آمریکا: ایران با افزایش تولید واردات گندم را 24 درصد کاهش می‌دهد

موضوع تأمین مواد غذایی و در رأس آن گندم، ماه‌ها است به یکی از بزرگ‌ترین دغدغه‌های کشورهای جهان تبدیل شده است. بحران غذایی بر جهان سایه افکنده و تولید و تجارت مواد غذایی در جهان تحت تأثیر عواملی مثل خشکسالی، تغییرات آب‌وهوایی، کمبود کود شیمیایی، گرانی نفت و جنگ اوکراین مختل شده است.

اکونومیست با اشاره به بحران اوکراین گزارش داد: صادرات غلات و دانه‌های روغنی اوکراین عمدتاً متوقف شده است و صادرات روسیه نیز مورد تهدید قرار گرفته است. این دو کشور مجموعاً 12 درصد تجارت جهانی کالری را در اختیار دارند. از ابتدای سال 2022 قیمت گندم رشد 53 درصدی داشته است و تنها در یک روز در ماه می‌(اردیبهشت و خرداد) 6 درصد به این رقم افزوده شده است.

دبیرکل سازمان ملل هشدار داده است طی ماه‌های آینده ممکن است با کمبود جهانی مواد غذایی مواجه شویم که می‌تواند سال‌ها طول بکشد. قیمت بالای کالاهای اساسی تعداد افرادی را که نمی‌توانند مطمئن باشند به غذای کافی دسترسی پیدا کنند از 440 میلیون نفر به 1.6 میلیارد نفر افزایش داده است. حدود 250 میلیون نفر در آستانه قحطی هستند.

در این وضعیت برخی صادرکنندگان گندم، صادرات را کاهش داده یا ممنوع کرده‌اند و سایر کشورها نیز در تکاپوی تکمیل ذخایر راهبردی خود هستند. البته برخی نیز در مخمصه افتاده و به دلیل تأمین نکردن ذخایر، حالا ناچارند با قیمت‌های گزاف نیاز خود را تأمین کنند؛ البته به شرطی که گندمی برای خریدن پیدا شود.

در این بین کشورمان که سال‌ها به دلیل سیاست‌های ضدخودکفایی، به یک واردکننده تبدیل شده، همچون بسیاری از کشورها با مشکل تأمین گندم مواجه است، با این وجود دولت سیزدهم به محض روی کار آمدن، یکی از نخستین تصمیم‌های راهبردی‌ا‌ش را گرفت و نرخ خرید تضمینی گندم را افزایش داد.

در حالی که در شهریورماه سال گذشته دولت قیمت خرید تضمینی گندم را مبلغ ۷۵۰۰ تومان برای سال ۱۴۰۱ اعلام کرده بود و مجلس شورای اسلامی نیز در اسفندماه گذشته این مبلغ را به ۹۵۰۰ تومان افزایش داد، با توجه به شرایط جهانی و افزایش هزینه‌های دستمزد و نهاده‌ها، دولت به این نتیجه رسید که قیمت گندم را به مبلغ ۱۰ هزار و ۵۰۰ تومان افزایش دهد و برای کشاورزانی که گندم خودشان را به دولت تحویل می‌دهند، هزار تومان نیز به عنوان جایزه در نظر گرفته است. به این ترتیب در زمانی که شعله بحران گندم هنوز اینچنین زبانه نکشیده بود، دولت با اعلام نرخ 11 هزار و 500 تومانی خرید تضمینی انگیزه کشاورزان داخلی را برای تولید دوچندان کرد که نتیجه این سیاست امروز در پیش‌بینی‌های بین‌المللی از تولید گندم ایران آشکار شده است.

وزارت کشاورزی آمریکا در جدیدترین گزارش خود موسوم به «غلات: بازارها و تجارت جهانی» پیش‌بینی کرده است واردات گندم ایران طی سال جاری و با افزایش تولید داخل کاهش 24 درصدی داشته باشد و از 7.2 میلیون تن در سال قبل به 5.5 میلیون تن در سال جاری برسد.

به گزارش خبرگزاری تسنیم، وزارت کشاورزی آمریکا برآورد کرده است که تولید گندم ایران در سال جاری با رشد 10 درصدی نسبت به سال قبل مواجه شود و به 13.2 میلیون تن برسد. بر اساس برآورد این نهاد دولتی آمریکا، تولید گندم ایران در سال پیش 12 میلیون تن بوده است.

درحالی پیش‌بینی شده است تولید گندم ایران طی سال 2022 رشد 10 درصدی داشته باشد که انتظار می‌رود تولید جهانی گندم طی این سال 0.6 درصد کاهش یابد و به 775 میلیون تن برسد.

وزارت کشاورزی آمریکا همچنین انتظار دارد ذخایر گندم ایران طی سال 2022 افزایش 9 درصدی نسبت به سال قبل داشته باشد و به 4.68 میلیون تن در پایان سال 2022 برسد.

جو یک غله مهم دیگر است که تولید آن در سال 2022 افزایش 11 درصدی خواهد یافت و به سه میلیون تن خواهد رسید. تولید جوی ایران در سال پیش بالغ بر 2.7 میلیون تن اعلام شده است. با وجود رشد تولید داخل، پیش‌بینی شده است واردات جوی ایران طی امسال رشد 13 درصدی داشته باشد و از 2.2 میلیون تن در سال قبل به 2.5 میلیون تن طی امسال برسد.

هر چند با سیاست‌های دولت سیزدهم، چشم‌انداز تولید گندم در کشور روشن و نگرانی‌ها از کمبود این کالا ‌اندکی فروکش کرده است، اما چه شد که ایران علی‌رغم بستر مهیا برای توسعه کشاورزی و علی‌رغم تجربه خودکفایی در تولید گندم در یک برهه زمانی، به واردات وابسته شد؟

یکی از مهم‌ترین دلایل چنین وضعیتی، قیمت پایین نرخ خرید تضمینی گندم بوده است. خرید تضمینی، قانونی است که در سال ۱۳۶۸ تصویب شد و هدف آن حمایت از کشاورزان و حمایت از تولید به‌ویژه در محصولات اساسی و استراتژیک است. در سال ۸۴ بر اساس اصلاحیه قانون خرید تضمینی، دولت موظف شد قیمت‌هایی را که برای خرید تضمینی محصولات کشاورزی اعلام می‌کند از آخرین نرخ تورم اعلامی از سوی بانک مرکزی کمتر نباشد.

در سال‌های مختلف وقتی دولت نرخ معقولی را در نظر می‌گرفت، کاشت این اقلام کشاورزی رونق می‌گرفت و وقتی نرخ بیش از حد پایین اعلام می‌شد، کشاورزان کمتری به کاشت این کالاهای اساسی راغب می‌شدند و البته برخی نیز محصول خود را به خارج صادر می‌کردند که نتیجه آن کاهش تولید و افزایش نیاز به واردات بود.

آمار شرکت بازرگانی دولتی نشان می‌دهد خرید تضمینی گندم از سال ۹۵ تا پارسال، به‌طور میانگین هرسال افت داشته است به‌طوری که سال 1400 خرید تضمینی ۵۰ درصد کمتر از سال قبل از آن بوده است.

عجیب آن‌که در این وضعیت، دولت قبل برای جبران کمبود گندم مورد نیاز کشور در انتهای سال ناچار به واردات می‌شد و با نرخ‌های جهانی که بیش از نرخ خرید داخلی بودند واردات می‌کرد تا از یک طرف ارز کمیاب در شرایط تحریمی را صرف واردات کند و از طرفی پول خرید گندم با نرخ بیشتر، به جای کشاورز داخلی به کشاورز خارجی برسد.

این رسوایی ریشه در تفکرات ضدخودکفایی داشته که سالیان سال در بدنه اجرایی کشور رسوخ کرده بود. به گزارش خبرگزاری تسنیم، موضوع خودکفایی در سبد اساسی غذای کشور -خصوصاً در موضوع خاص گندم- طی سه دهه گذشته همواره محل بحث بوده است. از سوی دیگر با نگاه به وزارت جهادکشاورزی (و کشاورزی) مشخص می‌‌شود پس از جنگ تنها چهار نفر به‌عنوان وزیر متولی این بخش بوده‌اند؛ عیسی کلانتری 12 سال، محمود حجتی مجموعاً 9 سال، محمدرضا اسکندری 4 سال و صادق خلیلیان 4 سال. در این بین بررسی عملکرد عیسی کلانتری نشان می‌دهد او مدافع یا بانی بسیاری از طرح‌ها برای جلوگیری از کشاورزی بومی است؛ طرح‌هایی مانند نکاشت، و تراریخت از آن جمله است.

بر اساس آمارهای رسمی بانک مرکزی طی سال‌های وزارت کلانتری در دهه 70 نه تنها خط خودکفایی گندم دنبال نشد، بلکه واردات گندم به بیش از 2 برابر رسید. نمودار شرایط واردات گندم در این دوران را ببینید.

او ابایی از بیان تفکرات خود نداشته و بارها به خودکفایی تاخته است، از جمله اردیبهشت 94 طی سخنرانی در بنیاد امور ایرانیان گفت: «برای نوشتن برنامه ششم دوباره موضوع خودکفایی را به میان کشیدند که من برگشتم به آقای نوبخت گفتم تو را به دین و ایمانت بگو این «مزخرفات» را کنار بریزند»! جالب است که این قبیل ادعاها در حالی شده که تمامی وزرای این حوزه سخنان این فرد را رد کرده‌اند.

خوشبختانه در سال زراعی جدید اوضاع کمی بهتر شده و کشور در مسیر تأمین گندم مورد نیاز خود گام برداشته است. شرکت بازرگانی دولتی ایران همین دیروز اعلام کرد میزان خرید تضمینی گندم از کشاورزان سراسر کشور از مرز دو میلیون تن عبور کرده و امید است با این روند، امسال نیاز کمتری به واردات داشته باشیم، با این حال نباید غافل شد که تفکر مخالف خودکفایی در کالاهای راهبردی هنوز هم در بدنه اجرایی کشور وجود دارد در حالی که از دولت مردمی انتظار می‌رود به چنین گروهی مجال کارشکنی ندهد.