهام شرکت‌های فناوری جهان نشان می‌دهد که ارزش سهام غول‌های فناوری در 13 سال اخیر 4 برابر شده و از سال 2007 که ارزش سهام شرکت‌های غول فناوری به‌اندازه 25 درصد ارزش کل بازار سرمایه اروپا بوده در سال 2020 به میزان 104 درصد ارزش بازار سرمایه اروپا رسیده و کل بازار سهام اروپا بااین‌همه شرکت‌های مختلف کمتر از ارزش سهام غول‌های فناوری جهان ارزش دارد.

گام ایمیدرو برای تحقق منویات رهبری

تکرار بحران‌های مالی و رکود اقتصادی در جهان، تجربه سال‌ها خام فروشی و صادرات مواد خام مانند نفت و گاز، مواد معدنی و مواد اولیه موردنیاز صنعت، نشان داد که هرگاه رشد اقتصادی و رونق کسب‌وکارها و تجارت در جهان کاهش می‌یابد و اقتصاد و تجارت دچار رکود می‌شود، نیاز به مواد معدنی و منابع طبیعی و مواد خام نیز کاهش‌یافته و درآمد کشورهای صادرکننده مواد معدنی کاهش می‌یابد؛ اما اگر این کشورها، مواد معدنی و خام را با ارزش‌افزوده بالاتر تولید و صادر نمایند و به فکر خلق فرصت، خلق ارزش و نوآوری و فناوری در تولید باشند، می‌توانند علاوه بر مواد خام و معدنی صادرشده، فکر و تخصص و ارزش‌افزوده را نیز صادر کرده و درآمد بیشتری نسبت به خام فروشی کسب کنند.

این موضوع را رهبران جهان و کشورهای صادرکننده مواد معدنی به‌خوبی دریافته‌اند و برخی کشورها در این مسیر تلاش کرده‌اند که با ایجاد کارخانه‌های صنایع معدنی، ارزش‌افزوده بیشتری در مواد معدنی خود ایجاد کنند تا نه‌تنها درآمد بیشتری کسب کنند، بلکه در شرایط رکود نیز دچار زیان نشوند؛ زیرا فروش مواد خام و معدنی درآمد زیادی نصیب کشورها نمی‌کند، اما فروش کالا و محصول با ارزش‌افزوده بالاتر، می‌تواند چند برابر مواد خام، درآمد و ثروت ایجاد کند.

امروزه برخی دستگاه‌ها و وسایل الکترونیکی مانند موبایل و کامپیوتر و قطعات آن مانند پردازنده‌ها و حافظه‌ها و وسایل و قطعات عمده آن‌ها، با وزن چند گرمی، قیمت بسیار بالایی دارد و شاهد هستیم که آخرین‌مدل موبایل‌های اپل به قیمت بالای 35 میلیون تومان در ایران فروخته می‌شود.

معنای این نوع تجارت آن است که در این نوع فروش و صادرات محصول، تنها فلز یا پلاستیک و مواد معدنی یا نفتی و پتروشیمی صادر نمی‌شود. بلکه فکر، نرم‌افزار، خلاقیت، نوآوری و فناوری پیشرفته، مهم‌ترین کالا یا خدمت و ارزش‌افزوده‌ای است که تولید و صادر می‌شود. در این نوع تجارت، خلق ارزش و ثروت و درآمد تنها متکی به مواد خام مانند نفت و گاز، یا مواد معدنی مانند فلزات خاص نیست، بلکه متکی به دانش و فناوری آن است که رفاه و مطلوبیت بیشتری را برای مصرف‌کننده ایجاد می‌کند.

مردم جهان به دنبال تجارت هستند تا رفاه و رضایت خود را بیشتر کنند، تولیدکننده به دنبال رضایت و خشنودی مشتری است تا محصولی را به او بفروشد که بیشترین رضایت و مطلوبیت و خشنودی را ایجاد کند.

در شرایط امروز که موبایل و اینترنت و نرم‌افزارها و پردازنده‌های الکترونیکی، قادرند چند برابر سرعت هواپیما، حرکت کرده و مطلوبیت ارتباط با جهان را ایجاد کنند، با وزن و مواد خام بسیار کمتر از وزن هواپیما، می‌توانند افراد را در مقصد موردنظر قرار داده و در جریان تحولات و اخبار قرار دهند و افراد به‌سرعت می‌توانند تصویر و صدا و گفت‌وگوها و روابط تجاری و اجتماعی خود را داشته باشند. همین موضوع موجب شده که شرکت‌های نرم‌افزار موبایل و کامپیوتر، صدها برابر شرکت‌های معدنی، فولادی، هواپیمایی، نفت و گاز و... درآمد و سود کسب کنند.

اگرچه هزاران سال پیش ارزشمندترین کالای جهان ادویه و نمک بوده و بعدها در روزگاری دیگر عصر برنز و فلز و آهن بود و ارزش در تولید فلزات و فولاد به شمار می‌رفت و همچنین در دوره‌ای سفر به آسمان و هواپیما یا استخراج نفت و حمل‌ونقل با کشتی اهمیت داشت، اما امروز سرعت انتقال اطلاعات، ماهواره‌ها، نرم‌افزارهای کامپیوتری، سرعت و دقت بسیار در نرم‌افزارها جای بسیاری از وسایل قدیمی باارزش را گرفته است و حتی بسیاری از وسایل باارزش چند دهه پیش را بدون استفاده کرده است.

ازاین‌رو، لازم است که در اقتصاد ایران و کشورهایی که دارای بیشترین ذخایر نفت و گاز، مواد معدنی متنوع و ثروت خدادادی و طبیعی است، زمینه رشد فناوری، خلق ثروت و فرآوری مواد معدنی و تبدیل آن‌ها به کالاهای با ارزش‌افزوده و قیمت بالاتر فراهم شود.

ازاین‌رو می‌توان به ارزش منویات و سخنان مقام معظم رهبری و تأکید ایشان بر رشد ارزش‌افزوده توجه بیشتری داشت و از طریق همکاری و هماهنگی با مدیران و کارشناسان صنعتی و معدنی کشور، زمینه یک جهش و جهاد بزرگ برای کاهش خام فروشی و تبدیل مواد معدنی به ارزش‌افزوده بالاتر را فراهم کرد.

تأکید رهبران جهان بر کاهش خام فروشی

امروز، شرکت‌های بزرگ، کشورهای صنعتی و رهبران جهان به اهمیت روزافزون تولید فکر و اندیشه و فناوری و خلق ارزش پی برده‌اند. کسانی که همچنان به خام فروشی مشغول هستند حتی به‌اندازه بودجه سالانه خود نیز درآمد کسب نمی‌کنند و با کسری بودجه و خلق پول و تورم مواجه هستند. هرگاه که قیمت نفت کاهش یابد و یا رکود اقتصادی حاکم شود قیمت مواد معدنی و سنگ معدنی و درآمد نفت و صادراتی کشور نیز کاهش می‌یابد و چالش و مشکل درست می‌کند.

اما اگر مواد معدنی در کشور فرآوری شود و به‌جای صادرات سنگ و کلوخه و مواد معدنی به‌صورت خاک، شاهد تبدیل آن‌ها به کالاهای واسطه‌ای و نهایی باشیم، دیگر نگران کاهش قیمت‌ها و رکود نخواهیم بود و از طریق فروش مواد واسطه‌ای و نهایی می‌توانیم درآمد بیشتری ایجاد کنیم.

در شرایطی که کشورهای رده اول صنعتی جهان به دنبال نرم‌افزار، ماهواره، پیشرفت‌های فضایی و طرح‌ها و نرم‌افزارها و قطعات سبک و باارزش هستند، می‌توان بخشی از صنایع واسطه‌ای مانند تولید فولاد، مواد واسطه‌ای، فرآوری و کنسانتره را در کشورهای دارای معادن ایجاد کرد و درآمد بیشتر کسب کرد.

افزایش تولید با ارزش‌افزوده و کسب مالیات برای دولت

در شرایط امروز اقتصاد که دولت برای کاهش مخارج خود، دلار 4200 را حذف می‌کند تا مخارج و کسری بودجه و تورم کمتر داشته باشد و این موضوع به رشد قیمت‌ها منجر می‌شود، این پرسش مطرح است که چرا دولت با ایجاد فضای کسب‌وکار مناسب، زمینه رشد شرکت‌های تولیدی و معدنی را فراهم نمی‌کند تا تولید و درآمد آن‌ها بیشتر شود و مالیات بیشتر به دولت بدهند و دولت به‌جای گران کردن قیمت کالاهای موردنیاز خانوارها، از طریق مالیات کسری بودجه را تأمین کرده و تورم کمتری ایجاد کند؟

براین اساس، روشن است که برای کاهش خام فروشی و افزایش تولید مواد معدنی باارزش، باید فضای کسب‌وکار و مشکلات تولید را حل کرد تا شرکت‌های موجود به‌جای صادرات مواد خام، تولید و درآمد بیشتر و بهتر داشته باشند و مالیات به دولت بدهند و تعادل بودجه‌ای در مخارج دولت و درآمد دولت شاهد باشیم.

دولت با این اقدامات نیاز کمتری به فروش نفت و گاز و مواد معدنی خواهد داشت و تحریم‌ها نمی‌تواند مانع تولید با ارزش‌افزوده بالاتر شود و درنتیجه با تولید با کیفیت فرآورده‌ها و کالاهای باارزش، نه‌تنها رقم صادرات بیشتر می‌شود و نیازهای داخلی کشور نیز تأمین می‌شود، بلکه عملاً زمینه‌ساز رشد و رونق اقتصاد و بهبود درآمد دولت، افزایش اشتغال و کاهش تورم می‌شود.

به‌عبارت‌دیگر، اقتصاد ایران در مسیری قرار دارد که رشد و توسعه فناوری و خلق ارزش، یک ضرورت است و به‌جای اینکه میلیون‌ها تن کالا و مواد معدنی و نفت و گاز را صادر کنیم و ارقام محدودی را به‌عنوان بودجه ارزی کشور در نظر بگیریم. لازم است که از مزیت‌های نسبی معدنی کشور بهره ببریم و مواد معدنی و سنگ‌های قیمتی را تبدیل به ارزش‌افزوده صنعتی کنیم.

مسئله خام فروشی سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی ازآن‌جهت دارای اهمیت است که کشور ما به‌واسطه جغرافیا و منابع معدنی، جزو غنی‌ترین کشورها درزمینهٔ انواع کانی‌های قیمتی است و نباید این فرصت تاریخی را از دست بدهیم، بلکه باید از این فرصت در جهت رشد صنعت، تولید، درآمد و کاهش مشکلات خود بهره ببریم و این سنگ‌های ارزشمند و مواد معدنی را باارزش بالاتر به دنیا صادر کنیم.

علاوه بر این ظرفیت طبیعی پیشینه تاریخی جواهرسازی ایرانیان نیز باید موردتوجه قرار بگیرد تا این موضوع درک شود که چرا غفلت بزرگ دول مختلف از ظرفیت موجود تا به‌اندازه‌ای اهمیت دارد که حتی رهبر معظم انقلاب در گفت‌وگوی خود با دولت، به مسئله خام فروشی سنگ‌های قیمتی به‌صورتی خاص تأکید کرده‌اند.

واقعیت این است که جواهرسازی و سنگ‌های قیمتی ایران و همچنین تبدیل سایر مواد معدنی کشور به کالاهای باارزش بیشتر، می‌تواند مانند فرش ایرانی نماینده هنر و تولید و صنعت و فرهنگ ایران باشد. وقتی فرش ایرانی در تمام بازارهای جهان پذیرفته‌شده و معرفی‌شده است و اکثر علاقه‌مندان به فرش، آن را می‌شناسند، طبیعی است که می‌توان جواهر و سنگ قیمتی ایران را نیز به دنیا معرفی کرد و از آن سود برد.

همچنین مواد معدنی دیگر نیز می‌تواند باارزش بالاتر، به دنیا معرفی شود و حتی بهتر از فرش در بازار جهانی نفوذ کند.

زیرا مواد اولیه تولید فرش در کشورهای دیگر نیز یافت می‌شود و اگرچه فرش ایرانی به خاطر پشتکار، هنر و صنعت ایرانی توانسته به دنیا معرفی شود؛ اما کالاهای دیگر مانند سنگ‌های قیمتی یا مواد معدنی دیگر به دلیل وجود ذخایر عظیم معدنی در ایران و نیاز کشورهای جهان می‌تواند بهتر از هر کالایی صادر شود و درآمد ایجاد کند.

رهبر انقلاب اسلامی درباره مسائل اقتصاد کشور، به موضوع «خام فروشی و صادرات فله‌ای مواد خام» اشاره کردند و خطاب به دولتمردان گفتند: خام فروشی در سنگ‌های معدنی قیمتی و فرآوری آن‌ها در خارج و بازگرداندن به کشور با چندین برابر قیمت، فروش خاک جزیره هرمز، فرآوری نشدن زعفران جنوب خراسان و خرمای مناطق گرمسیری ازجمله مواردی است که نشان می‌دهد باید در این زمینه کار جدی صورت بگیرد.

در همین راستا و در جهت رفع این عقب‌افتادگی تاریخی از جهان در بحث سنگ‌های قیمتی و فرآوری آن‌ها، ایمیدرو برای اولین بار در 9 ماه اقداماتی انجام داده است و بنا را بر این گذشته که به‌صورتی حساب‌شده ایران را جزو بازیگران عرصه سنگ‌های قیمتی قرار دهد. اقداماتی مانند برنامه‌ریزی برای ایجاد اشتغال 500 هزارنفری صنعت گوهرسنگ تا سال 1405، احیای معادن گوهرسنگ در سراسر کشور و ایجاد بازارچه‌های گوهرسنگ در راستای همان برنامه‌ریزی بلندمدتی است که توسط ایمیدرو صورت گرفته است.

اما نه‌تنها سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران "ایمیدرو "، بلکه سایر ارگان‌ها نیز باید به‌صورتی هماهنگ به این عرصه ورود کنند تا این امر شتاب بیشتری بگیرد زیرا حتی اگر طبق برنامه‌ریزی‌های ایمیدرو نیز پیش برویم، همچنان با آنچه در دنیا در حال اتفاق افتادن است، فاصله‌ای فراوان وجود دارد که پر کردن این خلأ به فعالیتی بیش از ظرفیت ایمیدرو نیاز دارد. در کنار این موارد به این امر هم باید توجه کرد که ایمیدرو تنها ایده‌هایی داده است و آن‌چنان این طرح‌ها عملیاتی نگشته‌اند و باید هر چه زودتر شاهد عملیاتی شدن همین اقدامات حداقلی باشیم تا بیش از این دچار عقب‌افتادگی درزمینهٔ سنگ‌های قیمتی و فرآوری آن‌ها و جلوگیری از خام فروشی کانی‌های قیمتی در کشور نشویم.

گوهرسنگ‌ها و ۵۵۰ هزار شغل

سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیدرو) درزمینهٔ توسعه صنعت سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی به دنبال آن است که در بخش مشاغل خانگی این حوزه تا سال ۱۴۰۵، حدود ۵۵۰ هزار شغل ایجاد کند. پیش‌بینی می‌شود تا سال ۱۴۱۰ حدود ۷۰۰ هزار شغل مستقیم ایجاد شود و در بخش معدن و صنایع معدنی هر شغل مستقیم می‌تواند بین هفت تا ۱۰ نفر شغل غیرمستقیم ایجاد کند.

بنا بر اهداف موردتوجه سازمان ایمیدرو در افزایش سهم ایران در تجارت جهانی سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی، دستیابی به سهم نیم درصدی تا سال ۱۴۰۵ و سهم یک‌درصدی تا سال ۱۴۱۰ موردتوجه قرار دارد.

فعال‌سازی بخش سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی پیامد افزایش اشتغال و درآمدزایی جدید برای بخش معدن محسوب می‌شود و درواقع به‌منزله اتفاق بزرگی در توسعه گوهرسنگ‌هاست. بر اساس برنامه کلان ایمیدرو و همکاری بخش خصوصی، قرار است با واردات سنگ‌های قیمتی از افغانستان و تراش و فراوری آن‌ها، شاهد افزایش مشاغل جدید در معدن باشیم. سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیدرو) هر نوع کمکی را برای فعال‌سازی ظرفیت معادن گوهرسنگ‌ها و فراوری آن‌ها انجام می‌دهد. صندوق بیمه سرمایه‌گذاری فعالیت‌های معدنی به‌عنوان زیرمجموعه ایمیدرو به پشتیبانی از تولید و تجارت این صنعت مشغول است و می‌تواند یاری‌دهنده بخش خصوصی باشد که وارد میدان تولید و فناوری شود.

ارزش تولید و تجارت سنگ‌های قیمتی سالیانه بیش از ۱۰۰۰ میلیارد دلار برآورد شده که از این رقم تایلند با ۲۰ میلیارد دلار و هند با ۱۲ میلیارد دلار بالاترین سهم را در این زمینه به خود اختصاص داده‌اند.

سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی

بررسی سنگ‌هایی که برای جواهرسازی مورداستفاده قرار گرفتند، از کهربا، آمیتیست، مرجان، الماس، زمرد، گارنت، ژاد، ژاسپر، لاپیس، لازولی، مروارید در کوهی، یاقوت قرمز، سرپانتین و فیروزه نام‌برده می‌شود. از حدود پنج هزار نمونه کانی فقط ۱۰۰ نمونه به‌عنوان گوهر مورداستفاده قرار می‌گیرند. بقیه سنگ‌های گران‌بها در مجموعه «سنگ‌های نیمه قیمتی» قرار داده‌شده‌اند و سنگ‌های نیمه قیمتی بیشتر از جنس کوارتزند، عقیق، کهربا، آمتیست، آکوامارین، سنگ دلربا یا آونتورین، سنگ یمانی، کریزوکولا، سیترین، گارنت (یاقوت سیلان)، هماتیت، یشم، جاسپر، کهربای سیاه، کونزایت، لاجورد، مالاکیت، سنگ قمر، ابسیدین، انیکس (عقیق سیاه)، زبرجد، رودونیت، سنگ خورشیدی، چشم ببر، تانزانیت، توپاز، فیروزه، تورمالین، علاوه براین بسیاری از سنگ‌های نیمه قیمتی دیگر هم وجود دارند که در صنعت ساخت جواهرات و اشیای زینتی مورد استقبال قرار دارند.

تجارت 500 میلیون دلاری صادرات سنگ‌های قیمتی ایران

آمارها نشان می‌دهند که ارزش صادرات سنگ‌های قیمتی ایران سالیانه حدود ۵۰۰ میلیون دلار است درواقع صادرات به شکل خام‌فروشی است و درعین‌حال در بین کشورهای آسیایی هیچ کشوری به قدمت ایران نمی‌توان یافت که تاریخ ۶ هزارساله در طلا و جواهرسازی داشته باشد.

ایران در رتبه پنجاهم جهان در فناوری سنگ‌های قیمتی قرار دارد و با وجود منابع غنی در این تجارت جهانی به‌اندازه کافی فعال نیست. ایرانیان سالیان طولانی فعالان شاخص این صنعت بوده‌اند و از صادرکنندگان تولیدات این بخش، اما به دلیل توجه نشدن به بازارهای صادراتی و ارائه ندادن طرح‌های نوین، کشورهای دیگر ایران را بازار هدف خود قرار داده‌اند و جایگاه خود در صادرات این بخش را ازدست‌داده‌ایم. واقعیتی که کارشناسان و متصدیان گوهرسنگ‌ها بر آن تکیه‌دارند، صدور خام سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی کشور به خارج، صدور ثروت ملی است و باید برخورد با این پدیده تشدید شود.

مصرف بیش از دو میلیارد دلاری در کشور

محمد کشتی آرای رئیس کمیسیون تخصصی طلا در اتاق اصناف ایران می‌گوید: میزان مصرف سالانه کشور از سنگ‌های نیمه گران‌بها بیش از دو میلیارد دلار است که به شکل غیرقانونی وارد می‌شود و مشکلاتی در چارچوب واردات و تعرفه گمرکی وجود دارد.

در حال حاضر اکثر سنگ‌های در دسترس نیمه گران‌بها محسوب می‌شوند و باید فناوری و علم و فن تراش این سنگ‌ها را کسب کنیم و با رشد فناوری به کشور تراز اول در سنگ قیمتی تبدیل شویم.

وزارت صنعت به دلیل کثرت مشغولیات به‌ویژه دغدغه تأمین کالاهای اساسی مردم ظرف یک دهه گذشته که از عمر ادغام وزارت صنایع و معادن با بازرگانی سپری می‌شود، اصولاً به این بخش در حد ایجاد یک شاخه در معاونت امور معادن و صنایع معدنی هم توجه نداشته و هیچ مرجعیت آماری به‌روز از میزان تولید، صادرات، اشتغال و ... در این بخش وجود ندارد و کوتاه زمانی است که سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیدرو) آستین همت بالا زده و امید است که دستاوردهای بزرگی درزمینهٔ سنگ‌های قیمتی، مواد و صنایع معدنی داشته باشد.

عمده صادرات سنگ‌های نیمه قیمتی کشور به شکل خام به‌ویژه فیروزه نیشابور در اندازه‌های سالانه چند صد کیلوگرم است و به شکل قاچاق که واردات و صادرات آنجایی ثبت و ضبط نمی‌شود.

نکته مهمی که سبب شده برخلاف دهه‌های گذشته به این بخش توجه شده، موضوع آموزش تراش انواع سنگ است که چندان با تقاضای اشتغال همسویی ندارد و نیاز به اطلاع‌رسانی بیشتر از سوی وزارتخانه ذی‌ربط در این امر (وزارت صنعت) وجود دارد تا سهم اشتغال متناسب بیابد.

آمارهای غیرواقعی اعم از ذخایر، استخراج، فرآوری، صادرات و ارزش تجاری سنگ‌های نیمه قیمتی از مهم‌ترین موانع برای برنامه‌ریزی در این بخش است، انتظار می‌رود که سازمان‌هایی مانند گمرک ضمن ارتقای دانش و آگاهی کارشناسان خود در این بخش با بهره‌گیری از تخصص بخش مربوطه در وزارت صنعت، درزمینهٔ ورود و خروج این نوع سنگ‌ها سامانه اطلاعاتی خوبی را شکل دهد و زمینه برنامه‌ریزی لازم در این بخش باشد.

واقعیت اینکه، موانع تحریم در عرصه‌های مختلف، رویکردهای جدیدی برای تولیدات داخلی فراهم ساخته و صنعت سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی یکی از زمینه‌های مناسبی است که ضمن توجه به ثروت ملی کشور، ابزاری برای ارزآوری و درعین‌حال توسعه اشتغال محسوب می‌شود.

بهرام صادقی متخصص سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی معتقد است: تجارت سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی، یکی از پرسودترین تجارت‌های دنیا است؛ به‌طوری‌که بخش مهمی از اقتصاد کشورهای آفریقای جنوبی، میانمار، تایلند، چین، هند را تشکیل می‌دهد و ایران نیز با تکیه براین صنعت، می‌تواند ضمن ارزآوری از افزایش اشتغال نیز برخوردار شود.

امروزه، حدود ۱۰۰ کانی در شمار سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی قرار می‌گیرند و تجارت سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی، یکی از پرسودترین تجارت‌های دنیاست و ایران با وجود پیشینه تاریخی و توانمندی طبیعی و نیز وجود نیروی عظیم قشر جوان در این زمینه دچار یک عقب‌افتادگی مزمن و غفلت تاریخی است. ارزش‌افزوده حاصل از فرآوری گوهرها، بسیار زیاد بوده، حدود ۳۰۰ تا ۵۰۰ درصد برآورد می‌شود و ارزش تولید و تجارت جهانی سنگ‌های قیمتی بر اساس اطلاعات منابع خارجی به بیش از ۱۰۰۰ میلیارد دلار می‌رسد، اما سهم کشورمان در این تجارت پرسود رقم ۰.۰۰۲ برآورد شده است، درحالی‌که بررسی‌ها نشان می‌دهد، تجارت سنگ‌های قیمتی، پس از تجارت اسلحه و مواد مخدر، سومین، تجارت پرسود جهان محسوب می‌شود.

مدیر موزه علوم زمین سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور اضافه کرد: فرآوری صحیح و بهروش‌های مکانیزه و جدید بر روی این‌گونه سنگ‌های باعث ارزش‌افزوده بسیاری می‌شود و علاوه بر آن می‌تواند نقش اساسی در ایجاد اشتغال نیز ایفا کند.

به گفته وی، نرخ سرمایه‌گذاری سرانه اشتغال در این بخش بسیار کمتر از بخش‌های دیگر صنعتی و حدود ۲۰ تا ۲۵ درصد آن‌هاست و از سوی دیگر فضا برای ایجاد اشتغال چهار تا پنج‌متر مربع برای هر نفر است.

صادقی افزود: کارشناسان براین باورند که ارزش‌افزوده سنگ‌های قیمتی فرآوری شده تا ۷۰۰ درصد قیمت سنگ‌خام و سنگ‌های نیمه قیمتی تا ۳۰۰ درصد قیمت سنگ‌خام آن‌هاست و این آمار و ارقام، ضرورت توسعه تراش گوهرسنگ‌ها و فرآوری آن‌ها را آشکار می‌سازد.

سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران در راستای تحقق منویات رهبر معظم انقلاب و ذیل اهداف توسعه‌ای مبنی بر جلوگیری از خام فروشی، توسعه صنعت سنگ‌های قیمتی را با راه‌اندازی کارگروه بهینه‌سازی صنعت گوهرسنگ‌ها از دی‌ماه سال 98 برای اولین بار آغاز کرده است.

"ایجاد بازارچه‌های گوهرسنگ‌ها "، "تسهیل صادرات "، "ایجاد آزمایشگاه‌های استاندارد و تخصصی سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی " و " فعال کردن معادن و کوچک و متوسط گوهرسنگ‌ها " از مهم‌ترین موضوعاتی است که در کارگروه بهینه‌سازی صنعت گوهرسنگ‌ها در حال بررسی است.

این سازمان با راه‌اندازی ستادی متشکل از کمیته‌های استراتژی، اکتشاف قوانین و مقررات و بازار با عضویت انجمن‌های تخصصی این حوزه، برنامه‌ها را تا رسیدن به حصول نتیجه پایش می‌کند. این مهم در حالی اجراشده که صاحب‌نظران اقتصادی و نمایندگان انجمن‌های تخصصی و دانشگاهی حوزه گوهرسنگ‌ها در این ستاد حضور دارند. گفتنی است، هم‌افزایی فوق، نمونه بارز همکاری دولت و بخش خصوصی در امور است.

گام بلند برای حذف خام فروشی

ایمیدرو در نخستین گام، با همکاری استانداری و شهرداری اصفهان و تشکل‌های تخصصی، نخستین بازارچه تخصصی سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی را با حضور خداداد غریب پور رئیس هیئت عامل ایمیدرو در 25 خرداد امسال در ساختمان جهان‌نما شهر اصفهان راه‌اندازی کرد. بازارچه دیگری نیز در "سرای خیار " واقع در میدان امام علی (ع) شهر اصفهان، در حال احداث است.

از سوی دیگر تفاهم‌نامه همکاری بین ایمیدرو و استانداری خراسان رضوی برای "ایجاد بازارچه گوهرسنگ‌ها در شهر مشهد " 23 خرداد امسال به امضاء رسید. این سند با حضور جمعی از مسئولان ایمیدرو و استانداری خراسان رضوی به امضاء رسید و دو هفته بعد نیز در مشهد و با حضور همه طرفین جزئیات عملی سازی تفاهم‌نامه موردبحث قرار گرفت و قرار است طرفین با عملیاتی کردن مفاد این تفاهم‌نامه، اقدام به بهینه‌سازی و توسعه بازار گوهرسنگ‌ها مبتنی بر اصول علمی و تجاری کنند

موضوع اصلی تفاهم‌نامه فوق افزایش مشارکت بخش خصوصی در حوزه گوهرسنگ‌ها و فراهم شدن توسعه آن در این استان به‌منظور ایجاد بازارچه گوهرسنگ‌ها در مشهد در راستای افزایش اشتغال و ارزش‌افزوده اعلام‌شده است.

از اهداف این سند علاوه بر شکل‌گیری بازارچه سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی در مشهد، می‌توان به تشویق فعالان بخش خصوصی برای سرمایه‌گذاری و هم‌افزایی و تسهیل ورود گوهرسنگ‌ها از افغانستان با فعال کردن پایانه مرزی دوغارون اشاره کرد.

به‌منظور پیگیری اهداف فوق، کمیته اجرایی با نظارت کارگروه اجرایی ایمیدرو و توسط استانداری خراسان رضوی تشکیل می‌شود که در آن کانون هماهنگی دانش، صنعت و بازارچه سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی به‌عنوان دبیر فعالیت می‌کند. علاوه بر این، با هماهنگی با نهادهای مربوطه ازجمله اداره میراث فرهنگی، سازمان صنعت معدن و تجارت، خانه معدن، اتاق اصناف، اتحادیه طلا و جواهر، اتحادیه فیروزه و سایر نهادهای این حوزه، تفاهم‌نامه فوق پیگیری می‌شود. مقررشده تا پایان پاییز امسال پایانه گوهرسنگ‌ها هم‌راستا با سند ملی توسعه گوهرسنگ‌ها ایجاد شود.

دراین‌بین ایمیدرو، تسهیل قوانین و مقررات را با هماهنگی دستگاه‌های اجرای و دولتی و نیز غربالگری و آنومالی اکتشافی گوهرسنگ‌ها را بر عهده دارد. استانداری خراسان رضوی نیز اقدامات و هماهنگی لازم برای استقرار بازارچه مرزی را انجام خواهد داد.