یک بازی ویروسی بامسأله واکسن

گروه اجتماعی - میثم امیری روزنامه نگار در یادداشتی نوشت: رسانه‌های معاند هجمه بی‌سابقه‌ای علیه رهبر انقلاب در موضوع کرونا به راه انداخته‌اند. رسانه‌های بیگانه بیانات ایشان در سال گذشته را عامل وضعیت فعلی کرونا در ایران می‌دانند. این رسانه‌ها پیوسته انبوهی از پیام‌ها و متلک‌ها و ویدئوها را بارگذاری کرده‌اند.

به گزارش بولتن نیوز به نقل از جام جم، این گزارش تحلیلی سعی می‌کند اندکی موضوع را بشکافد. «من واقعا اعتماد هم ندارم، نمی‌دانم، گاهی اوقات هست که اینها می‌خواهند واکسن را روی ملت‌های دیگر امتحان کنند، ببینند اثر می‌کند یا نمی‌کند. بنابر‌این، از آمریکا و از انگلیس [واکسن تهیه نشود]. البته به فرانسه هم من خوشبین نیستم، علتش هم این است که سابقه آن خون‌های آلوده را اینها دارند. [البته] از جاهای دیگر اگر بخواهند واکسن تهیه کنند ــ که جای مطمئنی باشد ــ هیچ اشکالی ندارد.» این بخش‌هایی از صحبت‌های رهبری در یک سخنرانی عمومی در دی‌ماه ۹۹ است. در دی‌ماه ۹۹، تازه واکسیناسیون در دنیا شروع شده بود و ایران با دو مسیر پر از ابهام روبه‌رو بود. یک مسیر می‌گفت به آمریکایی‌ها و اروپایی‌ها اعتماد و از آن کشورها واکسن وارد کند و راهی دیگر توصیه می‌کرد واکسن‌‌های مورد نیاز را از باقی کشورها تأمین کند و خودش هم دست‌به‌کار شود و در عین حال منتظر بماند تا ببیند واکسن‌های آمریکایی و انگلیسی تا چه حد با مدعایش صادق است؛ یعنی تا چه حد می‌تواند ایمنی ایجاد کند. معنای جمله رهبر هم همین است:‌ اول خودشان استفاده کنند که این‌قدر تلفات نداشته باشند. البته چند صباح بعد واکسن انگلیسی به کشور وارد شد. موضوع صحبت، ممنوعیت همیشگی ورود واکسن‌ها نبود.

«تردید درباره این واکسن‌ها» مسبوق به سابقه این دو کشور در برخورد با ایران بود. نمی‌خواهیم در این سیاهه از آن سابقه‌ها نام ببریم. ولی تاریخ نزدیک روایت می‌کند ایران از دوره اوباما و ترامپ تا همین الان تحریم دارویی است و نمی‌تواند به‌سادگی هر دارویی را که می‌خواهد وارد کند.

این جمله در بی‌بی‌سی آمده است: «جاستین واکر، مدیر روش‌های تحریم در موسسه یو کی فایننس، که نماینده بانک‌های بریتانیاست می‌گوید: معامله با ایران در زمینه اقلام بشردوستانه و عملیات مربوط به آن پیچیده است. از نظر قانونی، دارو مشمول تحریم نیست اما اگر طرف معامله یک نهاد یا عامل تحت تحریم باشد، ارسال آنها مشمول تحریم می‌شود.»

نتیجه چه شد؟ بی‌بی‌سی می‌نویسد: «شواهد به دست آمده از داخل ایران هم حاکی از کمبود داروهای حیاتی و افزایش قیمت آنهاست.»

به نظر نمی‌رسد آمریکا و اتحادیه اروپا در زمینه کمک‌های بشردوستانه کارنامه قابل دفاعی داشته باشند. روایت تحریم دارویی ایران هنوز در نوشته‌ها و گزارش‌ها روایت نشده است. جسته‌وگریخته شاهدان عینی می‌گویند این تحریم جان عزیزان‌شان را به خطر انداخته است.

اشاره‌ای کوتاه به سابقه فرانسه هم خالی از لطف نیست. روایت دادگاه‌ بین‌المللی که با یک جست‌وجوی ساده در گوگل در دسترس است می‌گوید فرانسه در قالب بسته‌های خون‌ آلوده، ویروس ایدز را به ایران هدیه کرد. فرانسه هنوز غرامت آن را پرداخت نکرده با این که محکوم شده و حکم علیه‌اش صادر شده‌است.

هنوز کسی صددرصد نمی‌تواند ادعا کند واکسن‌ها بی‌خطر هستند، این در حالی است که در موضوع ویروس کرونا تا به‌حال صدها ایده ضد و نقیض گفته شده‌است. گاهی این ایده‌های متناقض در قالب مقاله علمی منتشر شده‌است. اظهار‌نظر تردیدآمیز درباره واکسن توسط کشوری اعلام شده که با انواع تهدیدها یا اقدامات آمریکا و اروپا در صد سال گذشته روبه‌رو بوده‌است؛ اشغال کشور، کودتا علیه یک دولت مقبول و برنامه‌ریزی برای براندازی یک انقلاب مردمی ازجمله فعالیت‌های مشترک این دو کشور در ایران است. اما چرا هجمه‌ها به سمت رهبری روانه شده‌است. پرسشی از دیدگاه امنیت ملی مطرح است: اگر ایران درباره واکسن‌های آمریکایی و اروپایی شک داشت، چرا باقی راه‌ها را نرفت و از دیگر کشورها واکسن وارد نکرد؟ فرض كنیم مسیر اول بسته بود، آیا مسیر دوم هم بسته بود؟ (البته مسیر اول بسته بسته هم نبود و واكسن آكسفورد ـــ آسترازنكا از همان اول وارد می‌شد) نویسنده هیچ توضیح قانع‌كننده‌ای در این‌باره پیدا نكرده است. همزمان با آمریكا و اروپا كشورهای دیگری مثل روسیه و چین هم به واكسن رسیده بودند و برخی مثل چین در مقیاس‌های چند صد میلیونی، تولید آن را شروع كرده بودند. آن واكسن‌ها متصل به تحقیقات گسترده علمی بود كه سرانجام از سازمان بهداشت جهانی هم مجوز دریافت كرد. چرا در واردات این واكسن‌ها تعلل شد؟ یعنی ناگزیر باید از آمریكایی‌ها واكسن دریافت می‌كردیم؟

روزانه ده‌ها میلیون نفر در جهان واكسینه می‌شوند و تا به حال حدود پنج میلیارد دوز واكسن به كشورها اختصاص داده شده است. عدد ما هنوز قابل دفاع نیست. حدود یك چهارم ایرانی‌ها یك دوز از واكسن را دریافت كرده‌اند و حداكثر پنج میلیون نفر هر دو دوز واكسن را تزریق كرده‌اند. عدد كاملا واكسن شده‌های ما كمتر از ۱۰ درصد است، این در حالی است كه ۲۵ درصد جمعیت جهان كاملا واكسینه شده‌اند. این اختلاف فقط به بهانه استفاده نكردن از واكسن‌های آمریكایی است؟‌

۱۰كشور پرجمعیت جهان را بررسی كنیم: چین، هند، آمریكا، اندونزی، پاكستان، برزیل، نیجریه، بنگلادش، روسیه و مكزیك.

جمعیت این ۱۰كشور برابر است با ۵/۴میلیارد نفر. این جمعیت تا الان سه میلیارد و 200میلیون دوز واكسن دریافت كرده است. یعنی حدود ۶۰درصد كل واكسن‌ها. نیمی از این كشورها اساسا واكسن آمریكایی دریافت نكرده‌اند مثل خود چین كه به تنهایی تا به حال بیش از یك میلیارد و ۸۰۰ میلیون دوز واكسن تزریق كرده است.

یعنی این روایت كه واكسن‌های عمومی در جهان فقط واكسن‌های آمریكایی هستند زیر سؤال است.

آیا بوی اهمال و كم‌كاری به مشام نمی‌رسد؟

بسیاری از كشورهای همسایه ما كه روابط حسنه‌ای با آمریكا دارند هم از چین و روسیه واكسن وارد كرده‌اند. مثلا در امارات علاوه بر واكسن آمریكایی، واكسن چینی و روسی هم تزریق شده است. تا به حال بیش از ۷۰درصد مردم این كشور كاملا واكسینه شده‌اند.

بنابراین این دو قطبی كه درباره واكسن درست شده محلی از اعراب ندارد. بسیاری از كشورها از واكسن‌های معتبر مختلف استفاده كرده‌اند. نسبت بین مرگ با مبتلا در كشورهایی که از واكسن‌های مختلف استفاده كرده‌اند با كشورهایی كه فقط از واكسن‌های آمریكایی بهره برده‌اند تفاوت معناداری ندارد.

علاوه بر این كه هنوز آن ایمنی اساسی در خود آمریكا ایجاد نشده است. آمار روزانه مبتلایان در آمریكا حدود ۱۵۰ هزار نفر و آمار درگذشتگان بیشتر از ۱۵۰۰نفر است. یعنی یك درصد مبتلاها از دنیا می‌روند. در دوره پیش از آغاز تزریق واكسن، این عدد حدود ۲درصد بود. آیا ایمنی ایجاد شده است؟‌ عددها هنوز چنین گواهی‌ای نمی‌دهند. البته نمی‌توان با قطعیت نظر داد. هنوز نیمی از مردم آمریكا كاملا واكسن نزده‌اند و حدود ۴۰درصد حتی دوز اول را هم دریافت نكرده‌اند. باید منتظر ماند. موضوع زمان را هیچ پژوهشگری نمی‌تواند حل كند. ضمن این كه اظهار نظر ایران ناظر به یافته‌های علمی نبود بلكه مبتنی بر رفتار سیاسی متناقض و مبهم آمریكا در سالیان اخیر بود؛ ایران درباره كشوری صحبت می‌كند كه كم مانده است ابر و باد را هم تحریم كند؛ راویان هیچ‌گاه از ضربه‌های مهلك تحریم نمی‌گویند، بلكه تكرار می‌كنند چرا ایران به آمریكا اعتماد ندارد! آنها پاسخ نمی‌دهند ایران به كشوری كه استفاده از همه‌ اشیا را بر او ممنوع كرده است، چطور اعتماد كند؟ زاویه دید ایران كمترین ارتباطی به یافته‌های علمی در موضوع واكسن ندارد؛ وگرنه هر كسی می‌داند پیشرفت‌های علمی در آمریكا حتی به اهالی آن كشور بستگی تام ندارد چه رسد به دولتش.

آیا گزاره انسان‌دوستانه بودن رفتار آمریكا یا اروپا در قبال ما درست است؟

پاسخش فقط یك عدد است. گزارش‌ها نشان می‌دهد فقط یك درصد فقرای جهان توانسته‌اند حداقل یك دوز واكسن را دریافت كنند. در تمام ماه‌های اخیر هیچ‌گاه تزریق واكسن به قشرهای ضعیف سرعت نگرفته است. حالا شنیده شده در آمریكا و اروپا قرار است دوز سوم واكسن فایزر هم تزریق شود. سازمان بهداشت جهانی گفته از این موضوع متأسف است چون بسیاری از كشورها هنوز همان دوز اول را هم دریافت نكرده‌اند. نقشه مربوط به واكسن كرونا در جهان را ببینید. آفریقا تقریبا فراموش شده است. موضوع انسان‌دوستی آمریكا و اروپا با نقشه تزریق واكسن در جهان همخوانی ندارد.

اگر واردات واكسن آمریكایی به ایران آزاد هم بود وضع چندان فرقی نمی‌كرد. زورمندان جهان را به نفع ثروتمندان یا منافع‌شان می‌خواهند.

نكته دیگر این است كه فعلا درباره عوارض دو واكسن جانسون‌ اند جانسون ساخت آمریكا و واكسن آكسفورد - آسترازنكا مقالاتی نوشته شده است. برخی یافته‌های علمی نشان می‌دهد این دو واكسن باعث لخته‌شدن خون می‌شوند و به همین دلیل مرگ به علت لخته خون هم گزارش شده است. گفته می‌شود برخی از كشورها استفاده از این دو واكسن را متوقف كرده‌اند. توضیح شركت جانسون اند جانسون هم به این گفته‌ها دامن زده است. این شركت اعلام كرده است منتظر تجزیه و تحلیل دقیق كارشناسان درباره این پدیده است. بحث دراین‌باره ادامه‌دار است. 

اما نظر مردم ایران درباره واكسن‌ چیست؟ آیا مردم از ممنوع بودن فایزر عصبانی هستند؟

ما با معیار ایسپا پیش می‌رویم. ایسپا یك مركز تخصصی نظرسنجی است كه بین دوست و دشمن نبستا معتبر است و تقریبا از سوی همه قابل استناد است و عموما نتایج آن قابل اعتنا ارزیابی می‌شود.

ایسپا در بهار امسال یك نظرسنجی برگزار كرد و از مردم پرسید آیا ایران می‌تواند یك واكسن موثر در برابر كرونا بسازد؟ حدود ۴۷درصد پاسخ‌دهندگان جواب دادند ایران می‌تواند چنین كند. حدود ۲۲درصد هم اعلام كردند ایران شاید بتواند یك واكسن موثر تولید كند و ۱۲درصد هم گفتند نمی‌دانند. بنابراین كمتر از ۲۰درصد مردم دستیابی ایران به واكسن موثر برای كرونا را بعید دانستند. پس دست‌كم ۷۰درصد از هموطنان دستیابی ما به واكسن موثر علیه كرونا را ممكن دانسته‌اند.

از مردم پرسیدند از كدام واكسن استفاده می‌كنید. حدود ۲۰درصد اعلام كردند از واكسن خارجی استفاده می‌كنند. حدود ۳۰درصد هم واكسن ایرانی را ترجیح داده‌اند. حدود ۲۵درصد هم از هیچ‌كدام استفاده نمی‌كنند و ۲۵درصد باقیمانده هم گفتند كه برایشان فرقی ندارد. ضمنا حدود ۵۹درصد هم اعلام كردند حاضرند از واكسن ایرانی استفاده كنند.حدود دو ماه و نیم بعد، ایسپا در میانه تیرماه ۱۴۰۰ یك نظرسنجی دیگر برگزار كرد.

در این نظرسنجی ۲۳درصد گفتند واكسن خارجی را ترجیح می‌دهند و ۲۸ درصد هم به واكسن ایرانی تمایل داشتند. حدود ۱۸درصد هم از هیچ‌كدام استفاده نمی‌كنند. روشن است تزریق واكسن آمریكایی مساله مردم نیست. ۲۳درصد مردم واكسن خارجی را ترجیح می‌دهند كه توسط كشورهای مختلف عرضه شده است كه یكی از آنها آمریكاست. این پروپاگاندای عجیب رسانه‌ای است كه می‌تواند كسری از ۲۳درصد را صددرصد نشان‌دهد.

وقتی این دو نظرسنجی را كنار هم قرار می‌دهیم درمی‌یابیم سستی در روند واكسیناسیون باعث شده است مردمی كه نسبت به تولید واكسن داخلی كم‌امید شده‌اند به سمت واكسن خارجی متمایل خواهند شد. هرچند شیب نمودار تمایل هنوز كم است. نكته تلخ‌تر این است كه حدود ۲۶درصد از مردم گفته‌اند كه فكر نمی‌كنند هیچ‌گاه برای واكسن زدن به آنها نوبت برسد. هیچ‌گاه. چرا چنین شده است؟ یك بار دیگر باید دستگاه محاسباتی را از اول شفاف كنیم.

یك: رهبری گفتند به واكسن آمریكایی اعتماد ندارند و ورود آن به كشور به صلاح نیست.
دو: امكان ورود واكسن از طرق مختلف وجود داشت. ولی روند واكسن زدن كند پیش رفت.
سه: بیش از ۶۰درصد مردم حاضرند واكسن ایرانی بزنند و به آن امید داشتند.

اما بعد از حدود سه ماه، بیش از یك‌چهارم مردم گفتند از این‌كه هر نوع واكسنی به آنها برسد از اساس ناامید هستند!
آیا واقعا اشكال در این است كه واكسن آمریكایی وارد نشده است؟

در نظرسنجی تازه ایسپا از مردم پرسیده شده است چقدر از عملكرد دولت در روند واكسیناسیون راضی هستند: حدود ۴۱درصد گفتند اصلا رضایت ندارند و حدود ۲۰درصد هم گفتند كه رضایت‌شان كم است.

تحلیل این است: ۲۳درصد مردم به واكسن خارجی تمایل دارند ولی بیش از ۶۰درصد از همین مردم از روند واكسن‌زدن راضی نیستند.

به نظر می‌رسد شفاف باشد؛‌ نیست؟ یعنی مساله این نیست كه مردم كدام واكسن موثر را تزریق كنند، مساله روند مدیریت این ماجراست كه مردم را ناراحت كرده است. مساله یك سردرگمی در نحوه پاسخگویی و چاره‌جویی و اظهارنظر منسجم است.

با این همه، هنوز دیر نیست. ایسپا چند روز پیش نظرسنجی دیگری را منتشر كرده است. بر اساس این نظرسنجی حدود ۴۱درصد مردم فكر می‌كنند در سال آینده وضع بهتر می‌شود و حدود ۲۹درصد هم بر این باورند كه سال بعد سال بدتری خواهد بود. حدود ۳۰درصد هم یا نمی‌دانند وضع چطور خواهد بود یا فكر می‌كنند وضع تغییر نمی‌كند. هنوز كفه امید در مردم سنگین‌تر است؛ برای اصلاح روند مبارزه با كرونا دیر نشده است.

صداقت و پاسخگویی در حكمرانی را باید جدی گرفت. دیدیم برای حفظ جان مردم و امنیت كشور، واكسن آمریكایی هم وارد خواهد شد؛‌ ولی حلاجی ما در این گزارش نشان می‌دهد گره كرونا در ایران در مدیریت ماجراست نه نوع واكسنی كه باید وارد شود یا نشود.‌